Cơ sở lý luận và thực tiễn về sự tham gia cộng đồng trong lập kế hoạch phát triển kinh tế xã hội 5 2.1 Cơ sở lý luận về sự tham gia của cộng đồng trong lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 2.1.1 Các khái niệm
Vai trò tham gia của cộng đồng trong lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội
Sự tham gia của cộng đồng trong lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện đời sống con người Việc này không chỉ giúp đảm bảo rằng các nhu cầu và mong muốn của người dân được lắng nghe, mà còn tạo ra sự đồng thuận và hỗ trợ từ cộng đồng Hơn nữa, sự tham gia này góp phần nâng cao trách nhiệm và tính minh bạch trong quá trình ra quyết định, từ đó thúc đẩy sự phát triển bền vững và công bằng xã hội.
Cộng đồng địa phương là những người hiểu rõ nhất hoàn cảnh thực tế, và kiến thức bản địa giúp xác định nhu cầu, ưu tiên và các giải pháp phù hợp để đạt mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội Kế hoạch phát triển được xây dựng với sự tham gia của cộng đồng sẽ chính xác và khả thi hơn Khi người dân tham gia, họ có cơ hội bày tỏ nhu cầu và khó khăn, từ đó cùng nhau tìm ra giải pháp phù hợp với điều kiện địa phương Sự tham gia này không chỉ giúp hoạt động phát triển thực tế hơn mà còn tránh tình trạng bị áp đặt từ bên ngoài Tăng cường sự tham gia của người dân trong mọi hoạt động là cách hiệu quả nhất để phát huy tính chủ động, sáng tạo và trách nhiệm của họ.
Tăng cường sự tham gia của người dân địa phương trong mọi hoạt động là phương pháp hiệu quả nhất để phát huy tính chủ động, sáng tạo và trách nhiệm của cộng đồng.
Phương pháp lập kế hoạch phát triển kinh tế xã hội có sự tham gia của cộng đồng 7 2.1.4 Quy trình lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội có sự tham gia
2.1.3.1 Phương pháp thảo luận nhóm
Phương pháp thảo luận nhóm là một cách làm việc có tổ chức và mục tiêu, nhằm thu thập ý kiến và đóng góp mang tính dân chủ từ các thành viên về chủ đề thảo luận Phương pháp này không chỉ giúp chia sẻ ý tưởng mà còn mở rộng quan điểm về các vấn đề, tạo sự quan tâm và đồng thuận trong việc giải quyết vấn đề Đồng thời, các thành viên có cơ hội nêu ý kiến của mình, từ đó tận dụng trí tuệ tập thể của nhóm một cách hiệu quả.
2011) Qui trình thảo luận nhóm bao gồm:
Hướng dẫn quá trình thảo luận nhóm;
(i)Nêu chủ đề thảo luận và các câu hỏi thảo luận;
(ii) Nêu yêu cầu của thảo luận (thời gian, nội dung, kết quả cần đạt được, phương pháp ghi chép thông tin….);
(iii) Chọn địa điểm thảo luận nhóm;
Mỗi nhóm sẽ bầu một trưởng nhóm để điều hành thảo luận và một thư ký để ghi chép nội dung Các nhóm sẽ tiến hành thảo luận theo yêu cầu đã nêu, trong khi hướng dẫn viên sẽ thăm hỏi để cung cấp hỗ trợ và giải thích cho các thành viên khi cần thiết, đảm bảo rằng các cuộc thảo luận diễn ra một cách nghiêm túc.
(v) Hướng dẫn viên yêu cầu lần lượt các nhóm trình bày kết quả thảo luận nhóm của mình và mời các nhóm khác đóng góp ý kiến;
Hướng dẫn viên sẽ tổng hợp kết quả thảo luận dựa trên sự đóng góp của các thành viên, đồng thời cảm ơn sự tham gia của tất cả mọi người và chính thức tuyên bố kết thúc buổi thảo luận nhóm.
Giúp tìm ra nhiều giải pháp sáng tạo cho vấn đề mới và khó trong thời gian ngắn Người hướng dẫn thảo luận đưa ra các ý tưởng và hình ảnh ngẫu nhiên để kích thích suy nghĩ, nhằm gợi ra càng nhiều ý tưởng càng tốt Các ý kiến được khuyến khích mở rộng và sâu sắc, không bị giới hạn bởi những chi tiết nhỏ nhặt của vấn đề mà người tham gia nghĩ tới.
Động não là một kỹ thuật thảo luận nhóm nhằm tìm ra giải pháp cho vấn đề cụ thể bằng cách thu thập ý kiến từ nhiều người Trong quá trình này, mọi thành viên đều có quyền bày tỏ quan điểm của mình mà không bị ảnh hưởng bởi người lãnh đạo hay các thành viên khác.
Tham vấn là quá trình thu thập ý kiến từ các bên liên quan về kế hoạch có thể ảnh hưởng đến họ, diễn ra qua ba giai đoạn: đánh giá kết quả thực hiện kế hoạch trước, thảo luận các định hướng và mục tiêu cho kỳ kế hoạch tiếp theo, và tham khảo bản dự thảo kế hoạch địa phương sắp tới Các hình thức tham vấn phổ biến bao gồm hội nghị, hội thảo và thảo luận chuyên đề.
2.1.4 Quy trình lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội có sự tham gia
Theo sổ tay lập kế hoạch cấp xã hàng năm của Bộ KH & ĐT (2013), quy trình lập kế hoạch cấp xã có sự tham gia được chia thành 7 bước chính.
* Bước 1: Chuẩn bị cho lập kế hoạch
- UBND huyện ban hành văn bản chỉ đạo cho các xã lập KHPT KTXH năm X+1 Từ đó thành lập tổ lập kế hoạch xã.
- UBND xã họp lên kế hoạch triển khai lập KHPT KTXH xã.
- Tập huấn hướng dẫn tổ lập kế hoạch xã phương pháp tham vấn cộng đồng và lập KHPT KTXH xã.
* Bước 2: Thu thập thông tin 3 cấp: huyện, xã và thôn
- Thực hiện tham vấn cộng đồng và lập định hướng phát triển thôn bản
-Hội nghị định hướng phát triển KTXH cho các xã do huyện tổ chức hàng năm.
* Bước 3: Tổng hợp và phân tích thông tin
- Tổng hợp các nhu cầu/ vấn đề, các mục tiêu, các giải pháp, dự kiến nguồn lực theo lĩnh vực phát triển KTXH.
- Xây dựng chỉ tiêu phát triển KTXH, dự kiến khả năng nguồn lực tài chính.
* Bước 4: Hội nghị lập KHPT KTXH xã
Trình bày dự thảo KHPT KTXH xã năm X+1 thảo luận, phân tích và thống nhất chung để hoàn thiện.
* Bước 5: Dự thảo KHPT KTXH cấp xã và thông qua Đảng ủy, HĐND xã
Hoàn thiện bản kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội (KHPT KTXH) của xã theo mẫu quy định và gửi bản dự thảo lần 1 đến Phòng Tài chính - Kế hoạch Phòng sẽ tổng hợp và chuyển đến các ban ngành huyện để lấy ý kiến đóng góp.
* Bước 6: Thảo luận và bảo vệ kế hoạch xã tại huyện
- Tổ chức hội nghị thảo luận và bảo vệ KHPT KTXH xã tại huyện.
- Gửi bản dự thảo KHPT KTXH cuối cùng cho Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện.
* Bước 7: Hoàn thiện, phê duyệt và tổ chức thực hiện KHPT KTXH xã
- Rà soát, điều chỉnh các chỉ tiêu, ngân sách đã được huyện thống nhất và giao kế hoạch;
- Họp HĐND xã thông qua bản KHPT KTXH xã HĐND xã ra nghị quyết về nhiệm vụ phát triển KTXH và ngân sách năm kế hoạch;
- Họp các thôn để thông báo kế hoạch đã được phê duyệt tới mọi người dân.
2.1.5 Nội dung nghiên cứu về sự tham gia của cộng đồng trong lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội
2.1.5.1 Nghiên cứu sự tham gia của cộng đồng trong quy trình lập kế hoạch có sự tham gia a) Cộng đồng tham gia xác định nhu cầu thiết yếu
Nhu cầu của người dân là yếu tố quan trọng trong việc xây dựng chính sách, và việc cộng đồng tham gia xác định những nhu cầu này là điều cần thiết Khi họ được tham gia vào quá trình này, họ không chỉ nhận được những gì mình cần mà còn có trách nhiệm và cam kết cao trong việc thực hiện các kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội Sự tham gia của cộng đồng giúp đảm bảo rằng các mục tiêu được đặt ra là phù hợp và khả thi.
Mục tiêu của KHPT KT-XH là đích đến mà cá nhân, đơn vị, tổ chức và cộng đồng hướng tới để đạt được Theo cách tiếp cận logic, mục tiêu này mô tả tình hình tương lai của đơn vị và địa phương sau khi khắc phục khó khăn hiện tại, đồng thời đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội Đặc biệt, sự tham gia của cộng đồng trong việc xác định các giải pháp và hoạt động là rất quan trọng.
Dựa vào mục tiêu đã đề ra, cần lập kế hoạch chia thành các hợp phần khác nhau nhằm hoàn thiện từng mục tiêu cụ thể Cộng đồng sẽ thảo luận và xác định thứ tự ưu tiên cho các hoạt động cần thực hiện Để nghiên cứu, đánh giá mức độ tham gia của cộng đồng tại hai xã Chiềng Châu và Ba Khan là bước quan trọng Cuối cùng, cộng đồng sẽ tham gia vào việc xác định các kết quả dự kiến.
Cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong việc xác định kết quả dự kiến cho từng hoạt động, từ đó giúp đạt được mục tiêu đề ra và tính toán chi phí cho các hợp phần trong kế hoạch Cần nghiên cứu tỷ lệ thành viên tham gia, mức độ tham gia và kết quả dự kiến để đánh giá tính phù hợp của các yếu tố này Hơn nữa, cộng đồng cũng cần đóng góp các nguồn lực cần thiết để đảm bảo sự thành công của dự án.
Nghiên cứu về sự tham gia của cộng đồng cho thấy họ có thể đóng góp nguồn lực thông qua nhiều hình thức khác nhau Tỷ lệ và mức độ tham gia của cộng đồng rất đa dạng, phản ánh sự quan tâm và cam kết của họ đối với các hoạt động chung Đặc biệt, cộng đồng cũng tích cực tham gia vào việc xây dựng kế hoạch thực hiện, góp phần vào sự thành công của các dự án.
Cộng đồng đã thảo luận và xác định mốc thời gian cụ thể phù hợp với nguồn lực địa phương Việc lập kế hoạch thực hiện cần được xem xét kỹ lưỡng để đảm bảo tính khả thi và sự phù hợp của kế hoạch.
Hình 2.1 Vòng tròn tham gia cộng đồng trong lập KHPT KTXH
2.1.5.2 Đánh giá của các bên liên quan về sự tham gia của cộng đồng trong lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội a) Đánh giá của người dân
Qua đánh giá của người dân có nhìn nhận khách quan hơn về hiệu quả,
Trong quy trình tham gia lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội (KHPT KTXH), người dân được tham gia để làm rõ tính phù hợp của các dự án Tuy nhiên, họ cũng gặp phải nhiều thuận lợi và khó khăn trong quá trình này Đánh giá của cán bộ địa phương về việc tham gia của người dân là rất quan trọng, giúp xác định những thách thức và cơ hội để cải thiện sự tham gia của cộng đồng.
Cơ sở thực tiễn
2.2.1 Chủ trương chính sách của Nhà nước về huy động sự tham gia của cộng đồng trong lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội
Huy động sự tham gia của cộng đồng trong lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội là một ưu tiên hàng đầu của Đảng và Nhà nước, đặc biệt được nhấn mạnh trong Nghị quyết Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XI Chiến lược phát triển KTXH giai đoạn 2011-2020 nhằm nâng cao điều kiện sống cho người dân, tập trung vào khu vực miền núi và đồng bào dân tộc thiểu số, với mục tiêu thu hẹp khoảng cách giữa thành thị và nông thôn Đặc biệt, các lĩnh vực y tế, giáo dục, văn hóa và nhà ở sẽ được cải thiện, giúp người dân dễ dàng tiếp cận các dịch vụ xã hội Đầu tư đồng bộ vào cơ sở hạ tầng KTXH, như điện, đường và nước sinh hoạt, là cần thiết để thực hiện tiêu chí nông thôn mới Do đó, lập kế hoạch với sự tham gia của cộng đồng là rất quan trọng, đảm bảo tính khách quan và thực tiễn trong phát triển kinh tế xã hội dựa trên nguồn lực địa phương.
2.2.2 Kinh nghiệm tăng cường sự tham gia của cộng đồng trong lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của một số địa phương ở Việt Nam
2.2.2.1 Kinh nghiệm về sự tham gia của cộng đồng trong lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Tuyên Quang
Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội (KHPT KTXH) là công cụ quan trọng để định hướng và thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập và sự chi phối của thị trường Việc áp dụng phương pháp lập KHPT KTXH theo định hướng thị trường (MOP-SEDP) tại tỉnh Tuyên Quang, với sự tham gia của người dân, đã được triển khai tại 64 xã và mở rộng ra 07 xã ngoài dự án MOP-SEDP mang lại sự thay đổi đột phá trong lập kế hoạch, cho phép các địa phương phát huy tiềm năng và lợi thế của mình, đồng thời tạo điều kiện cho các nhóm yếu thế đóng góp ý kiến Qua đó, các cấp chính quyền có thể tổng hợp các nhu cầu thực tế của người dân và thị trường, từ đó xây dựng các mục tiêu và giải pháp cụ thể, phù hợp với điều kiện địa phương.
Qua quá trình triển khai, để thực hiện thành công phương pháp MOP-
SEDP, dự án đã rút ra một số bài học kinh nghiệm:
- Làm tốt công tác tuyên truyền về mục đích và phương pháp thực hiện MOP-SEDP;
Để nâng cao hiệu quả trong việc xây dựng và thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương, cần thường xuyên cập nhật kiến thức cho đội ngũ cán bộ và người dân Đồng thời, việc tuyên truyền nhằm nâng cao nhận thức về quyền lợi, trách nhiệm của người dân trong quá trình tham gia giám sát cũng rất quan trọng.
Cán bộ tổ MOP-SEDP ở cấp huyện và xã cần phải là những người có hiểu biết sâu sắc và nhiệt huyết trong việc hướng dẫn người dân về các phương pháp thực hiện.
- Tài liệu, mẫu biểu sử dụng trong MOP- SEDP cho thôn bản phải đơn giản và có trọng tâm để người dân dễ thực hiện.
Công tác lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội (KHPT KTXH) cần đảm bảo tính dân chủ, gắn liền với nhu cầu của người dân và theo định hướng thị trường Đặc biệt, việc bồi dưỡng cán bộ cấp cơ sở và tập huấn nâng cao hiểu biết cho người dân về MOP - SEDP là rất quan trọng để nâng cao chất lượng bản KHPT KTXH.
2.2.2.2 Kinh nghiệm về sự tham gia của cộng đồng trong lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ
Huyện Đoan Hùng, thuộc tỉnh Phú Thọ, nằm ở khu vực Trung Du miền núi phía Bắc, đóng vai trò là cửa ngõ kết nối với bốn tỉnh: Hà Giang, Tuyên Quang, Lào Cai và Yên Bái.
Bái nằm cách trung tâm thành phố Việt Trì 56 km về phía tây bắc, giáp huyện Yên Bình tỉnh Yên Bái ở phía bắc, huyện Yên Sơn tỉnh Tuyên Quang ở phía đông, huyện Phù Ninh tỉnh Phú Thọ ở phía nam, và huyện Thanh Ba, Hạ Hòa tỉnh Phú Thọ ở phía tây.
Quá trình lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội tại huyện Đoan Hùng đã thu hút sự tham gia tích cực của cộng đồng, với mục tiêu dựa trên nhu cầu thực tế của người dân, đặc biệt là nhóm yếu thế như người nghèo, phụ nữ, trẻ em và dân tộc thiểu số Tất cả các xã trong huyện đã được đào tạo về quy trình lập kế hoạch có sự tham gia, nâng cao năng lực cho cán bộ cấp cơ sở và cán bộ duyệt kế hoạch Lãnh đạo các cấp thôn, xã ngày càng tự tin hơn khi làm việc với người dân, nhờ vào việc được đào tạo kỹ năng tham vấn và kiến thức lập kế hoạch Sự tham gia của nhóm yếu thế không chỉ giúp tiếng nói của họ được lắng nghe mà còn trao quyền cho họ trong việc ra quyết định, từ đó cải thiện chiến lược sinh kế Huyện Đoan Hùng đã tích cực tuyên truyền và tập huấn để nâng cao nhận thức cộng đồng về lập kế hoạch, xây dựng quy trình tham gia linh hoạt và mô hình phù hợp, tạo ra những bài học quý báu cho việc thu hút sự tham gia của cộng đồng trong hoạt động phát triển kinh tế - xã hội tại Mai Châu, tỉnh Hòa Bình.
2.2.3 Một số bài học kinh nghiệm về sự tham gia của cộng đồng trong lập kế hoạch phát triển KTXH cho huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình
Nâng cao hiệu quả công tác tuyên truyền là yếu tố quan trọng trong việc triển khai các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước Những địa phương thực hiện tốt công tác này từ đầu sẽ giúp người dân hiểu và nhận thức đúng, tạo sự đồng thuận, từ đó thúc đẩy quá trình triển khai thuận lợi, phát huy nhiều sáng kiến và đạt kết quả cao.
Tăng cường vai trò của cộng đồng trong lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội là rất quan trọng Vai trò này được thể hiện qua nguyên tắc “Dân biết, dân bàn, dân đóng góp, dân làm, dân kiểm tra, dân quản lý và dân hưởng lợi” Điều này cho thấy vai trò của cộng đồng có một trật tự nhất định, hoàn toàn phù hợp với quan điểm của Đảng và Nhà nước ta là “Lấy dân làm gốc”.
Hình 2.2 Các hình thức tham gia của cộng đồng trong xây dựng kinh tế xã hội
Để xây dựng kinh tế - xã hội hiệu quả, Ba cần tập trung vào việc huy động các nguồn lực, đặc biệt là vốn từ doanh nghiệp thông qua các hình thức thu hút đầu tư, liên doanh và liên kết Đồng thời, cần tăng cường vốn tín dụng cho các hộ, tổ hợp tác và hợp tác xã để hỗ trợ phát triển sản xuất.
Công tác cán bộ đóng vai trò quan trọng trong xây dựng kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội (KHPT KTXH) Để đảm bảo hiệu quả, cần bố trí cán bộ có trình độ chuyên môn phù hợp và thời gian đảm nhận công việc ổn định Bên cạnh đó, việc đào tạo và tập huấn thường xuyên cũng là yếu tố then chốt để nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ của cán bộ làm kế hoạch, giúp họ đáp ứng được yêu cầu của công việc và đóng góp tích cực vào sự phát triển của địa phương.
2.2.4 Tổng quan các nghiên cứu có liên quan
Hiện nay, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra vai trò quan trọng của cộng đồng trong phát triển kinh tế - xã hội địa phương Tác giả tổng hợp một số nghiên cứu tiêu biểu để làm rõ vấn đề này.
Nguyễn Tiến Dũng (2007) trong luận văn thạc sĩ "Sự tham gia của cộng đồng trong phát triển cơ sở hạ tầng ở nông thôn" đã hệ thống hóa lý luận và thực tiễn về vai trò của cộng đồng trong phát triển hạ tầng nông thôn tại Thanh Hóa và Bình Phước Luận văn phân tích thực trạng sự tham gia của người dân, làm rõ nội dung, hình thức và hiệu quả của sự tham gia, đồng thời chỉ ra nguyên nhân thành công và thất bại trong quá trình này Nghiên cứu cũng làm rõ các nhân tố ảnh hưởng đến sự tham gia của người dân và dự báo xu hướng tương lai Từ đó, tác giả đề xuất các giải pháp và khuyến nghị nhằm nâng cao hiệu quả huy động sự tham gia của cộng đồng trong phát triển cơ sở hạ tầng nông thôn.
Nguyễn Thị Thúy (2013) đã thực hiện luận văn thạc sĩ kinh tế với đề tài “Tăng cường sự tham gia trong lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội ở huyện Anh Sơn, tỉnh Nghệ An” tại trường Đại học Kinh tế Quốc dân Luận văn này hệ thống hóa cơ sở lý thuyết về kế hoạch và quy trình lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội cấp huyện, đồng thời phân tích thực trạng sự tham gia của các bên trong quá trình này tại huyện Anh Sơn Dựa trên những đánh giá đó, tác giả đã đề xuất các giải pháp và kiến nghị nhằm nâng cao sự tham gia trong lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương.
Phương pháp nghiên cứu
Đặc điểm địa bàn nghiên cứu
3.1.1.1 Vị trí địa lý, địa hình, điều kiện tự nhiên
Mai Châu là huyện vùng cao thuộc tỉnh Hòa Bình, tọa lạc ở phía Tây Bắc với tọa độ 20°24' - 20°45' vĩ bắc và 104°31' - 105°16' kinh đông Huyện này giáp huyện Đà Bắc và huyện Tân Lạc ở phía Đông, huyện Quan Hóa tỉnh Thanh Hóa ở phía Tây và phía Nam, cùng huyện Vân Hồ tỉnh Sơn La ở phía Bắc Địa hình Mai Châu có thể chia thành hai vùng rõ rệt Là cửa ngõ của vùng Tây Bắc, khí hậu nơi đây chịu ảnh hưởng của gió mùa Tây Bắc với độ ẩm trung bình hàng năm đạt 82% Mai Châu có hai mùa rõ rệt trong năm, với mùa mưa kéo dài từ tháng 5.
Từ tháng 7 đến tháng 9, lượng mưa tại khu vực này đạt đỉnh, với trung bình 122 ngày mưa mỗi năm, có năm lên tới 146 ngày Thời tiết nơi đây chịu ảnh hưởng lớn từ bão lốc và gió Lào.
Mai Châu sở hữu một hệ thống sông, suối phong phú, cung cấp nước dồi dào cho sản xuất và sinh hoạt của người dân Ngoài hai con sông lớn là sông Đà và sông Mã, khu vực này còn có bốn con suối lớn: suối Xia dài 40 km, suối Mùn dài 25 km, suối Bãi Sang dài 10 km và suối Gò Lào dài 14 km Bên cạnh đó, Mai Châu còn có nhiều khe, lạch, mạch nước cùng với các ao, hồ tự nhiên và nhân tạo, tạo nên một nguồn tài nguyên nước đa dạng.
Địa hình dốc lớn ở Mai Châu khiến hệ thống sông, suối có khả năng trữ nước kém, dẫn đến tình trạng thiếu nước nghiêm trọng vào mùa khô ở một số xã như Hang Kia, Pà Cò, Noong Luông và Thung Khe Ngoài ra, việc mất rừng cùng với địa thế dốc cũng tạo điều kiện cho lũ quét xảy ra, gây ra thiệt hại nặng nề sau những trận mưa lớn trong mùa lũ.
Theo thống kê năm 2018, huyện có tổng diện tích tự nhiên là 56.982,81 ha, trong đó đất nông nghiệp chiếm 88,024%, đất phi nông nghiệp 5,313% và đất chưa sử dụng 6,663% Đất tại Mai Châu chủ yếu là đất đỏ và đất mùn, chiếm tới 92,02% tổng diện tích Đặc biệt, đất ở đây có kết cấu tốt và độ phì tự nhiên tương đối cao.
