Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý nhà nước về đầu tư xây dựng công trình giao thông bằng nguồn vốn ngân sách nhà nước
Cơ sở lý luận về quản lý nhà nước về đầu tư xây dựng công trình giao thông bằng nguồn vốn ngân sách nhà nước
2.1.1 Một số khái niệm về quản lý nhà nước về đầu tư xây dựng công trình giao thông bằng nguồn vốn ngân sách nhà nước
2.1.1.1 Khái niệm quản lý nhà nước về đầu tư xây dựng công trình
Quản lý là quá trình tác động có ý thức của người quản lý lên đối tượng nhằm chỉ huy, điều hành và hướng dẫn các hoạt động xã hội cũng như hành vi cá nhân, đảm bảo sự phù hợp với các quy luật khách quan.
Quản lý nhà nước là khái niệm xuất hiện cùng với sự hình thành của nhà nước, phản ánh hoạt động tổ chức và điều hành của bộ máy nhà nước Nó bao gồm sự tác động và tổ chức quyền lực nhà nước trên các lĩnh vực lập pháp, hành pháp và tư pháp Như vậy, quản lý nhà nước là hoạt động của ba hệ thống cơ quan nhà nước: cơ quan lập pháp, cơ quan hành pháp và cơ quan tư pháp.
Dự án là một quá trình độc nhất, bao gồm một chuỗi hoạt động được phối hợp và kiểm soát, có thời gian bắt đầu và kết thúc rõ ràng Mục tiêu của dự án phải phù hợp với các yêu cầu quy định, trong đó bao gồm các ràng buộc về thời gian, chi phí và nguồn lực.
Dự án đầu tư xây dựng là tập hợp các đề xuất liên quan đến việc sử dụng vốn để thực hiện xây dựng mới, sửa chữa hoặc cải tạo công trình Mục tiêu của dự án là phát triển, duy trì và nâng cao chất lượng công trình hoặc sản phẩm, dịch vụ trong thời gian và chi phí xác định Trong giai đoạn chuẩn bị, dự án được thể hiện qua báo cáo nghiên cứu tiền khả thi, báo cáo nghiên cứu khả thi hoặc báo cáo kinh tế - kỹ thuật đầu tư xây dựng.
Xây dựng cơ bản là quá trình xây dựng các công trình hạ tầng kỹ thuật và cơ sở kinh tế - xã hội, bao gồm giao thông, thủy lợi, thủy điện, cầu cảng, nhà cửa, công sở, và nhà máy phục vụ sản xuất Những công trình này không chỉ phục vụ phát triển kinh tế mà còn đáp ứng nhu cầu phúc lợi xã hội như nhà văn hóa, công viên, và rạp chiếu phim Đặc điểm nổi bật của xây dựng cơ bản là lợi nhuận từ các dự án này phục vụ cho toàn xã hội, yêu cầu nguồn vốn đầu tư lớn và thường cần sự hỗ trợ từ nhà nước.
Quản lý nhà nước về đầu tư xây dựng là hoạt động của cơ quan nhà nước thông qua các định hướng, quy hoạch và văn bản pháp luật liên quan Mục tiêu của quản lý này là tác động tích cực đến các dự án đầu tư, đảm bảo các chủ thể tham gia thực hiện dự án đạt được kết quả tốt nhất theo mục tiêu đề ra.
2.1.1.2 Khái niệm vốn ngân sách nhà nước
Vốn ngân sách nhà nước, theo Luật ngân sách 2015, là nguồn vốn đầu tư chủ yếu cho phát triển cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội Đây là hình thức cấp phát không thu hồi, đóng vai trò quan trọng trong việc tạo tiền đề cho phát triển kinh tế Cơ sở hạ tầng tốt sẽ thu hút nhà đầu tư, tạo ra giá trị gia tăng cho xã hội và giúp nhà nước có thêm nguồn thu để tái đầu tư vào các công trình hạ tầng và phục vụ nhiệm vụ của nhà nước.
Ngân sách nhà nước được chia thành hai phần chính: ngân sách trung ương và ngân sách địa phương Ngân sách địa phương bao gồm ngân sách của các đơn vị hành chính ở các cấp có Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân, được quy định bởi Luật Tổ chức Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân.
