Cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển các loại hình bán lẻ hàng tiêu dùng
Cơ sở lý luận của phát triển các loại hình bán lẻ hàng tiêu dùng
2.1.1 Những định nghĩa, khái niệm có liên quan đến phát triển các loại hình bán lẻ hàng tiêu dùng
2.1.1.1 Khái niệm phát triển, loại hình dịch vụ, bán lẻ, hàng tiêu dùng
Theo Bùi Quang Tịnh (2000), "phát triển" là quá trình tiến triển theo hướng gia tăng, bao gồm các lĩnh vực như phát triển kinh tế, văn hóa và xã hội.
Phát triển, theo Từ điển Bách khoa Việt Nam (2003), là khái niệm triết học thể hiện sự biến đổi trong thế giới Nó gắn liền với vật chất, cho thấy mọi sự vật và hiện tượng đều trải qua các trạng thái từ khi xuất hiện đến khi kết thúc Nguồn gốc của phát triển nằm ở sự thống nhất và đấu tranh giữa các mặt đối lập.
Phát triển kinh tế là một khái niệm rộng lớn trong lĩnh vực kinh tế xã hội, không thể được định nghĩa một cách ngắn gọn mà vẫn đầy đủ Tuy nhiên, khái niệm này cần phải phản ánh các nội dung cơ bản liên quan đến sự tiến bộ và cải thiện chất lượng cuộc sống của con người.
Sự gia tăng quy mô sản xuất không chỉ nâng cao giá trị sản lượng của vật chất và dịch vụ mà còn thúc đẩy sự chuyển biến tích cực trong cơ cấu kinh tế Điều này góp phần hình thành một cơ cấu kinh tế hợp lý, tối ưu hóa việc khai thác nguồn lực cả trong nước và quốc tế.
- Sự tác động của tăng trưởng kinh tế làm thay đổi cơ cấu xã hội, cải thiện đời sống dân cư.
Sự phát triển là một quy luật tiến hóa, chịu ảnh hưởng từ nhiều yếu tố khác nhau Trong đó, nhân tố nội lực của nền kinh tế đóng vai trò quyết định, trong khi các yếu tố bên ngoài cũng có ảnh hưởng quan trọng (Khuyết danh, 2018a).
Theo bộ từ điển American Heritage (2000): “Bán lẻ là báng hàng cho người tiêu dùng, thường là với khối lượng nhỏ và không bán lại”.
Theo NAICS (2002), lĩnh vực thương mại bán lẻ bao gồm các cơ sở kinh doanh cung cấp hàng hóa và dịch vụ hỗ trợ khách hàng Quá trình bán lẻ là giai đoạn cuối trong chuỗi phân phối, nơi các nhà bán lẻ thực hiện việc bán hàng với số lượng nhỏ cho người tiêu dùng Lĩnh vực này được chia thành hai loại chính: nhà bán lẻ qua cửa hàng và nhà bán lẻ không qua cửa hàng.
Trong cuốn sách "Quản trị Marketing" của Philip Kotler (1997), bán lẻ được định nghĩa là tất cả các hoạt động liên quan đến việc bán hàng hóa hoặc dịch vụ trực tiếp cho người tiêu dùng cuối cùng, nhằm mục đích sử dụng cá nhân, không phục vụ cho hoạt động kinh doanh.
Theo Thông tư 09/2007/TT-BTM, bán lẻ là hoạt động bán hàng hóa trực tiếp cho người tiêu dùng cuối cùng nhằm thỏa mãn nhu cầu của họ Bán lẻ không chỉ đơn thuần là giao dịch thương mại, mà còn bao gồm việc cung cấp hàng hóa và dịch vụ để người tiêu dùng sử dụng cho mục đích cá nhân, không mang tính chất kinh doanh.
Hàng tiêu dùng, theo định nghĩa của Wikipedia, là hàng hóa tiêu thụ cuối cùng, phục vụ cho nhu cầu cá nhân hoặc giao dịch, không được sử dụng để sản xuất hàng hóa khác.
