Cơ sở lý luận và thực tiễn về kiểm soát chi vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước qua kho bạc nhà nước
Cơ sở lý luận về kiểm soát chi vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước qua kho bạc nhà nước
Vốn đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) từ ngân sách Nhà nước được quản lý và phân bổ thông qua Kho bạc Nhà nước, đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả trong sử dụng nguồn lực tài chính Kho bạc Nhà nước không chỉ là nơi tiếp nhận và quản lý vốn đầu tư mà còn thực hiện các chức năng kiểm tra, giám sát nhằm bảo đảm các dự án được thực hiện đúng tiến độ và chất lượng Việc nắm rõ các khái niệm liên quan đến vốn đầu tư XDCB sẽ giúp các bên liên quan hiểu rõ hơn về quy trình và nguyên tắc hoạt động của ngân sách Nhà nước.
Theo Luật Ngân sách Nhà nước số 83/2015/QH13, Ngân sách nhà nước bao gồm tất cả các khoản thu chi dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định, được quyết định bởi cơ quan nhà nước có thẩm quyền nhằm đảm bảo thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của Nhà nước.
Chi đầu tư phát triển là nhiệm vụ quan trọng của ngân sách nhà nước, bao gồm chi cho xây dựng cơ bản và các nhiệm vụ chi đầu tư khác theo quy định pháp luật.
Chi ngân sách nhà nước bao gồm các khoản chi cho phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh, hoạt động của bộ máy nhà nước, trả nợ, viện trợ và các khoản chi khác theo quy định pháp luật Ngân sách nhà nước được chia thành ngân sách trung ương và ngân sách địa phương Ngân sách địa phương bao gồm ngân sách của các đơn vị hành chính có Hội đồng nhân dân và Uỷ ban nhân dân.
Nhiệm vụ chi của ngân sách trung ương gồm: Chi đầu tư phát triển và chi thường xuyên
Nhiệm vụ chi của ngân sách địa phương gồm: Chi đầu tư phát triển và chi thường xuyên
Vốn NSNN cho đầu tư phát triển và vốn sự nghiệp có tính chất đầu tư gồm:
- Vốn trong nước của các cấp ngân sách;
Vốn vay nợ nước ngoài và vốn viện trợ từ nước ngoài đóng vai trò quan trọng trong ngân sách nhà nước, hỗ trợ Chính phủ, các cấp chính quyền và các cơ quan nhà nước trong việc phát triển kinh tế và thực hiện các chương trình xã hội.
Cơ quan KBNN là cơ quan được giao nhiệm vụ kiểm soát thanh toán vốn đầu tư từ nguồn NSNN
2.1.2 Vai trò của Kho bạc Nhà nước trong kiểm soát chi vốn đầu tư XDCB từ NSNN
2.1.2.1 Sự cần thiết phải kiểm soát chi vốn đầu tư XDCB từ nguồn vốn NSNN Đất nước ta đang trong quá trình phát triển kinh tế, chính trị, xã hội ở mọi mặt, mọi lĩnh vực, đặc biệt Nhà nước ta ưu tiên trong lĩnh vực đầu tư, xây dựng các công trình cơ sở hạ tầng, kiến trúc thượng tầng, giao thông thủy lợi… Với nguồn vốn ngân sách có hạn, Vụ NSNN ở Trung ương cũng như các Sở, ban, ngành tài chính ở tỉnh, huyện là người trực tiếp quy định các khoản thu, chi NSNN phải có kế hoạch chi tiêu sao cho giảm thất thoát, lãng phí mà lại đem lại hiệu quả cao nhất Do vậy, phải thực hiện tốt công tác kiểm soát chi đầu tư XDCB:
Đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) đóng vai trò quan trọng trong ngân sách quốc gia, chiếm tỷ trọng lớn và liên quan đến nhiều cấp, nhiều ngành Việc đầu tư này không chỉ tạo ra cơ sở vật chất cho nền kinh tế mà còn góp phần vào tăng trưởng kinh tế quốc gia Do đó, việc đảm bảo các khoản chi đầu tư được thực hiện đúng mục đích, chức năng và không gây lãng phí là yêu cầu thiết yếu.
