CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ NSNN QUA
Cơ sở lý luận về quản lý NSNN qua KBNN
1.1.1 M ộ t s ố v ấ n đề cơ b ả n v ề NSNN và KBNN
*Khái niệm ngân sách nhà nước:
Ngân sách Nhà nước (NSNN) được hiểu theo nhiều cách khác nhau, tùy thuộc vào từng giai đoạn lịch sử và thời kỳ cụ thể Khái niệm về NSNN không chỉ thay đổi theo thời gian mà còn phụ thuộc vào quan điểm và mục đích nghiên cứu của từng cá nhân hoặc tổ chức.
Ngân sách nhà nước (NSNN) được thể hiện dưới dạng bảng dự toán thu chi bằng tiền trong một khoảng thời gian nhất định, thường là một năm.
Xét về nội dung vật chất, NSNN bao gồm những nguồn thu, nhiệm vụ chi cụ thể, được địnhlượng
Luật NSNN Số 83/2015/QH13 định nghĩa Ngân sách Nhà nước (NSNN) là tổng hợp tất cả các khoản thu và chi của Nhà nước, được quyết định bởi cơ quan nhà nước có thẩm quyền và thực hiện trong một năm, nhằm đảm bảo thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của Nhà nước.
Theo Điều 6 của Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015, hệ thống ngân sách nhà nước được chia thành ngân sách trung ương và ngân sách địa phương Ngân sách địa phương bao gồm ngân sách của các cấp chính quyền địa phương, cụ thể là ngân sách tỉnh, ngân sách huyện và ngân sách xã.
Ngân sách nhà nước huyện là quỹ tiền tệ tập trung của huyện, được hình thành từ các nguồn thu nhằm đảm bảo các nhiệm vụ chi trong phạm vi huyện Nó bao gồm ngân sách cấp huyện và ngân sách của các xã, phường, thị trấn, bao quát các đơn vị hành chính như quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh và thành phố trực thuộc trung ương.
Ngân sách nhà nước cấp huyện bao gồm tổng thu và chi của các cơ quan, đơn vị sử dụng ngân sách như phòng ban chuyên môn thuộc UBND huyện, các trường mầm non, tiểu học, trung học cơ sở, cùng với các cơ quan Đảng và đoàn thể cấp huyện.
Ngân sách nhà nước cấp xã là quỹ tiền tệ tập trung của xã, được hình thành từ các nguồn thu và đảm bảo chi tiêu trong phạm vi xã.
Hệ thống NSNN được thể hiện cụ thể qua sơ đồ 1.1.
Sơ đồ 1.1 Hệthống ngân sách nhà nước
* Đặc điểm của ngân sách nhà nước
NSNN không chỉ là nguồn lực nuôi dưỡng bộ máy Nhà nước mà còn là công cụ quan trọng giúp Nhà nước quản lý và điều tiết nền kinh tế, đồng thời giải quyết các vấn đề xã hội.
Việc tạo lập và sử dụng quỹ ngân sách nhà nước (NSNN) có mối liên hệ chặt chẽ với quyền lực kinh tế - chính trị của Nhà nước, được thực hiện dựa trên các quy định pháp luật cụ thể NSNN không chỉ là một bộ luật tài chính đặc biệt mà còn được xây dựng dựa trên hệ thống pháp luật liên quan như hiến pháp và các luật thuế Hơn nữa, NSNN là bộ luật do Quốc hội quyết định và thông qua hàng năm, với tính chất bắt buộc các chủ thể kinh tế - xã hội phải tuân thủ.
Ngân sách nhà nước (NSNN) luôn liên quan chặt chẽ đến sở hữu Nhà nước và mang lại lợi ích chung cho cộng đồng Nhà nước giữ vai trò chủ thể duy nhất có quyền quyết định về các khoản thu chi của NSNN, nhằm mục tiêu giải quyết các quan hệ lợi ích xã hội Qua đó, Nhà nước tham gia phân phối các nguồn tài chính quốc gia giữa các tổ chức kinh tế - xã hội và các tầng lớp dân cư.
NSNN là một bản dự toán thu chi, trong đó các cơ quan và đơn vị có trách nhiệm lập kế hoạch ngân sách nhà nước và xác định các thông số quan trọng liên quan đến chính sách tài chính.
