Mục đích nghiên cứu của luận án là làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về bồi thường thiệt hại và sự điều chỉnh của pháp luật về bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động; Thực trạng pháp luật Việt Nam hiện hành về bồi thường thiệt hại và đánh giá một cách toàn diện pháp luật hiện hành về bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động; Từ đó đưa ra một số kiến nghị hoàn thiện và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật lao động Việt Nam về bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động.
Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận án
Luận án được nghiên cứu trên cơ sở các quan điểm của Chủ nghĩa Mác -
Lê Nin và tư tưởng Hồ Chí Minh đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành quan điểm của Đảng và Nhà nước về bảo vệ người lao động Trong bối cảnh kinh tế thị trường, việc xây dựng và phát triển quan hệ lao động trở nên cần thiết hơn bao giờ hết Đặc biệt, Việt Nam đã tham gia ký kết nhiều Công ước quốc tế liên quan đến quyền lao động và bảo vệ người lao động, thể hiện cam kết mạnh mẽ trong việc đảm bảo quyền lợi cho người lao động.
Để thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu, tác giả áp dụng nhiều phương pháp khoa học như tổng hợp, phân tích tài liệu, hệ thống hoá, thống kê, chứng minh, mô tả, khảo cứu, giả thiết và dự báo Ngoài ra, tác giả còn sử dụng phương pháp so sánh pháp luật, một phương pháp nghiên cứu đặc thù của ngành luật học.
Cụ thể trong từng chương đề tài, tác giả sử dụng các phương pháp để làm rõ các nội dung, như:
Phương pháp tổng hợp là cách thức sử dụng để kết hợp các quan điểm cá nhân và tổ chức, số liệu, căn cứ lý luận, cùng với các tình huống từ hoạt động phân tích tài liệu và bình luận khoa học Mục đích của việc tổng hợp này là nhằm đưa ra những luận giải và đề xuất từ chính tác giả luận án, thể hiện rõ ràng trong tất cả các chương của luận án.
Phương pháp phân tích được áp dụng trong mọi chương để làm rõ nội dung và đánh giá tài liệu, số liệu phục vụ cho nghiên cứu.
Nội dung bài viết tập trung vào việc phân tích tài liệu sơ cấp, bao gồm các văn kiện của Đảng, văn bản pháp luật, bản án, và số liệu thống kê chính thức từ cá nhân và cơ quan có thẩm quyền, cũng như số liệu do tác giả thu thập Bên cạnh đó, bài viết cũng đề cập đến tài liệu thứ cấp như các công trình khoa học, đề tài, tạp chí, và các kết luận từ những tác giả khác.
Phương pháp thống kê được áp dụng rộng rãi trong chương hai và chương ba của luận án để thu thập và xử lý tài liệu, công trình, bản án cùng với các số liệu, nhằm phục vụ hiệu quả cho công tác nghiên cứu.
Phương pháp hệ thống hóa là công cụ quan trọng giúp tác giả tập hợp và tổ chức tài liệu, nghiên cứu, và tình huống liên quan đến bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động Phương pháp này được áp dụng chủ yếu trong chương 1, nơi tổng quan tình hình nghiên cứu được trình bày, và chương 2, nơi các vấn đề lý luận về bồi thường thiệt hại và sự điều chỉnh của pháp luật được phân tích chi tiết.
Phương pháp chứng minh trong luận án được thực hiện thông qua việc đưa ra nhận xét, số liệu và bản án nhằm hỗ trợ cho các luận điểm và quy định pháp luật, cũng như các quy định của tổ chức lao động quốc tế Những nội dung này được thể hiện rõ ràng trong chương 2 và chương 3 của luận án.
Phương pháp mô tả được áp dụng chủ yếu trong chương 2 và chương 3 của luận án, thông qua việc trích dẫn các bản án và số liệu thu thập để làm rõ các vấn đề Phân tích nội dung các bản án giúp thống kê và chỉ ra những bất cập của pháp luật hiện hành, từ đó đề xuất sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với thực tiễn.
Phương pháp khảo cứu được trình bày chủ yếu trong chương 2 và chương 3 của luận án, bao gồm việc tổng hợp quan điểm từ cá nhân, tổ chức, và các lĩnh vực khác, cùng với quy định pháp luật của tổ chức lao động quốc tế và pháp luật các quốc gia Đặc biệt, các bản án đã được xét xử cũng được xem xét để đưa ra nhận định về sự phù hợp của các quy định đó với thực tiễn hiện nay tại Việt Nam.
Phương pháp giả thiết được áp dụng chủ yếu trong chương 2, chương 3 và chương 4 của luận án, nhằm đặt ra các giả thuyết khả thi và đưa ra quan điểm cùng quy định pháp luật từ các quốc gia và tổ chức lao động quốc tế Điều này nhằm chứng minh rằng quy định pháp luật hiện hành của Việt Nam cần được điều chỉnh để phù hợp với thực tiễn, đảm bảo việc thực hiện hiệu quả trong bối cảnh mới hiện nay.
Phương pháp dự báo được áp dụng chủ yếu trong chương 4 của luận án, nhằm làm rõ các yêu cầu và đề xuất sửa đổi quy định pháp luật hiện hành, đảm bảo tính khả thi trong thực tiễn.
Phương pháp so sánh được áp dụng trong chương 2 và chương 3 của luận án nhằm đối chiếu và đánh giá sự khác biệt về pháp luật bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động theo luật lao động với các quan hệ khác do các ngành luật khác điều chỉnh Nghiên cứu cũng tập trung vào việc so sánh kinh nghiệm quốc tế với quy định pháp luật về bồi thường thiệt hại tại Việt Nam, từ đó rút ra bài học để lựa chọn những biện pháp hợp lý và phù hợp với điều kiện thực tiễn của Việt Nam.
