Cơ sở lý luận và thực tiễn
Cơ sở lý luận
2.1.1 Một số khái niệm liên quan
2.1.1.1 Khái niệm kiểm dịch động vật và sản phẩm động vật
Theo Luật Thú y số 79/2015/QH13, được Quốc hội nước Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam thông qua vào ngày 19 tháng 6 năm 2015, điều 3 quy định rõ các nội dung liên quan đến quản lý và bảo vệ sức khỏe động vật.
* Động vật: Bao gồm hai loại là động vật trên cạn và động vật thủy sản
- Động vật trên cạn là các loài gia súc, gia cầm, động vật hoang dã, bò sát, ong tằm và một số loài động vật khác sống trên cạn
Động vật thủy sản bao gồm nhiều loài như cá, giáp xác, động vật thân mềm, lưỡng cư, động vật có vú và một số loài khác, tất cả đều sinh sống trong môi trường nước.
* Sản phẩm động vật: Là các sản phẩm có nguồn gốc từ ĐV, bao gồm:
Sản phẩm động vật trên cạn bao gồm nhiều loại như thịt, trứng, sữa, mật ong và sáp ong Ngoài ra, còn có sữa ong chúa, tinh dịch, phôi động vật, huyết, nội tạng, da, lông, xương, sừng, ngà và móng Tất cả những sản phẩm này đều có nguồn gốc từ động vật trên cạn và đóng vai trò quan trọng trong ngành công nghiệp thực phẩm và chế biến.
Sản phẩm động vật thủy sản bao gồm các loại động vật đã được sơ chế hoặc chế biến, dưới dạng nguyên con, phôi, trứng, tinh dịch cùng với các sản phẩm khác có nguồn gốc từ động vật thủy sản.
* Kiểm dịch động vật, sản phẩm động vật:
Là việc kiểm tra, áp dụng các biện pháp kỹ thuật để phát hiện, kiểm soát, ngăn chặn đối tượng kiểm dịch động vật, sản phẩm động vật
Kiểm dịch động vật (KDĐV) và sản phẩm động vật là nhiệm vụ thiết yếu trong lĩnh vực thú y, giúp kiểm soát nguồn gốc động vật và sản phẩm lưu thông trên thị trường Hoạt động này đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm (VSATTP), bảo vệ sức khoẻ cộng đồng, ngăn chặn dịch bệnh và phát triển chăn nuôi bền vững Các hoạt động trong công tác KDĐV bao gồm kiểm soát giết mổ (KSGM) và kiểm tra vệ sinh thú y, góp phần quan trọng vào an toàn thực phẩm.
* Công tác kiểm dịch động vật
Chi cục Chăn nuôi và Thú y đã ban hành các văn bản chỉ đạo về kiểm dịch và kiểm soát giết mổ cho Trạm Chăn nuôi và Thú y Các kiểm dịch viên được phân công thực hiện công tác kiểm dịch động vật tại cơ sở giết mổ xuất khẩu và trang trại chăn nuôi trong tỉnh, đảm bảo kiểm tra trước khi vận chuyển đi tiêu thụ.
* Công tác kiểm soát giết mổ
Việc giết mổ gia súc, gia cầm chủ yếu diễn ra tại các điểm nhỏ lẻ chưa được quản lý, dẫn đến tình trạng giết mổ động vật không rõ nguồn gốc và động vật ốm, gây ra nguy cơ lây lan bệnh truyền nhiễm nguy hiểm như Cúm gia cầm, Tai xanh ở lợn, và Lở mồm long móng Để nâng cao hiệu quả kiểm dịch động vật và kiểm soát giết mổ, Chi cục Thú y cần tăng cường tuyên truyền về tầm quan trọng của việc này, đồng thời chú trọng đào tạo và tập huấn để nâng cao kiến thức chuyên môn cho cán bộ Cán bộ làm công tác kinh doanh động vật và kiểm soát giết mổ cần nâng cao ý thức trách nhiệm, chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp để đảm bảo an toàn thực phẩm và sức khỏe cộng đồng.
Đối tượng kiểm dịch động vật và sản phẩm động vật bao gồm vi sinh vật, sinh trùng, trứng và ấu trùng của ký sinh trùng có khả năng gây bệnh cho động vật và ảnh hưởng xấu đến sức khỏe con người.
