BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH -------------- Bïi hoµng nam NÂNG CAO HIỆU QUẢ SỬ DỤNG THIẾT BỊ DẠY HỌC NÂNG CAO HIỆU QUẢ SỬ DỤNG THIẾT BỊ DẠY HỌC TRONG PHÒNG HỌC BỘ MÔN VẬT LÍ TRƯỜNG THPT TRONG PHÒNG HỌC BỘ MÔN VẬT LÍ TRƯỜNG THPT Áp dụng dạy học chương “Động lực học chất điểm” Áp dụng dạy học chương “Động lực học chất điểm” Lớp 10 THPT, chương trình chuẩn Lớp 10 THPT, chương trình chuẩn CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC VẬT LÝ MÃ SỐ: 60.14.10 LUẬN VĂN THẠC SỸ GIÁO DỤC HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS PHẠM THỊ PHÚ Vinh 2010 – Lời cảm ơn Tác giả luận văn chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Khoa sau đại học, Khoa Vật lý, Tổ Phương pháp giảng dạy khoa Vật lý của trường Đại học Vinh. Cảm ơn Ban giám hiệu, tổ Vật lý trường THPT Đặng Thúc Hứa – Thanh Chương – Nghệ An, cảm ơn Ban giám hiệu, tổ Vật lý các trường THPT trên địa bàn các huyện dọc quốc lộ 46 – Tỉnh Nghệ An. Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới cô giáo, PGS.TS. Phạm Thị Phú, người đã tận tình hướng dẫn, động viên và giúp đỡ tác giả trong suốt thời gian nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tác giả xin chân thành cảm ơn Quý Thầy, Cô giáo và các Bạn đồng nghiệp đã quan tâm giúp đỡ, đóng góp nhiều ý kiến quý báu cho luận văn. Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn đối với gia đình và những người thân đã động viên và tạo điều kiện thuận lợi để tác giả hoàn thành luận văn này. Thanh Chương, ngày 25 tháng 11 năm 2010 Tác giả Bùi Hoàng Nam LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận văn Bùi Hoàng Nam B¶ng viÕt t¾t Viết tắt Cụm từ PHBM Phòng học bộ môn PHTT Phòng học truyền thống PTDH Phương tiện dạy học 5 GV Giáo viên HS Học sinh SGK Sách giáo khoa SBT Sách bài tập TH Trung học THPT Trung học phổ thông THCS Trung học cơ sở TN Thực nghiệm ĐC Đối chứng 6 MỤC LỤC BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO .1 Bïi hoµng nam .1 LUẬN VĂN THẠC SỸ GIÁO DỤC HỌC 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Đổi mới phương pháp dạy học là một quá trình tất yếu của thời đại của cả thế giới nói chung và của Việt Nam nói riêng. Trong nền kinh tế của thế kỉ XXI này, nền giáo dục phải tạo ra con người có trí tuệ phát triển, tích cực, năng động, sáng tạo, thể hiện tinh thần hợp tác và tính nhân văn cao. Nghị quyết Trung ương 4 khóa VII, nghị quyết Trung ương 2 khóa VIII của hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Việt Nam đã đề cập rất cụ thể về vấn đề đổi mới phương pháp dạy học. Quá trình dạy học muốn thành công cần phải có sự kết hợp chặt chẽ giữa nội dung, phương pháp và phương tiện dạy học. Muốn đổi mới phương pháp dạy học đòi hỏi phải nắm vững về lí luận dạy học và sử dụng phương tiện dạy học một cách hợp lí. Thực nghiệm luôn đóng vai trò quan trọng hàng đầu trong vật lí học. Đặc biệt quá trong quá trình dạy học ở trường THPT, các kiến thức phần lớn được hình thành từ con đường thực nghiệm. Thí nghiệm là một khâu then chốt