Ngân sách huyện, bao gồm ngân sách cấp huyện và ngân sách của các đơn vị hành chính như huyện, thị xã, và thành phố thuộc huyện, là một phần quan trọng trong quản lý tài chính địa phương (Quốc hội, 2015).
Ngân sách huyện, bao gồm ngân sách cấp huyện và ngân sách của các xã, phường, thị trấn, là nguồn tài chính quan trọng cho các hoạt động phát triển địa phương.
Ba là, Ngân sách các xã, phường, thị trấn (gọi chung là ngân sách cấp xã);
Ngân sách trung ương đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện các nhiệm vụ chiến lược của quốc gia, bao gồm đầu tư phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội, triển khai các chương trình và dự án quốc gia, cũng như điều phối kinh tế vĩ mô Nó đảm bảo an ninh quốc phòng, đối ngoại và hỗ trợ các địa phương có ngân sách chưa cân đối Các dự án tiêu biểu được ngân sách trung ương đầu tư như đường quốc lộ, bến cảng, nhà ga và sân bay.
Ngân sách địa phương được phân cấp nguồn thu giúp chủ động thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh và trật tự an toàn xã hội Các công trình đầu tư từ ngân sách địa phương bao gồm trường học, bệnh viện và đường huyện, tất cả đều nằm trong phạm vi quản lý của địa phương.
Tại mỗi địa phương, có hai nguồn vốn đầu tư chính: một là ngân sách Trung ương dành cho các công trình xây dựng, và hai là ngân sách địa phương phục vụ cho phát triển kinh tế.
Vốn đầu tư XDCB ngân sách nhà nước cấp huyện bao gồm toàn bộ chi phí mà huyện cần chi cho các công trình xây dựng, như chi phí xây dựng, thiết bị, bồi thường GPMB, hỗ trợ tái định cư, quản lý dự án, tư vấn đầu tư và các chi phí khác Mục tiêu của khoản đầu tư này là thực hiện tái sản xuất giản đơn và mở rộng, nhằm nâng cao cơ sở vật chất kỹ thuật cho nền kinh tế Hàng năm, ngân sách nhà nước cấp huyện được sử dụng để đầu tư vào các công trình hạ tầng kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh, quốc phòng, đặc biệt là những công trình không có khả năng thu hồi vốn.
2.1.1.3 Khái niệm quản lý nhà nước về đầu tư xây dựng công trình giao thông bằng nguồn vốn ngân sách nhà nước
Quản lý đầu tư xây dựng công trình giao thông bằng nguồn vốn ngân sách nhà nước là quá trình thực hiện các chức năng lập kế hoạch, tổ chức, điều hành và kiểm soát của các cơ quan nhà nước Mục tiêu là đảm bảo dự án hoàn thành đúng thời hạn, sử dụng nguồn vốn hiệu quả và đạt yêu cầu về kỹ thuật, chất lượng sản phẩm và dịch vụ, thông qua các phương pháp và điều kiện tốt nhất.
2.1.2 Vai trò của quản lý nhà nước về đầu tư xây dựng công trình giao thông bằng nguồn vốn ngân sách nhà nước
Cơ sở thực tiễn về quản lý nhà nước về đầu tư xây dựng công trình giao thông từ nguồn vốn ngân sách nhà nước
2.2.1 Kinh nghiệm quản lý nhà nước về đầu tư xây dựng công trình giao thông từ nguồn vốn ngân sách nhà nước ở Huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình
Tại huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình, chương trình xây dựng công trình giao thông được ưu tiên thực hiện mặc dù ngân sách hạn hẹp Nhằm phát triển kinh tế địa phương, công tác tuyên truyền được xác định là khâu then chốt để nâng cao nhận thức của người dân về các chính sách và phương pháp của Nhà nước UBND các huyện chỉ đạo cụ thể và huy động sự tham gia của toàn bộ hệ thống chính trị từ huyện đến thôn, đồng thời chú trọng xây dựng và đào tạo đội ngũ cán bộ nòng cốt Ở cấp xã, các phương pháp chủ động, sáng tạo được áp dụng phù hợp với đặc điểm từng địa phương, đảm bảo tính công khai, minh bạch trong quá trình triển khai.
