Cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài
Cơ sở lý luận
2.1.1 Chương trình nông thôn mới
2.1.1.1 Khái niệm Chương trình nông thôn mới
Theo Nghị quyết số 26-NQ/TW ngày 05/8/2008, xây dựng nông thôn mới ở Việt Nam là một tổ chức nông thôn tiên tiến, đáp ứng yêu cầu mới trong bối cảnh hiện nay Chương trình này được triển khai từ năm 2009 theo Quyết định số 491/QĐ-TTg, với sự quyết tâm của toàn Đảng, toàn dân và chính quyền các cấp, đã mang lại nhiều kết quả tích cực, làm thay đổi rõ nét bộ mặt nông thôn Xây dựng nông thôn mới có thể được khái quát qua 5 nội dung cơ bản.
Thứ nhất: Đó là làng, xã văn minh, sạch đẹp, hạ tầng hiện đại (Đảng cộng sản Việt Nam, 2008)
Thứ hai: Sản xuất phải phát triển bền vững theo hướng kinh tế hàng hóa (Đảng cộng sản Việt Nam, 2008)
Thứ ba: Đời sống vật chất và tinh thần của nông dân, nông thôn ngày càng nâng cao (Đảng cộng sản Việt Nam, 2008)
Thứ tư: Bản sắc văn hóa dân tộc được giữ gìn (Đảng cộng sản Việt Nam, 2008)
Thứ năm: Xã hội nông thôn an ninh tốt, quản lý dân chủ (Đảng cộng sản Việt Nam, 2008)
2.1.1.2 Các tiêu chí đánh giá chương trình nông thôn mới
Vào ngày 17/10/2016, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 1980/QĐ-TTg, ban hành Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới giai đoạn 2016 - 2020 với 19 tiêu chí, được chia thành 5 nhóm: quy hoạch, hạ tầng kinh tế - xã hội, kinh tế và tổ chức sản xuất, văn hóa - xã hội - môi trường, và hệ thống chính trị Để được công nhận là xã nông thôn mới, các địa phương cần đạt đủ 19 chỉ tiêu này Trong đó, nhóm Quy hoạch có 1 tiêu chí, nhóm Hạ tầng kinh tế - xã hội có 8 tiêu chí bao gồm giao thông, thủy lợi, điện, trường học, cơ sở vật chất văn hóa, cơ sở hạ tầng thương mại nông thôn, thông tin và truyền thông, cùng nhà ở dân cư.
Bài viết nêu rõ 4 tiêu chí quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội, bao gồm thu nhập, hộ nghèo, lao động có việc làm và tổ chức sản xuất Đồng thời, nhóm Văn hóa - Xã hội - Môi trường được xác định với 6 tiêu chí chính: giáo dục và đào tạo, y tế, văn hóa, môi trường và an toàn thực phẩm, hệ thống chính trị và tiếp cận pháp luật, quốc phòng và an ninh Quyết định cũng quy định cụ thể các chỉ tiêu chung cũng như chỉ tiêu theo từng vùng, bao gồm Trung du miền núi phía Bắc, Đồng bằng sông Hồng, Bắc Trung Bộ, Duyên hải Nam Trung Bộ, Tây Nguyên, Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long (Thủ tướng Chính phủ, 2016).
2.1.2 Vai trò của Đoàn thanh niên trong xây dựng nông thôn mới 2.1.2.1 Các khái niệm
Tổ chức là sự kết hợp của các yếu tố, bao gồm con người và sự vật, được sắp xếp thành nhóm theo các cơ cấu và quy luật nhất định Điều này nhằm tạo ra tính chỉnh thể và hướng đến mục tiêu chung, không chỉ trong nội bộ nhóm mà còn trong mối quan hệ với các nhóm khác (Trần Thị Minh Châu, 2016).
Theo tâm lý học Mác-xít, hoạt động của con người là quá trình tương tác giữa con người với thế giới tự nhiên và xã hội Trong quá trình này, con người chuyển hóa năng lực lao động và các phẩm chất tâm lý thành sản phẩm cụ thể, đồng thời cũng tiếp nhận và tái tạo các thuộc tính của sự vật, biến chúng thành vốn tinh thần của bản thân Hoạt động vì vậy được hiểu là sự tác động qua lại giữa con người và môi trường xung quanh, nhằm tạo ra sản phẩm cho cả thế giới và cho chính con người.
Vai trò của Robertsons được định nghĩa là một tập hợp các chuẩn mực, hành vi, quyền lợi và nghĩa vụ liên quan đến một vị thế xã hội cụ thể Nó bao gồm cả khuôn mẫu hành động bên ngoài và thái độ tư tưởng bên trong.