Những đóng góp mới của Luận án
Luận án là một công trình khoa học nghiên cứu toàn diện và hệ thống về pháp luật bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động, đóng góp những điểm mới quan trọng cho lĩnh vực này.
Luận án này làm rõ các vấn đề lý luận cơ bản liên quan đến bồi thường thiệt hại và pháp luật về bồi thường thiệt hại, bao gồm khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa của bồi thường thiệt hại Nó cũng phân tích nội dung và sự điều chỉnh của pháp luật bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động, từ đó góp phần xây dựng và hoàn thiện cơ sở lý luận về pháp luật bồi thường thiệt hại tại Việt Nam.
Luận án phân tích kinh nghiệm bồi thường thiệt hại lao động của một số quốc gia, từ đó tạo cơ sở quan trọng để đánh giá và liên hệ với pháp luật Việt Nam hiện hành, cũng như làm tài liệu tham khảo cho việc hoàn thiện pháp luật bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động tại Việt Nam.
Bài viết phân tích thực trạng pháp luật về bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động ở Việt Nam, tập trung vào các nội dung như bồi thường khi chấm dứt hợp đồng lao động trái pháp luật, bồi thường do tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp, cũng như thiệt hại liên quan đến tài sản của người sử dụng lao động Từ đó, bài viết chỉ ra những hạn chế trong hệ thống văn bản pháp luật hiện hành, đánh giá kết quả đạt được và những bất cập trong quá trình thực hiện Cuối cùng, bài viết nêu rõ các nguyên nhân để làm cơ sở cho việc đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật về bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động tại Việt Nam.
Luận án nhấn mạnh sự cần thiết phải hoàn thiện pháp luật về bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động, đồng thời đưa ra các yêu cầu và kiến nghị cụ thể Các luận giải được xây dựng dựa trên cơ sở khoa học và thực tiễn, nhằm hướng tới một hệ thống pháp luật hoàn thiện hơn trong lĩnh vực này.
Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
Luận án này củng cố và hoàn thiện lý luận về bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động, đồng thời đề xuất các giải pháp cải tiến hệ thống pháp luật liên quan Ngoài ra, luận án cũng cung cấp kiến thức thiết thực cho những người làm công tác thực tiễn trong lĩnh vực lao động, giúp họ áp dụng hiệu quả pháp luật bồi thường thiệt hại.
Các giải pháp thực hiện của đề tài sẽ là nguồn tài liệu tham khảo hữu ích cho các cơ quan, tổ chức trong quá trình nghiên cứu, xây dựng và hoàn thiện pháp luật Đồng thời, những giải pháp này cũng hỗ trợ tổ chức thực hiện pháp luật về bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động tại Việt Nam.
Luận án này đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp tài liệu tham khảo cho các cơ quan liên quan trong việc hoạch định và xây dựng chính sách pháp luật về bồi thường thiệt hại Nó cũng là nguồn thông tin hữu ích cho người lao động và người sử dụng lao động, giúp họ tự bảo vệ quyền lợi khi tham gia vào quan hệ lao động Hơn nữa, những kết quả nghiên cứu từ luận án có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo tại các cơ sở nghiên cứu và đào tạo về luật học và lao động.
Kết cấu của Luận án
Ngoài “phần mở đầu”, “kết luận” và “danh mục tài liệu tham khảo”, dự kiến Luận án được kết cấu bốn chương:
Chương 1 Tổng quan về tình hình nghiên cứu
Chương 2 Những vấn đề lí luận về bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động và sự điều chỉnh của pháp luật
Chương 3 Thực trạng pháp luật lao động Việt Nam về bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động và thực tiễn thực hiện
Chương 4 trình bày một số giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật lao động và nâng cao hiệu quả thực hiện quy định về bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động Các giải pháp này bao gồm việc cải thiện khung pháp lý, tăng cường công tác đào tạo và tuyên truyền về quyền lợi của người lao động, cũng như nâng cao trách nhiệm của các bên liên quan trong việc giải quyết tranh chấp Hơn nữa, cần thiết phải thiết lập cơ chế giám sát và đánh giá hiệu quả thực thi pháp luật để đảm bảo quyền lợi hợp pháp của người lao động được bảo vệ một cách tốt nhất.
TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
Tổng quan tình hình nghiên cứu các vấn đề liên quan đến luận án
1.1.1 Các nghiên cứu lý luận về bồi thường thiệt hại và pháp luật về bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động
1.1.1.1 Nghiên cứu lý luận về bồi thường thiệt hại Ở cấp độ luận án Tiến sỹ, đề tài về bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động hiện nay là chưa có, các đề tài chủ yếu liên quan đến nội dung của bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động, như: “Pháp luật lao động với vấn đề bảo vệ người lao động trong điều kiện kinh tế thị trường ở Việt Nam” (2006) của tác giả Nguyễn Thị Kim Phụng, luận án Tiến sĩ luật học, Trường Đại học
Luật Hà Nội [100] đã đề cập đến “Pháp luật về An toàn lao động ở Việt Nam” trong luận án Tiến sĩ luật học của tác giả Trần Trọng Đào (2013), được thực hiện tại Đại học Quốc gia Hà Nội [64].