Chủ tịch UBND huyện yêu cầu các cấp, ngành và chủ đầu tư thực hiện đầy đủ các giải pháp để đẩy nhanh tiến độ các dự án đầu tư, đặc biệt là rà soát tiến độ và lập kế hoạch giải ngân cụ thể cho từng dự án trong những tháng cuối năm 2018 Cần giải quyết kịp thời các vướng mắc trong công tác giải phóng mặt bằng và hoàn ứng đối với các dự án có số dư ứng lớn Phòng Kế hoạch và Đầu tư phải tăng cường kiểm tra chất lượng công trình, phối hợp xây dựng quy chế quản lý và theo dõi công tác đấu thầu để xử lý vi phạm Phòng Tài chính và Kho bạc Nhà nước cần rà soát nguồn vốn và kiểm soát chi từ ngân sách nhà nước Các chủ đầu tư và UBND xã cần khẩn trương hoàn thành thủ tục phê duyệt dự án đầu tư mới trước ngày 31/10/2019, đồng thời khắc phục tình trạng đầu tư dàn trải và nợ đọng Các phòng quản lý công trình cần chủ động phối hợp để thẩm định và trình duyệt các dự án sử dụng vốn ngân sách khởi công mới từ năm 2018.
2.2.2 Kinh nghiệm quản lý nhà nước về đầu tư xây dựng công trình giao thông từ nguồn vốn ngân sách nhà nước ở Thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh
Hạ Long nổi bật với thành tích cải cách hành chính và nâng cao năng lực quản lý Nhà nước, đặc biệt trong lĩnh vực xây dựng công trình giao thông Thực tế triển khai cơ chế quản lý xây dựng tại Thành phố Hạ Long cho thấy nhiều điểm nổi trội, phản ánh sự quyết tâm trong việc cải thiện hiệu quả quản lý Nhà nước.
UBND Thành phố Hạ Long đã cụ thể hóa các quy trình quản lý xây dựng dựa trên các văn bản quy phạm pháp luật do Trung Ương ban hành, nhằm đảm bảo việc thực hiện đúng thẩm quyền và phân cấp quản lý.
Hạ Long đã triển khai một quy trình chi tiết cho việc xây dựng, bao gồm các bước từ xin chủ trương, chọn địa điểm, lập quy hoạch và dự án, đến thanh toán chi phí và nghiệm thu công trình Quy trình này không chỉ xác định rõ thủ tục và hồ sơ cần thiết mà còn phân định trách nhiệm của các bên liên quan, góp phần cải cách hành chính và nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước Đặc biệt, công tác đền bù giải phóng mặt bằng tại Hạ Long đã trở thành điểm sáng, giúp giảm thiểu tình trạng chậm tiến độ và lãng phí vốn trong các dự án xây dựng, nhờ vào việc áp dụng các biện pháp hiệu quả và trách nhiệm cao từ chính quyền địa phương.
UBND Thành phố đã ban hành quy định về đền bù thiệt hại khi Nhà nước thu hồi đất, nêu rõ đối tượng, phạm vi, nguyên tắc và phương pháp phân loại tài sản cùng đơn giá đền bù Đặc biệt, trong trường hợp thu hồi đất để chỉnh trang đô thị, việc đền bù được thực hiện theo nguyên tắc “Nhà nước và nhân dân cùng làm”, được HĐND Thành phố ban hành thành Nghị quyết riêng Quy định này dựa trên logic rằng khi Nhà nước thu hồi đất để cải thiện môi trường sống, người hưởng lợi từ sự phát triển này cần đóng góp một phần tài nguyên tương ứng.
Ủy ban nhân dân thành phố Hạ Long chú trọng công tác tuyên truyền gắn với thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở, đồng thời áp dụng chính sách khen thưởng cho các đối tượng thực hiện giải phóng mặt bằng vượt tiến độ và xử lý kịp thời các trường hợp chống đối Hàng năm, UBND các cấp được chỉ đạo ký kết chương trình tuyên truyền nhằm hỗ trợ công tác đền bù và giám sát cộng đồng về nguồn vốn xây dựng công trình giao thông từ ngân sách nhà nước.
Trong công tác cải cách hành chính và đền bù giải phóng mặt bằng, vai trò và trách nhiệm của cá nhân, đặc biệt là lãnh đạo chủ chốt, đóng vai trò quyết định trong các tình huống xung yếu Thực tế cho thấy vai trò của Chủ tịch UBND Thành phố là rất quan trọng trong việc thực hiện những nhiệm vụ này.
Chủ tịch Thành phố Hạ Long đã chủ động giải quyết các vấn đề còn vướng mắc với người dân thông qua các cuộc đối thoại trực tiếp, cam kết xử lý dựa trên quy định pháp luật Hình ảnh Chủ tịch tương tác trực tuyến với công dân, được phát sóng trên Đài truyền hình Việt Nam, đã khẳng định sự quan tâm của chính quyền đối với người dân Cách tiếp cận này không chỉ nâng cao niềm tin của cộng đồng vào Đảng và Nhà nước mà còn tạo áp lực cho bộ máy quản lý cải thiện chất lượng công việc và năng lực nghề nghiệp.
2.2.3 Kinh nghiệm quản lý nhà nước về đầu tư xây dựng công trình giao thông từ nguồn vốn ngân sách nhà nước ở Huyện Tứ Kỳ, tỉnh Hải Dương
Khi bắt đầu kế hoạch xây dựng đường giao thông, chính quyền và người dân huyện Tứ Kỳ đã nỗ lực chung tay tạo nên không khí sôi nổi Họ huy động mọi nguồn lực và áp dụng các giải pháp cụ thể cho từng giai đoạn Tất cả các xã đều tích cực hưởng ứng phong trào, vận động hiến đất, ngày công và vật liệu xây dựng.
Các địa phương trong huyện luôn chú trọng thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở, theo phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra giám sát” Họ tích cực huy động mọi nguồn lực, đặc biệt là từ dân, để xây dựng hạ tầng cơ sở và khuyến khích tính tiên phong, gương mẫu của cán bộ nhằm tạo động lực cho cộng đồng cùng tham gia.
Để thúc đẩy tiến độ xây dựng các công trình đã được phê duyệt và khắc phục tình trạng đầu tư không hiệu quả, huyện đã triển khai nhiều giải pháp nhằm xử lý nợ đọng UBND huyện đã chỉ đạo duy trì chế độ giao ban XDCB hàng quý để đôn đốc tiến độ thực hiện, đồng thời thường xuyên kiểm tra và làm việc với các ngành và chủ đầu tư các dự án trọng điểm, từ đó kịp thời giải quyết khó khăn và vướng mắc, giúp đẩy nhanh tiến độ công trình.
Kiên quyết yêu cầu thực hiện bố trí vốn tập trung và tăng cường quản lý đầu tư từ ngân sách nhà nước nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng vốn Tăng cường trách nhiệm của các chủ thể trong quản lý và thực hiện đầu tư xây dựng cơ bản, đồng thời điều chỉnh vốn cho các dự án chậm tiến độ Kiểm soát chặt chẽ quy trình lập, thẩm định, phê duyệt và điều chỉnh dự án, chỉ cho phép điều chỉnh khi đảm bảo khả năng cân đối ngân sách theo quy định của Luật Đầu tư công Doanh nghiệp không được tự ý bỏ vốn đầu tư khi chưa có vốn bố trí, và chỉ được lựa chọn nhà thầu cho các gói thầu đã được cấp vốn Cần nghiêm túc kiểm điểm và xử lý vi phạm đối với cá nhân, tổ chức quản lý không hiệu quả, phê duyệt dự án không đúng thẩm quyền, và lựa chọn nhà thầu không đúng quy định.
UBND huyện yêu cầu tăng cường giám sát, thanh tra và kiểm tra việc quản lý và thực hiện kế hoạch đầu tư công Điều này bao gồm các bước từ lập, thẩm định, phê duyệt chủ trương đầu tư; quyết định dự án đầu tư; cho đến việc giao triển khai thực hiện dự án Ngoài ra, cần quản lý sử dụng vốn đầu tư và thực hiện quyết toán công trình, bàn giao đưa vào sử dụng, cũng như duy tu, bảo dưỡng công trình.
Để quản lý dự án đầu tư hạ tầng nông thôn hiệu quả, cần đẩy mạnh công tác bồi thường giải tỏa, tăng cường quản lý quy hoạch công nghiệp và dân cư Huyện sẽ thu hồi đất, thực hiện đền bù và giải tỏa trước khi có chủ đầu tư, đồng thời huy động nguồn vốn ngân sách để xây dựng quỹ nhà đất phục vụ tái định cư Việc giám sát cũng cần được tăng cường, cùng với việc phân cấp mạnh mẽ cho UBND các xã trong việc phê duyệt và thực hiện phương án đền bù.