SƠ LƯỢC VỀ KIẾN TRÚC NHÀ Ở NHẬT BẢN VÀ KHÁI NIỆM KHÔNG GIAN TRỐNG
Khái quát về kiến trúc NORL Nhật bản
1.1.1 Tổng quan về kiến trúc Nhật Bản
Cuộc Duy tân Minh Trị năm 1868 đã đánh dấu bước ngoặt lớn trong lịch sử kiến trúc Nhật Bản, với hai sự kiện quan trọng: Đạo luật Tách rời đạo Kami và đạo Phật Sau đó, Nhật Bản đã trải qua một thời kỳ Tây phương hóa mạnh mẽ, ảnh hưởng sâu sắc đến các lĩnh vực văn hóa và kiến trúc.
Kiến trúc Nhật Bản (Nihon kenchiku) nổi bật với các cấu trúc gỗ nâng cao trên mặt đất, mái ngói hoặc mái tranh, và việc sử dụng cửa trượt (fusuma) thay cho tường Người dân thường ngồi trên đệm hoặc trực tiếp trên sàn nhà Từ thế kỷ 19, Nhật Bản đã tích hợp nhiều yếu tố kiến trúc phương Tây, hiện đại và hậu hiện đại vào thiết kế và xây dựng.
1.1.2 Tiến trình lịch sử của kiến trúc nhà ở Nhật Bản xem Hình 1.1
Quan niệm Ma - cơ sở ý niệm hình thành KGT
1.2.1 Quan niệm về Ma- cơ sở ý niệm hình thành KGT
1.2.2 Khái niệm Ma trong không gian 1 chiều
1.2.3 Khái niệm Ma trong không gian 2 chiều
1.2.4 Khái niệm Ma trong không gian 3 chiều
1.2.5 Khái niệm Ma trong giới hạn 4 chiều
1.2.6 Biểu hiện của khái niệm Ma trong văn hóa Nhật Bản
Các hình thức của KGT (không gian Ma) trong nhà ở Nhật Bản
Việc ứng dụng các không gian kiến trúc (KGT) trong kiến trúc Nhật Bản mang lại tiềm năng vô tận Để làm rõ vai trò và tác động của những không gian này đối với con người và môi trường xã hội, luận văn sẽ tập trung vào một số loại hình KGT tiêu biểu.
Trong kiến trúc nhà ở Nhật Bản, có bốn không gian chính đặc trưng, thể hiện sâu sắc quan niệm Ma và vai trò của KGT Các không gian này bao gồm: không gian hàng hiên, không gian sân trong, không gian trà thất, không gian phòng khách và không gian bếp (Do-Ma).
Quá trình chuyển đổi của KGT (không gian Ma) trong NORL tại Nhật Bản
1.4.1 Thời kỳ Heian (794-1185) xem Hình 1.09
1.4.2 Thời kỳ Kamakura và Muromachi (1185-1573) xem Hình 1.10
1.4.3 Thời Azuchi-Momoyama (1573-1615) xem Hình 1.11
1.4.4 Thời kỳ Edo (1615-1868) xem Hình 1.12, 1.13, 1.14, 1.15
1.4.5 Thời kỳ đương đại xem Hình 1.16
Nguồn: Tác giảSơ đồ tiến trình lịch sử Nhật Bản qua các thời đại Hình 1.1
Hình 1.2 Giải pháp bố trí chiếu tatami trong nhà ở
Hình 1.3 Mô hình không gian nhà truyền thống Machiya được hình thành từ các chiếu Tatami
Hình 1.4 Sự tạo thành từ không gian và thời gian trong tiếng Nhật
Hình 1.5 Mô hình một không gian nhà ở truyền thống Nhật Bản được hình thành và liên kết với nhau (nguồn: [9] )
Hình 1.6 Một phân cảnh biểu diễn trong kịch
Hình 1.7 Hình ảnh một bức tranh treo trong không gian Toko-no-ma Nguồn: Internet
Hình 1.8 Hình ảnh một số bài thơ Haiku Nguồn: Internet
Phối cảnh và mặt bằng tổng thể kiến trúc Shinden-zukuri điển hình
Mặt bằng khu vực trung tâm của toàn khu Shinden