“Hoàn thiện pháp luật về bồi thường tai nạn lao động” (2012) của Lê Kim
Dung, luận án Tiến sĩ luật học, Học viện Khoa học xã hội [69]; “Pháp luạ đon phuo ọ – ạ n”
Nghiên cứu của Nguyễn Thị Hoa Tâm (2013) tại trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh đã đề cập đến nhiều vấn đề lý luận liên quan đến bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động Các luận án này phân tích các khía cạnh như bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng lao động, bồi thường thiệt hại về tính mạng và sức khỏe, cũng như bồi thường thiệt hại như một biện pháp bảo vệ quyền lợi cho người lao động Tùy vào từng góc độ tiếp cận, nội dung nghiên cứu có sự khác biệt, với một số đề tài tập trung vào bảo vệ người lao động, an toàn lao động, tai nạn lao động, và lý luận về đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động.
Trong lĩnh vực nghiên cứu pháp luật lao động tại Việt Nam, nhiều luận văn thạc sĩ đã được thực hiện, đáng chú ý như "Bồi thường thiệt hại trong pháp luật lao động Việt Nam" của Nguyễn Anh Sơn (2007) và "Bồi thường thiệt hại theo pháp luật lao động Việt Nam" của Nguyễn Thị Lan Phương (2015), cả hai đều từ Đại học Quốc gia Hà Nội Các tác phẩm này, cùng với "Bồi thường thiệt hại trong pháp luật lao động Việt Nam và thực tiễn áp dụng trên địa bàn thành phố Đà Nẵng" của Nguyễn Thị Bích Nga (2014), đã góp phần làm rõ các quy định và thực tiễn liên quan đến bồi thường thiệt hại trong lao động Thêm vào đó, luận văn "Bồi thường thiệt hại theo pháp luật lao động Việt Nam và pháp luật cộng hòa Liên bang Nga dưới góc độ so sánh" cũng mở rộng cái nhìn về vấn đề này trong bối cảnh quốc tế.
Luận văn Thạc sĩ luật học của Nguyễn Thị Thu (2019) tại trường Đại học Luật Hà Nội đã trình bày các vấn đề lý luận liên quan đến bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động Tác giả đã khái quát các nội dung cụ thể như quan điểm khác nhau về bồi thường thiệt hại, khái niệm bồi thường và thiệt hại, cũng như ý nghĩa và tầm quan trọng của việc quy định bồi thường thiệt hại Bên cạnh đó, một số luận văn khác cũng đề cập đến lý luận về bồi thường thiệt hại nhưng đi sâu hơn vào từng nội dung cụ thể.
[58]; ẹ ọ đọng theo pháp luạt Viẹt Nam” (2008) của tác giả luận văn Thạc sĩ luật học, trường Đại học Luật Hà Nội [103] thiẹ (2012) của tác giả
Phuo ận văn Thạc sĩ luật học, trường Đại học Luật Hà Nội [109];
Bồi thường thiệt hại do xâm phạm tính mạng và sức khỏe là vấn đề quan trọng trong pháp luật Việt Nam Luận văn của tác giả Phạm Thị Hương (2014) nghiên cứu các quy định pháp lý liên quan đến quyền lợi của nạn nhân và trách nhiệm của bên gây thiệt hại Tác phẩm nhấn mạnh vai trò của việc bồi thường trong việc bảo vệ quyền con người và đảm bảo công lý Thông qua việc phân tích các trường hợp cụ thể, luận văn cung cấp cái nhìn sâu sắc về quy trình bồi thường và các yếu tố ảnh hưởng đến mức độ bồi thường thiệt hại.
Quốc gia Hà Nội đã nghiên cứu và đưa ra các luận văn về bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động, bao gồm khái niệm, đặc điểm và vai trò của bồi thường thiệt hại Các nội dung cụ thể như bồi thường thiệt hại do xâm phạm tính mạng, sức khỏe của người lao động, bồi thường thiệt hại khi chấm dứt hợp đồng lao động trái pháp luật, và bồi thường thiệt hại do người làm công, học nghề gây ra đối với tài sản của người sử dụng lao động, doanh nghiệp trong quá trình học tập và sản xuất cũng được phân tích chi tiết.
Trong các cuốn sách viết về lý luận bồi thường thiệt hại, có những cuốn đề cập được các nội dung cơ bản, như: sách ẹ
Trong cuốn sách "Chế độ bồi thường trong Luật lao động Việt Nam" của tác giả Lê Mai Anh (2004), Nxb Lao động – Xã hội, có một chương tập trung vào các vấn đề cơ bản về bồi thường thiệt hại Tác giả trình bày khái niệm bồi thường thiệt hại từ nhiều góc độ, bao gồm chính trị, kinh tế - xã hội và pháp luật Bên cạnh đó, sách cũng làm rõ các yếu tố thiệt hại và phân biệt giữa thiệt hại vật chất, thiệt hại tinh thần và các loại thiệt hại khác Ngoài ra, tác giả so sánh bồi thường thiệt hại trong pháp luật dân sự với bồi thường thiệt hại trong pháp luật lao động.
Các công trình nghiên cứu của Nguyễn Hữu Chí và Đỗ Gia Thắng (2006) đã làm rõ khái niệm bồi thường thiệt hại dưới các quan điểm khác nhau về quyền con người, kinh tế, xã hội và pháp lý Đồng thời, tác giả cũng phân tích vai trò của bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động và phân loại bồi thường thiệt hại trong lĩnh vực này Một nghiên cứu khác của tác giả Quốc gia-sự thật (2016) đã trình bày các vấn đề lý luận về trách nhiệm bồi thường thiệt hại, bao gồm cơ sở tính bồi thường, các thiệt hại trong thực tế và trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp khi gây thiệt hại.
