Cơ sở lý luận và thực tiễn về vai trò của phụ nữ trong xây dựng Nông thôn mới
Cơ sở lý luận về vai trò của phụ nữ
2.1.1 Quan điểm về vai trò của phụ nữ
2.1.1.1 Quan điểm về vai trò của phụ nữ a Quan điểm “Phụ nữ trong phát triển” gọi tắt là WID (Women in Development) và “Giới và phát triển” gọi tắt là GAD (Gender and Development)
Trong nghiên cứu về phụ nữ, lý thuyết nữ quyền được hình thành từ hai quan điểm chính là WID (Phụ nữ trong phát triển) và GAD (Giới và phát triển) Những quan điểm này xuất phát từ phong trào đấu tranh cho quyền lợi của phụ nữ tại Anh và lan rộng ra Hoa Kỳ cùng các quốc gia khác Cuộc tranh luận giữa WID và GAD chủ yếu tập trung vào cách tiếp cận vấn đề nghèo đói ở các nước đang phát triển, với các khía cạnh khác nhau về vai trò của phụ nữ trong sự phát triển Mặc dù tiếp cận giới đưa ra những câu trả lời về vai trò của phụ nữ, nhưng những câu trả lời này không đồng nhất và gây ra tranh cãi về vị trí của phụ nữ trong sự phát triển cộng đồng (Trần Thị Vân Anh và Lê Ngọc Hùng, 2000).
Quan điểm “Phụ nữ và phát triển”(WID)
Sau chiến tranh thế giới thứ II, Liên hiệp quốc đã hình thành và mở rộng các hoạt động hỗ trợ phát triển, nhưng ban đầu chưa chú ý đến phụ nữ Quan niệm thời điểm đó cho rằng mọi sự phát triển kinh tế xã hội sẽ tự động mang lại lợi ích cho tất cả mọi người, bao gồm cả phụ nữ Tuy nhiên, sự thay đổi bắt đầu diễn ra khi Đại hội đồng Liên hiệp quốc nhấn mạnh trong Chiến lược phát triển quốc tế cho thập kỷ thứ hai về việc khuyến khích sự hòa nhập của phụ nữ và phát triển toàn diện Từ đó, thuật ngữ "Phụ nữ trong phát triển" đã được hình thành.
Quan điểm “Phụ nữ trong phát triển” tập trung vào những vấn đề mà phụ nữ đối mặt trong quá trình phát triển, bao gồm cơ hội học tập, việc làm, bình đẳng trong gia đình và tham gia hoạt động xã hội Cách tiếp cận này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đảm bảo quyền lợi và công bằng xã hội cho phụ nữ, cũng như việc họ được tiếp cận các dịch vụ chăm sóc sức khỏe và cải thiện chất lượng cuộc sống.
Trước đây, phụ nữ thường chỉ được nhìn nhận qua vai trò làm mẹ và vợ, dẫn đến chính sách đối với họ chủ yếu tập trung vào phúc lợi xã hội và sinh đẻ Tuy nhiên, quan điểm WID đã nhấn mạnh tầm quan trọng của vai trò sản xuất của phụ nữ, khuyến khích họ tham gia vào nền kinh tế và công tác xã hội Việc tạo cơ hội việc làm cho phụ nữ không chỉ nâng cao vị thế của họ mà còn giúp sử dụng hiệu quả các nguồn lực trong gia đình và xã hội.
Cách tiếp cận WID nhấn mạnh rằng các quá trình phát triển sẽ hiệu quả hơn khi phụ nữ được đặt làm trung tâm trong nghiên cứu và phân bổ nguồn lực dự án Đồng thời, phương pháp này cũng phản bác quan điểm trước đây cho rằng lợi ích từ các dự án phát triển sẽ tự động mang lại lợi ích cho phụ nữ và các nhóm yếu thế khác, cũng như sự hiện đại hóa sẽ tự động thúc đẩy bình đẳng giới.