Hình 1.9 Phong cách kiến trúc Shinden-zuruki Nguồn: [46] và
Hình 1.10 Phong cách vườn Zen Nhật Bản điển hình
Nguồn: Internet và Tác giả
Hình 1.11 Một số không gian tiêu biểu của phong cách kiến trúc Shoin
Hình 1.12 Mặt bằng tổng thể một Kasura điển hình Nguồn: Tác giả,
Hình 1.13 Cách bố trí và một số không gian của kiến trúc Manshuin trong phong cách Sukiya
Hình 1.14 Phong cách kiến trúc Minka Nguồn: [26]
Hình 1.15 Phong cách kiến trúc nhà phố Machiya Nguồn: Internet,
Hình 1.16 Phong cách kiến trúc hiện đại Nhật Bản Nguồn: [47],
CƠ SỞ KHOA HỌC CHO VIỆC NGHIÊN CỨU VỀ KHÔNG GIAN TRỐNG TRONG NHÀ Ở RIÊNG LẺ NHẬT BẢN
Cơ sở lý thuyết
2.1.1 Ảnh hưởng của Thần Đạo trong việc hình thành quan niệm Ma- cơ sở hình thành KGT được minh họa trong Hình 2.1
2.1.2 Ảnh hưởng của Phật giáo trong việc hình thành quan niệm Ma- cơ sở hình thành KGT
2.1.2.2 Trường phái Zen trong Phật giáo được minh họa ở Hình 2.2
2.1.2.3 Các tiêu chí thẩm mỹ của trường phái Zen
2.1.3 Văn hóa dân gian của người Nhật trong việc hình thành KGT (không gian Ma)
2.1.3.1 Văn hóa dân gian trong nhận thức được minh họa ở Hình 2.4
2.1.3.2 Văn hóa dân gian trong tổ chức cộng đồng
2.1.3.3 Văn hóa dân gian trong ứng xử với môi trường xã hội
2.1.3.4 Văn hóa dân gian trong ứng xử với môi trường tự nhiên
2.1.4 Xu hướng kiến trúc tối giản
2.1.4.1 Xu hướng kiến trúc tối giản trên thế giới được minh họa Hình 2.5
2.1.4.2 Kiến trúc tối giản của người Nhật được minh họa Hình 2.6
2.1.5 Phương pháp phân tích và đánh giá KGT trong NORL Nhật Bản 2.1.5.1 Hệ thống các vai trò và tính chất của KGT
Hệ thống vai trò và tính chất của kiến trúc giao thông (KGT) có thể được xác định và đo lường qua các yếu tố như hình dáng, vị trí, kích thước, cách thức, vật liệu, màu sắc và bố trí trang thiết bị.
2.1.5.2 Phương pháp tiếp cận mô phỏng mô hình
2.1.5.3 Phương pháp xác định mẫu thử mô hình hóa KGT trong NORL hiện nay tại Nhật Bản
Mạng lưới đường tại trung tâm Tokyo được thiết kế theo dạng ô cờ, với hướng chính Đông Bắc - Tây Nam, dẫn đến việc lựa chọn mô hình hóa theo hai hướng Đông Nam và Tây Nam Kích thước khu đất cũng cần được xác định, theo Khảo sát nhà ở và đất đai Nhật Bản, diện tích trung bình của một căn NORL là 121,7 m2, với bề rộng lô đất tối thiểu là 5m và chiều sâu tối thiểu là 15m Do đó, khi mô hình hóa, kích thước lô đất sẽ có chiều rộng tối thiểu 5m, thường bao gồm 1 trệt và 2 tầng.
2.1.5.4 Phương pháp SWOT trong phân tích, đánh giá và đề xuất KGT trong NORL hiện nay tại Nhật Bản
SWOT là tập hợp viết tắt những chữ cái đầu tiên của các từ tiếng anh:
Phân tích SWOT bao gồm các yếu tố Điểm mạnh, Điểm yếu, Cơ hội và Nguy cơ, nhằm đánh giá tác động của các tính chất và vai trò của KGT đối với kiến trúc NORL Nhật Bản Phương pháp này sẽ giúp xác định chiến lược và phương thức thực hiện hiệu quả.