Nhiều bài viết trên tạp chí đã thảo luận về lý luận bồi thường thiệt hại, như bài viết của tác giả trên Tạp chí Tòa án nhân dân (2004) và Tạp chí Nhà nước và pháp luật (2006), xác định thiệt hại do xâm phạm sức khỏe và tính mạng, từ đó ấn định mức bồi thường thiệt hại Các bài viết này đề cập đến các quan điểm về thiệt hại, bồi thường và tầm quan trọng của việc bồi thường thiệt hại, coi đây là nghĩa vụ của chủ thể gây thiệt hại Ví dụ, bài viết “Mô hình bồi thường tai nạn lao động ở Đức và khả năng áp dụng vào Việt Nam” (2008) của Lê Kim Dung làm rõ lý luận bồi thường thiệt hại qua khái niệm, phân loại và trách nhiệm của các bên liên quan Bài viết “Công tác quản lý bồi thường tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp ở một số nước châu Á” (2011) của Phạm Gia Lượng cũng nêu ra các quy định của Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc về quản lý bồi thường, nhấn mạnh sự cần thiết phải hoàn thiện các quy định liên quan đến bồi thường thiệt hại và trách nhiệm của các cơ quan thực hiện.
Globally, there are several research studies focused on the theory of damage compensation in labor relations One notable work is "Cases and Materials on Equitable Remedies, Restitution and Damages" (1986) by various authors, which explores these concepts in depth.
Robert N Leavell, Jean C Love và Grant S Nelson đã đề cập đến nhiều khía cạnh lý luận về thiệt hại và bồi thường thiệt hại, bao gồm các quan điểm về thiệt hại vật chất, phân loại thiệt hại và trách nhiệm bồi thường nhằm đảm bảo công bằng cho những người bị xâm phạm quyền lợi Nghiên cứu của Kulya A.V tại Đại học Saint-Petersburg về “Các quy định chung về bồi thường thiệt hại do tai nạn lao động hoặc bệnh nghề nghiệp” đã phân tích các khái niệm, dấu hiệu và loại hình bồi thường thiệt hại, đồng thời xem xét các căn cứ bồi thường liên quan đến tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp do không đảm bảo an toàn lao động.
Xavier Pradel, trong bài viết của Patrice Jourdain tại Paris, đã phân tích các quan điểm khác nhau về trách nhiệm bồi thường, cũng như các trường hợp và loại tổn thương được bồi thường theo quy định của luật dân sự Nghiên cứu này cung cấp cái nhìn sâu sắc về lĩnh vực kinh tế lao động và quan hệ lao động.
(2005) của các tác giả Lloyd G.Reynolds, Stanley Master, Colletta H Moser
Bài viết phân tích các quan điểm và yếu tố quan trọng trong việc duy trì quan hệ lao động, bảo vệ quyền lợi của người lao động, đặc biệt là những người yếu thế Nó cũng đề cập đến các thiệt hại được đền bù và các chính sách kinh tế của doanh nghiệp nhằm đảm bảo quyền lợi cho các bên liên quan khi xảy ra rủi ro Nội dung này được lấy từ sách "Personnel - Human Resource Management" (1990) của các tác giả.
Cuốn sách "Compensation" của Terry L Leap và Michael D Crino, xuất bản bởi Nxb Collier Macmillan năm 1989, gồm 730 trang, trình bày hệ thống và cô đọng các vấn đề lý luận chung về bồi thường thiệt hại Nội dung sách đề cập đến khái niệm bồi thường, cơ chế thực hiện, đối tượng được bồi thường, cũng như các quy định liên quan đến việc chi trả bồi thường thiệt hại trong lao động và các nghĩa vụ phát sinh.
Jerry M Newman, Barry Gerhart, Nxb Hill Irwin, 2011 - Xviii, 689p.: 24cm
Đánh giá về tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án và những vấn đề còn tồn tại, cần nghiên cứu trong đề tài luận án
1.2.1 Những vấn đề luận án kế thừa trong quá trình nghiên cứu
Tình hình nghiên cứu tổng quan cho thấy các nghiên cứu trong và ngoài nước đã tạo dựng nền tảng lý luận cơ bản cho bồi thường thiệt hại, cả trên thế giới và tại Việt Nam Những công trình này đã để lại cho tác giả và các nhà nghiên cứu khác nhiều thành tựu quan trọng để kế thừa.
Các công trình nghiên cứu đã cung cấp kiến thức lý luận về bồi thường thiệt hại và pháp luật liên quan, bao gồm khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa, vai trò, nguyên tắc và chức năng Những nghiên cứu này không chỉ kế thừa mà còn phát triển từ các công trình trước đó, đóng góp quan trọng vào việc nghiên cứu chuyên sâu lý luận về bồi thường thiệt hại và pháp luật bồi thường thiệt hại.
Nhiều công trình nghiên cứu đã chỉ ra ưu điểm và nhược điểm của quy định pháp luật về bồi thường thiệt hại, cũng như những kết quả đạt được và hạn chế trong thực tiễn thực hiện, đặc biệt trong lĩnh vực lao động Những giá trị nghiên cứu này liên quan đến từng giai đoạn lịch sử, đặc biệt là trước khi Bộ luật lao động sửa đổi, bổ sung năm 2012 có hiệu lực, mở ra hướng nghiên cứu cho các nghiên cứu tiếp theo về thực trạng pháp luật bồi thường thiệt hại hiện hành tại Việt Nam.
Vào ngày thứ ba, nhiều công trình đã đưa ra các đề xuất và kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật bồi thường thiệt hại Đặc biệt, các nghiên cứu về kinh nghiệm pháp lý quốc tế được coi là những thành tựu có thể được kế thừa và phát huy Những nghiên cứu này không chỉ mang tính chuyên sâu mà còn có tính tổng quát, đóng góp quan trọng vào việc hoàn thiện hệ thống pháp luật bồi thường thiệt hại.
1.2.2 Những vấn đề luận án cần tiếp tục nghiên cứu
Dựa trên kết quả nghiên cứu hiện tại và những nội dung kế thừa từ các công trình trước, tác giả nhận thấy cần làm sâu sắc hơn một số vấn đề để đạt được tính hệ thống, toàn diện và đầy đủ hơn, phù hợp với mục đích nghiên cứu đã đề ra Cụ thể, luận án cần tiếp tục tập trung vào các vấn đề sau:
Bài viết này hệ thống hóa và làm sâu sắc các vấn đề lý luận về bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động, phân tích các khái niệm, đặc điểm, phân loại và căn cứ phát sinh bồi thường thiệt hại Nó cũng xem xét sự điều chỉnh của pháp luật lao động liên quan đến bồi thường thiệt hại, tiếp cận các quan điểm, học thuyết tiến bộ trên thế giới, quy định của tổ chức lao động quốc tế và pháp luật của các quốc gia Đặc biệt, bài viết so sánh với các lĩnh vực dân sự và thương mại theo Luật Dân sự và Luật Thương mại.
Bài viết phân tích và đánh giá thực trạng pháp luật lao động Việt Nam hiện hành liên quan đến bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động, bao gồm bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng lao động, bồi thường thiệt hại về tính mạng và sức khỏe của người lao động, cũng như bồi thường thiệt hại về tài sản Tác giả tập trung vào việc phân tích các quy định pháp luật lao động hiện hành, dẫn chứng các vụ án cụ thể gần đây để làm rõ ưu điểm và bất cập của các quy định này, đồng thời lý giải nguyên nhân của những hạn chế Cuối cùng, bài viết đưa ra những kiến nghị hợp lý nhằm khắc phục các bất cập trong hệ thống pháp luật lao động hiện tại.
Nghiên cứu yêu cầu hoàn thiện pháp luật lao động Việt Nam về bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động, chỉ ra lý do và nguyên nhân cần thiết để cải thiện các quy định hiện hành Bài viết đề xuất kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật bồi thường thiệt hại, đảm bảo quyền lợi cho các bên trong quan hệ lao động, cùng với giải pháp nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật lao động hiện tại.
Tác giả luận án đã xác định các vấn đề nghiên cứu và tập trung vào ba nội dung chính: lý luận về bồi thường thiệt hại cùng sự điều chỉnh của pháp luật trong quan hệ lao động; thực tiễn thực hiện pháp luật lao động Việt Nam hiện hành liên quan đến bồi thường thiệt hại; và đưa ra một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật cũng như nâng cao hiệu quả thực hiện các quy định về bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động.
Cơ sở lý thuyết, hướng tiếp cận nghiên cứu và giả thiết nghiên cứu
Luận án đã sử dụng một số lý thuyết sau:
Các học thuyết, tư tưởng về quyền con người dựa trên nguyên tắc: dân chủ, tự do, công bằng, bình đẳng
Học thuyết Mác – Lê nin và tư tưởng Hồ Chí Minh về quyền con người, về Nhà nước và pháp luật
Các chủ trương và đường lối của Đảng, Nhà nước Việt Nam tập trung vào chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật, đảm bảo quyền con người, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người lao động và người sử dụng lao động trong nền kinh tế thị trường Đồng thời, các chính sách cũng nhấn mạnh vị trí, chức năng và vai trò của doanh nghiệp trong nền kinh tế hàng hoá, góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững.
Luận án này còn dựa trên các Tuyên ngôn, Công ước quốc tế, khuyến nghị của Tổ chức Lao động Quốc tế và quy định pháp luật của các quốc gia.
1.3.2 Hướng tiếp cận nghiên cứu
Dựa trên việc tổng hợp và hệ thống hóa các nghiên cứu trong và ngoài nước liên quan đến đề tài luận án, bài viết phân tích các kết quả đạt được, những bất cập, nguyên nhân và giải pháp cho các vấn đề còn bỏ ngỏ Luận án sẽ kế thừa có chọn lọc từ những kết quả nghiên cứu này, đồng thời đưa ra quan điểm riêng về vấn đề nghiên cứu.
Luận án sẽ nghiên cứu các quy định pháp luật lao động hiện hành về bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động, đồng thời xem xét quá trình thực hiện những quy định này trong thực tiễn thông qua các vụ án và việc giải quyết chúng Từ đó, luận án đánh giá toàn diện các quy định pháp luật hiện hành, nhằm đề xuất một số giải pháp hoàn thiện và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật lao động về bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động tại Việt Nam.
1.3.3 Giả thiết nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu
Bài viết này nhằm làm sâu sắc thêm hiểu biết về pháp luật lao động liên quan đến bồi thường thiệt hại, từ lý luận đến thực tiễn Tác giả sẽ phân tích ý nghĩa, đặc điểm và nội dung của pháp luật bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động, qua đó đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật hiện nay, chỉ ra những kết quả đạt được cũng như các tồn tại và nguyên nhân của chúng Từ đó, bài viết sẽ đưa ra các kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện trong lĩnh vực này Luận án sẽ tập trung nghiên cứu ba vấn đề chính: lý luận, thực trạng và kiến nghị hoàn thiện pháp luật bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động hiện nay, với các giả thuyết và câu hỏi nghiên cứu cụ thể.
Nghiên cứu cho thấy rằng, mặc dù nền tảng lý luận và pháp luật về bồi thường thiệt hại trong lao động tại Việt Nam đã được xây dựng, nhưng vẫn còn thiếu sót và chưa hoàn chỉnh Thực trạng pháp luật hiện hành về bồi thường thiệt hại, đặc biệt là sau khi Luật sửa đổi, bổ sung Bộ luật lao động năm 2012 có hiệu lực từ 1/5/2013, vẫn chưa được nghiên cứu một cách tổng thể.
Nghiên cứu về bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động tại Việt Nam hiện nay cần làm rõ nền tảng lý luận và pháp luật liên quan Cần phân tích sự điều chỉnh của pháp luật về bồi thường thiệt hại trong lao động, đồng thời chỉ ra sự khác biệt giữa bồi thường thiệt hại trong lĩnh vực lao động và các lĩnh vực dân sự, thương mại theo quy định của Luật Dân sự và Luật Thương mại Bài viết cũng sẽ xem xét thực trạng pháp luật hiện hành về bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động, đánh giá thực tiễn thực hiện và đưa ra các yêu cầu cũng như kiến nghị nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật này Để trả lời các câu hỏi nghiên cứu chung, luận án sẽ cần làm rõ các giả thiết nghiên cứu cụ thể trong các lĩnh vực liên quan.
Một là, đối với vấn đề nghiên cứu lý luận:
Nghiên cứu lý luận về bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động hiện nay tập trung vào các quan niệm và khái niệm cơ bản liên quan đến bồi thường thiệt hại Bài viết cũng phân tích sự khác biệt giữa bồi thường thiệt hại trong lĩnh vực lao động và các lĩnh vực khác, cũng như so sánh với các quy định tại các quốc gia trên thế giới Tuy nhiên, hiện vẫn còn nhiều vấn đề lý luận về pháp luật bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động chưa được giải thích một cách hệ thống, sâu sắc và toàn diện.
Bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động là một khía cạnh quan trọng của pháp luật lao động, nhằm bảo vệ quyền lợi của người lao động và người sử dụng lao động Sự khác biệt giữa bồi thường thiệt hại trong lao động và các lĩnh vực khác nằm ở các quy định cụ thể và tính chất của mối quan hệ lao động Pháp luật Việt Nam về bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động có những điểm khác biệt so với các quốc gia khác, phản ánh đặc trưng văn hóa và kinh tế của Việt Nam Những đặc trưng này bao gồm tính chất đặc thù của lao động, mức độ trách nhiệm của các bên và quy trình bồi thường Ý nghĩa của bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động không chỉ dừng lại ở việc bù đắp thiệt hại mà còn góp phần xây dựng môi trường làm việc công bằng và an toàn Căn cứ áp dụng trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động cần được làm rõ để đảm bảo sự công bằng và hợp lý trong việc thực thi pháp luật.
Hai là, đối với vấn đề nghiên cứu thực trạng pháp luật về bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động và thực tiễn thực hiện
Nghiên cứu về thực trạng pháp luật bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động tại Việt Nam chỉ ra rằng, hệ thống pháp luật hiện hành còn tồn tại nhiều bất cập Những vấn đề này bao gồm đối tượng tham gia chưa đầy đủ, quyền lợi hưởng chưa được đảm bảo, quỹ bồi thường không hiệu quả và những khó khăn trong quản lý cũng như tổ chức thực hiện bồi thường thiệt hại.
Câu hỏi nghiên cứu về thực trạng pháp luật bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động tập trung vào việc liệu pháp luật Việt Nam có đảm bảo quyền và lợi ích cho các bên liên quan hay không Bài viết phân tích thực trạng bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng lao động, bồi thường thiệt hại về tính mạng và sức khỏe của người lao động, cũng như bồi thường thiệt hại tài sản cho người sử dụng lao động Ngoài ra, bài viết cũng nêu rõ những kết quả đạt được, những bất cập trong thực thi pháp luật và nguyên nhân dẫn đến những vấn đề này trong thực tiễn.
Bài viết này tập trung vào việc nghiên cứu các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về bồi thường thiệt hại và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật lao động liên quan đến bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động.
Nhu cầu thực tiễn trong cuộc sống và việc thực hiện pháp luật bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động hiện nay đang yêu cầu các kiến nghị nhằm hoàn thiện luật lao động về bồi thường thiệt hại Điều này nhằm nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật lao động trong bối cảnh mới.
Nghiên cứu về việc hoàn thiện pháp luật bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động là cần thiết để bảo vệ quyền lợi của người lao động và đảm bảo tính công bằng trong môi trường làm việc Để cải thiện pháp luật hiện hành, cần xác định rõ các yêu cầu và nội dung cần sửa đổi, bổ sung, nhằm phù hợp với thực tiễn và yêu cầu phát triển kinh tế xã hội Các giải pháp như nâng cao nhận thức, đào tạo cho các bên liên quan và tăng cường giám sát thực thi pháp luật sẽ góp phần nâng cao hiệu quả thực hiện quy định về bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động.
Nghiên cứu về bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động là một lĩnh vực thu hút sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu tại Việt Nam, nhưng chưa có luận án Tiến sĩ nào tập trung nghiên cứu sâu sắc về vấn đề này Mặc dù có một số công trình, luận văn và bài viết đã phân tích các khía cạnh lý luận và thực tiễn của pháp luật bồi thường thiệt hại, nhưng hầu hết đều dựa trên Bộ luật lao động cũ và chưa cập nhật các quy định mới từ Bộ luật lao động năm 2012 Các nghiên cứu hiện tại vẫn thiếu sự toàn diện và rõ ràng về nội dung bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động Do đó, tác giả mong muốn tiếp tục kế thừa và phát triển những thành tựu trước đó để đóng góp vào sự hoàn thiện của lĩnh vực này.