Quan điểm “Phụ nữ trong phát triển” nhấn mạnh vai trò quan trọng của phụ nữ trong xây dựng và phát triển kinh tế, coi họ là người hưởng thụ thành quả và nắm giữ nguồn lực giúp thoát khỏi sự lệ thuộc Tuy nhiên, cách tiếp cận này chỉ đặt phụ nữ trong khuôn khổ phát triển đã định sẵn, không công nhận họ là chủ thể của quá trình phát triển kinh tế xã hội, từ đó hạn chế khả năng sáng tạo và chủ động của phụ nữ, có thể làm giảm hiệu quả kinh tế Hơn nữa, cách tiếp cận WID còn tách biệt vấn đề phụ nữ, quá chú trọng đến khía cạnh sản xuất và thu nhập, mà bỏ qua vai trò tái sản xuất của họ.
Quan điểm “Giới và phát triển” (GAD)
Tiếp cận “Giới và phát triển” được hình thành sau khi rút ra bài học từ những thất bại của các chương trình phát triển trước đó, đặc biệt là “Phụ nữ trong phát triển” Phương pháp này chú trọng vào mối quan hệ giữa phụ nữ và phát triển, cũng như sự kết nối giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển xã hội GAD (Giới và phát triển) hướng tới phát triển bền vững, nhấn mạnh sự cân bằng giới và thiết kế các chương trình phát triển đáp ứng nhu cầu của cả nam và nữ Mục tiêu chính của GAD là thay đổi nhận thức về vai trò, trách nhiệm và quyền tiếp cận, kiểm soát nguồn lực kinh tế của cả hai giới, đồng thời điều chỉnh các yếu tố cấu trúc ảnh hưởng đến tình trạng và vai trò của phụ nữ, nhằm tạo ra sự cân bằng trong các quan hệ giới.
Phương pháp tiếp cận này nhìn nhận phụ nữ như những nhân tố tích cực trong sự phát triển, với mục tiêu tự lực và bình đẳng giới Nó khuyến khích phụ nữ phát huy năng lực và tiềm năng của mình, đồng thời tham gia vào các hoạt động kinh tế, xã hội và quản lý cộng đồng Sự tham gia này không chỉ nâng cao năng lực cá nhân mà còn tạo quyền cho phụ nữ, góp phần thúc đẩy sự phát triển chung của xã hội Phương pháp cũng nhận ra rằng nam và nữ có những vai trò và nhu cầu khác nhau, từ đó đề xuất các giải pháp giải quyết cả vấn đề trước mắt lẫn nguyên nhân sâu xa của bất bình đẳng giới, được đánh giá là hiệu quả trong bối cảnh hiện nay.
Quan điểm GAD nhấn mạnh vai trò quan trọng của phụ nữ trong sự phát triển cộng đồng, cần đánh giá và ghi nhận những đóng góp của họ Việc tìm hiểu nhu cầu và nguyện vọng của phụ nữ là cần thiết để tạo điều kiện cho họ phát huy năng lực, cùng nam giới tham gia tích cực vào các hoạt động phát triển kinh tế, văn hóa, chính trị và chăm sóc sức khỏe Hình thành thói quen và chuẩn mực mới về vai trò của phụ nữ trong cộng đồng là rất quan trọng trong giai đoạn hội nhập và phát triển hiện nay.
