Tổng quan vấn đề nghiên cứu
Tổng quan về đtm
2.1.1 Khái niệm về ĐTM Đánh giá tác động môi trường thường được viết tắt bằng tiếng Việt là ĐTM ĐTM là công cụ quản lý môi trường với phạm vi nghiên cứu rất rộng nên cho đến nay chưa có một định nghĩa thật đầy đủ và hoàn thiện về ĐTM, bởi vậy có rất nhiều cách giới thiệu khác nhau về ĐTM Một số khái niệm đó là:
ĐTM phân tích tác động môi trường là quá trình xem xét hệ thống các hậu quả môi trường của các đề án, chính sách và chương trình Mục đích chính của ĐTM là cung cấp cho người ra quyết định một danh sách và tính toán các tác động tiềm năng từ các phương án hành động khác nhau.
ĐTM là một kỹ thuật quan trọng trong việc thu thập thông tin về tác động môi trường của dự án, được thực hiện thông qua việc lấy ý kiến từ chủ dự án và các nguồn thông tin khác Quá trình này đóng vai trò then chốt trong việc ra quyết định về việc có nên tiến hành dự án hay không.
ĐTM là quy trình thu thập và phân tích thông tin về tác động của dự án đề xuất, nhằm cung cấp kết quả cho người ra quyết định.
Đánh giá tác động môi trường (ĐTM) có nhiều định nghĩa khác nhau trên thế giới, nhưng chung quy lại, chúng đều chứa đựng các yếu tố cơ bản như đối tượng, phạm vi và mục tiêu đánh giá Tại Việt Nam, từ năm 1983, nghiên cứu về ĐTM đã được bắt đầu, và đến năm 1993, Luật Bảo vệ môi trường (BVMT) đã chính thức quy định ĐTM là quá trình phân tích và đánh giá tác động môi trường của các dự án và quy hoạch phát triển Theo Luật BVMT năm 2005 và 2014, ĐTM được hiểu là việc phân tích và dự báo các tác động môi trường của dự án đầu tư cụ thể nhằm đề xuất các biện pháp bảo vệ môi trường hiệu quả khi triển khai dự án.
2.1.2 Vai trò của ĐTM trong quản lý môi trường
Với sự phát triển không ngừng của các ngành như công nghiệp, nông nghiệp, và du lịch, tình trạng ô nhiễm môi trường và suy giảm tài nguyên ngày càng nghiêm trọng Để cải thiện quản lý môi trường, Đánh giá tác động môi trường (ĐTM) đã được đưa vào Luật Chính sách Môi trường Quốc gia tại Mỹ và lan rộng ra nhiều quốc gia, bao gồm Việt Nam ĐTM không chỉ là công cụ quản lý mà còn giúp quy hoạch dự án thân thiện với môi trường Nó được sử dụng rộng rãi trong các dự án phát triển để giảm thiểu tác động tiêu cực đến con người và tài nguyên thiên nhiên ĐTM giúp phát hiện các tác động có hại trước khi xảy ra, cho phép điều chỉnh nội dung dự án nhằm giảm thiểu tác động môi trường Nếu các tác động tiêu cực không thể chấp nhận, dự án sẽ bị bãi bỏ Như vậy, ĐTM đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ quyết sách và phòng ngừa hủy hoại môi trường.
Đánh giá tác động môi trường (ĐTM) không thay thế cho quyết định cuối cùng nhưng giúp xác định các yếu tố liên quan đến phát triển, từ đó hỗ trợ đưa ra quyết định hợp lý hơn ĐTM tạo nền tảng cho việc thương thảo giữa chuyên gia phát triển, tổ chức dân sự và nhà quản lý quy hoạch, nhằm cân bằng lợi ích môi trường và phát triển ĐTM được giới thiệu lần đầu tại Mỹ vào năm 1969 qua Luật Chính sách Môi trường Quốc gia (NEPA) và sau đó lan rộng ra nhiều quốc gia Tại Việt Nam, ĐTM bắt đầu được áp dụng từ năm 1993, khi Luật Bảo vệ môi trường Quốc gia được thông qua Ban đầu, chỉ có 23 loại dự án phải lập báo cáo ĐTM, nhưng hiện nay, hầu hết các dự án quy mô đều phải thực hiện Quy trình lập, thẩm định và phê duyệt báo cáo ĐTM đã được hướng dẫn rõ ràng hơn, tạo cơ sở pháp lý giúp các cơ quan Nhà nước quản lý môi trường hiệu quả và rút ra bài học cho các dự án tương lai.
2.1.3 Căn cứ pháp lý thực hiện ĐTM
Các căn cứ pháp lý cơ bản quy định thực hiện và triển khai ĐTM tại Việt Nam từ trước đến nay bao gồm:
- Luật Bảo vệ môi trường năm 1993; ( hết hiệu lực )
- Luật Bảo vệ môi trường năm 2005; ( hết hiệu lực )
- Luật Bảo vệ môi trường năm 2014; (thay thế cho luật BVMT năm 2005 )
- Nghị định 175-CP của Chính phủ ngày 18/10/1994 về hướng dẫn thi hành Luật BVMT;
Nghị định số 80/2006/NĐ-CP, ban hành ngày 09 tháng 8 năm 2006, quy định chi tiết và hướng dẫn thực hiện một số điều của Luật Bảo vệ môi trường Nghị định này nhằm mục tiêu tăng cường quản lý và bảo vệ môi trường, đảm bảo phát triển bền vững cho đất nước Nội dung nghị định bao gồm các quy định về đánh giá tác động môi trường, quản lý chất thải, và các biện pháp xử lý ô nhiễm, góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ môi trường.
- Nghị định số 21/2008/NĐ-CP ngày 28 tháng 2 năm 2008 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 80/2006/NĐ-CP;
- Nghị định số 29/2011/NĐ-CP ngày 18 tháng 4 năm 2011 của Chính phủ quy định về đánh giá môi trường chiến lược, ĐTM, cam kết bảo vệ môi trường;
- Nghị định số 19/2015/NĐ-CP ngày 14/02/2015 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Bảo vệ môi trường.
- Nghị định số 18/2015/NĐ-CP ngày 14/02/2015 của Chính phủ quy định về quy hoạch BVMT, ĐMC, ĐTM và kế hoạch BVMT;
- Thông tư số 1420/1994/TT-BKHCNMT ngày 26 tháng 11 năm
1994 của Bộ khoa học, Công nghệ và Môi trường hướng dẫn ĐTM đối với cơ sở đang hoạt động;
- Thông tư số 715/1995/TT-BKHCNMT ngày 03 tháng 4 năm
1995 của Bộ khoa học, Công nghệ và Môi trường hướng dẫn lập và thẩm định báo cáo ĐTM đối với các dự án đầu tư của nước ngoài;
Thông tư số 1100/1997/TT-BKHCNMT, ban hành ngày 20 tháng 8 năm 1997 bởi Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường, hướng dẫn quy trình lập và thẩm định báo cáo Đánh giá tác động môi trường (ĐTM) cho các dự án đầu tư, nhằm thay thế Thông tư số 715/MTg ngày 03/4/1995.
- Thông tư số 490/1998/TT-BKHCNMT ngày 29 tháng 4 năm
1998 của Bộ khoa học, Công nghệ và Môi trường hướng dẫn ĐTM đối với các dự án đầu tư;
Thông tư số 08/2006/TT-BTNMT, ban hành ngày 08 tháng 9 năm 2006 bởi Bộ Tài nguyên và Môi trường, cung cấp hướng dẫn chi tiết về quy trình đánh giá môi trường chiến lược, đánh giá tác động môi trường (ĐTM) và các cam kết bảo vệ môi trường.
Thông tư số 05/2008/TT-BTNMT, ban hành ngày 08 tháng 12 năm 2008 bởi Bộ Tài nguyên và Môi trường, hướng dẫn quy trình đánh giá môi trường chiến lược, đánh giá tác động môi trường (ĐTM) và cam kết bảo vệ môi trường, nhằm thay thế Thông tư số 08/2006/TT-BTNMT.
Thông tư số 13/2009/TT-BTNMT, ban hành ngày 18 tháng 8 năm 2009, quy định về tổ chức và hoạt động của Hội đồng thẩm định báo cáo Đánh giá môi trường chiến lược (ĐMC) và Đánh giá tác động môi trường (ĐTM), thay thế cho Quyết định số 13/2006/QĐ-BTNMT.
Thông tư số 34/2009/TT-BTNMT, ban hành ngày 31/12/2009, quy định về quy trình lập, phê duyệt, kiểm tra và xác nhận Dự án cải tạo, phục hồi môi trường trong hoạt động khai thác khoáng sản Thông tư này cũng nêu rõ các yêu cầu về ký quỹ cải tạo, phục hồi môi trường nhằm đảm bảo trách nhiệm của các đơn vị khai thác khoáng sản đối với việc bảo vệ và phục hồi môi trường.
Thông tư số 26/2011/TT-BTNMT, ban hành ngày 18 tháng 7 năm 2011, của Bộ Tài nguyên và Môi trường, quy định chi tiết một số điều của Nghị định 29/2011/NĐ-CP, ngày 18/4/2011, của Chính phủ về đánh giá môi trường chiến lược, đánh giá tác động môi trường (ĐTM), và cam kết bảo vệ môi trường.
- Thông tư số 27/2015/TT-BTNMT ngày 29 tháng 5 năm 2015 của Bộ Tài nguyên và Môi trường quy định về ĐMC, ĐTM và kế hoạch BVMT;
- Thông tư số 38/2015/TT-BTNMT ngày 30/6/2015 của Bộ Tài nguyên và Môi trường về cải tạo, phục hồi môi trường trong hoạt động khai thác khoáng sản;
Quyết định số 13/2006/QĐ-BTNMT, ban hành ngày 08 tháng 9 năm 2006 bởi Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường, quy định về tổ chức và hoạt động của Hội đồng thẩm định báo cáo đánh giá môi trường chiến lược cũng như Hội đồng thẩm định báo cáo ĐTM Quy chế này nhằm đảm bảo quy trình thẩm định các báo cáo môi trường được thực hiện một cách hiệu quả và minh bạch.
- Quyết định số 19/2007/QĐ-BTNMT ngày 26 tháng 11 năm
2007 của Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường về việc ban hành quy định về điều kiện và hoạt động dịch vụ thẩm định báo cáo ĐTM;
Tình hình nghiên cứu và thực hiện công tác ĐTM trên thế giới
Hoa Kỳ là quốc gia tiên phong trong việc phát triển hệ thống Đánh giá tác động môi trường (ĐTM), bắt đầu từ năm 1969 khi Đạo luật về chính sách môi trường quốc gia quy định yêu cầu thực hiện ĐTM cho các dự án lớn Hệ thống này sau đó đã được áp dụng tại nhiều quốc gia khác như Úc (1974), Thái Lan (1975), Pháp (1976), Philippines (1978), Israel (1981), Pakistan (1983), Nhật Bản, Singapore và Hồng Kông (1972), Canada (1973), Đức (1975) và Trung Quốc (1979) Đạo luật này quy định các yêu cầu thực hiện ĐTM đối với những hoạt động lớn có khả năng gây ảnh hưởng đáng kể đến môi trường Trong quá trình tuân thủ Đạo luật chính sách môi trường của Mỹ, một số thuật ngữ quan trọng đã được đưa ra, trong đó có ba thuật ngữ nổi bật nhất.
Kiểm kê hiện trạng môi trường là hoạt động quan trọng nhằm mô tả toàn diện về môi trường ở khu vực dự kiến thực hiện dự án hoặc nơi có hoạt động môi trường Quá trình này cần xem xét các yếu tố môi trường lý hóa như thổ nhưỡng, địa chất, địa hình, khí hậu, chất lượng nước và không khí Bên cạnh đó, cần đánh giá môi trường sinh học bao gồm các loài động thực vật, đa dạng sinh học và khả năng phát triển của chúng Ngoài ra, môi trường nhân văn cũng cần được xem xét với các điểm khảo cổ, di tích lịch sử và văn hóa Cuối cùng, môi trường kinh tế xã hội, bao gồm xu hướng tăng dân số, mức sống, giáo dục và cơ sở hạ tầng, cũng đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện kiểm kê.
Đánh giá tác động môi trường (ĐTM) là quá trình xác định và đánh giá những tác động tiềm ẩn của các dự án, quy hoạch phát triển hoặc các quy định pháp luật liên quan đến môi trường Mục tiêu chính của ĐTM là khuyến khích việc xem xét các yếu tố môi trường trong quá trình lập quy hoạch và ra quyết định, từ đó lựa chọn và thực hiện các dự án phát triển có lợi cho môi trường hơn.
- Tường trình tác động môi trường hay báo cáo ĐTM của một dự án là văn bản chính yếu, tường trình tất cả kết quả của công tác ĐTM.
Với sự ra đời của Đạo luật chính sách môi trường của Mỹ, mục tiêu và quy trình thực hiện ĐTM đã được xác định rõ ràng Hệ thống pháp lý và các cơ quan quản lý được thiết lập nhằm đảm bảo việc thực hiện ĐTM diễn ra nhanh chóng và hiệu quả.
Đánh giá tác động môi trường (ĐTM) đã được nhiều quốc gia áp dụng từ những năm 1970, bắt đầu từ Nhật Bản, Singapore và Hồng Kông vào năm 1972, sau đó là Canada (1973), Úc (1974), Đức (1975), Pháp (1976), Philippines (1977) và Trung Quốc (1979) Điều này cho thấy rằng cả những quốc gia nhỏ và đang phát triển cũng nhận thức được tầm quan trọng của ĐTM trong việc giải quyết các vấn đề môi trường Trong vòng 20 năm, ĐTM đã trở thành một quy trình quan trọng được nhiều quốc gia xem xét và áp dụng, mặc dù yêu cầu và thủ tục thực hiện ĐTM có sự khác biệt giữa các nước.
- Loại dự án cần phải ĐTM.
- Vai trò của cộng đồng trong ĐTM.
- Các đặc trưng lược duyệt.
Ngoài các quốc gia, các tổ chức quốc tế cũng rất quan tâm đến công tác ĐTM, điển hình như:
- Ngân hàng thế giới (WB), Ngân hàng phát triển Châu Á (ADB) Chương trình phát triển quốc tế của Mỹ (USAID), Chương trình môi trường của Liên hợp quốc (UNEP).
Các ngân hàng lớn đã đưa ra hướng dẫn chi tiết cho quy trình ĐTM liên quan đến các dự án vay vốn Lời khuyên từ các ngân hàng này có sức ảnh hưởng mạnh mẽ trong việc định hình các quyết định tài chính.
Các tổ chức tài chính đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp nguồn vốn cần thiết cho các chủ dự án để triển khai ý tưởng của họ Một trong những hoạt động hiệu quả mà các tổ chức này thực hiện là tổ chức các khóa học về ĐTM trên toàn cầu, đặc biệt là tại các nước đang phát triển.
Bảng 2.1 Lịch sử phát triển ĐTM trên thế giới và Việt Nam
Có yêu cầu cụ thể về tham vấn cộng đồng
Công cụ ĐTM ĐTM ĐTM ĐTM ĐMC ĐTM ĐTM ĐTM ĐTM ĐTM ĐTM ĐMC ĐTM
Nguồn: Tổng cục Môi trường - Bộ Tài nguyên và Môi trường, Tập huấn triển khai Luật BVMT 2014 và các văn bản hướng dẫn thi hành (tháng 6/2015 )
Chuẩn bị Dự án Thông báo cho các cơ quan chức năng về Dự án
Sàng lọc (Screening) về mặt ĐTM Xác định phạm vi (Scoping) ĐTM của dự án Nghiên cứu ĐTM của dự án (nhiều nội dung)
Lập báo cáo ĐTM của dự án
Tham vấn cộng đồng về các vấn đề môi trường của dự án
Trình nộp cơ quan thẩm định ĐTM
Thẩm định báo cáo ĐTM của dự án
(theo phân cấp) Giám sát/quan trắc môi trường (hậu ĐTM)
Hình 2.1 Quy trình ĐTM phổ biến trên thế giới
Tình hình nghiên cứu và thực hiện công tác đtm việt nam
2.3.1 Lịch sử hình thành và phát triển ĐTM tại Việt Nam
2.3.1.1 Giai đoạn từ 27/12/1993 đến 01/7/2006 - ngày Luật BVMT
Từ khi Luật Bảo vệ môi trường được ban hành vào năm 1993 cho đến khi có sự sửa đổi vào năm 2005, Việt Nam đã thực hiện Đánh giá tác động môi trường (ĐTM) với tiến độ chậm hơn so với các quốc gia khác trên thế giới.
Trong giai đoạn lập báo cáo đầu tư, hay còn gọi là nghiên cứu tiền khả thi, việc sàng lọc dự án là rất quan trọng để xác định loại dự án nào cần thực hiện ĐTM Quá trình sàng lọc này được tiến hành dựa trên các quy định hiện hành.
Theo Thông tư số 490/1998/TT-BKHCNMT ngày 29/4/1998 của Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường, quy định 12 của Nhà nước hướng dẫn về việc lập và thẩm định báo cáo ĐTM cho các dự án đầu tư.
- Giai đoạn lập dự án đầu tư (Nghiên cứu khả thi): quy định thực hiện ĐTM sơ bộ.
- Giai đoạn thiết kế kỹ thuật: quy định lập báo cáo ĐTM chi tiết và trình thẩm định, phê duyệt.
Việc thực hiện lập báo cáo ĐTM tại Việt Nam hiện nay đang chậm hơn so với nhiều quốc gia khác, dẫn đến một số khó khăn và bất cập, ảnh hưởng đến hiệu quả của quá trình thực hiện ĐTM.
Nhiều dự án thường hoàn tất thiết kế trước khi lập báo cáo ĐTM, thậm chí có dự án đã thi công nhiều năm mới hoàn thành báo cáo này Nếu trong quá trình thẩm định yêu cầu thay đổi hoặc bổ sung biện pháp bảo vệ môi trường, một số phần trong thiết kế sẽ phải làm lại, dẫn đến chậm trễ và tăng chi phí Điều này khiến cho việc lập và thẩm định báo cáo ĐTM trở nên hình thức, vì công trình đã thiết kế xong, rất khó để thay đổi.
Do thiếu báo cáo ĐTM khi Nhà nước phê duyệt báo cáo nghiên cứu khả thi và chuẩn bị nguồn vốn, nhiều dự án không dự trù được kinh phí cho việc lập báo cáo ĐTM chi tiết cũng như các biện pháp giảm thiểu.
2.3.1.2 Giai đoạn từ 01/7/2006 đến 01/1/2015-ngày Luật BVMT 2014 có hiệu lực
Luật Bảo vệ Môi trường năm 2005 đã nâng cao hiệu quả công tác bảo vệ môi trường và tăng cường vai trò của ĐTM (Đánh giá tác động môi trường) Việc thực hiện ĐTM hiện nay yêu cầu rõ ràng và chặt chẽ hơn đối với các dự án đầu tư có nguy cơ tác động môi trường cao, nhằm khắc phục những bất cập so với quy trình thực hiện của các nước trên thế giới.
Trong giai đoạn quy hoạch và lập báo cáo đầu tư, Nhà nước không yêu cầu bắt buộc thực hiện sàng lọc môi trường hoặc ĐTM sơ bộ.
Tuy nhiên, chủ dự án phải dựa vào phân cấp của Nhà nước (theo quy định tại Nghị định số 80/2006/NĐ-CP ngày 09 tháng 8 năm 2006 của Chính phủ về
Bài viết này trình bày 13 quy định chi tiết và hướng dẫn thực hiện một số điều của Luật Bảo vệ môi trường, bao gồm Nghị định số 21/2008/NĐ-CP ngày 28 tháng 2 năm 2008 của Chính phủ, sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 80/2006/NĐ-CP theo Luật Bảo vệ môi trường 2005 Ngoài ra, Nghị định số 29/2011/NĐ-CP ngày 18/4/2011 cũng được đề cập, quy định về đánh giá môi trường chiến lược, đánh giá tác động môi trường và cam kết bảo vệ môi trường.
Theo Luật Bảo vệ Môi trường 2014, cần thực hiện “sàng lọc dự án” để xác định xem dự án có bắt buộc phải lập báo cáo Đánh giá tác động môi trường (ĐTM) hay không Nếu dự án nằm trong diện phải lập báo cáo ĐTM, các bước chuẩn bị như lập đề cương ĐTM và tổ chức đội ngũ thực hiện báo cáo ĐTM ở giai đoạn tiếp theo là rất cần thiết.
Trong giai đoạn lập dự án đầu tư, nếu các dự án đã qua sàng lọc cần lập báo cáo ĐTM, chủ dự án phải thực hiện ĐTM chi tiết và trình thẩm định, phê duyệt.
Sau khi báo cáo ĐTM được phê duyệt, chủ dự án cần tuân thủ nghiêm ngặt các cam kết trong báo cáo, đặc biệt là các biện pháp giảm thiểu tác động tiêu cực trong quá trình thi công và quản lý vận hành Đồng thời, việc thực hiện chương trình giám sát môi trường dự án cũng là một yếu tố quan trọng từ ngày 01/01/2015 đến nay.
Theo Điều 19 của Luật Bảo vệ Môi trường năm 2014, việc đánh giá tác động môi trường cần được thực hiện trong giai đoạn chuẩn bị dự án Kết quả đánh giá sẽ được trình bày dưới dạng báo cáo đánh giá tác động môi trường Chủ dự án có trách nhiệm chi trả chi phí lập và thẩm định báo cáo này từ nguồn vốn đầu tư của dự án.
Theo Điều 20, chỉ những dự án không triển khai trong 24 tháng hoặc thay đổi địa điểm mới phải lập lại báo cáo ĐTM Đối với các dự án thay đổi quy mô, công suất, công nghệ gây tác động xấu đến môi trường, Khoản 4 Điều 19 Luật Bảo vệ Môi trường 2005 yêu cầu chủ dự án phải giải trình với cơ quan phê duyệt và có thể cần lập báo cáo ĐTM bổ sung Tuy nhiên, quy định này đã dẫn đến tình trạng lạm dụng yêu cầu báo cáo ĐTM lại hoặc bổ sung, gây khó khăn trong việc thực hiện và có thể dẫn đến các báo cáo mang tính đối phó.
Nội dung của báo cáo ĐTM cũng được quy định cụ thể hơn tại Điều 22 Luật BVMT 2014 Những quy định về tổ chức, yêu cầu, trách nhiệm của hội
14 đồng thẩm định đã được loại bỏ vì cơ quan chịu trách nhiệm pháp lý về kết quả thẩm định và phê duyệt là cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền (Khoản 1 Điều 27); các hội đồng thẩm định chỉ đóng vai trò tư vấn cho cơ quan thẩm định và phê duyệt kết quả thẩm định.
2.3.2 Các nghiên cứu về công tác ĐTM và quy trình thẩm định tại Việt Nam 2.3.2.1 Các nghiên cứu về công tác ĐTM
- Hệ thống pháp luật về ĐTM của Việt Nam: