Khóa luận được nghiên cứu với mục tiêu nhằm đánh giá chức năng thận theo độ thanh thải creatinin và mức lọc cầu thận ở những bệnh nhân điều trị nội trú tại Khoa Thận - Tiết niệu Bệnh viện E. Đánh giá việc hiệu chỉnh liều thuốc ở những bệnh nhân điều trị nội trú tại Khoa Thận - Tiết niệu Bệnh viện E.
TỔNG QUAN
Đại cương về suy thận
1.1.1 Vài nét về sinh lý thận
Thận là cơ quan chính trong việc giữ hằng định nội môi của cơ thể, chức năng của thận được chia làm 3 nhóm chức năng chính [6]:
(1) Thải trừ các sản phẩm cặn bã và chất độc:
Các chất cặn bã từ quá trình chuyển hóa và độc tố ngoại sinh được hấp thu qua đường tiêu hóa chủ yếu được thận bài tiết ra ngoài.
Điều hòa cân bằng nước và điện giải là quá trình duy trì thể tích dịch trong cơ thể thông qua việc kiểm soát lượng dịch xuất và nhập, đồng thời điều chỉnh nồng độ các chất điện giải như Na+, Cl-, K+ trong máu.
Thận tham gia vào 3 hệ thống hormon của cơ thể:
Renin: Do các tế bào cạnh cầu thận tiết ra, tham gia vào hệ thống renin- angiotensin-aldosteron điều hòa huyết áp
Thận đóng vai trò quan trọng trong việc chuyển hóa canxi bằng cách hydroxyl hóa 25-(OH)canxiferol thành 1,25-(OH)2canxiferol (canxitriol), một dạng hoạt động của vitamin D Quá trình này diễn ra nhờ sự hoạt động của các tế bào ống thận.
Erythropoietin là một hormone được sản xuất bởi các tế bào biểu mô quanh ống thận, đóng vai trò quan trọng trong quá trình sản sinh hồng cầu Khi thận bị thiếu máu, erythropoietin kích thích tạo tế bào tiền hồng cầu từ tế bào gốc, tăng cường tổng hợp hemoglobin và thúc đẩy sự vận chuyển hồng cầu lưới từ tủy xương vào máu ngoại vi.
Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU
Bảng 1.1 Chức năng chính của thận
Thải trừ các sản phẩm cặn bã và chất độc
Có nguồn gốc carbohydrat: nước, acid;
Sản phẩm thải Nitơ: urea creatinine, uric acid, guanidine, amines,…;
Khác: sulphate, phosphate, exogenous toxins,… Điều hòa cân bằng nước và điện giải
Lượng nước toàn cơ thể; Áp lực thẩm thấu huyết tương; pH máu; Điện giải: Na + , K + , Ca ++ , Mg ++ , Cl - , bicarbonat,…
Cân bằng nội tiết Điều hoà huyết áp;
Chuyển hoá canxi và xương;
Ure, một sản phẩm thải nitơ từ chuyển hóa protein, được thải trừ bởi thận và mức độ của nó trong máu là chỉ số hữu ích cho chức năng thận Ngoài ra, urate, sản phẩm từ sự phân hủy acid nucleic, và creatinin, do chuyển hóa cơ bắp tạo ra, cũng được sử dụng như các chỉ số quan trọng để đánh giá chức năng thận.
Creatinin là sản phẩm cuối cùng của quá trình chuyển hóa cơ bắp, lưu thông trong huyết tương với nồng độ khoảng 1 mg% ở những người có chức năng thận bình thường Thận đóng vai trò quan trọng trong việc đào thải creatinin khỏi cơ thể Độ thanh thải của thận (Clearance – Cl) được định nghĩa là thể tích huyết tương chứa creatinin mà thận loại bỏ hoàn toàn trong một đơn vị thời gian.
Mức lọc cầu thận (GFR) được định nghĩa là thể tích dịch lọc ban đầu, hay còn gọi là nước tiểu đầu, được lọc qua cầu thận trong một khoảng thời gian nhất định.
Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU
Trên lâm sàng, việc đo GFR không được thực hiện trực tiếp, mà được xác định gián tiếp thông qua độ thanh thải thận của một chất Chất này cần phải đáp ứng các điều kiện nhất định để đảm bảo tính chính xác trong việc đánh giá chức năng thận.