CHƯƠNG 2 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI TRONG QUAN HỆ LAO ĐỘNG VÀ SỰ ĐIỀU CHỈNH CỦA PHÁP LUẬT
Một số vấn đề lí luận về bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động
2.1.1 Khái niẹm và đặc điểm củ ẹ trong quan hệ lao động
Xã hội bao gồm các mối quan hệ phức tạp giữa cá nhân, tổ chức và Nhà nước, trong đó quyền lợi của mỗi chủ thể không được xâm phạm quyền lợi hợp pháp của chủ thể khác Khi một chủ thể vi phạm nghĩa vụ pháp lý, họ phải chịu trách nhiệm và bù đắp thiệt hại cho bên bị ảnh hưởng, điều này được gọi là bồi thường thiệt hại Việc thực hiện quyền tự do cá nhân luôn tiềm ẩn nguy cơ xâm phạm đến quyền lợi của người khác, do đó, vấn đề thiệt hại và bồi thường thiệt hại luôn được quan tâm trong lĩnh vực lao động cũng như các lĩnh vực khác của đời sống xã hội.
Lịch sử phát triển quyền con người cho thấy rằng các quyền của mỗi cá nhân là kết quả của mối quan hệ xã hội Montesquieu đã khẳng định rằng “Tự do có nghĩa là có thể làm mọi điều mà không gây thiệt hại cho người khác”, một tư tưởng được nhấn mạnh trong Điều 4 Tuyên ngôn nhân quyền và dân quyền năm 1789 của Cộng hòa Pháp Điều này cho thấy rằng việc thực hiện quyền tự nhiên phải tôn trọng quy tắc chung và không vi phạm quyền lợi hợp pháp của người khác Tuy nhiên, trong thực tế, con người thường gặp phải những tình huống phức tạp, dẫn đến hành vi vi phạm có thể xảy ra, yêu cầu cần có biện pháp xử lý để bảo vệ quyền lợi cho các bên liên quan Nếu có vi phạm gây thiệt hại, cần phải có trách nhiệm bồi thường hoặc xử phạt tương ứng, nhằm hạn chế và ngăn ngừa tái diễn vi phạm, đồng thời nâng cao ý thức chấp hành quy tắc trong xã hội.
Bồi thường thiệt hại là công cụ kinh tế quan trọng nhằm giải quyết hậu quả do thiệt hại gây ra Bên bị thiệt hại sẽ nhận được khoản tiền bồi thường từ bên gây thiệt hại, giúp họ khắc phục rủi ro về vật chất và tinh thần, cũng như các thiệt hại về sức khỏe và tính mạng Đồng thời, bên gây thiệt hại phải chịu trách nhiệm bù đắp cho hành vi của mình Để thực hiện việc này, yêu cầu về trách nhiệm và cơ quan có thẩm quyền giải quyết bồi thường sẽ được thiết lập nhằm khắc phục hậu quả và bù đắp tổn thất đã xảy ra.
Bồi thường thiệt hại, từ góc độ pháp lý, là hình thức đền bù vật chất cho những thiệt hại về tài sản và tinh thần mà bên gây thiệt hại phải chịu trách nhiệm, nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bên bị thiệt hại Những quyền và lợi ích này bao gồm quyền sở hữu thu nhập hợp pháp, tư liệu sản xuất, vốn góp trong doanh nghiệp, cùng với quyền bất khả xâm phạm về thân thể và quyền được pháp luật bảo vệ về tính mạng, sức khỏe, danh dự và nhân phẩm.
Trong Đại Từ điển tiếng Việt, bồi thường là “đền bù những tổn thất đã gây ra” [135, tr 191]; còn trong Từ điển tiếng Việt, bồi thường được hiểu là
Bồi thường thiệt hại là trách nhiệm dân sự yêu cầu bên gây thiệt hại phải đền bù cho bên bị thiệt hại bằng tiền hoặc giá trị tương đương với những mất mát về vật chất và tinh thần mà họ đã gây ra Theo định nghĩa, thiệt hại là sự mất mát về của cải, vật chất hoặc tinh thần Hành động bồi thường giúp bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người bị thiệt hại, đồng thời điều hòa các mối quan hệ xã hội và củng cố sự phát triển hài hòa của cộng đồng Tuy nhiên, cách thức giải quyết bồi thường thiệt hại có thể khác nhau tùy thuộc vào từng lĩnh vực cụ thể.
Trong lĩnh vực dân sự, người gây thiệt hại trái pháp luật phải bồi thường toàn bộ thiệt hại, bao gồm cả thiệt hại trực tiếp và gián tiếp Nghĩa vụ bồi thường này bắt đầu từ việc trả thù cá nhân của người bị thiệt hại và gia đình họ, sau đó chuyển sang hình thức phạt tài sản nhằm hỗ trợ người bị thiệt hại Việc phạt tài sản có sự khác biệt, từ việc bị hại tự quy định mức phạt, đến việc pháp quan áp dụng phạt tiền bồi thường theo quy định pháp luật và trình tự tố tụng.
Trong lĩnh vực thương mại, các thương nhân tham gia vào việc giao kết và thực hiện hợp đồng thương mại cần đảm bảo quyền lợi hợp pháp cho bên kia Khi xảy ra thiệt hại, bên gây thiệt hại phải bồi thường tổn thất cho bên bị ảnh hưởng và áp dụng các biện pháp hợp lý để hạn chế thiệt hại Việc bồi thường có thể được thỏa thuận qua các điều khoản trong hợp đồng Nếu không thể giải quyết bằng thương lượng hoặc hòa giải, các bên có thể sử dụng trọng tài hoặc tòa án để giải quyết vấn đề bồi thường thiệt hại.
Trong lĩnh vực lao động, việc bồi thường thiệt hại được quy định dựa trên nhiều yếu tố như chủ thể, mức độ vi phạm và tổn thất Khác với quan hệ dân sự, bên gây thiệt hại trong lao động chỉ phải bồi thường thiệt hại trực tiếp, không bao gồm thiệt hại gián tiếp Tùy thuộc vào từng trường hợp cụ thể, người gây thiệt hại có thể bồi thường một phần hoặc toàn bộ thiệt hại Quy trình bồi thường có thể diễn ra giữa các bên liên quan, bao gồm cả người lao động và người sử dụng lao động, nhằm giải quyết những mất mát và hư hỏng phát sinh trong quá trình lao động.
Bồi thường thiệt hại trong Luật Lao động được định nghĩa là một hiện tượng pháp lý phát sinh khi có hành vi vi phạm nghĩa vụ giữa các bên trong quan hệ lao động, gây thiệt hại cho bên bị vi phạm Theo luận văn của Nguyễn Thị Bích Nga, khái niệm này nhấn mạnh rằng bồi thường không chỉ nhằm khôi phục tình trạng tài sản mà còn phản ánh trách nhiệm của bên vi phạm Các quan điểm hiện có đã làm rõ rằng yêu cầu bồi thường xuất phát từ hành vi vi phạm nghĩa vụ gây thiệt hại cho bên kia.
“vi phạm pháp luật lao động” và có quan điểm chỉ dừng lại “vi phạm nghĩa vụ” gây thiệt hại trong quan hệ lao động
Trong giáo trình Luật lao động của Đại học Luật Hà Nội, không đề cập đến mọi khía cạnh của lao động, mà chỉ tập trung vào những vấn đề cơ bản Cụ thể, giáo trình nhấn mạnh rằng "lao động là hoạt động do con người thực hiện nhằm tạo ra sản phẩm hoặc dịch vụ" [130, tr 336] Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc hiểu rõ các quy định và nguyên tắc trong lĩnh vực lao động.
Viẹn Đại họ ộ ẹ ật lao độ ẹm vạ
Theo đó, “Trách nhiẹm vạ ọ ẹm pháp lý do ngu ọ ọ ọc ngu đọ ẹ ạ ọng do hành ạt lao đọ ẹm gây ra”
Nghĩa vụ bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động được hiểu là trách nhiệm của người lao động trong việc bồi thường "vật chất" và "tài sản" do vi phạm "kỷ luật lao động" hoặc "hợp đồng trách nhiệm", gây thiệt hại cho người sử dụng lao động Hành động này thực chất là việc thực hiện trách nhiệm dân sự của người lao động đối với người sử dụng lao động, tuy nhiên, nó không phản ánh đầy đủ nghĩa vụ bồi thường thiệt hại của cả hai bên trong mối quan hệ lao động.
Như vậy, từ các quan điểm và khái niệm trên có thể nói, ẹ
Trách nhiệm pháp lý trong quan hệ lao động phát sinh khi một bên gây thiệt hại cho bên kia, thông qua hành vi trực tiếp hoặc gián tiếp Điều này nhằm bù đắp tổn thất về vật chất, sức khỏe và tinh thần cho bên bị thiệt hại Quan hệ lao động yêu cầu các bên tuân thủ quy định pháp luật và các thỏa thuận đã ký kết, tránh những hành vi vi phạm gây ra thiệt hại cho nhau.
Viẹ ọ thiẹ ẹ ẹ ẹ trò của thực hiện bồi thườ ạt lao đọ ề tham gia vào quan hẹ lao đọng [61, tr 12]
2.1.1.2 Đặc điểm của bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động
Trong quan hệ lao động, việc vi phạm quyền và nghĩa vụ giữa người lao động và người sử dụng lao động có thể dẫn đến trách nhiệm bồi thường Bồi thường có thể xảy ra do vi phạm hợp đồng lao động, vi phạm an toàn lao động ảnh hưởng đến sức khỏe, hoặc vi phạm kỷ luật lao động gây thiệt hại tài sản Mặc dù phần lớn quan hệ bồi thường được điều chỉnh bởi luật dân sự, nhưng cũng có những trường hợp thuộc lĩnh vực luật lao động Việc thực hiện bồi thường trong quan hệ lao động không chỉ có những đặc điểm chung như được áp dụng bởi cơ quan nhà nước có thẩm quyền, mà còn có những đặc điểm riêng, đặc biệt là về chủ thể chịu trách nhiệm bồi thường.
Chủ thể chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động bao gồm người lao động và người sử dụng lao động Trong quá trình thực hiện quyền và nghĩa vụ theo hợp đồng lao động hoặc thoả ước lao động tập thể, người lao động có thể vô tình gây thiệt hại cho tài sản của người sử dụng lao động Ngược lại, người sử dụng lao động cũng có thể gây thiệt hại cho người lao động do không đảm bảo an toàn lao động Sự khác biệt giữa quan hệ lao động và dân sự nằm ở việc chủ thể bồi thường thiệt hại trong lĩnh vực dân sự có thể là bất kỳ cá nhân hoặc tổ chức nào thỏa mãn điều kiện của Luật Dân sự Quan hệ bồi thường thiệt hại trong lao động phát sinh từ việc làm công ăn lương, với nguyên tắc tự nguyện, bình đẳng và hợp tác giữa các bên, đồng thời đảm bảo quyền lợi của mỗi bên.
Mạ ẹ ẹt ọ ọng, ngu ọ quan hẹ ẹ ự ẹ ạ iii Về phạm vi và nội dung bồi thường thiệt hại
Quan hệ lao động và hành vi gây thiệt hại trong lao động không được coi là bồi thường thiệt hại trong quan hệ lao động Nội dung bồi thường trong lĩnh vực này khác biệt so với nghĩa vụ bồi thường trong dân sự, nơi mà luật dân sự điều chỉnh các quan hệ thừa kế Cụ thể, người thừa kế của người có hành vi vi phạm pháp luật không phải chịu trách nhiệm bồi thường cho các hành vi vi phạm của người đã mất.