trong phương pháp thực nghiệm. Hiện nay thiết bị thí nghiệm và một số thiết bị hiện đại đã được Bộ giáo dục và đào tạo trang bị tương đối đầy đủ cho các trường phổ thông cho tất cả các khối lớp. Tuy nhiên, do nhiều yếu tố chủ quan và khách quan như khả năng làm thí nghiệm của giáo viên và học sinh còn hạn chế, thiết bị thí nghiệm còn chưa đạt chất lượng, thời gian tiến hành thí nghiệm chưa đảm bảo, phần nhiều giáo viên ngại phải “tay xách nách mang” thiết bị từ phòng chứa thiết bị lên phòng học, cách sắp xếp, bố trí thiết bị ở phòng học bộ môn chưa được hợp lí, … dẫn đến việc sử dụng thiết bị thí nghiệm của giáo viên trong dạy học còn ít, việc hình thành kiến thức cho học sinh bằng con đường thực nghiệm là chưa cao. Nhược điểm trên có thể được khắc phục nếu 7 chúng ta sử dụng một cách hợp lí phòng học bộ môn và các thiết bị dạy học trong phòng học bộ môn. Trong chương trình vật lí trung học phổ thông, đặc biệt là chương “Động lực học chất điểm” chúng tôi thấy thiết bị được cung cấp tương đối đầy đủ, tuy nhiên độ chính xác chưa thật sự cao. Hầu hết các kiến thức trong chương này đều được xây dựng trên cơ sở thực nghiệm tuy nhiên thực tế thì giáo viên rất ít sử dụng thiết bị thí nghiệm và các thiết bị hiện đại hỗ trợ để giảng dạy. Vì những lí do nêu trên đồng thời để góp phần thúc đẩy việc sử dụng thiết bị thí nghiệm, các thiết bị hiện đại khác vào dạy học và đổi mới phương pháp dạy học chúng tôi chọn vấn đề nghiên cứu: “Nâng cao hiệu quả sử dụng thiết bị dạy học trong phòng học bộ môn Vật lí trường THPT; áp dụng dạy học chương “Động lực học chất điểm” – Lớp 10 THPT, chương trình chuẩn” 2. Mục đích nghiên cứu Đề xuất biện pháp nâng cao hiệu quả sử dụng thiết bị dạy học trong PHBM vật lí trên cơ sở khảo sát bức tranh thực trạng PHBM các trường THPT thuộc các huyện: Hưng Nguyên, Nam Đàn, Thanh Chương, Đô Lương (Các trường THPT dọc quốc lộ 46 tỉnh Nghệ An). Áp dụng dạy học chương “ Động lực học chấy điểm” – Vật lí 10 THPT, chương trình chuẩn. 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài - Hoạt động dạy học vật lí. - Phòng học bộ môn Vật lí. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phòng học bộ môn Vật lí các trường THPT thuộc các trường THPT dọc quốc lộ 46 tỉnh Nghệ An. - Chương “Động lực học chất điểm” - Lớp 10 THPT, chương trình chuẩn. 4. Giả thuyết khoa học Trên cơ sở bức tranh phản ánh đúng thực trạng PHBM Vật lí sẽ đề xuất được các biện pháp hợp lí, khả thi, khai thác có hiệu quả các thiết bị dạy học trong phòng học bộ môn Vật lí THPT trong điều kiện hiện nay của các trường THPT, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Vật lí ở trường THPT. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận về phòng học bộ môn nói chung và phòng học bộ môn Vật lí ở trường THPT nói riêng. 8 5.2. Xây dựng bức tranh thực trạng phòng học bộ môn vật lí ở các trường THPT dọc quốc lộ 46 tỉnh Nghệ An. 5.3. Đề xuất các biện pháp khai thác hiệu quả PHBM Vật lí. 5.4. Nghiên cứu mục tiêu, nội dung, chương trình, các phương tiện dùng cho dạy học chương “Động lực học chất điểm” – Lớp 10 THPT, chương trình chuẩn. 