2.1.1.2 Khái niệm quản lý nhà nước và quản lý nhà nước về kinh tế
Thuật ngữ “quản lý” được hiểu khác nhau tùy thuộc vào góc độ khoa học và cách tiếp cận của người nghiên cứu Quản lý là đối tượng nghiên cứu của nhiều ngành khoa học xã hội và tự nhiên, với mỗi lĩnh vực đưa ra định nghĩa riêng về quản lý Khái niệm này ngày càng phát triển và ảnh hưởng sâu rộng đến mọi hoạt động trong đời sống xã hội.
Theo Các Mác, lao động xã hội cần được quản lý để phối hợp các hoạt động cá nhân và thực hiện các chức năng chung trong quá trình sản xuất Sự quản lý này là cần thiết cho các hoạt động quy mô lớn, khác với hoạt động của các cơ quan độc lập Ví dụ, một nhạc công có thể tự điều khiển, nhưng một dàn nhạc cần có sự chỉ huy của nhạc trưởng để hoạt động hiệu quả.
Theo Mác, quản lý là quá trình phối hợp các lao động đơn lẻ nhằm đạt được sự thống nhất trong toàn bộ quá trình sản xuất Ông tiếp cận khái niệm quản lý từ góc độ mục đích, nhấn mạnh vai trò quan trọng của việc tổ chức lao động để tối ưu hóa hiệu quả sản xuất.
Quản lý được định nghĩa là quá trình chỉ huy và điều khiển các hoạt động xã hội cùng hành vi của con người, nhằm phát triển chúng theo quy luật và đạt được mục tiêu đã đề ra, phù hợp với ý chí của người quản lý.
Quản lý được hiểu là tổ chức và chỉ đạo các hoạt động trong xã hội để đạt được mục tiêu của người quản lý Cách tiếp cận này làm rõ cách thức và mục đích của quản lý.
Quản lý được hiểu là sự tác động của người quản lý lên đối tượng quản lý nhằm đạt được các mục tiêu cụ thể Phương thức tác động này có thể khác nhau tùy thuộc vào các góc độ khoa học, lĩnh vực nghiên cứu và cách tiếp cận của từng nhà nghiên cứu.
Theo Các Mác, quản lý nhà nước được định nghĩa là sự tác động có tổ chức và điều chỉnh thông qua quyền lực Nhà nước đối với các quá trình xã hội và hành vi của con người Mục tiêu của quản lý nhà nước là duy trì và phát triển các mối quan hệ xã hội cũng như trật tự pháp luật, từ đó thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của Nhà nước trong việc xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ tổ quốc xã hội chủ nghĩa (Đỗ Hoàng Toàn, 2008).
Cơ sở thực tiễn
2.2.1 Kinh nghiệm quản lý kiểm dịch ĐV và sản phẩm ĐV trên thế giới
Kiểm dịch động vật quốc tế đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa và kiểm soát dịch bệnh toàn cầu Các quy định chung từ tổ chức thế giới được các quốc gia triển khai cụ thể dựa trên luật pháp và hệ thống của riêng mình, cùng với quan điểm phòng ngừa dịch bệnh Hiện nay, nhiều quốc gia đang đầu tư mạnh mẽ vào công tác kiểm dịch, trong đó có Đài Loan.
Đài Loan, mặc dù không phải là thành viên của Liên Hiệp Quốc và WHO, vẫn tuân thủ các quy định kiểm dịch quốc tế của WHO Năm 2007, Đài Loan đã điều chỉnh Luật thú y để phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế và mạng lưới kiểm dịch toàn cầu Tuy nhiên, do không phải là thành viên, Đài Loan gặp khó khăn trong việc thông báo dịch bệnh với WHO và trao đổi thông tin với các quốc gia khác, mặc dù họ có năng lực và hệ thống theo dõi dịch đạt tiêu chuẩn quốc tế Hiện tại, Đài Loan áp dụng mô hình quản lý dịch bệnh tương tự như Mỹ, với các trung tâm CDC đóng vai trò chủ chốt trong công tác kiểm dịch.