* Vai trò của Đoàn thanh niên vùng nông thôn
Theo Điều lệ Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh được Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ X thông qua, Đoàn thanh niên có vai trò quan trọng trong việc giáo dục, rèn luyện thanh niên, góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Đoàn cũng là cầu nối giữa thanh niên và Đảng, thể hiện tiếng nói và nguyện vọng của thế hệ trẻ trong sự nghiệp phát triển đất nước.
Đoàn hoạt động dưới sự lãnh đạo trực tiếp của Đảng, đóng vai trò là đội dự bị tin cậy và là nguồn cung cấp cán bộ đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ chính trị của Đảng.
Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ chính quyền địa phương phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa và giáo dục Đoàn cũng phối hợp chặt chẽ với các cơ quan nhà nước, đoàn thể và tổ chức xã hội để chăm lo cho sự giáo dục, đào tạo và bảo vệ thanh thiếu niên, góp phần đảm bảo an ninh quốc phòng tại địa phương.
Các tổ chức xã hội của thanh niên và phong trào thanh niên tại khu vực nông thôn đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng và duy trì hoạt động của các tổ chức thanh niên, đặc biệt là Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh.
Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng tổ chức Đội, bao gồm việc lựa chọn, đào tạo và bồi dưỡng cán bộ làm công tác thiếu nhi Ngoài ra, tổ chức cũng đảm bảo điều kiện về cơ sở vật chất và tài chính cho các hoạt động của Đội, nhằm phát triển và nâng cao chất lượng công tác thiếu nhi.
Đoàn thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh là tổ chức chính trị - xã hội đại diện cho thanh niên Việt Nam, được thành lập và lãnh đạo bởi Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh Tổ chức này tập hợp những thanh niên tiên tiến, tự nguyện phấn đấu cho lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, với mục tiêu xây dựng một xã hội dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng và văn minh Qua các thời kỳ đấu tranh cách mạng, Đoàn đã phát huy tinh thần anh hùng cách mạng, đóng góp to lớn cho sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước và bảo vệ Tổ quốc.
* Chức năng cơ bản của Đoàn thanh niên trong xây dựng nông thôn mới
Tuyên truyền nâng cao nhận thức của thanh thiếu niên về xây dựng nông thôn mới là rất quan trọng Cần cung cấp thông tin và tuyên truyền về chủ trương này, đồng thời phát huy vai trò xung kích của tuổi trẻ trong việc đề xuất các ý tưởng, sáng kiến và giải pháp nhằm xây dựng nông thôn mới (Thủ tướng Chính phủ, 2013).
Tham gia vào việc xây dựng hạ tầng và cảnh quan nông thôn là một nhiệm vụ quan trọng nhằm bảo vệ môi trường Việc đăng ký nhiều công trình và phần việc cụ thể sẽ góp phần đáng kể vào sự phát triển bền vững của khu vực nông thôn (Thủ tướng Chính phủ, 2013).
Ba là một phần quan trọng trong việc phát triển kinh tế nông thôn, tập trung vào việc hỗ trợ thanh niên tham gia vào các hoạt động kinh tế Chính phủ đã nhấn mạnh vai trò của thanh niên trong việc thúc đẩy sự phát triển này (Thủ tướng Chính phủ, 2013).
Cơ sở thực tiễn
2.2.1 Kinh nghiệm của Đoàn thanh niên một số địa phương tại Việt Nam
2.2.1.1 Kinh nghiệm trong xây dựng nông thôn mới của Đoàn thanh niên tỉnh Thái Bình
Trong những năm qua, tỉnh Thái Bình đã tích cực triển khai chương trình xây dựng nông thôn mới bằng cách huy động nhiều nguồn lực Đặc biệt, tỉnh đã phát huy sức mạnh của thanh niên trong việc thực hiện chương trình này Tỉnh đoàn Thái Bình đã xây dựng kế hoạch chỉ đạo các cấp bộ Đoàn thực hiện nhiệm vụ "Tuổi trẻ Thái Bình chung tay xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2011 - 2015" và Đề án “Đoàn TNCS Hồ Chí Minh tham gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2013 - 2020” Báo cáo kết quả 5 năm thực hiện chương trình cho thấy sự đóng góp tích cực của thanh niên trong việc cải thiện đời sống nông thôn.
Từ năm 2011 đến 2015, Đoàn thanh niên tỉnh Thái Bình đã đạt nhiều thành tựu nổi bật và áp dụng các phương pháp hiệu quả trong công tác xây dựng nông thôn mới.
* Chú trọng công tác tuyên truyền về xây dựng nông thôn mới
Công tác tuyên truyền nâng cao nhận thức cho cán bộ, đoàn viên thanh niên về xây dựng nông thôn mới là nhiệm vụ trọng tâm của tổ chức Đoàn Tỉnh đoàn đã chỉ đạo các cấp bộ Đoàn tăng cường tuyên truyền phong trào “Tuổi trẻ Thái Bình chung tay xây dựng nông thôn mới” qua hệ thống panô, áp phích, khẩu hiệu tại các địa điểm làm việc Bên cạnh đó, phối hợp với các cơ quan báo chí và Đài phát thanh truyền hình để mở các chuyên trang, chuyên mục phản ánh hoạt động của tổ chức Đoàn và đoàn viên trong xây dựng nông thôn mới, đặc biệt là những mô hình điển hình Trong 5 năm qua, các cấp bộ Đoàn đã phát hành hơn 50.000 tờ rơi, tổ chức 1467 cuộc tọa đàm, hội thảo, tập huấn cho gần 200.000 đoàn viên thanh niên, và thực hiện 315 hội thi, giao lưu cho 84.760 ĐVTN (Tỉnh đoàn Thái Bình, 2016).
Thanh niên đóng vai trò quan trọng trong việc phát huy hiệu quả thế mạnh của mình để tham gia tích cực vào xây dựng hạ tầng và cảnh quan nông thôn Họ không chỉ góp phần bảo vệ môi trường mà còn thúc đẩy việc xây dựng văn hóa nông thôn, tạo nên một cộng đồng phát triển bền vững Sự tham gia của thanh niên sẽ mang lại những ý tưởng sáng tạo và năng lượng mới, góp phần cải thiện chất lượng cuộc sống và nâng cao ý thức bảo vệ môi trường trong cộng đồng.
Tỉnh đoàn đã hợp tác với các ngành như Sở Tài nguyên & Môi trường và Liên minh Hợp tác xã để phát huy sức mạnh tổng hợp trong công tác Đoàn và phong trào thanh thiếu niên Toàn tỉnh đã triển khai 2.593 công trình và phần việc thanh niên, đóng góp hơn 8 tỷ đồng vào xây dựng nông thôn mới, huy động 9.796 ngày công cho vận chuyển nguyên liệu và cải tạo 150,1 km đường giao thông Các hoạt động xã hội cũng được chú trọng, với 437 nhà tình nghĩa được tu sửa, 52 nhà nhân ái và 24 sân chơi cho thanh thiếu nhi trị giá trên 1 tỷ đồng Bên cạnh đó, 32 công trình giếng nước sạch và 72,8 km đường dây điện đã được lắp đặt, cùng với 96 tổ thu gom rác thải hoạt động hiệu quả Tỉnh đoàn tổ chức 1.596 buổi vệ sinh, thu hút 237.455 lượt đoàn viên tham gia, tặng 253 thùng rác công cộng và xây dựng 658 bể rác với tổng trị giá 78,3 triệu đồng Các hoạt động văn hóa, thể thao cũng diễn ra sôi nổi, với 4.912 hoạt động văn nghệ và 2.637 hoạt động thể thao thu hút hàng trăm nghìn lượt thanh niên tham gia Ngoài ra, 215 đợt khám bệnh và phát thuốc miễn phí đã phục vụ 20.949 người, cùng với 30.367 suất quà cho đối tượng chính sách và khó khăn, tổng giá trị gần 9 tỷ đồng (Tỉnh đoàn Thái Bình, 2016).
Thanh niên đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển kinh tế nông thôn, góp phần nâng cao đời sống người dân Họ không chỉ tham gia vào các hoạt động sản xuất, kinh doanh mà còn tích cực đảm bảo an ninh trật tự và xây dựng hệ thống chính trị vững mạnh tại địa phương Sự tham gia của thanh niên giúp thúc đẩy đổi mới sáng tạo, tạo ra những mô hình kinh tế hiệu quả và nâng cao nhận thức cộng đồng về trách nhiệm xã hội Việc phát huy vai trò của thanh niên trong các lĩnh vực này là yếu tố then chốt để xây dựng một nông thôn phát triển bền vững.
Nhằm hỗ trợ thanh niên phát triển kinh tế và xây dựng nông thôn mới, các cấp bộ Đoàn đã củng cố và phát triển đội hình thanh niên tham gia phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt tại các địa bàn khó khăn Họ tổ chức các hoạt động tập huấn chuyển giao tiến bộ khoa học kỹ thuật trong sản xuất nông - ngư nghiệp, đồng thời phát triển tổ hợp tác thanh niên, tổ tiết kiệm và vay vốn Đoàn cũng hỗ trợ thanh niên vay vốn để phát triển sản xuất, kinh doanh, giới thiệu việc làm cho 6.748 thanh niên và phối hợp mở 512 lớp dạy nghề cho 21.315 thanh niên Ngoài ra, 335 bộ đội xuất ngũ được giới thiệu việc làm, 1.096 bộ đội tham gia học nghề và 1.738 bộ đội được tư vấn xuất khẩu lao động Đến nay, đã duy trì 5.743 mô hình phát triển kinh tế do thanh niên làm chủ và thành lập 105 CLB thanh niên làm kinh tế giỏi.
Để hỗ trợ thanh niên tiếp cận nguồn vốn phát triển kinh tế, các cấp bộ đoàn đã phối hợp chặt chẽ với Ngân hàng Chính sách xã hội hướng dẫn thủ tục vay vốn cho thanh niên Hiện tại, tổng dư nợ từ Ngân hàng Chính sách xã hội do đoàn thanh niên các cấp quản lý đạt 182.966 triệu đồng, với 8.584 hộ vay được hỗ trợ.
Trong tổng số 8 chương trình cho vay, vốn vay giải quyết việc làm đạt 6.470 triệu đồng, hỗ trợ 304 hộ vay Đặc biệt, dư nợ nguồn vốn 120 lên tới 1,627 tỷ đồng, được phân bổ cho 67 dự án tạo việc làm dành cho thanh niên.
Công tác xây dựng Đoàn và sự tham gia của Đoàn vào xây dựng Đảng, chính quyền đã có nhiều chuyển biến tích cực, với tỷ lệ tập hợp đoàn viên thanh niên hàng năm đạt 75% Toàn tỉnh đã tổ chức 125 lớp tập huấn cho 22.560 cán bộ và đoàn viên thanh niên, kết nạp 83.457 đối tượng vào Đoàn, đồng thời giới thiệu 12.337 đoàn viên ưu tú cho Đảng, trong đó có 7.856 đoàn viên được kết nạp Ngoài ra, 645 cán bộ Đoàn xuất sắc đã được tuyên dương (Tỉnh đoàn Thái Bình, 2016).
Mặc dù đã đạt được nhiều kết quả tích cực, nhưng việc tham gia xây dựng nông thôn mới của Đoàn thanh niên tỉnh Thái Bình vẫn gặp phải một số hạn chế cần khắc phục.
Đội ngũ cán bộ Đoàn ở một số nơi còn thụ động trong triển khai hoạt động xây dựng nông thôn mới, phụ thuộc vào chỉ đạo của Đoàn cấp trên và chính quyền địa phương Họ thường nặng về hình thức, thiếu nhạy bén trong việc lựa chọn mô hình xây dựng nông thôn mới, dẫn đến vai trò của Đoàn bị mờ nhạt khi Ban chỉ đạo đánh giá Công tác tập huấn và trang bị kiến thức về xây dựng nông thôn mới cho cán bộ Đoàn, đặc biệt ở cấp cơ sở, vẫn còn hạn chế (Tỉnh đoàn Thái Bình, 2016).
Công tác tuyên truyền về nông thôn mới đã trở thành điểm nhấn quan trọng của Đoàn trong thời gian qua Tuy nhiên, hầu hết các cấp bộ đoàn vẫn gặp khó khăn do thiếu tài liệu phục vụ cho việc tuyên truyền (Tỉnh đoàn Thái Bình, 2016).
Từ những kết quả và hạn chế trong công tác triển khai xây dựng nông thôn mới tại tỉnh Thái Bình, có thể rút ra một số kinh nghiệm quý báu Những bài học này sẽ giúp cải thiện hiệu quả thực hiện các chương trình phát triển nông thôn, đồng thời nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân địa phương.
Công tác tuyên truyền đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng nông thôn mới, cần được thực hiện thường xuyên và sâu rộng, đặc biệt tại cơ sở Điều này giúp các cấp, ngành, đoàn thể và nhân dân trong tỉnh nhận thức rõ ràng về tính tất yếu và quy luật phát triển của việc này Đa dạng hóa hình thức tuyên truyền trong các cấp bộ Đoàn sẽ giúp đoàn viên, thanh niên hiểu rõ mục đích và ý nghĩa của xây dựng nông thôn mới, từ đó nâng cao ý thức và trách nhiệm của họ trong quá trình tham gia.