Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thuế giá trị gia tăng
Cơ sở lý luận về quản lý thuế giá trị gia tăng đối với các doanh nghiệp
2.1.1 Một số vấn đề cơ bản về thuế giá trị gia tăng
2.1.1.1 Sự ra đời và phát triển của thuế giá trị gia tăng
Thuế GTGT, hay còn gọi là VAT (Value Added Tax), được phát minh bởi Carl Friedrich von Siemens, nhưng không được Chính phủ Đức chấp nhận ngay lập tức Đến năm 1954, thuế này mới được áp dụng đầu tiên tại Pháp với tên gọi TVA (Taxe Sur la Valeur Ajoutee) và ban đầu chỉ áp dụng cho một số ngành sản xuất với mức thuế suất 16,8% Đến năm 1968, thuế GTGT mới được mở rộng áp dụng cho tất cả các lĩnh vực và ngành nghề.
4 mức thuế suất là: 6,4- 13,6- 20 và 25% Sau một thời gian sửa đổi, đến năm
Năm 1986, mức thuế suất GTGT được điều chỉnh thành 5,5%, 7%, 18,6% và 33,3%, từ đó thuế GTGT đã được áp dụng rộng rãi trên toàn cầu, trở thành nguồn thu quan trọng cho nhiều chính phủ Hiện nay, hơn 130 quốc gia đã áp dụng thuế GTGT trong hệ thống thuế của mình Mặc dù Đức là quốc gia tiên phong trong việc áp dụng thuế GTGT, nhưng mãi đến năm 1969 mới chính thức áp dụng với mức thuế suất 10%, và tăng lên 15% vào năm 1995 Lịch sử áp dụng thuế GTGT ở các nước trên thế giới cung cấp những bài học quý giá cho Việt Nam trong giai đoạn đầu áp dụng thuế này.
Luật thuế GTGT, được Quốc Hội thông qua vào ngày 10-05-1997 và có hiệu lực từ 01-01-1999, đã khắc phục nhược điểm của thuế doanh thu như tình trạng tính thuế trùng lắp và cải thiện quản lý thuế Luật này không chỉ mang tính trung lập và dân chủ mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc khuyến khích sản xuất, kinh doanh và thu hút đầu tư nước ngoài Ngoài ra, thuế GTGT còn thúc đẩy công tác hạch toán, kế toán trong doanh nghiệp, giúp chống thất thu thuế và tạo nguồn thu ổn định cho ngân sách Nhà nước, từ đó tăng cường quản lý hoạt động sản xuất, kinh doanh.
Sau khi thuế GTGT được áp dụng thay cho thuế doanh thu, hệ thống thuế của Việt Nam đã có nhiều cải tiến nổi bật, góp phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập quốc tế Hiện nay, hệ thống thuế của Việt Nam bao gồm nhiều loại sắc thuế khác nhau.
-Thuế giá trị gia tăng;
-Thuế tiêu thụ đặc biệt;
-Thuế thu nhập doanh nghiệp;
-Thuế thu nhập đối với người có thu nhập cao;
-Thuế chuyển quyền sử dụng đất;
-Thuế sử dụng đất nông nghiệp;
Việc chuyển đổi từ thuế doanh thu sang thuế GTGT tại Việt Nam không chỉ nhằm mục tiêu hòa nhập với chính sách thuế quốc tế, mà còn là bước tiến quan trọng trong cải cách hệ thống thuế, phù hợp với quá trình chuyển đổi từ nền kinh tế kế hoạch tập trung sang nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa.
Giá trị gia tăng là phần giá trị mới được tạo ra trong sản xuất kinh doanh
Thuế giá trị gia tăng (VAT) được xác định bằng chênh lệch giữa tổng giá trị sản xuất và tiêu thụ với tổng giá trị hàng hóa, dịch vụ mua vào Số thuế VAT phải nộp ở mỗi giai đoạn được tính bằng cách lấy thuế VAT đầu ra (tính theo thuế suất x giá hàng hóa, dịch vụ bán ra) trừ đi thuế VAT đầu vào (tính theo thuế suất x giá hàng hóa, dịch vụ mua vào).