Cơ sở thực tiễn
2.2.1 Các điều kiện tự nhiên của Nhật Bản
2.2.2 Các điều kiện tự nhiên- xã hội của Việt Nam
2.2.2.1 Điều kiện tự nhiên, khí hậu, môi trường
2.2.2.2 Điều kiện văn hóa- xã hội
2.2.3.Xu hướng kiến trúc trong NORL Việt Nam hiện nay
2.2.3.1 Xu hướng kiến trúc bảo thủ (Hình 2.08)
2.2.3.2 Xu hướng kiến trúc hướng ngoại (Hình 2.09)
2.2.3.3 Xu hướng kiến trúc chiết trung (Hình 2.10)
2.2.3.4 Xu hướng kiến trúc “mạch dân tộc” (Hình 2.11).
Bài học kinh nghiệm trong việc thiết kế KGT trong nhà ở đương đại
2.3.1 Kinh nghiệm thiết kế KGT trong công trình House in Takaya ở Higashi, Hiroshima, Nhật Bản (Hình 2.12)
2.3.2 Kinh nghiệm thiết kế KGT trong Nhà ở Châu Đốc, Việt Nam (Hình 2.1)
Hình 2.1 Biểu hiện của quan niệm Ma trong Thần đạo Nguồn:
Yorishiro- nơi Kami giáng xuống tại một số thời điểm trong năm
Nghệ thuật kịch Noh- nghệ thuật của sự im lặng, sự dừng lại
Tranh thư pháp truyền thống Nhật bản với bố cục những khoảng trắng lớn
Hình 2.2 Biểu hiện của quan niệm Ma trong
Nghệ thuật cắm hoa Ikebana
Tranh cuộn dài emaki-mono
Hình 2.3 Hình ảnh thể hiện tinh thần thẩm mỹ
Vẻ đẹp của sự “không hoàn hảo”, chất thô mộc gần gũi với tự nhiên
Hình 2.4 Các quan niệm về không gian của người
Izakaya: các quán ăn này tạo cảm giác thoải mái cho việc giao tiếp, giải tỏa căng thẳng sau giờ làm việc - Biểu hiện của quan niệm Wa
Không gian làm việc mở- tăng tính kết nối, trao đổi thông tin và kiến thức- Biểu hiện của quan niệm Ba
Trạng thái hiện hữu của nơi chốn thể hiện được các kết nối với lịch sử, văn hóa, xã hội- Biểu hiện của quan niệm Tokoro
Quan niệm Ma- không gian giữa, KGT, không gian âm… vùng tự do cho phép những thứ không giống nhau cùng tồn tại
Hình 2.5 Xu hướng kiến trúc tối giản trên thế giới Nguồn: Internet sử dụng màu sắc nguyên bản từ những loại vật liệu như gỗ, bê tông, đá, thép…
Hình 2.6 Xu hướng kiến trúc tối giản ở Nhật Bản Nguồn:
Internet kết hợp hài hòa với kiến trúc truyền thống, sử dụng cửa trượt và vật liệu gỗ làm yếu tố chính Điều này tạo nên một không gian sống thể hiện rõ tinh thần tối giản xuyên suốt ngôi nhà.
Bảng 2.1 Hệ thống các vai trò và tính chất của KGT (Nguồn: Tác giả)
1 Kiểm soát vi khí hậu (Hạn chế thay đổi nhiệt độ đột ngột, lấy sáng tự nhiên, thông thoáng tự nhiên)
2 Thay đổi linh hoạt trong các điều kiện khí hậu khác nhau
3 Sử dụng vật liệu bền vững
Hoạt động văn hóa- xã hội 4 Đa chức năng- tổ chức sinh hoạt gia đình, giao tiếp cộng đồng
6 Dự trữ cho phát triển
7 Triết lý- phong tục tập quán
Các tính chất, vai trò khác
8 Hỗ trợ tạo không gian khép kín
9 Tính tầng bậc của không gian tính chất, qui mô sử dụng, hệ thống các không gian được tổ chức theo cấu trúc tầng bậc
Sơ đồ sự ảnh hưởng của các tính chất, vai trò đến giải pháp thiết kế KGT trong NORL
Hình 2.8 Cách khai thác KGT trong công trình House in Takaya ở Higashihiroshima, Nhật Bản
Không gian Doma này cũng đóng vai trò hình thành vòng tuần hoàn kết nối nhiều không gian đóng và mở được phân bố xung quanh
Nó là nơi trông giống như không gian ngoài trời nhưng lại là không gian trong nhà và cũng là không gian nơi lũ trẻ có thể chơi đùa
Hình 2.9 Cách khai thác KGT trong Nhà ở Châu Đốc,
Thay thế các tường ngăn cố định bằng vách xoay giúp tăng cường sự kết nối giữa các không gian nội thất Việc sử dụng khung nhà gỗ Shoin-zukuri không chỉ tạo ra một kiến trúc lớn mà còn mang lại sự liên tục cho không gian sống.