Cơ sở lý luận và thực tiễn
Cơ sở lý luận về xổ số và hoạt động kinh doanh XSKT
Xổ số là một hình thức giải trí lâu đời, trở thành ngành kinh doanh hấp dẫn và phát triển nhanh chóng trên toàn thế giới Sự gia tăng nhu cầu giải trí và thử vận may trong xã hội đã thúc đẩy thị trường xổ số phát triển mạnh mẽ, với nhiều hình thức xổ số được tổ chức và công ty cung cấp Nếu không có biện pháp quản lý hợp lý từ nhà nước, nhu cầu này có thể dẫn đến hoạt động xổ số bất hợp pháp, tạo cơ hội cho các tổ chức tội phạm kiếm lợi nhuận cao Khi nhà nước áp dụng chính sách quản lý phù hợp, người dân sẽ tin tưởng hơn vào sản phẩm xổ số Tại Việt Nam, hoạt động xổ số kiến thiết (XSKT) đã bắt đầu từ năm 1962, nhằm đáp ứng nhu cầu giải trí và sử dụng nguồn thu vào các công trình phúc lợi công cộng Tuy nhiên, một số cá nhân đã lợi dụng sự hấp dẫn của XSKT để kinh doanh trái phép hình thức “số đề”, thu hút nhiều người tham gia do không phải nộp thuế và dịch vụ hấp dẫn hơn, gây ảnh hưởng lớn đến hoạt động của XSKT.
Xổ số là một hình thức giải trí mang tính văn hóa và xã hội, đồng thời có mục tiêu kinh tế tại nhiều quốc gia Dù xổ số và cờ bạc khác nhau, nhưng ranh giới giữa chúng rất mong manh Cờ bạc chủ yếu dựa vào may rủi, nhưng vẫn thu hút nhiều người, bất chấp những rủi ro tài chính Nếu xổ số được tổ chức và quản lý bởi Nhà nước với nguyên tắc "ích nước lợi nhà", nó sẽ có định hướng tích cực Ngược lại, quản lý kém có thể dẫn đến việc xổ số trở thành công cụ thúc đẩy cờ bạc Tại Việt Nam, XSKT do Bộ Tài chính tổ chức và quản lý chặt chẽ, không chỉ mang tính chất tài chính mà còn có tác động xã hội lớn, do đó không thể chỉ xem xét dưới góc độ lợi nhuận mà còn phải coi nó như một biện pháp điều tiết thu nhập.
Mục đích và bản chất của XSKT thay đổi tùy theo từng xã hội, dẫn đến sự đa dạng trong nhận thức và quan niệm về xổ số, cả chung và riêng.
Sau khi giành được độc lập, nước Việt Nam dân chủ cộng hoà ra đời
Năm 1945, Nhà nước đã ban hành các Nghị định 258-TC (12/3/1946), 375-TC (15/5/1946) và 381-TC (21/5/1946) nhằm tổ chức phát hành xổ số kiến thiết (XSKT) phục vụ nhu cầu vui chơi giải trí lành mạnh của nhân dân và góp phần xây dựng đất nước.
Nhà nước ta, với bản chất là Nhà nước của dân, vì dân, có mục đích hoạt động và bản chất xổ số khác biệt so với xổ số Đông Dương trước đây Từ năm 1946, Nhà nước đã cho phép tổ chức xổ số nhưng yêu cầu phân biệt rõ ràng với các hình thức cờ bạc Để ngăn chặn cờ bạc, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh số 166 ngày 14/4/1948, yêu cầu xử lý nghiêm các hành vi đánh bạc.
Trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp, hoạt động xổ số chưa được tổ chức do nhiều khó khăn Sau khi hòa bình lập lại vào năm 1954, miền Bắc bắt đầu xây dựng đất nước, và vào đầu năm 1962, Chính phủ ban hành Nghị định số 31/NĐ-CP cho phép một số tỉnh, thành phố tổ chức phát hành xổ số, với Hà Nội là đơn vị đầu tiên Từ đó, xổ số ở Việt Nam được gọi là XSKT, đánh dấu sự hình thành và phát triển khái niệm xổ số tại nước ta.
Xổ số kiến thiết (XSKT) ở Việt Nam có hình thức hoạt động tương tự như xổ số tại nhiều quốc gia khác trên thế giới, bắt nguồn từ các trò chơi dân gian Qua thời gian, những trò chơi đoán chữ, đoán số đã phát triển thành hình thức giải trí có thưởng và được gọi là xổ số.
Các hình thức tổ chức hoạt động xổ số trên thế giới rất đa dạng, có thể là do Nhà nước, tổ chức đoàn thể hoặc cá nhân thực hiện Mục đích chính của việc tổ chức xổ số là kinh doanh và tìm kiếm lợi nhuận cho các chủ thể đứng ra tổ chức Vì vậy, xổ số được coi là một hình thức kinh doanh trò chơi có thưởng, tương tự như các lĩnh vực khác Hoạt động xổ số ngày càng được thương mại hóa mạnh mẽ nhằm tối đa hóa lợi nhuận, và lợi nhuận này thuộc về các nhà tổ chức Do đó, xổ số thực chất chỉ là một loại hàng hóa dịch vụ mà không có đặc thù gì về bản chất và mục đích hoạt động.
Tại Việt Nam, hoạt động xổ số được Nhà nước độc quyền tổ chức và quản lý, bao gồm các cơ quan được uỷ quyền thực hiện Xuất phát từ nhu cầu giải trí và phát triển kinh tế - xã hội của cộng đồng, Nhà nước đã khởi xướng hoạt động xổ số, gọi là XSKT.
Hoạt động xổ số kiến thiết (XSKT) do Nhà nước tổ chức nhằm phục vụ lợi ích chung của nhân dân, thể hiện rõ bản chất dân chủ và ý nghĩa tốt đẹp của chế độ Khác với xổ số thời kỳ cũ, XSKT không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn có tác động xã hội sâu sắc, góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội Thực chất, XSKT là hình thức huy động một phần thu nhập của các tầng lớp xã hội để phục vụ phúc lợi cộng đồng Hoạt động này có tính kích thích và nhạy cảm, ảnh hưởng tích cực và tiêu cực đến xã hội, tùy thuộc vào cách thức quản lý của Nhà nước.
XSKT đã đóng góp đáng kể cho ngân sách nhà nước, nhưng từ những năm 80, đặc biệt là thập niên 90, nạn số đề đã phát triển mạnh mẽ, dẫn đến những quan điểm sai lệch về XSKT trong xã hội Một số người cho rằng hoạt động của XSKT không đáp ứng nhu cầu của người dân và thiếu quản lý, tạo điều kiện cho tệ nạn số đề lợi dụng Nhiều ý kiến cực đoan đã cho rằng "Xổ số là cờ bạc" hay "Xổ số là trò chơi đỏ đen", thậm chí coi số đề là "đứa con quái thai" của XSKT.
XSKT không phải là nguồn gốc của trò chơi số đề, mà số đề là một trò chơi dân gian đã tồn tại từ lâu trước khi XSKT xuất hiện Mặc dù XSKT đã bị lợi dụng bởi số đề, nhưng cần nhận thức rằng XSKT chưa đủ truyền đạt ý nghĩa tích cực của việc xây dựng mà vẫn để lại tư tưởng cờ bạc cho người chơi Sự tồn tại của những người đam mê cờ bạc phản ánh một thực tế xã hội, do đó, trách nhiệm của Nhà nước và xã hội là cần tiếp tục tuyên truyền, giáo dục hiệu quả và cải tiến hoạt động của XSKT để nó trở thành một hình thức giải trí lành mạnh, mang lại lợi ích cho cộng đồng.
XSKT kết hợp giữa yếu tố giải trí lành mạnh và cờ bạc, với ranh giới giữa hai khía cạnh này rất mỏng manh Tuy nhiên, tính chất chủ đạo của XSKT vẫn là vui chơi giải trí.
Chính vì vậy, có thể nêu khái niệm về XSKT và hoạt động XSKT ở nước ta như sau:
XSKT là một hình thức giải trí do Nhà nước quản lý, nhằm thu hút sự tham gia của người dân và tạo nguồn vốn phục vụ lợi ích chung cho xã hội.
Hoạt động XSKT liên quan đến việc đồng hoá các quan hệ và hành vi của các chủ thể tham gia, bao gồm Nhà nước, doanh nghiệp phát hành, người mua và các tổ chức hiệp hội XSKT Mặc dù hoạt động này có những điểm tương đồng với các thị trường hàng hoá và dịch vụ khác, nhưng nó cũng mang tính chất đặc thù của một thị trường tài chính, nơi mà Nhà nước thực hiện kiểm soát và quản lý chặt chẽ.
2.1.1.2 Bản chất của hoạt động kinh doanh XSKT