Bảng 3.1 Tình hình quản lý và sử dụng đất đai của huyện Mai Châu
Tổng diện tích đất đơn vị
Nhóm nghiệp Đất SX nông nghiệp Đất lâm nghiệp Đất nuôi trồng thuỷ sản Đất nông nghiệp khác
Nhóm đất phi nông nghiệp bao gồm nhiều loại, như đất ở, đất chuyên dùng, và đất dành cho nghĩa trang, nhà tang lễ, và nhà hỏa táng Ngoài ra, còn có đất thuộc các sông, ngòi, kênh, rạch, suối, cùng với đất có mặt nước chuyên dùng Các loại đất phi nông nghiệp khác cũng được phân loại để phục vụ cho các mục đích khác nhau.
Nhóm đất chưa sử dụng Đất bằng chưa sử dụng
1 Đất đồi núi chưa sử dụng
Núi đá không có rừng
3.1.2 Điều kiện kinh tế - xã hội
Năm 2018, dân số trung bình của Mai Châu đạt 56.310 người với mật độ 97,9 người/km2 Khu vực này chủ yếu là người dân tộc Thái, chiếm 60,2% tổng dân số, cùng với sự hiện diện của các dân tộc khác như Mường (15,7%), Kinh (14,01%), Mông (9,6%) và Dao (2,02%) Các dân tộc khác chỉ chiếm tỷ lệ rất nhỏ trong cộng đồng đa dạng này.
Từ năm 2015 đến 2018, huyện ghi nhận tỷ lệ tăng dân số tự nhiên ổn định từ 0,99-1,2% Đặc biệt, tỷ lệ dân số sống tại khu vực nông thôn vẫn cao, đạt 85% vào năm 2018, cho thấy tốc độ đô thị hóa của huyện diễn ra chậm.
Từ năm 2015 đến 2018, tốc độ phát triển bình quân lao động từ 15 tuổi trở lên đạt 2,61%, vượt qua tốc độ tăng dân số trong cùng giai đoạn, điều này phản ánh lợi thế về lực lượng lao động của huyện Tuy nhiên, điều này cũng tạo ra áp lực lớn trong việc tạo ra việc làm cho người dân.
Tỷ lệ lao động trong ngành nông nghiệp tại huyện đang có xu hướng giảm, nhưng tốc độ giảm rất chậm Cụ thể, tỷ trọng lao động nông nghiệp trong tổng lực lượng lao động vẫn cao, với 86,42% vào năm 2015 và giảm xuống 82,19% vào năm 2018 Như vậy, trong giai đoạn 2015-2017, tỷ lệ lao động nông nghiệp chỉ giảm 4,23%.
Theo điều tra của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, năm 2018, huyện Mai Châu có 2.511 hộ nghèo, chiếm 18,64% tổng số hộ, và 1.646 hộ cận nghèo, chiếm 12,22% Nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này là do 70,6% hộ nghèo thiếu vốn sản xuất, 41,37% thiếu kinh nghiệm sản xuất, và 9,46% thiếu đất sản xuất Ngoài ra, còn có các yếu tố khác như đông người ăn theo, thiếu lao động, và bệnh tật Các xã đặc biệt khó khăn thuộc chương trình 135 có tỷ lệ hộ nghèo cao, với một số xã vượt quá 40%, trong đó xã Tân Sơn có tỷ lệ hộ nghèo lên tới 49,34%.
Bảng 3.2 Tình hình lao động và sử dụng lao động năm 2015- 2018
1 Nhân khẩu nông, lâm nghiệp
2 Nhân khẩu phi nông nghiệp
1 Số hộ Nông lâm nghiệp
BI Tổng số lao động quy đổi
2 L.động ngoài tuổi quy định
IV Một số chỉ tiêu khác
1 Tỷ lệ tăng dân số
Nguồn: Chi cục Thống kê huyện Mai Châu (2015-2018)
3.1.2.2 Tình hình phát triển kinh tế
Mai Châu hiện nay vẫn là huyện nông nghiệp, với sản xuất nông nghiệp chiếm tỷ trọng cao trong cơ cấu kinh tế Huyện đang từng bước đa dạng hóa cây trồng, duy trì và phát triển các cây lương thực và cây công nghiệp ngắn ngày như lạc, đậu tương Diện tích cây công nghiệp dài ngày đang thu hẹp để nhường chỗ cho các giống cây ăn quả có giá trị kinh tế cao như nhãn, vải, xoài, mận hậu Bên cạnh các vật nuôi truyền thống như trâu, bò và gia cầm, huyện cũng đã đưa vào sản xuất một số vật nuôi mới như bò sữa và dê Các sản phẩm truyền thống từ mây, tre đan và mỹ nghệ là thế mạnh của huyện, nếu được hỗ trợ để phát triển thị trường ổn định.
Huyện Mai Châu đã duy trì ổn định số lượng cơ sở công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp trên địa bàn Nhờ vào việc phát huy hiệu quả nguồn vốn ưu tiên cho phát triển sản xuất, các cơ sở này ngày càng mở rộng quy mô và gia tăng sản lượng các mặt hàng.
Du lịch là ngành kinh tế chủ lực của Mai Châu, nơi được thiên nhiên ưu ái với cảnh quan núi non hùng vĩ và rừng xanh tươi Ủy ban nhân dân huyện đã triển khai Đề án Phát triển du lịch giai đoạn 2015-2020, với tầm nhìn đến năm 2030 Đến năm 2018, huyện có 146 cơ sở lưu trú và 7 điểm du lịch cộng đồng hoạt động hiệu quả, thu hút 332.000 lượt khách tham quan, trong đó có 132.500 lượt khách quốc tế, mang về doanh thu trên 107 tỷ đồng.
Cơ cấu kinh tế của huyện đã có sự chuyển dịch tích cực, với tổng giá trị sản xuất (theo giá hiện hành) đạt 2.324,4 tỷ đồng vào năm 2018 Trong đó, nông nghiệp, lâm nghiệp và thủy sản chiếm 33,90%, công nghiệp - xây dựng chiếm 33,86%, và dịch vụ chiếm 32,24% Tổng thu ngân sách địa phương đạt 35.000 triệu đồng, trong khi thu nhập bình quân đầu người đạt 27,732 triệu đồng/người/năm.
Bảng 3.3 Giá trị sản xuất các ngành của huyện giai đoạn 2015 - 2018
III Giá trị SX Thương mại - Dịch vụ
Nguồn: Chi cục Thống kê huyện Mai Châu, (2015-2018)
Phương pháp nghiên cứu
3.2.1 Chọn điểm nghiên cứu Địa điểm nghiên cứu của đề tài là trên địa bàn huyện Mai Châu; trong đó có các điểm nghiên cứu chính được tiến hành tại xã Chiềng Châu và xã Ba Khan
Lý do chọn điểm nghiên cứu:
Hai xã đã tích cực tham gia lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội hàng năm, đạt được nhiều kết quả tích cực Tuy nhiên, vẫn còn một số khó khăn và hạn chế cần khắc phục.
Nghiên cứu được tiến hành tại hai xã có điều kiện phát triển khác nhau, cụ thể là xã Chiềng Châu với điều kiện kinh tế - xã hội phát triển khá hàng năm và xã Ba Khan, một xã thuộc Chương trình 135 của Chính phủ với nhiều khó khăn về kinh tế - xã hội.
3.2.2 Phương pháp thu thập dữ liệu
3.2.2.1 Phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp
Các số liệu thứ cấp liên quan đến lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội hàng năm bao gồm các văn bản quy phạm pháp luật, tài liệu và báo cáo Nghiên cứu các tài liệu và báo cáo về sự tham gia của cộng đồng trong quá trình lập kế hoạch này, cũng như các biến động kinh tế - xã hội từ một số tổ chức quốc tế, là rất cần thiết Thêm vào đó, các dữ liệu từ các cuộc điều tra khác liên quan đến sự tham gia của cộng đồng cũng được thu thập để phục vụ cho việc lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội hiệu quả.
