Cơ sở lý luận và thực tiễn
Cơ sở lý luận
2.1.1 Khái niệm và vai trò của QLNN đối với doanh nghiệp
2.1.1.1 Một số khái niệm a Doanh nghiệp
Doanh nghiệp được định nghĩa là các đơn vị thực hiện hoạt động kinh doanh, bao gồm xí nghiệp và công ty Trong giới doanh nghiệp, có sự phân loại rõ ràng giữa doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp tư nhân Việc mở rộng doanh nghiệp là một yếu tố quan trọng trong sự phát triển kinh tế.
Doanh nghiệp, theo quy định pháp luật, được định nghĩa là tổ chức kinh tế có tên riêng, tài sản, và trụ sở giao dịch ổn định, nhằm mục đích thực hiện các hoạt động kinh doanh một cách ổn định Trong thực tế, doanh nghiệp có thể được gọi bằng nhiều tên khác nhau như cửa hàng, nhà máy, xí nghiệp, hay hãng.
Doanh nghiệp là một thuật ngữ ngày càng được sử dụng phổ biến trong xã hội hiện đại Khái niệm này được nghiên cứu và tiếp cận từ nhiều góc độ khác nhau bởi các lĩnh vực khoa học khác nhau, dẫn đến sự đa dạng trong cách diễn đạt và hiểu biết về doanh nghiệp.
Doanh nghiệp được xem như một tổ chức bao gồm các phương tiện, máy móc, thiết bị và con người, được sắp xếp một cách có hệ thống để đạt được mục tiêu kinh doanh sinh lợi (Đỗ Tiến Thịnh, 2012).
Doanh nghiệp là một tổ chức sản xuất kết hợp nhiều yếu tố sản xuất để tạo ra sản phẩm và dịch vụ, nhằm bán trên thị trường và thu lợi nhuận từ chênh lệch giữa giá thành và giá bán.
Doanh nghiệp, dưới góc độ chức năng, được xem là một đơn vị sản xuất kinh doanh, thực hiện các công đoạn trong quá trình đầu tư từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm hoặc cung cấp dịch vụ, với mục tiêu chính là tạo ra lợi nhuận (Đỗ Tiến Thịnh, 2012).
Doanh nghiệp được xem như một phần của hệ thống kinh tế, nơi mà các đơn vị tương tác và ảnh hưởng lẫn nhau Mỗi doanh nghiệp cần tuân thủ các quy định mà Nhà nước đề ra để hoạt động hiệu quả, phục vụ nhu cầu tiêu dùng của xã hội (Đỗ Tiến Thịnh, 2012).
Doanh nghiệp được định nghĩa là một đơn vị sản xuất kinh doanh có tổ chức, nhằm tạo ra hàng hóa và dịch vụ phục vụ nhu cầu tiêu dùng trên thị trường Mục tiêu chính của doanh nghiệp là tối đa hóa lợi nhuận, đồng thời tuân thủ các quy định pháp luật của Nhà nước và bảo vệ lợi ích hợp pháp của người tiêu dùng (Quốc hội, 2005).
Các doanh nghiệp trong nền kinh tế quốc dân rất đa dạng về hình thức, quy mô và ngành nghề hoạt động Hiện nay, có nhiều tiêu chí để phân loại doanh nghiệp, bao gồm phân loại theo trách nhiệm pháp lý như doanh nghiệp tư nhân (DNTN), công ty TNHH, công ty cổ phần và công ty hợp danh Ngoài ra, doanh nghiệp còn được phân loại theo tính chất sở hữu như doanh nghiệp nhà nước (DNNN), DNTN và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài Theo quy mô, doanh nghiệp được chia thành doanh nghiệp nhỏ và vừa, cũng như doanh nghiệp lớn Cuối cùng, phân loại theo ngành nghề hoạt động có thể bao gồm doanh nghiệp công nghiệp, nông nghiệp, thương mại và dịch vụ Quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp là một yếu tố quan trọng để đảm bảo sự phát triển bền vững của nền kinh tế.