Được lọc tự do qua cầu thận
Không bị ống thận tái hấp thu hay bài tiết
Không bị chuyển hóa trong lòng ống thận
Độ thanh thải tương đương với mức lọc cầu thận, cho phép xác định mức lọc cầu thận Chất thỏa mãn các điều kiện này sẽ có mặt trong nước tiểu đầu sau khi được lọc qua cầu thận, với lượng bằng đúng lượng được bài xuất ra nước tiểu cuối.
Các chất như inulin, manitol, thiosulfat và creatinin thường được sử dụng để đánh giá mức lọc cầu thận Phương pháp ước tính độ thanh thải và mức lọc cầu thận qua creatinin huyết thanh hiện nay rất phổ biến do tính đơn giản hơn so với các phương pháp khác Creatinin là chất tự nhiên do cơ thể sản sinh từ sự thoái biến của creatin Độ thanh thải creatinin (Clcr) không chỉ giúp theo dõi chức năng thận mà còn là thông số quan trọng trong việc tính toán liều dùng thuốc cho bệnh nhân cao tuổi hoặc những người có rối loạn chức năng thận.
Rối loạn chức năng thận
Suy chức năng thận, hay còn gọi là rối loạn chức năng thận, bao gồm các vấn đề liên quan đến chức năng cầu thận và ống thận, có thể xảy ra đồng thời cả hai loại rối loạn này.
(1) Rối loạn chức năng cầu thận:
Hiện tượng suy chức năng cầu thận xảy ra do giảm lưu lượng máu đến cầu thận, viêm mao mạch cầu thận, và tắc nghẽn đường dẫn niệu sau thận Cầu thận có chức năng chính là lọc, vì vậy khi chức năng này suy giảm, mức lọc cầu thận cũng giảm theo, dẫn đến sự ứ đọng các chất cần đào thải Sự giảm thể tích dịch lọc cầu thận làm tăng tái hấp thu ở ống lượn gần và giảm bài tiết acid, kali ở ống lượn xa.
Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU
Hậu quả của rối loạn chức năng cầu thận là:
Thiểu niệu, tăng thể tích tuần hoàn, tăng ure máu, tăng phosphat máu, tăng uric máu do giảm lượng lọc và tăng tái hấp thu
Tăng kali máu và toan máu do giảm bài tiết ở ống thận
(2) Rối loạn chức năng ống thận:
Chức năng chính của ống thận là tái hấp thu có chọn lọc nước, chất điện giải và các chất cần thiết khác Khi ống thận suy chức năng, cơ thể sẽ đào thải quá mức nước tiểu (đa niệu) cùng với chất điện giải và dinh dưỡng Việc không tái hấp thu kali dẫn đến sự gia tăng đào thải kali, gây rối loạn bơm trao đổi natri–kali–acid Đồng thời, tình trạng này cũng làm giảm bài tiết acid, dẫn đến toan máu.
Hậu quả của rối loạn chức năng ống thận là:
Đa niệu do giảm tái hấp thu nước và natri
Giảm kali máu, phosphat máu Nước tiểu có albumin, glucose, phosphat do giảm tái hấp thu các chất trên
Toan máu do giảm bài tiết
1.1.2 Đánh giá chức năng thận
Suy thận cấp Định nghĩa:
Suy thận cấp là tình trạng giảm chức năng thận đột ngột trong vài giờ hoặc vài ngày, dẫn đến giảm mức lọc cầu thận và ứ đọng các sản phẩm chuyển hóa nitơ như ure và creatinin Các rối loạn này có thể gây ra toan chuyển hóa, tăng kali máu và thừa dịch trong cơ thể Nếu suy thận cấp nặng kéo dài, nó có thể dẫn đến suy đa cơ quan, bao gồm rối loạn đông máu, tổn thương phổi, tổn thương não và ảnh hưởng đến huyết động.
Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU
Chẩn đoán và phân loại:
Suy thận cấp được phân loại thành các giai đoạn dựa trên nồng độ creatinin huyết thanh (Scr) và lượng nước tiểu, theo tiêu chuẩn của KDIGO năm 2012.
Bảng 1.2 Phân loại giai đoạn suy thận cấp theo KDIGO Giai đoạn Creatinin huyết thanh Lượng nước tiểu
Tăng 1,5-1,9 lần so với mức nền hoặc tăng ≥0,3 mg/dl (≥26,5 μmol/L)
Giai đoạn 2 Tăng 2,0-2,9 lần so với mức nền