Hàng tiêu dùng có ba loại phổ biến như sau:
Hàng hóa nhu cầu hàng ngày, hay còn gọi là hàng hóa tiện lợi, là những sản phẩm thường xuyên được mua mà không cần kế hoạch, thường có mức giá thấp Những mặt hàng này được phân phối rộng rãi bởi các nhà buôn thông qua chiến lược tiếp cận thị trường đại chúng Chúng có thể được tìm thấy tại nhiều địa điểm khác nhau, bao gồm bánh mì, xăng dầu, sách báo, giấy, và thường là những sản phẩm tiêu thụ nhanh.
Hàng hóa mua sắm, hay còn gọi là hàng hóa giá trị cao, là những sản phẩm có giá trị lớn và thường được tiêu thụ ít hơn so với hàng hóa hàng ngày Khi khách hàng quyết định mua một món hàng giá trị cao, họ thường thực hiện việc so sánh, lựa chọn kỹ lưỡng và lập kế hoạch tài chính để tiết kiệm tiền Những sản phẩm này thường được tiếp thị thông qua các chiến dịch quảng cáo từ nhà sản xuất và đại lý, và thường được bày bán tại các cửa hàng chuyên biệt Ví dụ về hàng hóa giá trị cao bao gồm nước hoa, đồ nội thất thương hiệu, quần áo cao cấp, ô tô, tủ lạnh, máy giặt, điện thoại thông minh và các sản phẩm bền lâu khác.
Sản phẩm đặc biệt và đặc sản, hay còn gọi là hàng hóa đặc sản, là những mặt hàng xa xỉ hiếm có, thường không có nhiều thương hiệu tương đương trên thị trường Những sản phẩm này thường có giá rất cao và được quảng cáo thông qua các chiến lược tiếp thị độc quyền Chúng chỉ được phân phối bởi các đại lý thương hiệu được lựa chọn, ví dụ như đồng hồ sang trọng, pha lê quý, rượu vang và xe hơi hạng sang (Minh Anh, 2018).
2.1.1.2 Khái niệm phát triển loại hình bán lẻ hàng tiêu dùng
* Khái niệm loại hình bán lẻ
Theo Jeroen C.A Potjes và A Roy Thurik (1993), bán lẻ bao gồm nhiều hình thức như cửa hàng bán lẻ, doanh nghiệp bán lẻ và các tổ chức trung gian giữa doanh nghiệp và cửa hàng bán lẻ.
Loại hình cửa hàng bán lẻ bao gồm các chiến lược kinh doanh mà nhà bán lẻ áp dụng tại cửa hàng để thực hiện hoạt động bán lẻ Nhà bán lẻ dựa vào thị trường mục tiêu để quyết định về hàng hóa, thiết kế cửa hàng, vị trí, quy mô, chính sách giá cả, phương thức bán hàng và hình thức thanh toán Những quyết định này sẽ hình thành nên loại hình bán lẻ cụ thể.
Doanh nghiệp bán lẻ là mô hình kinh doanh bao gồm nhiều cửa hàng có thể cùng hoặc khác loại hình Các doanh nghiệp này sử dụng nguồn lực như nhân lực, tài chính và thông tin để đạt được mục tiêu kinh doanh Họ đưa ra quyết định liên quan đến tổ chức, quản lý và vận hành các hoạt động của các cửa hàng thuộc sở hữu, nhằm tối ưu hóa hiệu quả kinh doanh.
Cở sở thực tiễn của phát triển các loại hình bán lẻ hàng tiêu dùng gồm
2.2.1 Kinh nghiệm phát triển các loại hình bán lẻ hàng tiêu dùng ở nước ngoài * Kinh nghiệm phát triển các loại hình bán lẻ hàng tiêu dùng ở Thái Lan
Theo Thu Hiền Doãn (2016), trong quá trình phát triển các loại hình bán lẻ hàng tiêu dùng, Thái Lan đã đạt được những thành tựu nhất định nhưng cũng đối mặt với nhiều thách thức.