GAD nhấn mạnh rằng phụ nữ và nam giới đều có vai trò quan trọng trong việc xây dựng và duy trì xã hội, nhưng họ không bình đẳng trong việc hưởng thụ lợi ích và đối mặt với khó khăn Phụ nữ, là nhóm yếu thế, cần được chú trọng hơn trong các vấn đề xã hội Mặc dù giữa hai giới có mối quan hệ hỗ trợ lẫn nhau, nhưng vai trò và phương thức hoạt động của họ lại khác nhau, dẫn đến những ưu tiên và cách nhìn nhận riêng Nam giới có khả năng ảnh hưởng đến khó khăn của phụ nữ, và sự phát triển tác động khác nhau đến mỗi giới Để thúc đẩy lợi ích xã hội, cả hai giới cần có quan điểm chung và hợp tác giải quyết vấn đề Phương pháp tiếp cận GAD coi phụ nữ là chủ thể của sự thay đổi và nhấn mạnh vai trò của họ trong phát triển cộng đồng Việc trao quyền cho phụ nữ thông qua tăng cường sức mạnh nội tại và lập kế hoạch giới là cần thiết trong các dự án phát triển Công bằng giới cần được thể hiện trong thực tiễn, không chỉ trên lý thuyết.
Tư tưởng nhất quán của Bác Hồ trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng là giải phóng con người và đấu tranh cho quyền lợi thiêng liêng của họ Ông đặc biệt chú trọng đến sự nghiệp giải phóng phụ nữ và bảo vệ quyền bình đẳng cho họ, với những tư tưởng vẫn còn giá trị cho đến ngày nay Tình cảm của Bác Hồ đối với phụ nữ xuất phát từ sự cảm thông với những bất bình đẳng mà họ phải chịu đựng dưới chế độ phong kiến và sự cai trị tàn bạo của thực dân Pháp vào cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX Ông luôn công nhận vai trò quan trọng của phụ nữ Việt Nam trong sự nghiệp cách mạng.
Các nhà kinh điển của chủ nghĩa xã hội khoa học luôn đánh giá cao vai trò của phụ nữ trong xã hội và coi việc giải phóng phụ nữ, thực hiện nam nữ bình đẳng là một mục tiêu lớn của cách mạng do đảng cách mạng lãnh đạo Ngày Phụ nữ quốc tế, được tổ chức vào ngày 08 tháng 3 hàng năm, là dịp để đoàn kết phụ nữ các nước đấu tranh vì sự giải phóng và giành quyền bình đẳng về kinh tế, chính trị và xã hội Sự kiện này cũng thể hiện tầm quan trọng của việc tổ chức phụ nữ quốc tế trong việc đạt được những mục tiêu đó, như đã được chứng minh qua việc thành lập Quốc tế Cộng sản vào năm 1919.
Cũng như Mác và Lênin, Bác Hồ nhận thức rõ vai trò quan trọng của phụ nữ trong lịch sử dân tộc và thế giới Người nhấn mạnh rằng "Non sông gấm vóc Việt Nam do phụ nữ ta, trẻ cũng như già, ra sức dệt thêu mà thêm tốt đẹp, rực rỡ" Bác cũng chỉ ra rằng "trong lịch sử cách mạng, không có lần nào thiếu sự tham gia của phụ nữ" và khẳng định rằng "An Nam cách mạng cũng phải có nữ giới tham gia mới thành công" (Khuất Minh Phương, 2014).
Bác Hồ nhấn mạnh rằng phụ nữ chiếm một nửa nhân loại và là một lực lượng lao động quan trọng trong xã hội Ông khẳng định rằng nếu phụ nữ chưa được giải phóng thì xã hội cũng chưa thể phát triển toàn diện Để xây dựng chủ nghĩa xã hội, cần phải sản xuất nhiều, và để có nhiều sức lao động, việc giải phóng lao động của phụ nữ là điều thiết yếu Dù không viết nhiều về vấn đề này, những quan điểm của Bác về bình đẳng giới luôn giản dị và dễ hiểu Ông chỉ ra rằng việc chia sẻ công việc nhà không đơn giản là bình đẳng, mà là một cuộc cách mạng khó khăn.
Những nghiên cứu có liên quan đến vai trò của phụ nữ nông thôn trong xây dựng cộng đồng
Nhận thức rõ vai trò quan trọng của phụ nữ trong phát triển kinh tế hộ gia đình, nông nghiệp và xây dựng Nông thôn mới, nhiều tác giả đã tiến hành nghiên cứu sâu về ảnh hưởng và đóng góp của phụ nữ trong các lĩnh vực này trong những năm gần đây.