Quản lý là quá trình tác động của chủ thể đến đối tượng quản lý thông qua cơ chế quản lý, nhằm đạt được các mục tiêu đã đề ra (Cục Quản lý đăng ký kinh doanh, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, 2014).
Quản lý nhà nước là hoạt động của các cơ quan hành chính thực hiện theo pháp luật để thi hành luật Trong bối cảnh hiện nay, các quốc gia dù có chế độ chính trị khác nhau đều nhận thức rõ tầm quan trọng của quản lý và điều tiết của Nhà nước Do đó, vai trò quản lý kinh tế, đặc biệt là quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp, ngày càng được nâng cao.
Quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp là một phần quan trọng trong quản lý kinh tế, với trách nhiệm của Nhà nước trong việc giám sát tất cả các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế Tất cả doanh nghiệp đều có quyền tự chủ trong hoạt động kinh doanh, miễn là không vi phạm các quy định của pháp luật.
Quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp là sự tác động có tổ chức và pháp quyền nhằm phát triển kinh tế - xã hội Nhà nước, với vai trò là cơ quan quyền lực, đảm bảo quyền tự do kinh doanh cho doanh nghiệp, được xem như “công dân” của nền kinh tế Mọi doanh nghiệp phải tuân thủ quy định pháp luật từ khi thành lập đến suốt quá trình hoạt động, chịu sự tác động của bộ máy hành chính Trong mối quan hệ quản lý, Nhà nước thực hiện quyền lực trong việc đăng ký, giám sát doanh nghiệp, đồng thời phải hỗ trợ hoạt động của doanh nghiệp.
Uỷ ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương có thẩm quyền quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp trong địa phương, bao gồm các nội dung chính như: cấp giấy phép kinh doanh, giám sát hoạt động của doanh nghiệp, đảm bảo tuân thủ các quy định pháp luật, và hỗ trợ phát triển doanh nghiệp.
Tổ chức và chỉ đạo các cơ quan đăng ký kinh doanh và đầu tư thực hiện việc cấp giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh và đầu tư cho doanh nghiệp, đồng thời quản lý việc thu hồi các loại giấy tờ này.
Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng cho người quản lý kinh doanh, người lao động và cán bộ công chức quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp;
Cơ sở thực tiễn
2.2.1 Kinh nghiệm về quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp sau đăng ký thành lập ở một số địa phương
2.2.1.1 Kinh nghiệm của thành phố Hà Nội
Hà Nội, trung tâm chính trị và kinh tế của Việt Nam, tập trung nhiều cơ quan Trung ương và Chính phủ, cùng với các doanh nghiệp lớn và tập đoàn hàng đầu Kể từ khi Luật Doanh nghiệp có hiệu lực vào ngày 01-01-2000, Hà Nội đã chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ về số lượng doanh nghiệp, vốn đầu tư và thu hút lao động.
Từ năm 2007 đến 2010, Hà Nội chứng kiến sự gia tăng đáng kể trong số lượng doanh nghiệp mới thành lập Cụ thể, năm 2007 có 3.069 doanh nghiệp đăng ký, gấp 1,7 lần so với năm 2006, nâng tổng số doanh nghiệp lên 23.680 Năm 2008, số doanh nghiệp mới đạt khoảng 13.518, tiếp theo là 8.793 doanh nghiệp vào năm 2009 và 11.373 doanh nghiệp vào năm 2010 Qua 10 năm thực hiện Luật Doanh nghiệp, số lượng doanh nghiệp đã tăng lên gấp nhiều lần so với 10 năm trước đó, cho thấy sự phát triển mạnh mẽ của môi trường kinh doanh tại Hà Nội.
2011), tổng cộng có 226.506 doanh nghiệp đăng ký mới, với tổng số vốn đăng ký là 457.863 tỷ đồng (Nguyễn Phương, 2011).
Nghiên cứu sự phát triển doanh nghiệp của thành phố Hà Nội, có thể rút ra một số kinh nghiệm về QLNN đối với doanh nghiệp như sau:
Thành phố đã nhanh chóng triển khai các chính sách và giải pháp nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho việc thành lập và hoạt động của doanh nghiệp, bao gồm hỗ trợ vốn, đào tạo, cung cấp thông tin và tư vấn kỹ thuật.
Thủ tục đăng ký kinh doanh hiện nay đã được đơn giản hóa, cho phép thực hiện qua mạng Internet với đầu mối đăng ký duy nhất là Sở Kế hoạch và Đầu tư Thành phố cũng đã phân cấp mạnh mẽ quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp, trong đó các quận, huyện sẽ quản lý doanh nghiệp sau khi đăng ký Doanh nghiệp hoạt động trong địa bàn quận, huyện có trách nhiệm báo cáo tình hình hoạt động theo quy định.
Thành phố đã triển khai nhiều biện pháp hỗ trợ doanh nghiệp, bao gồm đăng ký và bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa, xúc tiến thương mại, và áp dụng hệ thống tiêu chuẩn quản lý chất lượng tiên tiến Ngoài việc bảo vệ nhãn hiệu trong nước, thành phố còn tạo điều kiện cho doanh nghiệp đăng ký sản phẩm ở nước ngoài Hơn nữa, thành phố cũng thực hiện các chính sách quảng bá sản phẩm chủ lực, xây dựng biểu tượng cho các sản phẩm này, khuyến khích đầu tư, và hỗ trợ phát triển hạ tầng.
Thành phố đã định hướng phát triển doanh nghiệp theo quy hoạch chung, yêu cầu các doanh nghiệp lập kế hoạch phù hợp Cụ thể, thành phố sẽ xây dựng các khu công nghiệp và cụm công nghiệp tập trung, tạo điều kiện cho doanh nghiệp tham gia vào các dự án lớn và công nghệ hiện đại Đồng thời, việc bố trí và sắp xếp các doanh nghiệp sẽ được thực hiện theo quy hoạch, với mục tiêu di dời các doanh nghiệp sản xuất gây ô nhiễm ra khỏi khu vực thành phố và khu dân cư.
Cải tiến thủ tục thuê đất theo hướng đơn giản hóa sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp trong việc tìm kiếm mặt bằng sản xuất kinh doanh Hỗ trợ thành lập các hiệp hội như Hội Doanh nghiệp trẻ và Hội Nữ doanh nhân giúp đại diện quyền lợi cho hội viên, tư vấn cho Nhà nước trong việc hỗ trợ doanh nghiệp Các hiệp hội còn tổ chức đào tạo, hội thảo, tư vấn pháp luật, cung cấp thông tin, và tổ chức triển lãm, hội chợ, đồng thời phối hợp thực hiện các "đơn đặt hàng" và hoạt động liên kết môi giới nhằm gắn kết các doanh nghiệp thành viên.
2.2.1.2 Kinh nghiệm của Đà Nẵng Đà Nẵng là thành phố ven biển, là trung tâm của vùng kinh tế trọng điểm miền Trung Từ năm 2010 đến nay, tốc độ tăng trưởng kinh tế đạt 12 - 13%/năm. GDP toàn thành phố chiếm 2,5% GDP của cả nước Cơ cấu GDP là: công nghiệp - xây dựng chiếm 43%, dịch vụ 55% và thủy sản, nông, lâm nghiệp 2% Trong những năm qua thành phố Đà Nẵng đã tích cực triển khai đề án "Tiếp tục sắp xếp, đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả doanh nghiệp do thành phố quản lý Năm 2015 toàn thành phố có 4.859 doanh nghiệp đăng ký hoạt động, với tổng số vốn là 8.443 tỷ đồng, thì đến 2014 toàn thành phố đã có 12.370 doanh nghiệp đăng ký hoạt động, với tổng số vốn là 57.793 tỷ đồng (Nguyễn Thị Thanh Lan, 2013)
Qua nghiên cứu phát triển doanh nghiệp ở thành phố Đà Nẵng có thể rút ra những kinh nghiệm về QLNN đối với doanh nghiệp như sau:
Thành phố đã tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp hoạt động hợp pháp, đảm bảo sự bình đẳng trong đối xử Chính quyền công khai các ưu đãi từ Chính phủ và địa phương, đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn và các kênh huy động tài chính.
Thiết lập quy trình liên thông để giải quyết thủ tục đăng ký kinh doanh theo nguyên tắc "một cửa, một đầu mối" giúp rút ngắn thời gian đăng ký và giảm thời gian xử lý thủ tục hành chính Đồng thời, việc này cũng giảm thiểu chi phí không chính thức liên quan đến các thủ tục hành chính Các dịch vụ công được cung cấp qua mạng thông tin điện tử, bao gồm đăng ký doanh nghiệp, công bố nội dung đăng ký, tra cứu thông tin và hiệu đính thông tin doanh nghiệp.
Trung tâm hành chính thành phố Đà Nẵng đã công khai các biểu mẫu thành lập mới và thay đổi bộ phận tiếp nhận và trả kết quả, nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp trong việc thực hiện thủ tục hành chính Ngoài ra, trung tâm hỗ trợ doanh nghiệp thuộc Sở Kế hoạch và Đầu tư cũng cung cấp tư vấn cho các doanh nghiệp về thủ tục thành lập và các quy trình sau khi được cấp phép.
Hỗ trợ mặt bằng sản xuất kinh doanh thông qua các chính sách cụ thể và thiết thực là rất quan trọng Các doanh nghiệp có nhu cầu về mặt bằng sản xuất có thể được ưu đãi theo nhiều hình thức như giải quyết theo quy hoạch chung, đấu thầu hoặc chuyển quyền sử dụng đất, và được miễn giảm tiền sử dụng, tiền thuê đất Ngoài ra, doanh nghiệp cũng nhận được hỗ trợ về vốn, khoa học công nghệ, đào tạo nguồn nhân lực, và kinh phí cho các lớp học nhằm nâng cao nghiệp vụ quản lý và các chương trình sản xuất kinh doanh.
2.2.1.3 Kinh nghiệm của tỉnh Vĩnh Phúc
Vĩnh Phúc, với diện tích 1.371 km2, là vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ, trong đó đất nông nghiệp chiếm 69,64% (85.781,61 ha) và đất phi nông nghiệp chiếm 27,99% (34.474,17 ha) Trong những năm gần đây, tỉnh đã trở thành điểm đến hàng đầu về thu hút đầu tư vào các khu công nghiệp Tốc độ tăng trưởng tổng giá trị sản lượng nội tỉnh đạt trung bình 16,5%/năm trong 10 năm qua, với cơ cấu kinh tế chuyển dịch mạnh mẽ sang công nghiệp và dịch vụ Đến năm 2013, tỷ trọng công nghiệp - xây dựng đạt 51,3%, dịch vụ 39,2%, và nông nghiệp chỉ còn 9,5% Sau khi tái lập tỉnh, ngành nghề nông thôn đã được khôi phục và tổ chức lại, dẫn đến sự hình thành nhiều cơ sở và doanh nghiệp mới, phù hợp với cơ chế thị trường.
Từ năm 2008 đến 2013, số lượng doanh nghiệp thành lập đã tăng từ 12.299 lên 21.515, tương ứng với mức tăng 74,9%, thu hút thêm 59.626 lao động, tăng 45,2% so với năm 2005 Bên cạnh đó, nguồn vốn đầu tư cho sản xuất cũng ghi nhận sự tăng trưởng đáng kể, từ 301,3 tỷ đồng năm 2008 lên 633,6 tỷ đồng năm 2013, tăng 110,3% (Nguyễn Văn Tiến, 2013).
Qua nghiên cứu sự phát triển doanh nghiệp ở Vĩnh Phúc có thể rút ra những kinh nghiệm về QLNN đối với doanh nghiệp như sau:
Tỉnh đã xác định chủ trương tập trung phát triển doanh nghiệp địa phương, xây dựng chiến lược ổn định cho các doanh nghiệp Các giải pháp thực hiện được triển khai hiệu quả, với quy hoạch và kế hoạch phát triển rõ ràng Đồng thời, tỉnh cũng xác định chỉ tiêu và số lượng doanh nghiệp trong từng lĩnh vực, ngành nghề nhằm thu hút lao động.