Việc kiểm soát chi ngân sách nhà nước, đặc biệt là chi đầu tư xây dựng cơ bản, đóng vai trò quan trọng trong tiết kiệm và chống lãng phí Trong bối cảnh ngân sách nhà nước hạn chế, nợ công gia tăng và nhu cầu chi cho phát triển kinh tế - xã hội ngày càng cao, việc này giúp tập trung nguồn lực tài chính vào các mục tiêu phát triển Điều này không chỉ góp phần kiểm soát lạm phát và ổn định tiền tệ mà còn lành mạnh hóa nền tài chính quốc gia.
Trong thời gian qua, cơ chế kiểm soát chi đầu tư đã được sửa đổi và hoàn thiện, nhưng vẫn chỉ quy định những vấn đề chung và chưa bao quát hết các phát sinh trong kiểm soát chi của ngân sách nhà nước Sự phát triển xã hội đã làm cho các nghiệp vụ chi trở nên đa dạng và phức tạp hơn, dẫn đến nhiều kẽ hở và bất cập Do đó, việc bổ sung kịp thời để hoàn thiện cơ chế kiểm soát chi đầu tư xây dựng cơ bản là rất cần thiết nhằm phù hợp với thực tiễn.
Nhiều chủ đầu tư lợi dụng sơ hở trong cơ chế quản lý để nhanh chóng sử dụng hết nguồn kinh phí, đặc biệt là hiện tượng chạy kinh phí vào cuối năm Điều này dẫn đến việc hồ sơ không đầy đủ, không hợp pháp và sai định mức, đơn giá theo quy định, gây ra tiêu cực và thất thoát ngân sách.
Việc kiểm soát chi tiêu ngân sách nhà nước (NSNN) là rất cần thiết, đặc biệt trong bối cảnh hạn chế nguồn vốn đầu tư và phụ thuộc vào vay mượn từ nước ngoài Cần thiết phải kiểm tra và kiểm soát các khoản chi để đảm bảo tính kỷ luật tài chính và uy tín quốc gia Kiểm soát hoạt động chi đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) giúp phát hiện và ngăn chặn kịp thời các gian lận, sai phạm, cũng như lãng phí trong việc sử dụng ngân sách, đảm bảo các khoản chi được sử dụng đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả Công tác kiểm soát chi NSNN thông qua Kho bạc Nhà nước (KBNN) ngày càng được hoàn thiện để phù hợp với sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
2.1.2.1 Vai trò của Kho bạc Nhà nước trong kiểm soát chi vốn đầu tư XDCB từ nguồn vốn NSNN
Trong hệ thống các cơ quan kiểm soát chi vốn đầu tư XDCB, KBNN có vai trò đặc thù, thể hiện qua các nội dung sau:
Thứ nhất, kiểm soát chi vốn đầu tư XDCB, KBNN góp phần đảm bảo sử dụng vốn từ NSNN đúng chế dộ, đúng mục đích, tiết kiệm
Đầu tư XDCB hiện nay được xem là lĩnh vực phức tạp, chịu ảnh hưởng từ nhiều yếu tố tự nhiên, kinh tế, chính trị và xã hội, với cơ chế chính sách kiểm soát chi thường xuyên thay đổi Do đó, cần có cơ quan giám sát toàn bộ quá trình sử dụng vốn đầu tư để đảm bảo hiệu quả Sản phẩm đầu tư XDCB thường có quy mô lớn và thời gian sản xuất dài, đòi hỏi sự tham gia của nhiều tổ chức và cá nhân Nếu không kiểm soát chặt chẽ, dễ dẫn đến lãng phí và thất thoát vốn nhà nước mà không xác định được trách nhiệm Việc kiểm soát chi vốn đầu tư XDCB từ nguồn NSNN tại KBNN sẽ giúp giám sát các chủ thể sử dụng vốn, buộc họ phải chi tiêu đúng mục đích và chế độ đã phê duyệt, từ đó hạn chế tình trạng lãng phí và thất thoát tài chính của Nhà nước.