Tại điều 2 Luật thuế giá trị gia tăng số 13/2008/QH12 của Quốc hội khóa XII, kỳ họp thứ 3 ngày 03/06/2008 có khái niệm về thuế giá trị gia tăng:
Thuế giá trị gia tăng (VAT) là loại thuế được tính trên giá trị tăng thêm của hàng hóa và dịch vụ trong quá trình sản xuất, lưu thông và tiêu dùng Loại thuế này chỉ áp dụng cho phần giá trị tăng thêm qua từng giai đoạn, và tổng số thuế thu được ở mỗi khâu tương đương với tổng thuế trên giá bán cho người tiêu dùng cuối cùng Về bản chất, VAT được các nhà sản xuất và kinh doanh nộp thay cho người tiêu dùng bằng cách tính gộp thuế vào giá bán, do đó, đây là một loại thuế gián thu.
2.1.1.3 Đặc điểm thuế giá trị gia tăng
Thuế GTGT là một nguồn thu quan trọng cho ngân sách Nhà nước, phát sinh từ nhu cầu chi tiêu của Nhà nước nhằm đáp ứng yêu cầu huy động ngân sách ngày càng tăng Thuế này được áp dụng ở từng giai đoạn của quá trình sản xuất và kinh doanh, giúp gia tăng đáng kể nguồn thu cho ngân sách.
Thuế GTGT có phạm vi áp dụng rộng rãi, bao gồm hầu hết hàng hóa và dịch vụ trong sản xuất, kinh doanh và tiêu dùng trên mọi lĩnh vực và giai đoạn.
Thuế GTGT là loại thuế gián thu, đóng vai trò quan trọng trong giá cả hàng hóa và dịch vụ, giúp Nhà nước thu một phần thu nhập từ người tiêu dùng khi họ sử dụng sản phẩm Vì thuế GTGT được tính vào giá bán, người tiêu dùng thường không cảm thấy bị đánh thuế, dẫn đến việc thuế này ít gây ra phản ứng tiêu cực từ phía họ.
Thuế GTGT được áp dụng thay thế cho thuế doanh thu trước đây, khắc phục những nhược điểm của hệ thống thuế cũ Với chỉ 4 mức thuế suất, thuế GTGT đơn giản hóa quy trình so với 11 mức thuế suất của thuế doanh thu Việc thu thuế từ một số ít người sản xuất và kinh doanh trở nên thuận tiện hơn so với việc thu từ đông đảo người tiêu dùng, giúp cho nghiệp vụ tính và thu thuế trở nên đơn giản và hiệu quả hơn.
Ngày nay, sự phát triển của phân công lao động xã hội và chuyên môn hoá sản xuất dẫn đến việc mỗi công đoạn trong quy trình sản xuất được đảm trách bởi những người khác nhau, thường có sự tham gia của ít nhất một nhà buôn làm trung gian Điều này khiến thuế doanh thu được tính trên toàn bộ doanh thu của từng cá nhân, dẫn đến việc thuế doanh thu của một khâu có thể chồng lên thuế doanh thu của các khâu sản xuất trước đó.
Thuế giá trị gia tăng (GTGT) chỉ áp dụng cho phần giá trị tăng thêm của hàng hóa, dịch vụ tại từng giai đoạn trong quá trình sản xuất và kinh doanh Mỗi giai đoạn chỉ phải nộp thuế trên giá trị tăng thêm mà không tính thuế GTGT cho phần giá trị đã được nộp thuế ở giai đoạn trước đó.
Do đó, thuế GTGT khắc phục được nhược điểm thu trùng lắp qua các công đoạn sản xuất và phân phối hàng hoá, dịch vụ của thuế doanh thu
Thuế GTGT tăng cường tính dân chủ bằng cách thể hiện rõ ràng bên cạnh giá bán hàng hóa, giúp người tiêu dùng nhận biết sự đóng góp của mình vào ngân sách Nhà nước thông qua tiêu dùng Điều này không chỉ thể hiện tính công khai mà còn tạo cảm giác cho người tiêu dùng, khiến họ có thể tự hào hoặc phiền lòng về các mặt hàng có thuế cao, và hài lòng khi lựa chọn hàng hóa có thuế thấp Đây là một ưu điểm nổi bật của thuế GTGT trong việc thúc đẩy sự minh bạch và dân chủ trong tiêu dùng.
Thuế GTGT được xem là một loại thuế trung lập, không ảnh hưởng đến hoạt động của doanh nghiệp nếu Chính phủ không muốn Trong khi thuế doanh thu có thể dẫn đến việc doanh nghiệp tối thiểu hóa thuế bằng cách hội nhập dọc, thuế GTGT không khuyến khích hành động này vì tổng số thuế phải nộp vẫn không thay đổi Mặc dù thuế GTGT áp dụng các mức thuế suất khác nhau cho các loại hàng hóa, nó không can thiệp sâu vào việc khuyến khích hay hạn chế sản xuất, kinh doanh và tiêu dùng theo từng ngành nghề cụ thể.
2.1.1.4 Vai trò của thuế giá trị gia tăng đối với phát triển kinh tế - xã hội
Kinh nghiệm của một số đơn vị về quản lý thuế giá trị gia tăng đối với các doanh nghiệp
2.2.1 Kinh nghiệm của Chi cục thuế thành phố Sông Công
Sau 27 năm thành lập và phát triển cùng thành phố, đến nay ngành thuế của thành phố đã có những đóng góp không nhỏ trong công tác quản lý thuế và thu ngân sách Nhà nước, liên tục hoàn thành và vượt mức cả 2 chỉ tiêu dự toán thu ngân sách Pháp lệnh và phấn đấu đưa thành phố thành một trong top đầu về nộp ngân sách của tỉnh
Chi cục thuế thành phố Sông Công hiện có 41 cán bộ công chức, trong đó hơn 20 người có trình độ đại học và sau đại học Để nâng cao nhận thức và sự chấp hành nghĩa vụ nộp thuế của người dân, Chi cục đã chú trọng công tác tuyên truyền thông qua các hình thức như tập huấn, đối thoại, và tư vấn trực tiếp Ngoài ra, Chi cục cũng phối hợp tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng và cung cấp tư vấn qua điện thoại hoặc công văn cho những trường hợp cần hỗ trợ Các cán bộ còn tích cực nghiên cứu các luật thuế mới nhằm nâng cao năng lực chuyên môn, từ đó hướng dẫn và tuyên truyền cho người nộp thuế và doanh nghiệp thực hiện tốt các quy định thuế, góp phần đưa chính sách thuế vào cuộc sống.
Vào ngày 19 và 20 hàng tháng, Chi cục thuế ghi nhận lượng khách hàng giao dịch cao nhất, chiếm khoảng 2/3 số doanh nghiệp trên địa bàn Đây là thời điểm các tổ chức, cá nhân nộp báo cáo thuế hàng tháng theo quy định Để đáp ứng nhu cầu này, đơn vị đã thiết lập Bộ phận “một cửa” ngay tại Phòng Tuyên truyền, nhằm giải quyết công việc nhanh chóng và kịp thời Bộ phận này được trang bị hệ thống máy móc hiện đại và có đội ngũ cán bộ chuyên môn cao, đảm bảo hiệu quả công việc và thuận lợi cho người nộp thuế.