Ngân sách cấp Ngân tỉnh sách tỉnh
Chính phủ cần thực hiện ngân sách nhà nước (NSNN) trong năm tài khóa tới, vì thu, chi NSNN là nền tảng cho việc thực hiện các chính sách của Chính phủ Những chính sách không được dự kiến trong NSNN sẽ không thể triển khai Do đó, việc thông qua NSNN là một sự kiện chính trị quan trọng, thể hiện sự đồng thuận trong Quốc hội về các chính sách của Nhà nước Nếu Quốc hội không thông qua NSNN, điều này sẽ phản ánh sự thất bại của Chính phủ trong việc đề xuất chính sách và có thể dẫn đến mâu thuẫn chính trị.
Ngân sách nhà nước (NSNN) là một phần quan trọng của hệ thống tài chính quốc gia, bao gồm tài chính nhà nước, tài chính doanh nghiệp, trung gian tài chính và tài chính cá nhân Tài chính nhà nước đóng vai trò chủ đạo, ảnh hưởng đến sự phát triển của toàn bộ nền kinh tế - xã hội Nó huy động và tập trung nguồn lực tài chính từ các định chế tài chính chủ yếu thông qua thuế và các khoản thu tương tự Dựa trên nguồn lực này, Chính phủ sử dụng quỹ ngân sách để cấp phát kinh phí và tài trợ cho các tổ chức kinh tế cũng như khu vực công nhằm thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội.
Ngân sách nhà nước (NSNN) luôn gắn liền với tính giai cấp, đặc biệt trong thời kỳ phong kiến khi ngân sách mang tính chất sơ khai, lẫn lộn giữa ngân khố của Nhà vua và ngân sách của Nhà nước Hoạt động thu – chi lúc này chủ yếu là cống nạp – ban phát giữa Nhà vua và các tầng lớp dân cư, với quyền quyết định thuộc về người đứng đầu Ngày nay, trong các hệ thống Nhà nước TBCN hoặc XHCN, ngân sách được dự toán, thảo luận và phê chuẩn bởi cơ quan pháp quyền, với quyền quyết định thuộc về toàn dân thông qua Quốc hội NSNN hiện đại được quy định rõ ràng về nội dung thu - chi, có thời gian sử dụng giới hạn và được kiểm soát bởi hệ thống thể chế, báo chí và nhân dân.
Ngân sách nhà nước có vai trò quan trọng trong việc huy động nguồn tài chính nhằm đảm bảo nhu cầu chi tiêu của Nhà nước và thực hiện cân đối thu chi tài chính Đây là chức năng phân phối truyền thống của ngân sách trong mọi mô hình kinh tế, gắn liền với các chi phí mà Nhà nước phải chi trả trong quá trình thực hiện nhiệm vụ.
Cơ sở thực tiễn về quản lý NSNN qua KBNN
1.2.1 Kinh nghi ệ m t ạ i KBNN Th ọ Xuân - Thanh Hóa
KBNN Thọ Xuân Thanh Hóa đã chủ động phối hợp với cơ quan thu địa phương để thực hiện hiệu quả các giải pháp thu NSNN theo chỉ đạo của KBNN Thanh Hóa và UBND huyện Đồng thời, đơn vị cũng đã thực hiện tốt việc khấu trừ thuế giá trị gia tăng đối với các dự án đầu tư xây dựng cơ bản từ NSNN Hơn nữa, KBNN Thọ Xuân Thanh Hóa đã làm việc chặt chẽ với các cơ quan thuế, tài chính, hải quan và ngân hàng thương mại trong việc quản lý và kiểm soát chi NSNN, đảm bảo tuân thủ nguyên tắc và chế độ Kết quả, thu NSNN trong 6 tháng đầu năm đạt được nhiều thành công.
767 tỷ đồng; trong đó thu nội địa 451 tỷ đồng, đạt 51% so với dự toán.