Các báo cáo tổng kết, bảng thống kê của UBND huyện Mai Châu để thu thập những tài liệu liên quan đến vấn đề nghiên cứu.
3.2.2.2 Phương pháp thu thập dữ liệu sơ cấp
Thông tin sơ cấp được thu thập thông qua phương pháp hỗn hợp, kết hợp giữa phân tích định lượng và định tính Bảng hỏi được thiết kế dựa trên số lượng và địa điểm nghiên cứu nhằm đánh giá mức độ tham gia của cộng đồng trong lập kế hoạch có sự tham gia Mục tiêu là xác định những hạn chế hiện có để đưa ra các kiến nghị phù hợp.
Phỏng vấn bằng bảng hỏi được thực hiện với các hộ dân đã tham gia tư vấn cộng đồng và xây dựng kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội tại hai xã Quá trình này được thực hiện theo phương pháp chọn ngẫu nhiên.
Trong một cuộc khảo sát tại 7 xóm thuộc xã Ba Khan và xã Chiềng Châu, 70 hộ dân đã được phỏng vấn nhằm kiểm nghiệm tính phù hợp của bộ câu hỏi ban đầu Ngoài việc phỏng vấn người dân, nhóm nghiên cứu cũng đã tiến hành phỏng vấn 45 cán bộ chủ chốt, bao gồm 28 người ở cấp xóm (Trưởng xóm, Bí thư chi bộ, chi hội trưởng nông dân, cán bộ phụ nữ), 10 cán bộ xã (đại diện các ban ngành liên quan đến công tác lập kế hoạch) và 7 cán bộ huyện tham gia vào kế hoạch Mục đích của hoạt động này là để đánh giá các chính sách, chiến lược và hành động của địa phương trong công tác lập kế hoạch.
Bảng 3.4 Số mẫu điều tra các đối tượng tham gia lập kế hoạch
Nguồn: Tổng hợp điều tra (2018)
3.2.3 Phương pháp tổng hợp và phân tích số liệu
3.2.3.1 Công cụ xử lý số liệu và thông tin
Sau khi thu thập đầy đủ thông tin cần thiết, chúng tôi đã tổng hợp số liệu và sử dụng phần mềm Microsoft Excel để xử lý dữ liệu.
3.2.3.2 Phương pháp phân tích số liệu
Phương pháp thống kê mô tả là một kỹ thuật nghiên cứu nhằm phân tích các hiện tượng kinh tế - xã hội thông qua việc mô tả số liệu thu thập được Phương pháp này thường được áp dụng để đánh giá thực trạng sự tham gia của cộng đồng trong quá trình lập kế hoạch có sự tham gia Các chỉ số chủ yếu được tính toán bao gồm trị số trung bình, cực đại, cực tiểu và độ lệch chuẩn, giúp cung cấp cái nhìn tổng quan về dữ liệu.
Phương pháp so sánh là công cụ hữu ích trong việc phân tích biến động kinh tế - xã hội giữa hai xã qua các năm Bằng cách sử dụng hệ thống chỉ tiêu kinh tế, bao gồm số tương đối và số tuyệt đối, chúng ta có thể đánh giá và nhận diện những xu hướng phát triển cũng như sự khác biệt trong các chỉ số kinh tế của hai địa phương Việc áp dụng phương pháp này giúp cung cấp cái nhìn rõ ràng và khách quan về tình hình kinh tế - xã hội, từ đó hỗ trợ cho các quyết định quản lý và phát triển bền vững.
3.2.4 Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu sử dụng trong đề tài
3.2.4.1 Nhóm chỉ tiêu phản ánh sự tham gia của cộng đồng trong quy trình lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội
- Tỷ lệ thành viên cộng đồng được tiếp cận thông tin về quy trình lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội.
Tỷ lệ cộng đồng được
Tỷ lệ thành viên trong cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong việc tham gia ý kiến để xác định nhu cầu, đề xuất chỉ tiêu và giải pháp cho các hoạt động trong bảng kế hoạch.
- Tỷ lệ đặt câu hỏi của cộng đồng trong công tác xây dựng bản kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội.
- Tỷ lệ thành viên cộng đồng cho rằng sẽ tiếp tục tham gia xây dựng bản kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội.
Mức độ tham gia của cộng đồng trong việc xây dựng kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội có thể được thực hiện thông qua các hình thức can thiệp hoặc không can thiệp Sự tham gia này không chỉ giúp nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm của các bên liên quan mà còn tạo ra sự đồng thuận trong việc xác định các mục tiêu phát triển Việc khuyến khích cộng đồng tham gia vào quá trình lập kế hoạch sẽ góp phần nâng cao hiệu quả triển khai các dự án phát triển và đáp ứng tốt hơn nhu cầu thực tế của người dân.
- Tỷ lệ đóng góp nguồn lực của cộng đồng trong công tác xây dựng bản kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội.
Tỷ lệ cộng đồng đóng
3.2.4.2 Nhóm chỉ tiêu thể hiện yếu tố ảnh hưởng
- Thành phần các dân tộc tham gia vào cộng đồng;
- Kết quả đánh giá năng lực cán bộ trong quá trình tham gia lập kế hoạch phát triển kinh tế xã hội.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Thực trạng tham gia của cộng đồng trong lập KHPT KTXH cấp xã trên địa bàn huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình 29 1 Quy trình lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của huyện Mai Châu
Toàn bộ thời gian lập KHPT KTXH cấp xã diễn ra từ tháng 5 đến tháng 12 hằng năm và bao gồm những giai đoạn chính sau:
* Trong tháng 5 những công việc chính cần thực hiện bao gồm:
- Thành lập/ kiện toàn Tổ xây dựng kế hoạch cấp xã;
- Soạn và ban hành Văn bản chỉ đạo xây dựng kế hoạch xã;
-Hướng dẫn các ban, ngành, đoàn thể và các thôn bản xây dựng đề xuất KH;
-Các ban ngành, thôn lập đề xuất KH theo biểu mẫu cụ thể và gửi TXDKH xã.
* Trong tháng 6, tháng 7 những công việc chính bao gồm:
- Tổng hợp thông tin từ đề xuất kế hoạch của các ban ngành, thôn;
- Dự thảo kế hoạch phát triển KTXH hàng năm của xã;
- Tổ chức hội nghị thống nhất kế hoạch phát triển KTXH năm của xã.
* Trong tháng 8, 9, 10, 11, 12 tổ chức thực hiện các công việc sau:
- Tham vấn kế hoạch xã; Cập nhật và hoàn thiện kế hoạch xã;
- Trình HĐND xã phê duyệt, thông báo và đưa kế hoạch vào thực hiện. Quy trình lập KHPT KTXH của huyện Mai Châu có 6 bước như Hình 4.1
3 tổng hợp, dự Rà soát, huyện Cấp thảo
Xác định tính khả thi Lồng ghép T
4 Hội nghị Kế hoạch xã phản hồi
Hình 4.2 Tổng quan các công việc lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội hàng năm cấp xã có sự tham gia của cộng đồng ở huyện Mai Châu
Hiện nay, huyện Mai Châu đang triển khai lập kế hoạch cấp xã theo quy trình 6 bước, đảm bảo có sự tham gia của cộng đồng.
Vào đầu tháng 5, UBND huyện sẽ cung cấp thông tin định hướng và nguồn lực cho công tác lập kế hoạch, đồng thời chỉ đạo các xã thực hiện nhiệm vụ này Chủ tịch UBND xã cần chủ động chuẩn bị các công việc liên quan để đảm bảo quy trình lập kế hoạch diễn ra hiệu quả.
- Kiện toàn Tổ LKH: Chủ tịch UBND xã ra quyết định thành lập/kiện toàn
Tổ LKH xã và chỉ đạo, thành lập/ kiện toàn Tổ LKH thôn, chỉ đạo ban ngành đoàn thể tham gia xây dựng kế hoạch PTKTXH xã.
Trong tuần đầu tháng 5, Tổ LKH xã đã chuẩn bị và trình UBND xã ban hành văn bản chỉ đạo về LKH, đồng thời chuẩn bị báo cáo 6 tháng đầu năm về việc thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương.