Trong những năm qua, ngành thuế đã đẩy mạnh cải cách hành chính, và Chi cục thuế Sông Công đã triển khai hiệu quả quy trình xử lý thông tin bằng phần mềm hỗ trợ kê khai quét mã vạch, giúp kiểm tra độ chính xác dữ liệu trên tờ khai doanh nghiệp Các phương thức luân chuyển, bàn giao hồ sơ được thực hiện phù hợp với chức năng của từng bộ phận, đảm bảo tuân thủ Luật Quản lý thuế Dữ liệu được kết nối qua mạng nội bộ với máy chủ, giúp thông tin luôn được cập nhật kịp thời Sự áp dụng này đã tạo điều kiện thuận lợi cho công tác quản lý thuế, góp phần nâng cao hiệu quả thu thuế tại địa phương.
Ngành thuế yêu cầu cán bộ, công chức luôn nhạy bén trong việc nắm bắt thông tin và nâng cao kiến thức chuyên môn để đảm bảo số liệu chính xác Để đạt được các chỉ tiêu thu ngân sách theo kế hoạch, hàng năm, Chi cục thuế Sông Công xây dựng kế hoạch chi tiết cho từng tháng và quý, đồng thời phối hợp chặt chẽ với các ngành và địa phương trong việc rà soát đối tượng nộp thuế.
Trong bối cảnh kinh tế khó khăn, đơn vị đã triển khai giải pháp để tháo gỡ khó khăn, tập trung phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến nguồn thu từ các ngành, khoản thu và sắc thuế Việc đôn đốc thực hiện nghĩa vụ kê khai thuế và xử lý kịp thời các trường hợp kê khai sai sót là rất quan trọng Đơn vị cũng chú trọng kiểm tra, quyết toán thuế và áp dụng biện pháp xử phạt đối với các doanh nghiệp nộp chậm Nhờ vào những biện pháp đồng bộ, ngân sách thành phố năm 2013 đã đạt 140% kế hoạch giao, và trong 6 tháng đầu năm nay, tổng thu ngân sách huyện đạt trên 56 tỷ đồng, tương đương 51% kế hoạch tỉnh giao Để duy trì hoạt động hiệu quả, Chi cục thuế thành phố Sông Công đã chú trọng đến việc nâng cao ý thức kỷ luật, rèn luyện đạo đức cho cán bộ, đồng thời khuyến khích tinh thần trách nhiệm và sức mạnh đoàn kết, từ đó góp phần vào việc quản lý tốt đối tượng nộp thuế và tăng thu cho ngân sách Nhà nước, phục vụ cho các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.
2.2.2 Kinh nghiệm của Chi cục thuế Quận Thanh Xuân Hà Nội
Cục thuế TP Hà Nội quản lý các doanh nghiệp theo 4 khu vực chính: doanh nghiệp Nhà nước trung ương, doanh nghiệp Nhà nước địa phương, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài và doanh nghiệp ngoài quốc doanh Hàng năm, doanh thu từ thuế GTGT tăng lên, giúp ổn định ngân sách nhà nước và hỗ trợ chức năng quản lý của Nhà nước Doanh nghiệp mua sắm tài sản cố định có thuế GTGT được khấu trừ hoặc hoàn thuế Chi cục thuế quận Thanh Xuân đã thực hiện hiệu quả công tác quản lý thu thuế đối với doanh nghiệp ngoài quốc doanh trong các lĩnh vực tại quận này.
Ngành thuế đã hợp tác với các cơ quan đăng ký kinh doanh để cấp mã số thuế kịp thời, đồng thời kiểm tra và quản lý các cơ sở kinh doanh ngưng hoạt động hoặc không đăng ký kinh doanh Việc này giúp nâng cao hiệu quả quản lý thuế, với nhiều biện pháp xử lý như đóng mã số thuế không còn hoạt động Sau khi Luật Quản lý thuế có hiệu lực, ý thức kê khai và nộp tờ khai của người nộp thuế đã được cải thiện đáng kể, với tỷ lệ doanh nghiệp kê khai đúng hạn đạt 95%, so với mức 60-65% trước đây Nhiều doanh nghiệp cũng đã ứng dụng công nghệ mã vạch 2 chiều trong việc nhập tờ khai, giúp tăng độ chính xác và năng suất lao động, đồng thời giải phóng nhân lực cho các bộ phận khác.