KBNN Thọ Xuân đã tập trung kiểm soát chặt chẽ các khoản chi ngân sách nhà nước (NSNN) theo đúng quy định của Luật Ngân sách, phối hợp thường xuyên với các cơ quan tài chính và đơn vị dự toán để đảm bảo tính chính xác và đúng chế độ Đơn vị cũng đôn đốc các nhà đầu tư và nhà thầu đẩy nhanh tiến độ thi công, hoàn thiện hồ sơ để giải ngân kịp thời Bên cạnh đó, KBNN Thọ Xuân tăng cường hợp tác với các sở, ban, ngành để tháo gỡ khó khăn trong thanh toán vốn đầu tư xây dựng cơ bản, đồng thời thực hiện nghiêm quy trình kiểm soát hồ sơ dự án và thanh toán Việc giám sát cán bộ công chức trong thực hiện quy trình thanh toán giúp nâng cao chất lượng kiểm soát chi NSNN KBNN cũng đã triển khai dịch vụ công trực tuyến cho 100% đơn vị sử dụng ngân sách, tạo điều kiện cho giao dịch thanh toán nhanh chóng và minh bạch Trong 6 tháng đầu năm, tổng chi NSNN đạt 695 tỷ đồng, trong đó chi thường xuyên là 300 tỷ đồng, đạt 46,2% dự toán, và chi đầu tư xây dựng cơ bản là 395 tỷ đồng, đạt 61,6% kế hoạch.
1.2.2 Kinh nghi ệ m qu ả n lý NSNN t ạ i KBNN Tam Nông – Phú Th ọ
KBNN Tam Nông - Phú Thọ đã thực hiện nghiêm túc Luật NSNN và các văn bản hướng dẫn hàng năm, qua đó chỉ đạo triển khai quy trình quản lý ngân sách nhà nước Nhờ đó, việc quản lý và điều hành ngân sách từ năm 2016 đến 2018 đã đạt được nhiều kết quả tích cực.
UBND huyện Tam Nông đã phân bổ dự toán ngân sách dựa trên Nghị quyết của HĐND tỉnh, Quyết định giao dự toán của UBND tỉnh và hướng dẫn của Sở Tài chính KBNN Tam Nông đã quản lý ngân sách nhà nước từ năm 2016 - 2018, tập trung vào việc tạo nguồn thu và thực hành tiết kiệm, chống lãng phí Việc phân bổ và giao dự toán kịp thời giúp các đơn vị chủ động trong việc tăng thu, tiết kiệm kinh phí và hạn chế bổ sung ngoài dự toán Đối với kế hoạch vốn đầu tư, việc phân bổ được thực hiện theo nguyên tắc ưu tiên cho các dự án hoàn thành được phê duyệt quyết toán, các công trình chuyển tiếp hiệu quả và các dự án cấp bách về phòng chống thiên tai, nhằm không dàn trải nguồn vốn đầu tư.
- Về điều hành chi ngân sách:
Chi đầu tư XDCB đã tiến hành rà soát từng dự án đầu tư theo nguồn vốn, thực hiện thu hồi hoặc điều chuyển vốn đối với các dự án chưa cấp bách hoặc chưa hoàn tất thủ tục theo Chỉ thị 1792/CT-TTg ngày 15/10/2013.
Chi thường xuyên cần được kiểm soát chặt chẽ để đảm bảo tuân thủ các tiêu chuẩn, định mức và chế độ tài chính của Nhà nước Cần chủ động sử dụng ngân sách trong phạm vi dự toán được giao và hạn chế tối đa việc bổ sung ngoài dự toán Các cơ quan cần thực hiện nghiêm túc các văn bản chỉ đạo từ cấp trên, rà soát và cắt giảm hoặc lùi thời gian thực hiện các khoản chi không thật sự cấp bách, đặc biệt là các khoản chi cho mua sắm trang thiết bị, văn phòng phẩm, hội nghị, hội thảo, đi công tác và tham quan học tập kinh nghiệm.
1.2.3 Kinh nghi ệ m qu ả n lý NSNN t ạ i KBNN Hòa Vang – Đà Nẵ ng
Việc quản lý và cấp phát vốn đầu tư XDCB được thực hiện một cách chặt chẽ và hiệu quả, với sự ưu tiên cho các chương trình mục tiêu quốc gia và kinh phí bổ sung có mục tiêu Các mô hình, chương trình, đề án và cơ chế chính sách cũng được chỉ đạo thực hiện một cách kịp thời Nhìn chung, tình hình thực hiện các nhiệm vụ chi ngân sách đảm bảo đúng định mức và chế độ tài chính hiện hành.
Việc mua sắm tài sản công được thực hiện nghiêm túc theo quy trình và nguyên tắc, với hạn chế mua sắm khi không cần thiết Các gói thầu từ 100 triệu đồng trở lên phải xây dựng kế hoạch đấu thầu để xác định nhu cầu, định mức và nguồn vốn Quy trình lựa chọn nhà thầu được thực hiện thông qua đấu thầu hoặc chào hàng cạnh tranh, dựa trên thẩm định và phê duyệt giá Sau khi mua sắm, tài sản được bàn giao cho đơn vị, cá nhân quản lý và sử dụng hiệu quả, đồng thời thực hiện bảo dưỡng đúng quy trình Các đơn vị cũng đã mở sổ theo dõi tài sản và công khai thông tin theo quy định.
Việc thực hiện cơ chế tự chủ biên chế và kinh phí đã được đẩy mạnh, mang lại kết quả đáng khích lệ Điều này không chỉ thúc đẩy việc rà soát và sắp xếp công chức, viên chức phù hợp với năng lực chuyên môn mà còn tạo điều kiện cho các đơn vị chủ động tăng thu và sử dụng tiết kiệm các nguồn tài chính.
1.2.4 Bài h ọ c kinh nghi ệm cho KBNN Vân Đồ n, Qu ả ng Ninh
Qua nghiên cứu về quản lý ngân sách nhà nước tại KBNN Thọ Xuân (Thanh Hóa), KBNN Tam Nông (Phú Thọ) và KBNN Hòa Vang (Đà Nẵng), có thể rút ra một số kinh nghiệm quý báu trong việc cải thiện hiệu quả quản lý tài chính công.
Nghiên cứu tại KBNN Thọ Xuân – Thanh Hóa chỉ ra rằng công tác thu ngân sách nhà nước (NSNN) cần tuân thủ dự toán và phối hợp chặt chẽ với các cơ quan thu địa phương để thực hiện hiệu quả các giải pháp theo chỉ đạo cấp trên Đối với kiểm soát chi, cần tập trung triển khai kiểm soát nghiêm ngặt các khoản chi NSNN theo quy định của Luật Ngân sách, đồng thời thường xuyên phối hợp với cơ quan tài chính và đơn vị dự toán để đảm bảo việc kiểm soát đúng chế độ, tiêu chuẩn và định mức quy định.
-Nghiên cứu tại KBNN Tam Nông – Phú Thọcho thấy:
Trong việc xây dựng và phân bổ dự toán ngân sách, cần chú trọng vào việc tăng cường thực hiện cơ chế tạo nguồn thu và thực hành tiết kiệm để ngăn chặn lãng phí.
Việc phân bổ và giao dự toán kịp thời đã tạo điều kiện cho các đơn vị chủ động tăng thu, tiết kiệm chi phí và hạn chế bổ sung ngoài dự toán.
Trong công tác điều hành chi ngân sách, đã tiến hành rà soát từng dự án đầu tư theo từng nguồn vốn, đảm bảo tuân thủ các tiêu chuẩn và định mức tài chính của Nhà nước Việc sử dụng ngân sách được thực hiện trong phạm vi dự toán được giao, hạn chế tối đa việc bổ sung ngoài dự toán Đồng thời, thực hiện các chỉ đạo từ cấp trên, đã tiến hành cắt giảm hoặc lùi thời gian thực hiện các khoản chi chưa thực sự cấp bách.
-Nghiên cứu tại KBNN Hòa Vang – Đà Nẵngcho thấy:
Việc quản lý và cấp phát vốn đầu tư XDCB được thực hiện một cách chặt chẽ và hiệu quả, với ưu tiên cho kinh phí chương trình mục tiêu quốc gia và các cơ chế chính sách Mua sắm tài sản công được tiến hành nghiêm túc theo quy trình và nguyên tắc, đồng thời hạn chế mua sắm khi không cần thiết Cơ chế tự chủ biên chế và kinh phí được đẩy mạnh, giúp rà soát và sắp xếp công chức, viên chức phù hợp với năng lực chuyên môn và vị trí công tác.