Cục Phát triển Chăn nuôi Thái Lan, thuộc Bộ Nông nghiệp và HTX, là cơ quan quản lý nhà nước chuyên nghiên cứu và phát triển công nghệ trong lĩnh vực chăn nuôi Cục có nhiệm vụ sản xuất các sản phẩm chăn nuôi đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm để tăng cường khả năng cạnh tranh trên thị trường nội địa và xuất khẩu Để thực hiện nhiệm vụ này, Cục đã xây dựng và ban hành 6 văn bản pháp chế quan trọng, bao gồm Luật Dịch tễ, Luật Chăn nuôi, Luật Kiểm soát chất lượng thức ăn chăn nuôi, Luật Lâm sàng, Luật Bệnh dại, và Luật Kiểm soát giết mổ, buôn bán vật nuôi cùng các sản phẩm chăn nuôi.
Cục Phát triển Chăn nuôi Thái Lan quản lý 5 lĩnh vực với 19 đơn vị chức năng khác nhau, bao gồm 9 Trung tâm vệ sinh thú y vùng và Chi cục Chăn nuôi tại 76 tỉnh, cùng với 887 Ban chăn nuôi huyện Các Ban chăn nuôi huyện hợp tác với khoảng 7.800 tổ chức chuyển giao công nghệ về chăn nuôi và thú y trên toàn quốc, cùng với 34.197 tình nguyện viên tham gia hoạt động này Cục phân loại các nguồn bệnh động vật thành bệnh lây từ động vật sang người, bệnh nội địa và bệnh ngoại lai Khi dịch bệnh xảy ra, việc giám sát môi trường không khí và nước là cần thiết, cùng với quản lý dịch bệnh thông qua biểu hiện lâm sàng và phân tích mẫu bệnh phẩm Tất cả mẫu bệnh phẩm phải được gửi đến phòng thí nghiệm tại Viện Thú y hoặc các Trung tâm Nghiên cứu và phát triển thú y để xác định và phân lập các tác nhân gây bệnh nhằm đánh giá mức độ nghiêm trọng của dịch bệnh.
Chính phủ Trung Quốc đã ban hành quy định mới về giết mổ gia súc có hiệu lực từ 01-08-2008, nhằm khuyến khích hiện đại hóa cơ sở giết mổ lợn Theo quy định, chỉ những chủ lò mổ có giấy chứng nhận mới được phép tiến hành giết mổ lợn Để được cấp giấy chứng nhận, các lò mổ phải đáp ứng tiêu chuẩn về trang thiết bị, chất lượng nguồn nước và bảo vệ môi trường, đồng thời có chứng nhận của thanh tra và kiểm dịch Cơ sở phải có giấy chứng nhận tiêm phòng gia súc, thiết bị cách ly và địa điểm xử lý lợn ốm một cách không gây ô nhiễm Công nhân tại lò mổ cần có giấy chứng nhận sức khỏe hợp pháp, và cán bộ kiểm tra thịt phải được đào tạo chuyên môn Những người không đáp ứng yêu cầu sẽ phải tuân thủ quy định mới hoặc ngừng hoạt động, trừ các hộ chăn nuôi ở vùng xa hoặc nông thôn.
2.2.2 Kinh nghiệm quản lý kiểm dịch ĐV và sản phẩm ĐV ở trong nước
Toàn tỉnh Bắc Giang hiện có 03 cơ sở giết mổ gia cầm tập trung và 6 điểm nhỏ lẻ, với tổng công suất khoảng 1.500 con/ngày, chiếm khoảng 30% lượng tiêu thụ thịt gia cầm toàn tỉnh.
Các cơ sở giết mổ tập trung trên địa bàn tỉnh Bắc Giang có nhiều hình thức đầu tư xây dựng:
Các công ty cổ phần đầu tư, chủ yếu tại tỉnh Bắc Giang, đang xây dựng ba cơ sở GMTT nhằm cung cấp dịch vụ cho các chủ giết mổ gia súc.
- Do hợp tác xã nông nghiệp đầu tư, làm dịch vụ cho các chủ giết mổ gia súc đưa vào giết mổ
- Do các chủ giết mổ liên kết xây dựng lò mổ tập trung
- Do các chủ tư nhân bỏ vốn xây dựng
Các cơ sở giết mổ gia súc gia cầm tại tỉnh hiện chưa nhận được hỗ trợ tài chính từ nhà nước, chỉ được chính quyền địa phương hỗ trợ về mặt bằng Tuy nhiên, hầu hết các cơ sở này hoạt động hiệu quả, góp phần vào công tác phòng chống dịch bệnh động vật và cung cấp thực phẩm an toàn cho người tiêu dùng (UBND tỉnh Bắc Giang, 2015).