5.5. Áp dụng thử nghiệm các biện pháp dạy học chương “Động lực học chất điểm” – Lớp 10 THPT, chương trình chuẩn. 5.6. Thực nghiệm sư phạm các biện pháp đã đề xuất vào dạy học chương “Động lực học chất điểm” – Lớp 10 THPT, chương trình chuẩn để đánh giá tính khả thi, tính hiệu quả của các giải pháp đó; điều chỉnh và hoàn thiện đề tài. 6. Phương pháp nghiên cứu 6.1. Nghiên cứu lí luận: Đọc các sách, tài liệu về những vấn đề liên quan đến việc giải quyết các nhiệm vụ đã đề ra trong luận văn. 6.2. Nghiên cứu thực tiễn: điều tra thực trạng phòng học bộ môn và việc sử dụng thiết bị dạy học trong phòng học bộ môn ở các trường THPT dọc quốc lộ 46. Tìm hiểu và xây dựng videoclip thí nghiệm giáo khoa. 6.3. Thực nghiệm sư phạm ở trường THPT Đặng Thúc Hứa – Thanh Chương – Nghệ An để đánh giá các giải pháp đã đề xuất trong luận văn. 7. Cấu trúc luận văn Luận văn gồm 3 phần: (gồm: 77 trang chính văn; 45 trang phụ lục) MỞ ĐẦU NỘI DUNG (gồm 3 chương) CHƯƠNG 1: Cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn về phòng học bộ môn Vật lí ở các trường phổ thông (23 trang) CHƯƠNG 2: Đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả sử dụng thiết bị dạy học trong phòng học bộ môn Vật lí. Áp dụng dạy học chương “Động lực học chất điểm” – Lớp 10 THPT, chương trình chuẩn. (34 trang) CHƯƠNG 3: Thực nghiệm sư phạm (16 trang) KẾT LUẬN TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC 8. Đóng góp mới của đề tài 9 - Về lí luận: Hệ thống hóa một số cơ sở lí luận về PHBM và PHBM Vật lí. - Về ứng dụng: + Xây dựng được bức tranh thực trạng về việc sử dụng thiết bị dạy học trong phòng học bộ môn Vật lí ở các trường THPT dọc quốc lộ 46 tỉnh Nghệ An. + Đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả sử dụng thiết bị dạy học trong PHBM Vật lí. Cụ thể: Đề xuất ba nhóm biện pháp: Nhóm biện pháp quản lí với 5 biện pháp; nhóm biện pháp đối với giáo viên với 6 biện pháp và nhóm biện pháp đối với học sinh có 3 biện pháp. + Áp dụng các biện pháp đã đề xuất dạy học chương “Động lực học chất điểm” – Lớp 10 THPT, chương trình chuẩn có được các sản phẩm cụ thể là: * Xây dựng được 3 đoạn Video clip với trường đoạn tổng cộng là 18 phút 8 giây dùng làm cơ sở dữ liệu cho 2 bài giảng điện tử giảng dạy nội dung của chương nhằm khai thác PTDH trong PHBM vật lí. * Thiết kế được 5 giáo án giảng dạy có sử dụng thiết bị dạy học phòng học bộ môn Vật lí. * Thiết kế được 3 bài giảng điện tử dùng để giảng dạy nội dung của chương. * Sử dụng được các bộ thí nghiệm có sẵn của phòng học bộ môn. * Phát động phong trào tự làm thiết bị dạy học vật lí, sản phẩm cụ thể: HS chế tạo được các lực kế. 10 . BỊ DẠY HỌC TRONG PHÒNG HỌC BỘ MÔN VẬT LÍ TRƯỜNG THPT TRONG PHÒNG HỌC BỘ MÔN VẬT LÍ TRƯỜNG THPT Áp dụng dạy học chương “Động lực học chất điểm Áp dụng dạy. nâng cao hiệu quả sử dụng thiết bị dạy học trong phòng học bộ môn Vật lí. Áp dụng dạy học chương “Động lực học chất điểm – Lớp 10 THPT, chương trình chuẩn.