Thứ hai, kiểm soát chi vốn đầu tư XDCB của KBNN góp phần đảm bảo chất lượng công trình xây dựng
Trong bối cảnh kinh tế thị trường hiện nay, quy luật cạnh tranh và giá trị buộc các nhà thầu xây dựng phải giảm giá thành để tối đa hóa lợi nhuận Tuy nhiên, việc cắt giảm định mức chi tiêu và thay đổi kết cấu công trình dẫn đến chất lượng công trình kém và tuổi thọ ngắn Do đó, kiểm soát chi vốn đầu tư xây dựng cơ bản tại Kho bạc Nhà nước (KBNN) là cần thiết để hạn chế tình trạng này và tăng cường kỷ luật tài chính cho các đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước Thêm vào đó, thông qua các hoạt động kiểm soát chi, KBNN cung cấp thông tin cho các cơ quan lập và phân bổ dự toán ngân sách hàng năm, giúp cấp vốn chính xác và phù hợp với tiến độ thực hiện dự án, từ đó nâng cao hiệu quả sử dụng vốn ngân sách nhà nước.
Thứ ba, KBNN được nhà nước giao nhiệm vụ kiểm soát thanh toán cuối cùng trước khi đồng vốn của nhà nước ra khỏi NSNN
KBNN có trách nhiệm pháp lý và phải báo cáo với cơ quan cấp trên về tính hợp pháp của việc chi tiêu Để thực hiện nhiệm vụ này, KBNN cần kiểm tra hồ sơ rút vốn theo quy định của Nhà nước về chi đầu tư XDCB Nếu phát hiện sai sót hoặc việc sử dụng vốn không đúng mục đích, không hiệu quả hoặc không phù hợp với hợp đồng dự án, KBNN có quyền từ chối thanh toán các khoản chi không hợp lý.
Thứ tư, KBNN tham gia nghiên cứu, soạn thảo và ban hành quy trình kiểm soát thanh toán vốn đầu tư thực hiện thống nhất trong cả nước
KBNN có nhiệm vụ cụ thể hóa các quy định pháp luật và chính sách của Đảng, Nhà nước liên quan đến kiểm soát chi kinh tế trong đầu tư xây dựng Điều này bao gồm việc xây dựng quy trình cụ thể cho các hoạt động tại KBNN, nhằm đảm bảo môi trường pháp lý thống nhất và đồng bộ trong việc thực hiện các quy định về kiểm soát chi và thanh toán vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước.
2.1.3 Nguyên tắc kiểm soát chi vốn đầu tư XDCB từ NSNN qua Kho bạc Nhà nước
Cơ sở thực tiễn công tác kiểm soát chi vốn đầu tư xdcb từ ngân sách nhà nước qua kho bạc nhà nước
KBNN Hà Nội hoạt động theo Quyết định số 108/2009/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, quy định chức năng và cơ cấu tổ chức của KBNN thuộc Bộ Tài chính Với vai trò quan trọng trong việc kiểm soát nguồn thu và nhiệm vụ chi lớn của Thủ đô, KBNN Hà Nội đã tích lũy nhiều kinh nghiệm quý báu, trở thành hình mẫu cho các KBNN khác trong hệ thống học tập và áp dụng.
Về cơ cấu tổ chức và cán bộ thanh toán vốn đầu tư XDCB:
Sau khi mở rộng địa giới hành chính, KBNN Hà Nội đã kiện toàn tổ chức với 12 phòng chuyên môn và 29 KBNN quận, huyện Để thực hiện nhiệm vụ kiểm soát thanh toán vốn đầu tư xây dựng, KBNN Hà Nội hiện có 4 phòng nghiệp vụ, bao gồm phòng kiểm soát chi NSNN Trung ương 1, 2, 3 và phòng kiểm soát chi NSNN địa phương.