- Tổ chức Hội nghị hướng dẫn LKH: Trong tuần đầu tháng 5, UBND xã tổ chức Hội nghị hướng dẫn lập KHPT KTXH xã.
Thống nhất lịch triển khai thu thập thông tin và phân công nhiệm vụ cho các thành viên Tổ LKH, trưởng các ban ngành và các trưởng thôn.
* Bước 2 Thu thập thông tin
Sau Hội nghị triển khai công tác LKH xã, các thành viên Tổ LKH xã sẽ tiến hành thu thập thông tin theo phân công Thời gian thực hiện bước 2 diễn ra từ ngày 10/5 đến 20/5, với trình tự công việc được xác định rõ ràng.
- Thu thập thông tin từ thôn:
Tổ trưởng Tổ LKH thôn đã thông báo về mục tiêu và nội dung cần đạt trong cuộc họp, bao gồm các thông tin và hướng dẫn từ xã để lập kế hoạch đề xuất cho thôn, cũng như các thông tin liên quan đến kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội trung hạn của xã (nếu có).
Tổ trưởng Tổ LKH thôn đã trình bày đánh giá kết quả thực hiện Kế hoạch đề xuất của thôn trong năm báo cáo và năm trước, cùng với các vấn đề phát sinh và định hướng cho năm kế hoạch tiếp theo Ông cũng điều hành các thảo luận của cộng đồng, phân tích từng chủ đề và thống nhất các điều chỉnh hoặc bổ sung cần thiết.
Tổ kế hoạch đã lập danh mục các hoạt động, bao gồm: (1) danh mục các hoạt động không cần nguồn lực tài chính và (2) danh mục các hoạt động cần nguồn lực tài chính.
Sắp xếp thứ tự ưu tiên cho danh mục các hoạt động đề xuất cần nguồn lực tài chính theo biểu mẫu;
- Thu thập thông tin từ các ban ngành cấp xã
Các thành viên chủ chốt trong các ban ngành của xã có trách nhiệm thông báo và phân công nhiệm vụ cho từng cá nhân tham gia, đồng thời tóm tắt những điểm chính liên quan đến tình hình kinh tế - xã hội của xã.
Trong giai đoạn vừa qua, đơn vị đã đạt được ba kết quả nổi bật, bao gồm sự cải thiện trong phát triển kinh tế, nâng cao chất lượng giáo dục và tăng cường an sinh xã hội Tuy nhiên, địa phương vẫn đang đối mặt với một số khó khăn cần khắc phục, như hạ tầng giao thông chưa đồng bộ, tình trạng ô nhiễm môi trường và thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao.
Lựa chọn tối đa 3 vấn đề chính bằng cách xếp hạng ưu tiên;
Xác định nguyên nhân, giải pháp/hoạt động nhằm khắc phục các vấn đề;
- Tiếp nhận thông tin định hướng phát triển từ cấp huyện
* Bước 3: Tổng hợp và xử lý thông tin
Sau khi thu thập thông tin từ thôn, xã và huyện, Tổ LKH xã sẽ thực hiện ba nhiệm vụ chính: tổng hợp nhu cầu, gắn kết nguồn lực và dự thảo kế hoạch.
- Tổng hợp và xử lý thông tin trên máy tính
Thời gian: Kết thúc trước 15 tháng 6 năm báo cáo, các Biểu tổng hợp mục tiêu, kết quả, vấn đề, nguyên nhân, giải pháp được cập nhập trên máy tính.
+ Công việc 1: Chia Tổ tổng hợp thông tin
+ Công việc 2: Rà soát thông tin
+ Công việc 3: Lồng ghép các hoạt động với biến đổi khí hậu:
+ Công việc 4: Bổ sung mục tiêu và cập nhập thông tin trên máy:
- Đánh giá tính khả thi của hoạt động đề xuất và tìm kiếm nguồn vốn;
Kế hoạch đầu tư cấp xã bao gồm những nội dung quan trọng như: đánh giá tình hình thực hiện kế hoạch đầu tư giai đoạn trước, xác định mục tiêu và định hướng đầu tư cho kế hoạch trung hạn và hàng năm, đề xuất giải pháp và kiến nghị, cùng với danh mục các dự án đầu tư cụ thể.
- Dự thảo Kế hoạch Phát triển Kinh tế - Xã hội.
* Bước 4: Tổ chức Hội nghị kế hoạch xã
Thời gian tổ chức hội nghị thảo luận và thống nhất mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội cho năm kế hoạch sẽ được sắp xếp theo tiến độ các bước trước đó, với hạn chót không muộn hơn ngày 25 tháng 6.
Dựa trên kết quả thảo luận và nội dung đã thống nhất trong hội nghị, Tổ LKH hoàn thiện các nội dung:
+ Biên bản kết luận hội nghị xã;
+ Bản dự thảo Kế hoạch Phát triển KTXH xã;
+ Khung kế hoạch phát triển kinh tế - Xã hội;
+ Khung đề xuất kế hoạch phát triển kinh tế - Xã hội;
+ Danh mục dự án đầu tư xã.
Các xã cần báo cáo kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội lên UBND huyện thông qua phòng Tài chính - Kế hoạch và Ban Quản lý Dự án đầu tư huyện Việc này nhằm tổng hợp và lồng ghép kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của các xã vào bản kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của huyện, cũng như các chương trình hỗ trợ ngành.
* Bước 5 Cập nhập kế hoạch và phản hồi thông tin
Cập nhật và hoàn thiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội (KHPT KTXH) của xã, cùng với danh mục đầu tư cấp xã, là nhiệm vụ quan trọng Quá trình này sẽ diễn ra liên tục từ khi báo cáo kế hoạch lên Ủy ban Nhân dân xã cho đến cuối năm.
- Tình hình thực hiện kế hoạch năm báo cáo và ước thực hiện trong cả năm;
- Bổ sung, chỉnh sửa phương hướng, nhiệm vụ kế hoạch xã, danh mục đầu tư cấp xã cho phù hợp với định hướng phát triển của huyện.
Tổ chức tham vấn, phản hồi, cập nhập và hoàn thiện kế hoạch.
* Bước 6 Hoàn thiện, ban hành và tổ chức thực hiện
Thời gian: Trong tháng 12 của năm kế hoạch.
- Bản KHPT KTXH xã được cập nhật theo thực tế;
- Tờ trình Hội đồng nhân dân cấp xã về việc xem xét, thông qua và phê duyệt kế hoạch;
- Sau HĐND xã phê duyệt, UBND xã ra quyết định ban hành kế hoạch và thông báo tổ chức thực hiện kế hoạch.
Quy trình cụ thể được thể hiện qua Hình 4.2:
Tuần đầu tháng 5 hu yệ n
B ước 2.3 Văn bản chỉ đạo xây dựng kế hoạch của UBND huyện; phòng TCKH hướng dẫn và cung cấp thông tin
C ấp S ản phẩm: Biểu III.1.A, B
B ước 1 UBND xã ra B ước 2.2 văn bản yêu cầu các ngành/ đoàn thể, tổ đơn vị xây dựng kế chức lập đề xuất kế hoạch hoạch
S ản phẩm: Văn bản S ản phẩm: chỉ đạo lập kế hoạch II.2, II.2.B xã
3.3 Ban QLDA đầu tư xã lập dự thảo kế hoạch đầu tư công
Th ôn đề xuất của thôn
Hình 4.3 Quy trình lập kế hoạch kinh tế xã hội tại huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình
Nguồn: Sổ tay hướng dẫn lập kế hoạch phát triển kinh tế xã hội của UBND tỉnh Hòa Bình (2018)
4.1.2 Tham gia của cộng đồng trong lập kế hoạch phát triển kinh tế- xã hội trên địa bàn huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình
4.1.2.1 Tham gia của cộng đồng trong xác định nhu cầu cần thiết để phát triển kinh tế - xã hội a) Cộng đồng trong xác định nhu cầu cần thiết để phát triển kinh tế - xã hội
Đề xuất định hướng và giải pháp nhằm tăng cường sự tham gia của cộng đồng trong lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn huyện
Để xây dựng kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội (KHPT KTXH) hàng năm, cần có sự tham gia của toàn bộ cộng đồng, các bộ phận, UBND các xã, các ban ngành, đoàn thể chính trị xã hội, cùng với các chương trình, dự án và doanh nghiệp địa phương Bản KHPT KTXH cần đảm bảo chất lượng, tính khoa học và thuyết phục, đồng thời phải khả thi, linh hoạt và phản ánh tầm nhìn chiến lược của địa phương Sự tổng hợp và đóng góp từ tất cả các bên liên quan là yếu tố then chốt để đảm bảo tính chiến lược và khả thi của kế hoạch, phù hợp với điều kiện thực tế và KHPT KTXH chung của tỉnh cũng như cả nước.