Uỷ ban nhân dân Thành phố Hà Nội đã ban hành Chỉ thị 08/CT-UBND nhằm tăng cường quản lý công tác giết mổ và kinh doanh gia súc, gia cầm Chỉ thị nhấn mạnh rằng hiện nay trên địa bàn tỉnh có rất ít cơ sở giết mổ gia súc, gia cầm tập trung, trong khi việc giết mổ chủ yếu diễn ra một cách tự phát, nhỏ lẻ tại các hộ gia đình trong khu dân cư, không đảm bảo quy trình theo quy định.
Công tác quản lý nhà nước trong lĩnh vực giết mổ gia súc, gia cầm hiện đang gặp khó khăn do sự buông lỏng của các cơ quan chức năng, dẫn đến nguy cơ dịch bệnh cao và ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng Để khắc phục tình trạng này, Chủ tịch Uỷ ban nhân dân Thành Phố yêu cầu các phòng, ban, đơn vị chức năng và phường tăng cường tuyên truyền, vận động người dân sử dụng sản phẩm thịt đã được kiểm soát và đảm bảo vệ sinh thú y Đồng thời, những người hành nghề kinh doanh và giết mổ phải ký cam kết thực hiện nghiêm túc các quy định về vệ sinh thú y và an toàn thực phẩm.
Quản lý chặt chẽ hoạt động giết mổ và kinh doanh gia súc, gia cầm trên địa bàn là rất quan trọng Việc giết mổ động vật phải diễn ra tại các cơ sở giết mổ tập trung, được kiểm soát bởi cơ quan thú y trước, trong và sau quá trình giết mổ Cần chấm dứt tình trạng kiểm tra, lăn dấu và thu phí tại chợ, đồng thời tăng cường lực lượng kiểm tra phúc kiểm thường xuyên tại các chợ để xử lý nghiêm các vi phạm trong kinh doanh và giết mổ gia súc, gia cầm.
Khẩn trương xây dựng các cơ sở giết mổ gia súc, gia cầm tập trung theo quy hoạch và quy định tại Quyết định số 1303/QĐ-UBND ngày 04/5/2012, Quyết định số 1744/QĐ-UBND ngày 18/6/2012 và Quyết định số 4466/QĐ-UBND ngày 31/12/2013 của Uỷ ban nhân dân thành phố Các cơ sở này cần đảm bảo định hướng lâu dài, đáp ứng yêu cầu về kỹ thuật, vệ sinh an toàn thực phẩm, bảo vệ môi trường và phòng, chống dịch bệnh cho con người và động vật.
Tăng cường quản lý nhà nước đối với hoạt động giết mổ và kinh doanh gia súc, gia cầm là cần thiết Cần thực hiện thanh tra, kiểm tra thường xuyên để phát hiện và chấn chỉnh kịp thời các hoạt động vi phạm Xử lý nghiêm khắc các tổ chức, cá nhân thiếu trách nhiệm trong quản lý, cũng như các trường hợp giết mổ nhỏ lẻ không qua kiểm soát, vi phạm vệ sinh thú y, gây ô nhiễm môi trường và lây lan dịch bệnh.
Cơ quan quản lý nhà nước về thú y có trách nhiệm tổ chức thu, nộp, quản lý và sử dụng phí, lệ phí theo quy định tại Thông tư số 04/2012/TT-BTC 100% số tiền phí, lệ phí thu được sẽ được sử dụng cho công tác quản lý thu phí theo Nghị định số 24/2006/NĐ-CP Đồng thời, Chi cục Chăn nuôi và thú y cần tăng cường quản lý nhà nước và hướng dẫn quy trình kỹ thuật, hỗ trợ các địa phương trong việc tập huấn và đào tạo cán bộ kiểm dịch, kiểm soát giết mổ.
Để nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, cần thành lập các Tổ công tác nhằm kiểm tra, thanh tra thường xuyên và giám sát hoạt động kinh doanh, giết mổ gia súc, gia cầm tại các địa phương.