Tại các KBNN quận, huyện thuộc KBNN Hà Nội, công tác kiểm soát thanh toán được thực hiện tại tổ hoặc phòng tổng hợp Đến hết năm, số cán bộ trực tiếp đảm nhận kiểm soát thanh toán vốn đầu tư XDCB của KBNN Hà Nội là một yếu tố quan trọng trong việc đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả trong quản lý tài chính công.
Năm 2015, KBNN có tổng cộng 245 cán bộ, tất cả đều có trình độ đại học và trên đại học Trong đó, văn phòng KBNN Hà Nội có 65 cán bộ, trong khi KBNN các quận, huyện có 180 cán bộ.
Về kiểm soát thanh toán vốn đầu tư XDCB:
KBNN Hà Nội thực hiện kiểm soát thanh toán vốn đầu tư xây dựng theo quy trình giao dịch một cửa và các hướng dẫn của KBNN cùng Bộ Tài chính Quy trình này áp dụng cho việc kiểm soát thanh toán vốn đầu tư và vốn sự nghiệp có tính chất đầu tư qua Kho bạc Nhà nước, đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả trong quản lý tài chính.
Trong những năm gần đây, Hà Nội đã chứng kiến sự gia tăng mạnh mẽ về vốn và dự án đầu tư, với số vốn đầu tư đạt 43.547.569 triệu đồng vào năm 2015, 49.527.593 triệu đồng vào năm 2016 và 55.235.745 triệu đồng vào năm 2017 Tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư năm sau luôn cao hơn năm trước, cho thấy sự phát triển tích cực Qua việc kiểm soát thanh toán hàng ngàn hồ sơ, Kho bạc Nhà nước Hà Nội đã tiết kiệm cho ngân sách nhà nước hàng tỷ đồng, cụ thể là 2.749 triệu đồng năm 2015, 3.870 triệu đồng năm 2016 và 4.102 triệu đồng năm 2017.
KBNN Hà Nội đạt được những thành tích đáng ghi nhận nhờ vào việc chú trọng đào tạo cán bộ kiểm soát thanh toán vốn đầu tư xây dựng từ NSNN, coi đây là khâu trọng tâm trong việc đảm bảo chất lượng kiểm soát thanh toán Bên cạnh đó, KBNN Hà Nội cũng ưu tiên bố trí cán bộ có trình độ chuyên môn cao cho công việc này, khẳng định vai trò quan trọng của bộ phận kiểm soát trong cơ cấu tổ chức của đơn vị.
Về áp dụng công nghệ thông tin trong kiểm soát thanh toán vốn đầu tư XDCB:
KBNN Hà Nội là một trong những Kho bạc tiên phong trong cả nước áp dụng chương trình kiểm soát chi và thanh toán vốn đầu tư trực tuyến từ năm 2000 Chương trình này cho phép theo dõi chi tiết từng dự án đầu tư, bao gồm tổng mức đầu tư, kế hoạch vốn hàng năm, cũng như các lần tạm ứng và thanh toán vốn của dự án Đặc biệt, vào năm 2011, KBNN đã nâng cao hiệu quả quản lý tài chính thông qua việc cải tiến hệ thống này.
Hà Nội đã triển khai chương trình kiểm soát chi vốn đầu tư xây dựng liên ngành giữa Kế hoạch và Đầu tư, Tài chính và KBNN Chương trình này giúp theo dõi chi tiết kế hoạch và tình hình thực hiện, thanh toán cho từng dự án và hợp đồng Đồng thời, nó kết nối thông tin và truyền dữ liệu về tình hình triển khai các dự án từ ngân sách thành phố giữa các cơ quan liên quan Mục tiêu là cung cấp số liệu kịp thời, đầy đủ và thống nhất, phục vụ cho công tác chỉ đạo và điều hành kế hoạch đầu tư xây dựng hàng năm của UBND thành phố Hà Nội.