Bước đầu trong việc hiện đại hóa công tác quản lý thu đã đạt được hiệu quả rõ rệt, đặc biệt là việc triển khai thành công ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác đăng ký cấp mã số thuế và hệ thống quản lý thuế GTGT Hệ thống mạng máy tính tại Chi cục thuế đã phát huy tác dụng tích cực trong việc phối hợp xử lý thông tin giữa các bộ phận, giúp kịp thời tính toán thuế, nợ, phạt và cung cấp thông tin về các đối tượng cần kiểm tra, thanh tra thuế.
Công tác thanh tra thuế đã được củng cố với đội ngũ cán bộ đủ năng lực, thường xuyên kiểm tra tờ khai thuế để xác định nghĩa vụ thuế kịp thời cho người nộp thuế Hoạt động này tiếp tục dựa trên việc thu thập và phân tích thông tin, đồng thời phân loại rủi ro theo quy định của Luật Quản lý thuế.
Kết quả thanh tra cho thấy nhiều hành vi khai sai và trốn thuế, bao gồm kê khai thiếu doanh thu tính thuế, bán hàng hóa và cung cấp dịch vụ mà không xuất hóa đơn, và kê khai thuế GTGT không hợp lệ do hóa đơn bị tẩy xóa hoặc không đúng thông tin doanh nghiệp Ngoài ra, một số khoản chi không phục vụ cho hoạt động sản xuất kinh doanh hàng hóa chịu thuế GTGT cũng được hạch toán vào chi phí hợp lý.
Chi cục thuế quận Thanh Xuân đã triển khai nhiều biện pháp hiệu quả trong quản lý nợ thuế và cưỡng chế thuế, bao gồm việc thành lập hệ thống quản lý nợ thuế chuyên trách từ ngày 01/07/2007 Chi cục thực hiện rà soát, kiểm tra và phân loại nợ thuế theo quy định của Luật quản lý thuế, đồng thời đề xuất các biện pháp xoá nợ, miễn, giảm nợ thuế Tập trung vào việc đôn đốc thu hồi các khoản nợ thuế có khả năng thu, Chi cục đã làm việc với các doanh nghiệp nợ thuế lớn, thực hiện cam kết thanh toán theo phân kỳ và phối hợp với các ngành chức năng để triển khai các biện pháp thu hồi nợ Ngoài ra, việc công khai thông tin doanh nghiệp nợ thuế lớn trên các phương tiện truyền thông đã góp phần giảm nợ đọng thuế, với tỷ lệ nợ thuế có khả năng thu chỉ còn 4,5% tính đến ngày 31/12/2012.
Chi cục thuế đã phối hợp với ban tuyên giáo và các cơ quan thông tin đại chúng để tăng cường công tác tuyên truyền, tư vấn và hỗ trợ người nộp thuế, đặc biệt là về thuế GTGT Họ tổ chức hội nghị đối thoại hàng quý và các buổi tập huấn định kỳ nhằm nâng cao nhận thức về nghĩa vụ nộp thuế của doanh nghiệp Đồng thời, luật quản lý thuế và các văn bản hướng dẫn đã được triển khai thành công đến 100% công chức thuế, giám đốc và kế toán trưởng.
Kế toán trực tiếp đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý thuế của doanh nghiệp, giúp các công ty thực hiện đúng quy trình tự chủ, tự tính, tự kê khai và tự nộp thuế.
2.2.3 Bài học kinh nghiệm rút ra cho quản lý thuế giá trị gia tăng
Các kinh nghiệm quản lý thuế GTGT nêu trên có thể được áp dụng linh hoạt vào tình hình thực tế tại Việt Nam, đặc biệt là tại Chi cục thuế huyện Phổ Yên, nhằm nâng cao hiệu quả trong công tác quản lý thuế.