Bán lẻ hàng tiêu dùng ở Thái Lan chủ yếu được chia thành hai loại hình: bán lẻ truyền thống và bán lẻ hiện đại Bán lẻ truyền thống, hay còn gọi là "các cửa hàng ở góc phố" hoặc "các cửa hàng bình dân", thường nằm trong các khu vực dân cư nhỏ, yêu cầu vốn đầu tư không lớn và có phương thức quản lý đơn giản Khách hàng chủ yếu là cư dân địa phương Ngược lại, bán lẻ hiện đại tại Thái Lan áp dụng phương thức quản lý chuyên nghiệp và chiến lược kinh doanh bài bản.
Trước khủng hoảng tài chính Châu Á, thương mại truyền thống đóng vai trò quan trọng trong hệ thống bán lẻ hàng tiêu dùng tại Thái Lan Chính phủ Thái Lan đã mở cửa thị trường bán lẻ nhưng không cho phép các tập đoàn nước ngoài xây dựng chuỗi siêu thị lớn hay đầu tư vào trung tâm thương mại Thay vào đó, mô hình cửa hiệu tạp hóa gia đình (mom-and-pop) đã được triển khai thành công, phục vụ nhóm đối tượng thu nhập thấp tại các vùng miền khó khăn Đây được xem là kênh phân phối quan trọng để thúc đẩy tiêu dùng sản phẩm nội địa, với chương trình hỗ trợ vốn nâng cấp cửa hiệu tạp hóa gia đình tại nhiều tỉnh thành Hàng hóa tại các cửa hiệu này có giá cả cạnh tranh, phù hợp với mức sống của người dân địa phương.
* Kinh nghiệm phát triển các loại hình bán lẻ hàng tiêu dùng ở Ấn Độ
Theo Thu Hiền Doãn (2016), trong quá trình phát triển các loại hình bán lẻ hàng tiêu dùng, Ấn Độ đã đạt được những thành tựu nhất định nhưng cũng đối mặt với nhiều thách thức.
Mặc dù các tập đoàn lớn đang nỗ lực hiện đại hóa thị trường bán lẻ tại Ấn Độ, nhưng hệ thống cửa hàng nhỏ và chợ ngoài trời vẫn giữ vững sức sống mạnh mẽ của mình.
Năm ngoái, nhiều chuyên gia dự đoán rằng thị trường bán lẻ Ấn Độ sẽ phát triển mạnh mẽ với sự gia nhập của các tập đoàn bán lẻ đa quốc gia, nhưng thực tế lại không diễn ra như kỳ vọng.
Luật pháp Ấn Độ hiện chỉ cho phép các cửa hàng nước ngoài bán sản phẩm mang nhãn hiệu riêng, tạo ra khó khăn cho nhiều tập đoàn bán lẻ tổng hợp như Wal-Mart Để vượt qua rào cản này, các công ty phải liên doanh với doanh nghiệp trong nước, yêu cầu nhà cung cấp dán nhãn sản phẩm theo tên của họ, hoặc thành lập các trung tâm bán buôn lớn, cam kết cung cấp hàng hóa cho các công ty bán lẻ, khách sạn và nhà hàng.
Hệ thống siêu thị mới của các doanh nghiệp bán lẻ trong nước đang nỗ lực nâng cao thương hiệu Tập đoàn Barti đã mở một trung tâm tập huấn kỹ thuật nông nghiệp, nơi nông dân trồng gạo và lúa mì ở Punjab được hướng dẫn phương pháp xen canh gối vụ để cung cấp nông sản cho siêu thị quanh năm.
Hệ thống cửa hàng nhỏ và chợ ngoài trời vẫn giữ vững vị trí quan trọng trong thị trường bán lẻ Ấn Độ, cho thấy thói quen mua sắm này đã ăn sâu vào đời sống của người dân nơi đây.
* Kinh nghiệm phát triển các loại hình bán lẻ hàng tiêu dùng ở Trung Quốc
Sự xuất hiện của các tập đoàn bán lẻ lớn toàn cầu đã thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế Trung Quốc, tuy nhiên, sự lớn mạnh này cũng đã khiến ngành bán lẻ và công nghiệp nhẹ của nước này gặp nhiều khó khăn.
