Tổng quan vấn đề nghiên cứu
Tổng quan về đtm
2.1.1 Khái niệm về ĐTM Đánh giá tác động môi trường thường được viết tắt bằng tiếng Việt là ĐTM ĐTM là công cụ quản lý môi trường với phạm vi nghiên cứu rất rộng nên cho đến nay chưa có một định nghĩa thật đầy đủ và hoàn thiện về ĐTM, bởi vậy có rất nhiều cách giới thiệu khác nhau về ĐTM Một số khái niệm đó là:
ĐTM phân tích tác động môi trường là quá trình xem xét hệ thống các ảnh hưởng môi trường từ các dự án, chính sách và chương trình Mục tiêu chính của ĐTM là cung cấp cho người ra quyết định một danh sách chi tiết và đánh giá các tác động tiềm tàng mà các phương án hành động khác nhau có thể gây ra.
ĐTM là một kỹ thuật thu thập thông tin về tác động môi trường của dự án từ chủ dự án và các nguồn khác, nhằm hỗ trợ quyết định về việc có nên tiến hành dự án hay không.
ĐTM là quy trình thu thập và phân tích thông tin về ảnh hưởng của dự án đề xuất, nhằm cung cấp kết quả cho người ra quyết định.
Đánh giá tác động môi trường (ĐTM) được định nghĩa khác nhau ở mỗi quốc gia và tổ chức, nhưng nhìn chung đều chứa đựng các yếu tố cốt lõi như đối tượng, phạm vi và mục tiêu đánh giá Tại Việt Nam, từ năm 1983, nghiên cứu về ĐTM đã được triển khai, và Luật Bảo vệ môi trường (BVMT) năm 1993 đã chính thức định nghĩa ĐTM là quá trình phân tích và dự báo ảnh hưởng môi trường của các dự án phát triển kinh tế - xã hội Các điều khoản trong Luật BVMT năm 2005 và 2014 tiếp tục khẳng định ĐTM là việc phân tích tác động môi trường của dự án đầu tư cụ thể nhằm đưa ra biện pháp bảo vệ môi trường hiệu quả trong quá trình triển khai.
2.1.2 Vai trò của ĐTM trong quản lý môi trường
Với sự phát triển không ngừng của các ngành như công nghiệp, nông nghiệp và du lịch, nếu không chú trọng bảo vệ môi trường, tình trạng ô nhiễm và suy giảm tài nguyên sẽ ngày càng nghiêm trọng Để quản lý môi trường hiệu quả, Đánh giá Tác động Môi trường (ĐTM) đã được áp dụng theo Luật Chính sách Môi trường Quốc gia tại Mỹ và lan rộng ra nhiều quốc gia, bao gồm Việt Nam ĐTM không chỉ là công cụ quản lý mà còn là phần quan trọng trong quy hoạch dự án thân thiện với môi trường Nó giúp phát hiện các tác động tiêu cực trước khi xảy ra, từ đó điều chỉnh dự án nhằm giảm thiểu tác động xấu Hầu hết các quốc gia hiện nay đã thực hiện ĐTM trong các dự án phát triển để ngăn ngừa hậu quả tiêu cực đối với môi trường và xã hội, khẳng định ĐTM là biện pháp phòng ngừa sự hủy hoại môi trường và hỗ trợ quyết sách hiệu quả.
Đánh giá tác động môi trường (ĐTM) không chỉ là bước quyết định mà còn giúp xác định các yếu tố liên quan đến phát triển, từ đó dẫn đến những quyết định hợp lý hơn Quy trình ĐTM tạo điều kiện cho việc đàm phán giữa các chuyên gia phát triển, tổ chức dân sự và nhà quản lý quy hoạch, nhằm cân bằng lợi ích môi trường và phát triển ĐTM lần đầu tiên được áp dụng tại Mỹ theo Luật Chính sách Môi trường Quốc gia (NEPA) năm 1969 và sau đó lan rộng ra các quốc gia khác Từ những năm 1990, với nhu cầu quản lý môi trường ngày càng cao, ĐTM đã trở nên quan trọng hơn, đặc biệt tại Việt Nam, nơi ĐTM chỉ được thực hiện từ khi Luật Bảo vệ môi trường Quốc gia được thông qua vào cuối năm 1993 Ban đầu, chỉ có 23 loại dự án cần báo cáo ĐTM, nhưng hiện nay con số này đã tăng lên đáng kể, yêu cầu hầu hết các dự án quy mô lớn phải thực hiện Việc lập, thẩm định và phê duyệt báo cáo ĐTM đã được hướng dẫn cụ thể hơn, giúp các cơ quan Nhà nước quản lý môi trường hiệu quả hơn và cung cấp bài học quý giá cho các dự án tương tự sau này.
2.1.3 Căn cứ pháp lý thực hiện ĐTM
Các căn cứ pháp lý cơ bản quy định thực hiện và triển khai ĐTM tại Việt Nam từ trước đến nay bao gồm:
- Luật Bảo vệ môi trường năm 1993; ( hết hiệu lực )
- Luật Bảo vệ môi trường năm 2005; ( hết hiệu lực )
- Luật Bảo vệ môi trường năm 2014; (thay thế cho luật BVMT năm 2005 )
- Nghị định 175-CP của Chính phủ ngày 18/10/1994 về hướng dẫn thi hành Luật BVMT;
Nghị định số 80/2006/NĐ-CP, ban hành ngày 09 tháng 8 năm 2006, quy định chi tiết và hướng dẫn thực hiện một số điều của Luật Bảo vệ môi trường, nhằm mục đích tăng cường công tác quản lý, bảo vệ môi trường và phát triển bền vững Nghị định này đặt ra các tiêu chuẩn và quy định cụ thể cho các hoạt động liên quan đến bảo vệ môi trường, đảm bảo sự tuân thủ pháp luật và nâng cao ý thức cộng đồng về bảo vệ môi trường.
- Nghị định số 21/2008/NĐ-CP ngày 28 tháng 2 năm 2008 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 80/2006/NĐ-CP;
- Nghị định số 29/2011/NĐ-CP ngày 18 tháng 4 năm 2011 của Chính phủ quy định về đánh giá môi trường chiến lược, ĐTM, cam kết bảo vệ môi trường;
- Nghị định số 19/2015/NĐ-CP ngày 14/02/2015 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Bảo vệ môi trường.
- Nghị định số 18/2015/NĐ-CP ngày 14/02/2015 của Chính phủ quy định về quy hoạch BVMT, ĐMC, ĐTM và kế hoạch BVMT;
- Thông tư số 1420/1994/TT-BKHCNMT ngày 26 tháng 11 năm
1994 của Bộ khoa học, Công nghệ và Môi trường hướng dẫn ĐTM đối với cơ sở đang hoạt động;
- Thông tư số 715/1995/TT-BKHCNMT ngày 03 tháng 4 năm
1995 của Bộ khoa học, Công nghệ và Môi trường hướng dẫn lập và thẩm định báo cáo ĐTM đối với các dự án đầu tư của nước ngoài;
Thông tư số 1100/1997/TT-BKHCNMT, ban hành ngày 20 tháng 8 năm 1997 bởi Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường, hướng dẫn quy trình lập và thẩm định báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM) cho các dự án đầu tư, nhằm thay thế Thông tư số 715/MTg ngày 03/4/1995.
- Thông tư số 490/1998/TT-BKHCNMT ngày 29 tháng 4 năm
1998 của Bộ khoa học, Công nghệ và Môi trường hướng dẫn ĐTM đối với các dự án đầu tư;
Thông tư số 08/2006/TT-BTNMT, ban hành ngày 08 tháng 9 năm 2006 bởi Bộ Tài nguyên và Môi trường, cung cấp hướng dẫn chi tiết về quy trình đánh giá môi trường chiến lược, thực hiện Đánh giá tác động môi trường (ĐTM) và cam kết bảo vệ môi trường.
Thông tư số 05/2008/TT-BTNMT, ban hành ngày 08 tháng 12 năm 2008 bởi Bộ Tài nguyên và Môi trường, hướng dẫn về đánh giá môi trường chiến lược, đánh giá tác động môi trường (ĐTM) và cam kết bảo vệ môi trường, thay thế cho Thông tư số 08/2006/TT-BTNMT.
Thông tư số 13/2009/TT-BTNMT, ban hành ngày 18 tháng 8 năm 2009, quy định về tổ chức và hoạt động của Hội đồng thẩm định báo cáo đánh giá môi trường chiến lược (ĐMC) và đánh giá tác động môi trường (ĐTM), thay thế Quyết định số 13/2006/QĐ-BTNMT.
Thông tư số 34/2009/TT-BTNMT, ban hành ngày 31/12/2009, quy định về việc lập, phê duyệt, kiểm tra và xác nhận Dự án cải tạo, phục hồi môi trường trong hoạt động khai thác khoáng sản Thông tư này cũng đề cập đến việc ký quỹ cải tạo, phục hồi môi trường nhằm đảm bảo các hoạt động khai thác khoáng sản diễn ra bền vững và bảo vệ môi trường.
Thông tư số 26/2011/TT-BTNMT, ban hành ngày 18 tháng 7 năm 2011 bởi Bộ Tài nguyên và Môi trường, quy định chi tiết một số điều của Nghị định 29/2011/NĐ-CP, ngày 18 tháng 4 năm 2011 của Chính phủ Nghị định này liên quan đến việc đánh giá môi trường chiến lược, đánh giá tác động môi trường (ĐTM) và cam kết bảo vệ môi trường.
- Thông tư số 27/2015/TT-BTNMT ngày 29 tháng 5 năm 2015 của Bộ Tài nguyên và Môi trường quy định về ĐMC, ĐTM và kế hoạch BVMT;
- Thông tư số 38/2015/TT-BTNMT ngày 30/6/2015 của Bộ Tài nguyên và Môi trường về cải tạo, phục hồi môi trường trong hoạt động khai thác khoáng sản;
Quyết định số 13/2006/QĐ-BTNMT, được ban hành vào ngày 08 tháng 9 năm 2006 bởi Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường, quy định về tổ chức và hoạt động của Hội đồng thẩm định báo cáo đánh giá môi trường chiến lược cũng như Hội đồng thẩm định báo cáo ĐTM Quy chế này nhằm đảm bảo quy trình thẩm định các báo cáo môi trường được thực hiện một cách chính xác và hiệu quả, góp phần bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.
- Quyết định số 19/2007/QĐ-BTNMT ngày 26 tháng 11 năm
2007 của Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường về việc ban hành quy định về điều kiện và hoạt động dịch vụ thẩm định báo cáo ĐTM;
Tình hình nghiên cứu và thực hiện công tác ĐTM trên thế giới
Hoa Kỳ là quốc gia tiên phong trong việc phát triển hệ thống Đánh giá tác động môi trường (ĐTM), bắt đầu từ năm 1969 với quy định trong Đạo luật về chính sách môi trường quốc gia, yêu cầu thực hiện ĐTM cho các dự án quy mô lớn Hệ thống này sau đó được áp dụng rộng rãi tại nhiều quốc gia khác, bao gồm các nước EU và châu Á như Úc (1974), Thái Lan (1975), Pháp (1976), Philippines (1978), Israel (1981), Pakistan (1983), Nhật Bản, Singapore và Hồng Kông (1972), cũng như Canada (1973), Đức (1975) và Trung Quốc (1979) Đạo luật này quy định rõ ràng yêu cầu thực hiện ĐTM cho những hoạt động lớn, quan trọng có khả năng gây ảnh hưởng đáng kể đến môi trường Trong quá trình tuân thủ Đạo luật chính sách môi trường của Mỹ, ba thuật ngữ quan trọng đã được đưa ra.
Kiểm kê hiện trạng môi trường là hoạt động mô tả toàn diện về môi trường tại khu vực dự kiến thực hiện dự án hoặc nơi có các hoạt động môi trường diễn ra Việc này bao gồm việc đánh giá các yếu tố lý hóa như thổ nhưỡng, địa chất, địa hình, khí hậu, chất lượng nước mặt và nước ngầm, cũng như chất lượng không khí Ngoài ra, kiểm kê còn xem xét môi trường sinh học với các loài động vật, thực vật, đa dạng sinh học và tình trạng phát triển, suy thoái của chúng Môi trường nhân văn cũng được ghi nhận qua các điểm khảo cổ, di tích lịch sử, văn hóa, danh lam thắng cảnh, bảo tàng và thư viện Cuối cùng, môi trường kinh tế xã hội được phân tích qua xu hướng tăng dân số, phân bố dân số, mức sống, hệ thống giáo dục, hạ tầng giao thông, cấp thoát nước, quản lý rác thải và các dịch vụ công cộng như công an, cứu hỏa và bảo hiểm y tế.
Đánh giá tác động môi trường (ĐTM) là quá trình xác định và đánh giá các tác động tiềm ẩn của dự án, quy hoạch phát triển hoặc các quy định pháp luật liên quan đến môi trường Mục tiêu chính của ĐTM là khuyến khích việc tích hợp các yếu tố môi trường vào quy trình lập kế hoạch và ra quyết định, nhằm lựa chọn và thực hiện các dự án phát triển mang lại lợi ích cho môi trường.
- Tường trình tác động môi trường hay báo cáo ĐTM của một dự án là văn bản chính yếu, tường trình tất cả kết quả của công tác ĐTM.
Với sự ra đời của Đạo luật chính sách môi trường của Mỹ, mục tiêu và thủ tục thi hành ĐTM đã được xác định rõ ràng Hệ thống pháp lý cùng với các cơ quan quản lý được thành lập nhằm đảm bảo việc thực hiện ĐTM diễn ra nhanh chóng và hiệu quả.
Đánh giá tác động môi trường (ĐTM) đã được áp dụng rộng rãi trên toàn cầu, bắt đầu từ các nước như Nhật Bản, Singapore và Hồng Kông vào năm 1972, tiếp theo là Canada (1973), Úc (1974), Đức (1975), Pháp (1976), Philippines (1977) và Trung Quốc (1979) Điều này cho thấy rằng không chỉ các quốc gia lớn với nền công nghiệp phát triển mà cả những nước nhỏ và đang phát triển cũng đã nhận thức được tầm quan trọng của ĐTM trong việc giải quyết các vấn đề môi trường Chỉ trong vòng 20 năm, ĐTM đã được nhiều quốc gia xem xét và áp dụng, mặc dù yêu cầu và thủ tục thực hiện ĐTM có sự khác biệt giữa các nước.
- Loại dự án cần phải ĐTM.
- Vai trò của cộng đồng trong ĐTM.
- Các đặc trưng lược duyệt.
Ngoài các quốc gia, các tổ chức quốc tế cũng rất quan tâm đến công tác ĐTM, điển hình như:
- Ngân hàng thế giới (WB), Ngân hàng phát triển Châu Á (ADB) Chương trình phát triển quốc tế của Mỹ (USAID), Chương trình môi trường của Liên hợp quốc (UNEP).
Các ngân hàng lớn đã đưa ra hướng dẫn chi tiết về công tác ĐTM cho các dự án vay vốn Lời khuyên từ các ngân hàng này rất quan trọng và có ảnh hưởng lớn.
Các tổ chức này đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp nguồn tài chính cần thiết cho các chủ dự án nhằm triển khai các kế hoạch của họ Họ cũng tổ chức nhiều khóa học về ĐTM trên toàn cầu, đặc biệt là ở các nước đang phát triển, giúp nâng cao nhận thức và kỹ năng cho cộng đồng.
Bảng 2.1 Lịch sử phát triển ĐTM trên thế giới và Việt Nam
Có yêu cầu cụ thể về tham vấn cộng đồng
Công cụ ĐTM ĐTM ĐTM ĐTM ĐMC ĐTM ĐTM ĐTM ĐTM ĐTM ĐTM ĐMC ĐTM
Nguồn: Tổng cục Môi trường - Bộ Tài nguyên và Môi trường, Tập huấn triển khai Luật BVMT 2014 và các văn bản hướng dẫn thi hành (tháng 6/2015 )
Chuẩn bị Dự án Thông báo cho các cơ quan chức năng về Dự án
Sàng lọc (Screening) về mặt ĐTM Xác định phạm vi (Scoping) ĐTM của dự án Nghiên cứu ĐTM của dự án (nhiều nội dung)
Lập báo cáo ĐTM của dự án
Tham vấn cộng đồng về các vấn đề môi trường của dự án
Trình nộp cơ quan thẩm định ĐTM
Thẩm định báo cáo ĐTM của dự án
(theo phân cấp) Giám sát/quan trắc môi trường (hậu ĐTM)
Hình 2.1 Quy trình ĐTM phổ biến trên thế giới
Tình hình nghiên cứu và thực hiện công tác đtm việt nam
2.3.1 Lịch sử hình thành và phát triển ĐTM tại Việt Nam
2.3.1.1 Giai đoạn từ 27/12/1993 đến 01/7/2006 - ngày Luật BVMT
Từ khi Luật Bảo vệ môi trường được ban hành năm 1993 cho đến khi có sự sửa đổi vào năm 2005, việc thực hiện Đánh giá tác động môi trường (ĐTM) tại Việt Nam diễn ra chậm hơn so với các tiêu chuẩn quốc tế.
Giai đoạn lập báo cáo đầu tư, hay còn gọi là nghiên cứu tiền khả thi, đóng vai trò quan trọng trong việc sàng lọc dự án để xác định những dự án nào cần thực hiện ĐTM Quy trình sàng lọc này được thực hiện dựa trên các quy định hiện hành.
Thông tư số 490/1998/TT-BKHCNMT, ban hành ngày 29/4/1998 bởi Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường, quy định về việc lập và thẩm định báo cáo Đánh giá tác động môi trường (ĐTM) cho các dự án đầu tư.
- Giai đoạn lập dự án đầu tư (Nghiên cứu khả thi): quy định thực hiện ĐTM sơ bộ.
- Giai đoạn thiết kế kỹ thuật: quy định lập báo cáo ĐTM chi tiết và trình thẩm định, phê duyệt.
Hiện nay, việc thực hiện lập báo cáo ĐTM tại Việt Nam đang chậm hơn so với nhiều quốc gia khác, dẫn đến một số khó khăn và bất cập Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả của quá trình thực hiện ĐTM.
Nhiều dự án thường hoàn thành thiết kế trước khi lập báo cáo ĐTM, và không ít dự án còn thi công trong nhiều năm trước khi báo cáo này được hoàn tất Điều này dẫn đến việc nếu trong quá trình thẩm định có yêu cầu thay đổi hoặc bổ sung biện pháp bảo vệ môi trường, các phần trong thiết kế sẽ phải làm lại, gây chậm trễ và tăng chi phí Hệ quả là, việc lập và thẩm định báo cáo ĐTM thường trở thành hình thức, vì công trình đã hoàn thiện rất khó để điều chỉnh.
Do thiếu báo cáo ĐTM khi Nhà nước phê duyệt báo cáo nghiên cứu khả thi và chuẩn bị nguồn vốn, nhiều dự án không dự trù được kinh phí cho việc lập báo cáo ĐTM chi tiết cũng như cho các biện pháp giảm thiểu tác động.
2.3.1.2 Giai đoạn từ 01/7/2006 đến 01/1/2015-ngày Luật BVMT 2014 có hiệu lực
Luật Bảo vệ Môi trường năm 2005 đã nâng cao vai trò và ý nghĩa của Đánh giá tác động môi trường (ĐTM), đồng thời tăng cường công tác bảo vệ môi trường Việc thực hiện ĐTM hiện nay yêu cầu chặt chẽ và rõ ràng hơn đối với các dự án đầu tư có nguy cơ tác động môi trường cao, khắc phục những bất cập so với quy trình thực hiện trên thế giới.
Trong giai đoạn quy hoạch và lập báo cáo đầu tư, Nhà nước không yêu cầu bắt buộc thực hiện sàng lọc môi trường hay ĐTM sơ bộ.
Tuy nhiên, chủ dự án phải dựa vào phân cấp của Nhà nước (theo quy định tại Nghị định số 80/2006/NĐ-CP ngày 09 tháng 8 năm 2006 của Chính phủ về
Bài viết này đề cập đến 13 quy định chi tiết và hướng dẫn thực hiện một số điều của Luật Bảo vệ môi trường, bao gồm Nghị định số 21/2008/NĐ-CP ngày 28 tháng 2 năm 2008, sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 80/2006/NĐ-CP theo Luật Bảo vệ môi trường 2005 Ngoài ra, Nghị định số 29/2011/NĐ-CP ngày 18/4/2011 cũng được nhấn mạnh, quy định về đánh giá môi trường chiến lược, đánh giá tác động môi trường và cam kết bảo vệ môi trường.
Theo Luật Bảo vệ môi trường 2014, cần “sàng lọc dự án” để xác định xem dự án có cần lập báo cáo ĐTM và trình thẩm định hay không Nếu dự án thuộc diện bắt buộc lập báo cáo ĐTM, các công việc chuẩn bị như lập đề cương ĐTM và chuẩn bị đội ngũ thực hiện báo cáo ĐTM ở giai đoạn tiếp theo là rất cần thiết.
Trong giai đoạn lập dự án đầu tư, nếu các dự án đã được sàng lọc cần lập báo cáo ĐTM, chủ dự án cần thực hiện ĐTM chi tiết và trình bày để được thẩm định và phê duyệt.
Sau khi báo cáo ĐTM được phê duyệt, chủ dự án cần tuân thủ các cam kết trong báo cáo, đặc biệt là thực hiện các biện pháp giảm thiểu tác động tiêu cực trong quá trình thi công và quản lý vận hành Đồng thời, cần thực hiện chương trình giám sát môi trường dự án một cách nghiêm ngặt từ ngày 01/01/2015 đến nay.
Theo Điều 19 của Luật Bảo vệ Môi trường năm 2014, việc đánh giá tác động môi trường phải được thực hiện trong giai đoạn chuẩn bị dự án Kết quả của quá trình này sẽ được thể hiện qua báo cáo đánh giá tác động môi trường Chi phí cho việc lập và thẩm định báo cáo này sẽ do chủ dự án chịu trách nhiệm từ nguồn vốn đầu tư của dự án.
Theo Điều 20, chỉ những dự án không triển khai trong 24 tháng hoặc thay đổi địa điểm mới phải lập lại báo cáo ĐTM Đối với các dự án có thay đổi quy mô, công suất, công nghệ làm tăng tác động xấu đến môi trường, Khoản 4 Điều 19 Luật Bảo vệ Môi trường 2005 yêu cầu chủ dự án phải giải trình với cơ quan phê duyệt và có thể cần lập báo cáo ĐTM bổ sung Tuy nhiên, quy định này dẫn đến việc lạm dụng yêu cầu báo cáo ĐTM lại hoặc bổ sung, gây ra tình trạng trốn tránh trách nhiệm và báo cáo mang tính đối phó.
Nội dung của báo cáo ĐTM cũng được quy định cụ thể hơn tại Điều 22 Luật BVMT 2014 Những quy định về tổ chức, yêu cầu, trách nhiệm của hội
14 đồng thẩm định đã được loại bỏ do cơ quan chịu trách nhiệm trước pháp luật về kết quả thẩm định và phê duyệt là cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền (Khoản 1 Điều 27) Các hội đồng thẩm định chỉ đóng vai trò tư vấn cho cơ quan thẩm định và phê duyệt kết quả thẩm định.
2.3.2 Các nghiên cứu về công tác ĐTM và quy trình thẩm định tại Việt Nam 2.3.2.1 Các nghiên cứu về công tác ĐTM
- Hệ thống pháp luật về ĐTM của Việt Nam: