Cơ sở lý luận và thực tiễn về QL vốn đầu tư XDCB
Cơ sở lý luận
2.1.1 Một số khái niệm liên quan
Xây dựng cơ bản là quá trình tạo ra tài sản cố định thông qua các hoạt động như khảo sát, thiết kế, xây dựng và lắp đặt máy móc thiết bị Kết quả của những hoạt động này là các tài sản cố định có năng lực sản xuất phục vụ nhất định.
Xây dựng cơ bản là quá trình đổi mới và tái sản xuất mở rộng các tài sản cố định trong nền kinh tế, bao gồm xây dựng mới, xây dựng lại và mở rộng các công trình (Bùi Mạnh Hùng, 2004) Đầu tư XDCB được hiểu là hoạt động đầu tư nhằm xây dựng tài sản cố định thông qua các hoạt động như khảo sát, thiết kế, thi công và cung ứng thiết bị (Phạm Quỳnh Trang, 2003) Mục tiêu của đầu tư là tạo ra lợi ích kinh tế trong tương lai thông qua việc phát triển cơ sở vật chất kỹ thuật và kết cấu hạ tầng, bao gồm hệ thống giao thông, hồ đập, trường học và bệnh viện.
Trong hoạt động đầu tư, các nhà đầu tư cần chú ý đến sức lao động, tư liệu lao động và đối tượng lao động Tư liệu lao động, bao gồm máy móc, thiết bị và phương tiện vận tải, là những công cụ thiết yếu giúp con người tác động vào đối tượng lao động như nguyên vật liệu và sản phẩm dở dang Không có hoạt động đầu tư nào có thể thiếu TSCĐ, bao gồm toàn bộ cơ sở kỹ thuật đạt tiêu chuẩn quy định của Nhà nước, có khả năng điều chỉnh theo biến động giá cả qua từng thời kỳ.
Xây dựng cơ bản là một phần quan trọng trong đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB), bao gồm các hoạt động như khảo sát, thiết kế, xây dựng và lắp đặt nhằm tạo ra tài sản cố định (TSCĐ) Kết quả của XDCB là các TSCĐ với năng lực sản xuất và phục vụ nhất định, đóng góp vào quá trình đổi mới và tái sản xuất mở rộng của nền kinh tế quốc dân Đầu tư XDCB không chỉ tạo ra các công trình xây dựng theo mục đích của nhà đầu tư mà còn góp phần hình thành cơ sở vật chất kỹ thuật cho xã hội, khẳng định vai trò của nó như một hoạt động kinh tế thiết yếu.
Quá trình xây dựng cơ bản chuyển đổi vốn đầu tư từ tiền tệ thành tài sản phục vụ cho mục đích đầu tư Quản lý và quản lý vốn đầu tư là những khái niệm quan trọng trong quá trình này.
XDCB a, Khái niệm về quản lý
Quản lý là chức năng và hoạt động của các hệ thống tổ chức trong nhiều lĩnh vực như sinh học, kỹ thuật và xã hội Nó đảm bảo duy trì cấu trúc ổn định, tối ưu hóa hoạt động và thực hiện các chương trình cũng như mục tiêu đã đề ra.
Quản lý là quá trình tác động của người quản lý lên đối tượng nhằm đạt được mục tiêu cụ thể Hoạt động này diễn ra phổ biến trong mọi lĩnh vực và cấp độ, liên quan đến tất cả mọi người Quản lý xuất phát từ tính chất cộng đồng, dựa trên sự phân công và hợp tác để hoàn thành công việc chung.
Quản lý được hiểu là hoạt động có mục đích của con người, trong đó một hoặc nhiều cá nhân điều phối hành động của người khác để đạt được mục tiêu một cách hiệu quả.
Quản lý là việc áp dụng kiến thức, kỹ năng và kinh nghiệm để điều phối nguồn lực nhằm thực hiện các tiến trình giải quyết vấn đề (Nguyễn Bạch Nguyệt và Từ Quang, 2007) Trong bối cảnh này, khái niệm quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) trở nên quan trọng, vì nó liên quan đến việc sử dụng hiệu quả các nguồn lực để đạt được các mục tiêu đầu tư.
Quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản là quá trình điều phối và giám sát các hoạt động đầu tư phù hợp với quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội, quy hoạch ngành và quy hoạch xây dựng Điều này nhằm đảm bảo an ninh, an toàn xã hội và bảo vệ môi trường, đồng thời tuân thủ các quy định pháp luật liên quan đến đất đai và các quy định pháp luật khác.
Quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản là chức năng và hoạt động của hệ thống tổ chức, nhằm đảm bảo hiệu quả trong việc sử dụng vốn để phát triển cơ sở vật chất và hạ tầng kinh tế - xã hội, góp phần vào sự phát triển bền vững của nền kinh tế.
2.1.2 Vai trò và nguyên tắc quản lý vốn đầu tư XDCB
2.1.2.1 Vai trò của vốn đầu tư XDCB
Vốn đầu tư XDCB đóng vai trò thiết yếu trong nền kinh tế, thúc đẩy sự phát triển và là yếu tố quyết định cho tăng trưởng Thiếu vốn đầu tư, nền kinh tế sẽ không thể tiến bộ.
Vốn đầu tư XDCB đóng vai trò quan trọng trong việc Nhà nước can thiệp vào sự phát triển kinh tế - xã hội, điều tiết vĩ mô và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, đồng thời duy trì vị trí chủ đạo của kinh tế Nhà nước.
Các dịch vụ công cộng như hạ tầng kinh tế - xã hội và an ninh - quốc phòng được cung cấp nhằm hỗ trợ các thành phần kinh tế khác không muốn hoặc không thể đầu tư Việc triển khai các dự án đầu tư ở những vị trí quan trọng và then chốt giúp đảm bảo sự phát triển ổn định của nền kinh tế - xã hội theo định hướng xã hội chủ nghĩa.
Đầu tư đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế quốc dân, tác động đến cả tổng cung và tổng cầu Đặc biệt, đầu tư chiếm tỷ trọng lớn trong tổng cầu và có ảnh hưởng mạnh mẽ đến việc nâng cao khả năng khoa học và công nghệ Ngoài ra, đầu tư còn liên quan chặt chẽ đến việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, để đạt tốc độ phát triển kinh tế cao (9 - 10%), cần tăng cường vốn đầu tư cho khu công nghiệp và dịch vụ Đầu tư cũng giúp giải quyết mất cân đối phát triển giữa các vùng lãnh thổ, xoá đói giảm nghèo, và phát huy lợi thế so sánh của các khu vực có tiềm năng phát triển Nghiên cứu cho thấy, để duy trì tốc độ tăng trưởng trung bình, tỷ lệ đầu tư cần đạt ít nhất 15 - 20% so với GDP, tùy thuộc vào từng quốc gia.
Cơ sở thực tiễn
2.2.1 Kinh nghiệm về quản lý vốn đầu tư XDCB ở một số địa phương trong nước
2.2.1.1 Kinh nghiệm quản lý vốn đầu tư của Ban Quản lý dự án xây dựng dân dụng và kỹ thuật hạ tầng đô thị tỉnh Nghệ An năm 2014 Ban QLDA xây dựng dân dụng và kỹ thuật hạ tầng đô thị tỉnh Nghệ An là đơn vị sự nghiệp trực thuộc UBND tỉnh Nghệ An được thành lập theo QĐ số 115/2005/QĐ-UBND có chức năng làm chủ đầu tư đối với các dự án, công trình sử dụng vốn NSTW hỗ trợ, vốn TPCP trên địa bàn TP Vinh, tỉnh Nghệ
An Tính đến hết năm 2014, Ban đang trực tiếp quản lý 13 dự án lớn, trong đó
9 dự án đang thực hiện và 4 dự án đang quyết toán đầu tư.
Những ưu điểm trong công tác quản nguồn vốn ĐTXD của Ban quản lý:
- Nguồn vốn quy hoạch thực hiện đầu tư
Trong năm qua, ban quản lý đã tập trung nguồn lực đầu tư hoàn thành các công trình quy hoạch quan trọng như khu kinh tế Đông Nam và thị xã Thái Hòa, đồng thời triển khai các quy hoạch mới như vùng Tân Thắng và điều chỉnh quy hoạch thành phố Vinh giai đoạn 2020 Đầu tư được thực hiện theo các dự án trọng điểm theo Nghị quyết Đại hội XVII của Đảng bộ tỉnh, bao gồm các dự án trong kế hoạch 5 năm 2011-2015 như hạ tầng khu kinh tế Đông Nam và nâng cấp tỉnh lộ 535 đoạn Vinh-Cửa Lò.
Dưới sự chỉ đạo của UBND tỉnh Nghệ An, các ngành liên quan và Ban đã phối hợp chặt chẽ với các nhà thầu để triển khai thực hiện dự án nguồn Ngân sách Nhà nước Tính đến ngày 31/10, khối lượng thực hiện đạt 2.896 tỷ đồng, tương đương 83,57% kế hoạch, tăng 7,85% so với cùng kỳ năm trước, với tỷ lệ giải ngân đạt 73,5%.
*Những tồn tại và hạn chế
Công tác GPMB, công tác quy hoạch, QLNN về đầu tư, đấu thầu của Ban quản lý còn nhiều bất cập:
Chất lượng tư vấn, khảo sát và thiết kế dự án hiện nay đang gặp nhiều vấn đề, thể hiện sự yếu kém và thiếu trách nhiệm Tình trạng gia tăng quy mô và tổng mức đầu tư, ngoại trừ những thay đổi do chính sách, đang trở nên phổ biến.
- Công tác kiểm tra, giám sát của Ban quản lý đối với các dự án quan trọng chưa được thực hiện thường xuyên, kịp thời
Dự án tổ chức đấu thầu vẫn chưa được bàn giao mặt bằng do giá bồi thường GPMB không thực tế và nguồn vốn hạn chế, dẫn đến tiến độ tái định cư chậm Hơn nữa, công tác trích lục và trích đo cũng chưa được chú trọng đúng mức.
Một số gói thầu hiện nay vẫn gặp tình trạng thực hiện chậm tiến độ, dẫn đến việc đề nghị gia hạn hợp đồng mà chưa có quy định thống nhất để giải quyết vấn đề này, gây lãng phí vốn đầu tư.
Tiến độ thực hiện giải ngân nguồn vốn vẫn ở mức thấp so với quy định, tình hình dư tạm ứng từ các năm trước còn nhiều
Về quản lý chất lượng công trình và quyết toán vốn đầu tư:
Việc tuân thủ quy định quản lý chất lượng trong xây dựng còn hạn chế, dẫn đến việc lựa chọn một số nhà thầu thiếu năng lực và sử dụng vật liệu không đúng thiết kế Nhiều dự án không đảm bảo các tiêu chuẩn an toàn chịu lực và phòng chống cháy nổ.
Tính đến ngày 31/10/2014, Kho bạc Nhà nước tỉnh Nghệ An đã tổng hợp nhiều dự án do Ban quản lý thực hiện đã hoàn thành và đưa vào khai thác sử dụng, tuy nhiên vẫn chưa nhận được quyết định phê duyệt quyết toán từ các cấp có thẩm quyền, dẫn đến tình trạng quyết toán vốn đầu tư còn chậm.
Dựa trên kinh nghiệm quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) từ Hàn Quốc, Trung Quốc và Ban Quản lý Dự án xây dựng dân dụng và kỹ thuật hạ tầng đô thị tỉnh Nghệ An, có thể rút ra một số bài học quan trọng để hoàn thiện cơ chế và nâng cao hiệu quả công tác quản lý vốn đầu tư XDCB tại địa phương.
Quản lý Nhà nước đối với đầu tư XDCB cần tập trung vào việc phát hiện và khắc phục những bất cập trong chế độ, chính sách và cơ chế liên quan đến vốn đầu tư Việc sửa đổi, điều chỉnh và bổ sung kịp thời các quy định là cần thiết để phù hợp với xu hướng phát triển của khoa học-công nghệ và biến đổi của cơ chế thị trường Điều này sẽ tạo ra cơ sở pháp lý vững chắc, nâng cao hiệu quả và hiệu lực quản lý của Nhà nước trong lĩnh vực đầu tư XDCB trong tương lai.
Để nâng cao hiệu quả quản lý đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB), các chủ đầu tư và Ban quản lý dự án cần cải thiện chất lượng trong các khâu quy hoạch, lập kế hoạch, thiết kế, thẩm định, đấu thầu, phê duyệt và quản lý cấp phát vốn, cũng như quyết toán vốn cho các dự án đầu tư XDCB.
Để cải thiện chất lượng quản lý đầu tư XDCB, cần thiết phải củng cố bộ máy thực thi và nâng cao năng lực chuyên môn cũng như phẩm chất đạo đức của đội ngũ cán bộ, viên chức trong lĩnh vực này.
Kho bạc Nhà nước, chủ đầu tư và nhà thầu cần cải thiện chất lượng quản lý trong công tác thanh toán và quyết toán vốn đầu tư XDCB bằng cách đảm bảo tính chính xác và tuân thủ đúng chế độ Cần giảm thiểu các thủ tục gây phiền hà, giảm nợ đọng, và xử lý nghiêm các sai phạm dẫn đến thất thoát, lãng phí, tham ô và tham nhũng Quản lý cần tập trung vào việc nâng cao năng lực kiểm tra, kiểm soát, kiểm toán và thanh tra các khâu liên quan.
Tăng cường vai trò của các cơ quan chức năng như Sở Kế hoạch, Sở Tài chính và KBNN trong quản lý Nhà nước về đầu tư xây dựng cơ bản là cần thiết Cần sớm hoàn thành việc rà soát và phân loại các dự án đầu tư đang thiếu vốn, cũng như những dự án đã quyết định đầu tư nhưng chưa được bố trí vốn Các biện pháp giải quyết phù hợp cho từng dự án cần được đề xuất, bao gồm chuyển đổi sang hình thức đầu tư khác, huy động nguồn vốn hợp pháp, hoặc tạm dừng dự án cho đến khi có đủ điều kiện tài chính, đồng thời phải bảo toàn giá trị của các công trình dở dang.
Các chủ đầu tư cần nâng cao công tác giám sát và đánh giá đầu tư đối với các nhà thầu và doanh nghiệp xây dựng Điều này bao gồm việc kiểm tra chặt chẽ từ khâu lập, thẩm định và phê duyệt dự án, dự toán, thiết kế bản vẽ thi công, đến tổ chức đấu thầu và thi công, đảm bảo tuân thủ đúng quy định của Nhà nước về đầu tư xây dựng cơ bản.