Sự xuất hiện của các tập đoàn bán lẻ nước ngoài đã tác động mạnh mẽ đến ngành công nghiệp bán lẻ truyền thống của Trung Quốc, đẩy nhiều công ty vào tình trạng nguy cơ phá sản và gia tăng tỷ lệ thất nghiệp Hiện tại, chỉ khoảng 10 tập đoàn bán lẻ nhà nước Trung Quốc đạt doanh thu trên 10 tỷ NDT/năm, trong khi 11 hệ thống siêu thị nước ngoài đều có doanh thu đạt 20 tỷ NDT/năm Với thương hiệu mạnh và khả năng kinh doanh vượt trội, các tập đoàn này thường áp dụng chiến lược ép giá, bán phá giá và kéo dài thời gian thanh toán để tối ưu hóa vòng quay vốn Thêm vào đó, chính quyền địa phương đã triển khai nhiều chính sách ưu đãi nhằm thu hút đầu tư, tạo điều kiện thuận lợi cho các tập đoàn bán lẻ nước ngoài hoạt động mạnh mẽ hơn tại thị trường Trung Quốc.
Theo tính toán, một siêu thị lớn với diện tích 10.000 m2 có khả năng thay thế 300 cửa hàng bán lẻ nhỏ Việc mở hàng ngàn siêu thị lớn của nước ngoài dẫn đến hàng trăm ngàn cửa hàng nhỏ ở Trung Quốc phải đóng cửa và hàng vạn người mất việc Chẳng hạn, sau khi Carrefour khai trương siêu thị tại Thượng Hải, ba siêu thị quốc doanh trong bán kính 5 km đã lần lượt phá sản.
Phương châm kinh doanh "không kiếm lợi nhuận từ người tiêu dùng mà kiếm lời từ nhà sản xuất" đã được các tập đoàn bán lẻ xuyên quốc gia áp dụng triệt để, đặc biệt tại Trung Quốc Các tập đoàn này đã ép buộc nhà sản xuất ký kết các hợp đồng cung cấp hàng hóa không công bằng, dẫn đến tình trạng khó khăn cho ngành công nghiệp nhẹ Nhân dịp các ngày lễ lớn, họ còn thu lệ phí từ nhà sản xuất, khiến lợi nhuận của họ giảm sút và mức lương của công nhân ngày càng thấp hơn.
Trước áp lực từ việc cạnh tranh giá rẻ khốc liệt, các doanh nghiệp Trung Quốc đã quyết định từ chối hợp tác với những tập đoàn lớn như Wal Mart (Mỹ) và Carrefour (Pháp).
Vào tháng 10/2006, Chính phủ Trung Quốc đã ban hành Biện pháp quản lý hoạt động buôn bán công bằng giữa nhà bán lẻ và nhà sản xuất, cấm thu phí vô lý và kéo dài thời gian nợ của nhà bán lẻ Chính phủ cũng yêu cầu kiểm soát chặt chẽ hành vi kinh doanh không đúng đắn của các tập đoàn xuyên quốc gia, đồng thời khuyến khích các nhà sản xuất trong nước nâng cao khả năng cạnh tranh và tự lực tự chủ để đứng vững trước sức ép từ các đại gia bán lẻ toàn cầu.
2.2.2 Kinh nghiệm phát triển các loại hình bán lẻ hàng tiêu dùng ở trong nước * Kinh nghiệm phát triển các loại hình bán lẻ hàng tiêu dùng ở tỉnh Bạc Liêu
Những nghiên cứu có liên quan
PGS.TS Phan Thị Thu Hoài (2008) đã thực hiện nghiên cứu về xu hướng lựa chọn cửa hàng bán lẻ của người tiêu dùng tại Hà Nội, xây dựng khung lý thuyết về hành vi lựa chọn điểm bán và các yếu tố ảnh hưởng Nghiên cứu khảo sát thực trạng hành vi và xu hướng mua sắm của người tiêu dùng trong nội thành Hà Nội, đồng thời phân tích đặc điểm hoạt động kinh doanh và marketing của các doanh nghiệp thương mại bán lẻ Đề tài tập trung vào các mô hình lựa chọn cửa hàng và đề xuất giải pháp marketing cho doanh nghiệp nhằm khai thác hiệu quả xu hướng lựa chọn điểm bán và dịch vụ phân phối của người tiêu dùng.
Phạm Hữu Thìn (2008) trong tác phẩm “Giải pháp phát triển các loại hình tổ chức bán lẻ văn minh, hiện đại ở Việt Nam” đã hệ thống hóa và mở rộng lý luận về tổ chức bán lẻ, làm rõ các yếu tố tác động và điều kiện cần thiết cho sự phát triển của các loại hình này tại Việt Nam Bằng việc phân tích thực trạng, tác giả chỉ ra những đặc thù, hạn chế và nguyên nhân ảnh hưởng đến sự phát triển của tổ chức bán lẻ hiện đại, từ đó đề xuất giải pháp nhằm thúc đẩy sự phát triển của các loại hình tổ chức bán lẻ văn minh, hiện đại trong nước.
Mai Việt Dũng (2010) trong bài viết “Giải pháp thúc đẩy sự phát triển của các loại hình tổ chức bán lẻ hiện đại tại Việt Nam” đã phân tích thực trạng phát triển và quản lý nhà nước đối với các tổ chức bán lẻ hiện đại Tác giả đưa ra các giải pháp và định hướng phát triển phù hợp cho từng loại hình tổ chức bán lẻ tại Việt Nam.
Luận án tiến sĩ của Phạm Hồng Tú (2011) đã hệ thống hóa và phát triển lý luận về thị trường bán lẻ hàng tiêu dùng ở nông thôn Việt Nam trong giai đoạn 2010 - 2020, dựa trên kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Nghiên cứu đã phân tích và đánh giá thực trạng phát triển thị trường bán lẻ, các chính sách của Nhà nước, đồng thời chỉ ra kết quả đạt được, hạn chế và nguyên nhân Từ đó, luận án đề xuất quan điểm, mục tiêu và phương hướng hoàn thiện khung chính sách, cũng như xây dựng cấu trúc thị trường bán lẻ hàng tiêu dùng nông thôn, kèm theo các giải pháp mới có giá trị thực tiễn cao nhằm thúc đẩy hoạt động bán lẻ trong khu vực này.
Hoàng Thị Thắm (2014) đã thực hiện luận văn về phát triển hệ thống bán lẻ hiện đại tại thành phố Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh Phúc, Thái Nguyên, nhằm hệ thống hóa và bổ sung cơ sở lý luận về lĩnh vực này Luận văn tiến hành phân tích và đánh giá thực trạng phát triển hệ thống bán lẻ hiện đại tại Vĩnh Yên một cách khoa học Từ những kết quả nghiên cứu, tác giả đề xuất các giải pháp và kiến nghị thiết thực nhằm thúc đẩy sự phát triển của hệ thống bán lẻ hiện đại trong khu vực.
Thái Hồng Duy (2016), “Phát triển hệ thống bán lẻ hàng hóa tại tỉnh Nghệ
Luận văn tại Khánh Hòa đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về phát triển hệ thống bán lẻ hàng hóa Thông qua việc phân tích thực trạng phát triển hệ thống bán lẻ hàng hóa, luận văn đề xuất các giải pháp nhằm thúc đẩy sự phát triển của hệ thống này tại tỉnh Nghệ An trong giai đoạn 2015-2020, đồng thời tính đến triển vọng đến năm 2025.
Các công trình nghiên cứu hiện có đều liên quan đến đề tài luận văn, cho phép tác giả kế thừa kết quả để giải quyết các nội dung như khái niệm bán lẻ, các loại hình bán lẻ hàng tiêu dùng, và lý luận về phát triển bán lẻ Tuy nhiên, chưa có nghiên cứu nào giải quyết toàn diện và hệ thống các vấn đề lý luận và thực tiễn về phát triển các loại hình bán lẻ hàng tiêu dùng hiện đại và truyền thống Nghiên cứu này sẽ tập trung vào việc làm rõ các con đường và giải pháp phát triển các loại hình bán lẻ hàng tiêu dùng, dựa trên điều kiện cụ thể của thành phố Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh Phúc.