4.3.2 Một số giải pháp nhằm tăng cường sự tham gia của cộng đồng trong lập kế hoạch phát triển kinh tế xã hội có sự tham gia ở huyện Mai Châu
4.3.2.1 Đẩy mạnh tập huấn cho cộng đồng nhằm nâng cao ý thức trách nhiệm và năng lực tham gia lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội Ở mỗi địa phương, mỗi xóm bản đều có phong tục tập quán, thói quen sinh hoạt, đòi hỏi trình độ năng lực tổ chức, quản lý và công tác đào tạo cũng khác nhau Một số hoạt động tập huấn cộng đồng được đề xuất ở huyện Mai Châu bao gồm:
(i) Tập huấn cho tổ chức cộng đồng gồm:
- Các nội dung liên quan đến kiến thức tổ chức và quản lý cộng đồng.
Lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội (KHPT KTXH) bao gồm các bước quan trọng như xác định nhu cầu và mục tiêu cụ thể Các nhóm hoạt động giải pháp cần được xác định rõ ràng, đồng thời phải đánh giá nguồn lực hiện có để triển khai kế hoạch hiệu quả Việc xây dựng kế hoạch thực hiện cần được thực hiện một cách chi tiết và có hệ thống nhằm đảm bảo đạt được các mục tiêu đã đề ra.
- Các nội dung liên quan đến sự tham gia (tham gia cung cấp thông tin, đóng góp ý kiến, đóng góp tài lực, nhân lực, trí lực, ).
- Các nội dung liên quan đến kỹ năng tổ chức và quản lý
Các đối tượng cần tham gia tâp huấn là đại diện tổ chức quản lý cộng đồng, đại diện chính quyền, tổ chức đoàn thể, cán bộ chuyên môn.
Tập huấn cho cộng đồng là cần thiết để nâng cao hiểu biết về cơ chế, nội dung, hình thức, mức độ và điều kiện tham gia Việc này mang lại nhiều lợi ích cho người tham gia, đồng thời cung cấp phương pháp và kế hoạch tham gia hiệu quả Ngoài ra, chia sẻ kinh nghiệm và giải quyết các vướng mắc liên quan đến sự tham gia cũng là những yếu tố quan trọng trong quá trình này.
Tập huấn cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao kết quả và hiệu quả tham gia Việc tổ chức tập huấn cần diễn ra ngay sau khi hoàn thành đánh giá cộng đồng, nhằm phân loại đối tượng theo từng nhóm và địa bàn phù hợp Ngoài ra, có thể tích hợp tập huấn vào các buổi họp của các đoàn thể như Hội Phụ Nữ, Hội Cựu Chiến Binh để tăng cường sự tham gia.
(iii) Công tác tuyên truyền
Kết hợp chương trình mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội với hoạt động sinh hoạt cộng đồng tại địa phương là giải pháp hiệu quả để tăng cường tuyên truyền và kêu gọi sự tham gia Những chương trình thiết thực dành cho huyện Mai Châu bao gồm:
- Chương trình nông thôn mới.
- Chương trình giảm nghèo bền vững.
- Phong trào kêu gọi nhà nước và nhân dân cùng làm
Sinh hoạt cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong việc tuyên truyền và khuyến khích sự tham gia lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội (KHPT KTXH) Điều này bao gồm việc lồng ghép các hoạt động của đoàn thanh niên, hội cựu chiến binh, và đặc biệt là hỗ trợ nhóm yếu thế trong xã hội, nhằm tạo ra một môi trường phát triển toàn diện và bền vững.
4.3.2.2 Hoàn thiện cơ chế tham gia linh hoạt cho cộng đồng tham gia
Các tổ chức và cộng đồng cần thiết lập quy định nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho sự tham gia của các chủ thể, đảm bảo đáp ứng nhu cầu và khả năng của họ Sự tham gia của các cộng đồng có thể thay đổi linh hoạt theo điều kiện và nhu cầu cụ thể của từng nhóm.
Chính quyền có trách nhiệm quản lý và giám sát sự tham gia của cộng đồng trong quá trình lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội (KHPT KTXH) Họ không chỉ đề xuất các cơ chế tham gia ban đầu mà còn đóng vai trò định hướng cho các tổ chức cộng đồng Thông qua các tổ chức đoàn thể, chính quyền truyền thông đến từng hộ dân một cách trực tiếp hoặc gián tiếp Tuy nhiên, cần hạn chế các hoạt động trực tiếp nhằm nâng cao hiệu quả và đảm bảo tính công khai, minh bạch trong quá trình này.
Cộng đồng người dân có thể tham gia vào quá trình lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội (KHPT KTXH) thông qua việc xác định nhu cầu, mục tiêu và các hoạt động giải pháp Mức độ tham gia của họ có thể là tự nguyện hoặc bắt buộc, tùy thuộc vào từng trường hợp Cơ chế tham gia nên kết hợp với tổ chức cộng đồng để tạo điều kiện cho việc bàn bạc, góp ý và cung cấp thông tin, từ đó đảm bảo sự tham gia của cộng đồng ngay từ đầu và xuyên suốt quá trình, giúp tăng cường thông tin và hạn chế điều chỉnh không phù hợp với thực tế.
Cộng đồng đoàn thể đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ tham gia thông qua các hoạt động tuyên truyền và vận động Sự tham gia của các chủ thể này phụ thuộc vào năng lực truyền thông của họ, thường kết hợp với chính quyền để phổ biến các cơ chế và chính sách liên quan đến lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội Mức độ hoạt động của tổ chức chủ yếu dựa trên tinh thần tự nguyện, ngoại trừ khi có yêu cầu từ chính quyền hoặc đề xuất từ tổ chức cộng đồng.
4.3.2.3 Nâng cao năng lực của các bên tham gia trong lập kế hoạch phát triển KTXH
Thứ nhất, đổi mới tư duy cán bộ lãnh đạo huyện về đổi mới công tác lập KH.
Công tác lập kế hoạch hiện nay đã có những đổi mới để phù hợp với nền kinh tế thị trường, nhưng vẫn còn tồn tại nhiều quan điểm mang tính chất cơ chế kế hoạch hóa tập trung, đặc biệt ở cấp chính quyền cơ sở Để thúc đẩy đổi mới công tác lập kế hoạch tại huyện, cần nâng cao nhận thức tư duy của chính quyền từ lãnh đạo đến cán bộ, công nhân viên và người dân Đổi mới tư duy sẽ giúp thay đổi nhận thức về vai trò và chức năng của kế hoạch hàng năm trong nền kinh tế thị trường Quá trình đổi mới này cần diễn ra từ trung ương đến địa phương, nhằm thu hút sự quan tâm của toàn xã hội vào việc xây dựng và thực hiện kế hoạch Sự thay đổi nhận thức ở cấp trung ương sẽ tác động đến chính quyền địa phương và người dân Trước đây, công tác lập kế hoạch chỉ do một số cá nhân trong chính quyền thực hiện, nhưng hiện nay, sự tham gia của các bên liên quan là rất quan trọng để đảm bảo tính khả thi cao nhất cho kế hoạch Do đó, việc đổi mới nhận thức của cộng đồng về công tác lập kế hoạch là cần thiết, giúp họ nhận thấy giá trị đóng góp của mình trong kế hoạch và tạo động lực thực hiện những mục tiêu đã đề ra.
Muốn đổi mới tư duy của các lãnh đạo huyện và cộng đồng trong việc đổi mới công tác lập KH thì cần có các giải pháp như:
UBND tỉnh và Sở KH&ĐT phối hợp tổ chức các lớp tập huấn nhằm nâng cao nhận thức cho cán bộ lãnh đạo huyện và cán bộ chuyên môn về công tác lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội (KHPT KTXH) Các lớp tập huấn sẽ chỉ ra rõ ràng công việc và nhiệm vụ cụ thể của từng tổ chức, cá nhân trong quá trình lập kế hoạch, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tăng cường sự tham gia của các bên liên quan trong công tác này.
Tổ chức giao lưu giữa lãnh đạo và cán bộ chuyên môn về kế hoạch huyện là cần thiết để nhận thức rõ tầm quan trọng của việc đổi mới công tác lập kế hoạch địa phương Qua đó, các bên có thể học hỏi kinh nghiệm lẫn nhau trong việc lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội.
Thứ hai, nâng cao năng lực trình độ của cán bộ KH huyện, xã
Kết luận
Lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội là một quá trình quan trọng, bao gồm các khái niệm, đặc điểm, quy trình, nội dung và yếu tố ảnh hưởng đến sự tham gia của cộng đồng Nghiên cứu này cung cấp cái nhìn tổng quan về các yếu tố này và rút ra bài học cho huyện Mai Châu, nhằm nâng cao sự tham gia của cộng đồng trong quá trình lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội.
Các cộng đồng huyện Mai Châu, đặc biệt là xã Ba Khan và Chiềng Châu, đã tích cực tham gia lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, xác định nhu cầu thiết yếu và các giải pháp phát triển Mặc dù Ba Khan là xã nghèo nhất huyện với thu nhập bình quân đầu người thấp, nhưng người dân nơi đây đã chủ động hơn trong việc tham gia lập kế hoạch so với Chiềng Châu Điều này thể hiện nỗ lực trong công tác tuyên truyền nhằm nâng cao nhận thức và vai trò của cộng đồng trong phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương.
Kết quả đánh giá cho thấy đa số cộng đồng hiểu rõ quy trình lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và nhận thức được vai trò quan trọng của họ trong quá trình này Người dân đánh giá cao tính đổi mới trong lập kế hoạch khi có sự tham gia của cộng đồng, với 93,33% hộ dân được khảo sát tại xã thể hiện sự đồng tình.
Tại xã Chiềng Châu, 87,5% người dân đồng ý rằng "Nội dung KHPT KTXH có sự tham gia có tính đổi mới hơn rất nhiều" Quá trình lập KHPT KTXH đã chú trọng đến nhu cầu của nhóm yếu thế như trẻ em, người nghèo và dân tộc thiểu số Kết quả khảo sát cho thấy 86,67% hộ dân tại xã Ba Khan và 82,5% tại xã Chiềng Châu đồng ý rằng "Nội dung KHPT KTXH có sự tham gia ưu tiên đáp ứng nhu cầu của nhóm yếu thế".
Sự tham gia của cộng đồng trong lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội ở huyện Mai Châu gặp nhiều khó khăn do nhận thức hạn chế của người dân về vai trò của họ, cùng với kiến thức yếu kém về các vấn đề kinh tế - xã hội Kỹ năng tổ chức cuộc họp của cán bộ cũng chưa đủ mạnh, làm giảm khả năng thu hút cộng đồng Đặc biệt, các xã có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn, như xã Chương trình 135 của Chính phủ, còn gặp nhiều trở ngại, dẫn đến hạn chế trong việc đóng góp nguồn lực của người dân cho phát triển địa phương Kết quả là mức độ tham gia của cộng đồng vào công tác lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội vẫn còn thấp.
Phân tích cho thấy các yếu tố ảnh hưởng đến sự tham gia của cộng đồng trong lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội huyện Mai Châu bao gồm: yếu tố thuộc về cộng đồng như trình độ, năng lực, văn hóa, tập quán, giới tính và nhóm dân tộc; chính sách của Nhà nước trong đổi mới công tác lập kế hoạch có sự tham gia; và yếu tố từ chính quyền địa phương Trong đó, năng lực của cộng đồng là yếu tố then chốt cần được chú trọng giải quyết trong thời gian tới.
Dựa trên kết quả nghiên cứu, để tăng cường sự tham gia của cộng đồng trong lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội tại huyện Mai Châu, cần thực hiện một số giải pháp như: thể chế hóa sự tham gia của các bên trong quy trình lập kế hoạch; nâng cao năng lực cho các bên tham gia; khuyến khích sự tham gia của các tổ chức đoàn thể và nhà cung ứng địa phương; cải thiện kỹ năng tổ chức họp cho cán bộ tại các xóm, bản và xã; tăng cường tập huấn cho cộng đồng nhằm nâng cao ý thức trách nhiệm và năng lực tham gia; và hoàn thiện cơ chế tham gia linh hoạt để cộng đồng có thể đóng góp hiệu quả hơn.
Kiến nghị
* Đối với UBND tỉnh Hòa Bình
Việc theo dõi, đánh giá và điều chỉnh kịp thời KHPT KTXH là rất quan trọng Sở KHĐT đóng vai trò hướng dẫn xây dựng KHPT KTXH hàng năm, nhưng chất lượng đánh giá bản KH vẫn chưa được chú trọng Do đó, UBND tỉnh Hòa Bình cần giao Sở KHĐT chủ trì và phối hợp với các Sở, ngành liên quan để cụ thể hóa khung thực hiện KH hàng năm ở cấp huyện và xã Điều này sẽ giúp đánh giá, xếp loại kết quả thực hiện và xác định chất lượng bản KHPT KTXH, đồng thời là tiêu chí phân bổ nguồn vốn đầu tư phát triển.
* Đối với Sở Kế hoạch và Đầu tư tỉnh Hòa Bình
- Tạo mọi điều kiện để nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ tham gia lập
Tỉnh, huyện và xã cần xây dựng kế hoạch hợp tác phát triển kinh tế - xã hội (KHPT KTXH) với chính sách khen thưởng hợp lý cho cán bộ, công chức nhiệt huyết và trách nhiệm Đồng thời, cần áp dụng hình thức kỷ luật theo quy định của Luật công chức đối với những cá nhân thiếu trách nhiệm và thờ ơ với nhiệm vụ được giao.
Huy động nguồn lực là yếu tố quyết định sự phát triển kinh tế Để đạt được mục tiêu tăng trưởng, cần có cơ chế huy động mọi nguồn lực hợp pháp Bên cạnh các biện pháp của nhà nước nhằm tạo môi trường đầu tư thuận lợi, cần có sáng kiến khuyến khích các thành phần kinh tế, đặc biệt là cộng đồng dân cư địa phương, tích cực tham gia vào các hoạt động đầu tư và phát triển kinh tế - xã hội tại tỉnh.
Sở KHĐT đề xuất UBND tỉnh hàng năm dành một phần ngân sách để đầu tư phát triển, giao trực tiếp cho các địa phương Điều này nhằm hỗ trợ các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội đã được xác định trong kế hoạch.
* Đối với các Sở, ban ngành khác tỉnh Hòa Bình
Lãnh đạo các sở, ban ngành, đặc biệt là người đứng đầu, cần tham gia trực tiếp vào quá trình lập kế hoạch (LKH) thay vì chỉ đạo từ xa và giao phó cho các chuyên viên thực hiện một cách hình thức Kế hoạch cần được xem là nhiệm vụ trọng tâm của toàn ngành, không chỉ riêng của Sở Kế hoạch và Đầu tư.
Cung cấp thông tin về kế hoạch định hướng ngành và các dữ liệu liên quan cho các phòng, ban chuyên môn theo ngành dọc, nhằm đảm bảo bộ máy lập kế hoạch có đủ thông tin để hoàn thiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.