2.2.2 Kinh nghiệm kiểm soát chi vốn đầu tư XDCB từ ngân sách nhà nước của Kho bạc Nhà nước Thái Nguyên
KBNN Thái Nguyên là đơn vị trực thuộc KBNN, có nhiệm vụ kiểm soát chi quỹ ngân sách nhà nước (NSNN) và thực hiện công tác thu, chi NSNN tại tỉnh Thái Nguyên, bao gồm 7 huyện, 1 thị xã và 1 thành phố trực thuộc.
Bộ máy của Kho bạc Nhà nước Thái Nguyên bao gồm 09 phòng nghiệp vụ và 08 Kho bạc huyện, với tổng cộng 232 cán bộ Trong số này, khoảng 15% cán bộ tham gia trực tiếp vào công tác kiểm soát thanh toán vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước.
Trong quá trình hoạt động, KBNN Thái Nguyên đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao, được Bộ Tài Chính, KBNN và Tỉnh ủy ghi nhận Với những thành tích nổi bật, KBNN Thái Nguyên vinh dự nhận Huân chương lao động hạng Nhất, hạng Nhì, hạng Ba và nhiều phần thưởng cao quý khác cho tập thể và cá nhân có thành tích tốt trong việc đảm bảo an toàn tài chính và tài sản nhà nước.
Trong những năm gần đây, công tác kiểm soát thanh toán vốn đầu tư cho các công trình kết cấu hạ tầng tại Thái Nguyên đã có sự tăng trưởng ổn định, với tỷ lệ giải ngân cao, đạt 91.63% vào năm 2015 và duy trì trên 89% trong các năm tiếp theo KBNN Thái Nguyên đã thực hiện kiểm soát chặt chẽ hồ sơ thanh toán từ các chủ đầu tư, qua đó phát hiện nhiều sai sót như sai khối lượng so với thiết kế và sai sót trong tính toán Nhờ đó, hàng ngàn khoản chi đầu tư không đúng chế độ chính sách của Nhà nước đã được phát hiện, yêu cầu các chủ đầu tư sửa đổi và hoàn thiện hồ sơ để đảm bảo tuân thủ đúng quy định và định mức của Nhà nước.
KBNN Thái Nguyên đã đạt được nhiều thành tích nhờ vào việc đào tạo cán bộ và hướng dẫn các chủ đầu tư về chính sách mới của Nhà nước Trong quá trình kiểm soát thanh toán vốn đầu tư XDCB, KBNN Thái Nguyên đã phối hợp hiệu quả với các sở, ngành liên quan, thực hiện tốt vai trò tham mưu cho chính quyền địa phương Đặc biệt, KBNN tỉnh còn chủ động kiểm tra thực tế tại một số dự án trọng điểm để nắm bắt tình hình triển khai, từ đó đề xuất các giải pháp giúp UBND tỉnh tháo gỡ vướng mắc, đẩy nhanh tiến độ thi công, thu hồi tạm ứng, quyết toán dự án hoàn thành và điều chỉnh kế hoạch vốn hợp lý, tránh lãng phí.
KBNN tỉnh đang thực hiện phân cấp nhiệm vụ kiểm soát thanh toán vốn đầu tư cho KBNN cấp huyện, nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho các chủ đầu tư và ban kiểm soát chi dự án Việc này không chỉ giúp giảm bớt khối lượng công việc kiểm soát thanh toán của phòng Kiểm soát chi NSNN KBNN tỉnh, mà còn cho phép họ dành nhiều thời gian hơn cho việc kiểm tra, hướng dẫn nghiệp vụ và phân tích, đánh giá công tác kiểm soát thanh toán vốn đầu tư từ NSNN.
2.2.3 Kinh nghiệm rút ra cho Kho bạc Nhà nước Mỹ Hào trong kiểm soát thanh toán vốn đầu tư XDCB từ ngân sách Nhà nước