Trong phát triển kinh tế hộ của phụ nữ nông thôn, nghiên cứu “Khảo sát vai trò của phụ nữ nông thôn trong phát triển kinh tế hộ tại huyện Phụng Hiệp, tỉnh Hậu Giang” của Phạm Ngọc Nhàn và cộng sự (2014) đã chỉ ra vai trò quan trọng của phụ nữ trong việc tham gia phát triển kinh tế gia đình và ra quyết định trong sản xuất Mặc dù phụ nữ có khả năng kiểm soát nguồn lực hộ gia đình, họ vẫn chưa hoàn toàn bình đẳng trong việc giải quyết các vấn đề lớn trong sản xuất Nghiên cứu nhấn mạnh sự cần thiết nâng cao năng lực cho phụ nữ thông qua các chương trình tập huấn và khuyến nông nhằm phát triển kinh tế hộ.
Học viện Nông nghiệp Việt Nam tiến hành nhiều nghiên cứu quan trọng về phụ nữ nông thôn, được thực hiện bởi các giảng viên và sinh viên trong trường, nhằm tìm hiểu và cải thiện đời sống của họ.
“ Khảo sát vai trò của phụ nữ trong nông nghiệp nông thôn ở xã Nghĩa Hiệp, Yên
Nghiên cứu "Mỹ, Hưng Yên" của tác giả Quyền Đình Hà và cộng sự (2006) phân tích vai trò của phụ nữ so với nam giới trong sản xuất và kiểm soát nguồn lực kinh tế Qua việc khảo sát sự tham gia của phụ nữ trong các tổ chức chính quyền và đoàn thể, cũng như việc tiếp cận thông tin và quan hệ xã hội thông qua các hoạt động cộng đồng, nghiên cứu đã phát hiện nhiều vấn đề quan trọng liên quan đến sự tham gia của phụ nữ trong các lĩnh vực này.
Phụ nữ nông thôn thường gặp khó khăn trong việc tham gia các hoạt động hội họp và tiếp cận thông tin, nhưng họ lại có nhiều ưu thế và trách nhiệm trong các hoạt động xã hội và xây dựng nông thôn Để phát huy năng lực của phụ nữ nông thôn, cần có những giải pháp hỗ trợ nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho họ trong sản xuất, đời sống và các hoạt động xã hội.
Cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng Nông thôn mới, với nhiều nghiên cứu và bài báo đã đề cập đến vấn đề này Gần đây, một bài viết đã nêu bật sự cần thiết của sự tham gia của cộng đồng trong quá trình phát triển nông thôn.
Nông dân đóng vai trò chủ chốt trong việc xây dựng Nông thôn mới tại Việt Nam, như được nhấn mạnh trong bài viết của Nguyễn Linh Khiếu (2017) trên Tạp chí Cộng sản Tác giả khẳng định rằng nông dân không chỉ có ảnh hưởng lớn trong lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa và xã hội mà còn là lực lượng quyết định trong quá trình phát triển nông thôn Sự tham gia và đóng góp của nông dân trong xây dựng Nông thôn mới ngày càng trở nên rõ ràng và quan trọng.
Nghiên cứu của Cao Thị Kim Dung (2015) về "Vai trò của phụ nữ trong xây dựng nông thôn mới tại huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh" đã chỉ ra tầm quan trọng của phụ nữ trong quá trình phát triển nông thôn mới Tác giả đã tổng hợp vai trò của phụ nữ trong huyện Hương Sơn và phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến vai trò này Bài viết cũng đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao vai trò của phụ nữ, góp phần thực hiện mục tiêu hoàn thành xây dựng nông thôn mới của toàn huyện trong thời gian tới.
Hiện tại, tỉnh Nam Định, đặc biệt là huyện Mỹ Lộc, vẫn chưa có nghiên cứu nào tập trung vào vai trò của phụ nữ trong quá trình xây dựng Nông thôn mới.
Đề tài này trình bày các lý luận và thực tiễn nhằm làm rõ vai trò quan trọng của phụ nữ trong quá trình xây dựng Nông thôn mới tại huyện Mỹ Lộc, tỉnh Nam Định.
Tóm lại, qua quá trình nghiên cứu lí luận và thực tiễn, chúng tôi rút ra một số kết luận sau:
Vai trò của phụ nữ trong xã hội được xác định bởi vị thế mà họ nắm giữ và những hành động mà họ thực hiện để duy trì giá trị đó Để hiểu rõ hơn về vai trò của phụ nữ, cần xem xét mối quan hệ của họ với cộng đồng và nam giới, đồng thời cần có sự hỗ trợ từ chính quyền và cộng đồng, đặc biệt là từ nam giới Điều này giúp phụ nữ thích ứng với sự phát triển xã hội và thực hiện tốt nhiều vai trò trong các lĩnh vực khác nhau của cuộc sống.
Nhà nước Việt Nam khẳng định vai trò quan trọng của phụ nữ trong việc xây dựng Nông thôn mới, nhấn mạnh sự cần thiết phải đổi mới và nâng cao công tác phụ nữ Điều này nhằm tạo điều kiện cho phụ nữ tham gia nhiều hơn và hiệu quả hơn, từ đó đóng góp tích cực vào sự phát triển của gia đình, cộng đồng và đất nước, đặc biệt trong khuôn khổ Chương trình Mục tiêu quốc gia về xây dựng NTM.
Vai trò của phụ nữ trong xây dựng NTM được thể hiện qua các nội dung sau:
Vai trò của phụ nữ trong việc tham gia Ban chỉ đạo xây dựng Nông thôn mới;
Phụ nữ đóng vai trò quan trọng trong quy hoạch tổng thể và lập kế hoạch xây dựng nông thôn mới, góp phần đảm bảo sự phát triển bền vững Họ không chỉ tham gia vào các quyết định quy hoạch mà còn thúc đẩy xây dựng đời sống văn hóa, thông tin và truyền thông tại các khu vực nông thôn Sự tham gia của phụ nữ giúp nâng cao chất lượng cuộc sống, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời tạo ra một môi trường thông tin phong phú, hỗ trợ cho sự phát triển cộng đồng.
Phụ nữ đóng vai trò quan trọng trong việc đóng góp nguồn lực cho xây dựng Nông thôn mới, giúp nâng cao chất lượng cuộc sống và phát triển cộng đồng Họ không chỉ tham gia tích cực vào các hoạt động xã hội mà còn thúc đẩy sự phát triển kinh tế hộ gia đình thông qua việc tiếp cận và ứng dụng khoa học kỹ thuật mới Sự tham gia của phụ nữ trong các lĩnh vực này không chỉ nâng cao năng suất lao động mà còn tạo ra những cơ hội mới cho sự phát triển bền vững của nông thôn.
Vai trò của phụ nữ trong việc ra quyết định về phát triển kinh tế hộ và xây dựng Nông thôn mới;
Vai trò của phụ nữ trong việc kiểm tra giám sát, sử dụng các công trình xây dựng NTM;
Các yếu tố ảnh hưởng đến vai trò của phụ nữ trong xây dựng Nông thôn mới được chia thành ba nhóm chính: Thứ nhất, yếu tố về cơ chế chính sách, bao gồm các chính sách hỗ trợ và khuyến khích sự tham gia của phụ nữ Thứ hai, yếu tố thuộc về bản thân phụ nữ, như trình độ học vấn, kỹ năng và sự tự tin trong việc tham gia các hoạt động cộng đồng Cuối cùng, yếu tố liên quan đến tổ chức hội phụ nữ, bao gồm vai trò của các tổ chức trong việc kết nối, hỗ trợ và thúc đẩy phụ nữ tham gia vào quá trình phát triển nông thôn.