Mục đích nghiên cứu của đề tài
Hệ thống hóa và phân tích cơ sở lý luận cùng thực tiễn xây dựng quy định pháp luật về trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong hợp đồng theo Bộ luật Dân sự 2015 là một nhiệm vụ quan trọng Việc này không chỉ giúp làm rõ các quy định pháp lý mà còn nâng cao hiệu quả áp dụng trong thực tế Qua đó, góp phần bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên trong hợp đồng và tạo ra một môi trường kinh doanh minh bạch, công bằng.
Để hoàn thiện các quy định của pháp luật Việt Nam về trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong hợp đồng, việc nêu ý kiến và đề xuất giải pháp là rất cần thiết Những đóng góp này sẽ giúp cải thiện tính minh bạch và hiệu quả trong việc thực thi các quy định pháp luật liên quan.
3 Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu: khóa luận nghiên cứu các quan hệ pháp luật về bồi thường thiệt hại trong hợp đồng theo Bộ luật Dân sự 2015
Khóa luận nghiên cứu các quan hệ pháp luật liên quan đến bồi thường thiệt hại trong hợp đồng dân sự, tập trung vào giai đoạn từ tháng 1 năm 2016 đến tháng 12 năm 2018 Nghiên cứu được thực hiện tại Thành phố Hồ Chí Minh và một số tỉnh miền Tây Nam Bộ.
- Phương pháp nghiên cứu và tổng hợp lý thuyết
- Phương pháp quan sát kết hợp so sánh
Ngoài phần mở đầu, nội dung khóa luận gồm hai chương:
- Chương 1: Lý luận chung về trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong hợp đồng dân sự
- Chương 2: Quy định của pháp luật hiện hành, thực tiễn áp dụng và kiến nghị hoàn thiện về bồi thường thiệt hại trong hợp đồng dân sự
Chương 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ TRÁCH NHIỆM BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI TRONG HỢP ĐỒNG DÂN SỰ
1.1.1 Khái niệm trách nhiệm dân sự
Trước khi khám phá trách nhiệm dân sự, điều quan trọng là phải hiểu rõ về nghĩa vụ dân sự, vì hai khái niệm này có mối quan hệ chặt chẽ với nhau.
Nghĩa vụ là mối quan hệ pháp luật dân sự, trong đó một bên (bên có nghĩa vụ) có trách nhiệm chuyển giao tài sản, quyền lợi, tiền bạc hoặc giấy tờ có giá trị, thực hiện hoặc không thực hiện một công việc nhất định nhằm phục vụ lợi ích của bên có quyền.
Pháp luật quy định về nghĩa vụ như sau: Điều 274 Bộ luật Dân sự 2015
Nghĩa vụ là trách nhiệm của một hoặc nhiều bên (gọi chung là bên có nghĩa vụ) trong việc chuyển giao tài sản, quyền lợi, tiền bạc hoặc giấy tờ có giá trị, thực hiện công việc hoặc không thực hiện công việc nhất định nhằm phục vụ lợi ích của một hoặc nhiều bên khác (gọi chung là bên có quyền) Các đặc điểm của nghĩa vụ bao gồm sự ràng buộc pháp lý và tính chất phục vụ lợi ích của bên có quyền.
- Nghĩa vụ là một mối quan hệ pháp lý đã được pháp luật quy định, công nhận
- Nghĩa vụ là một quan hệ tài sản hay quyền sản nghiệp, nghĩa vụ có thể tính được bằng tiền
- Nghĩa vụ là một quan hệ đối nhân (quyền đối nhân) Bên có nghĩa vụ chỉ với bên có quyền liên quan, mà không phải một bên nào khác
Căn cứ làm phát sinh nghĩa vụ
Nghĩa vụ là một mối quan hệ pháp luật, và nó phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt dựa trên thỏa thuận hợp pháp hoặc quy định của pháp luật Có nhiều căn cứ khác nhau để phát sinh nghĩa vụ.
- Hành vi pháp lý đơn phương,
- Thực hiện công việc không có ủy quyền,
- Chiếm hữu, sử dụng tài sản hoặc được lợi về tài sản không có căn cứ pháp luật,
- Gây thiệt hại do hành vi trái pháp luật
Tuy nhiên nghĩa vụ pháp sinh từ hợp đồng dân sự còn tùy thuộc vào tính chất của mỗi hợp đồng, theo đó nghĩa vụ được xác định là:
Khái niệm về trách nhiệm dân sự:
Nguyên tắc chịu trách nhiệm dân sự quy định rằng cá nhân và pháp nhân phải tự chịu trách nhiệm về việc không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ dân sự của mình Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tuân thủ các nghĩa vụ pháp lý để đảm bảo sự công bằng và minh bạch trong các giao dịch dân sự.
Như vậy người không thực hiện nghĩa vụ hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ thì phải chịu trách nhiệm dân sự cho hành vi vi phạm đó
Trách nhiệm dân sự là quy định trong Bộ luật Dân sự nhằm xác định hậu quả pháp lý mà cơ quan nhà nước có thẩm quyền áp dụng Điều này buộc người vi phạm nghĩa vụ phải chịu những hậu quả nhất định, từ đó bảo vệ quyền dân sự bị xâm phạm.
Có nhiều loại trách nhiệm dân sự:
- Trách nhiệm dân sự do vi phạm nghĩa vụ,
- Trách nhiệm tiếp tục thực hiện nghĩa vụ,
1 Xem Khoản 5 Điều 3 Bộ luật Dân sự 2015
- Trách nhiệm do không thực hiện nghĩa vụ giao vật,
- Trách nhiệm do chậm thực hiện nghĩa vụ trả tiền,
- Trách nhiệm do không thực hiện hoặc không được thực hiện một công việc,
- Trách nhiệm do chậm tiếp nhận việc thực hiện nghĩa vụ,
- Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm nghĩa vụ,
Trách nhiệm dân sự chỉ phát sinh khi có sự kiện cụ thể được quy định trong Bộ luật Dân sự, dẫn đến việc hình thành trách nhiệm pháp lý.
1.1.2 Khái niệm trách nhiệm dân sự do vi phạm nghĩa vụ
Bên vi phạm nghĩa vụ dân sự sẽ phải chịu trách nhiệm đối với bên có quyền Vi phạm nghĩa vụ xảy ra khi bên có nghĩa vụ không thực hiện đúng hạn, thực hiện không đầy đủ hoặc không đúng nội dung của nghĩa vụ đã cam kết.
Trách nhiệm dân sự là hệ quả pháp lý mà cá nhân hoặc tổ chức vi phạm nghĩa vụ phải chịu trước cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
Ngoài ra cũng có nhiều quan điểm khác nhau về định nghĩa trách nhiệm dân sự như:
Trách nhiệm pháp lý tài sản là hình thức bồi thường áp dụng cho người vi phạm pháp luật dân sự, nhằm bù đắp tổn thất vật chất và tinh thần cho nạn nhân bị thiệt hại.
“Là loại trách nhiệm pháp lý do tòa án hoặc chủ thể khác được phép áp dụng đối với các chủ thể vi phạm dân sự” 4 hay
2 Xem Khoản 1, Điều 351 Bộ luật Dân sự 2015
Trường Đại học Luật Hà Nội (1999) đã xuất bản cuốn "Từ điển giải thích thuật ngữ luật học" bao gồm các lĩnh vực như Luật Dân sự, Luật Hôn nhân và Gia đình, cùng với Luật Tố tụng Dân sự, do Nhà xuất bản Công an nhân dân phát hành, trang 42.
4 Trường Đại học Luật Hà Nội (2009), Giáo trình Lý luận nhà nước và pháp luật, Nxb Công an nhân dân, Tr 514
Trách nhiệm dân sự là các biện pháp cưỡng chế nhằm khôi phục quyền dân sự bị vi phạm Theo nghĩa rộng, trách nhiệm dân sự bao gồm mọi biện pháp khôi phục tình trạng ban đầu, trong khi theo nghĩa hẹp, nó chỉ áp dụng cho người vi phạm pháp luật gây thiệt hại cho người khác, yêu cầu họ phải bồi thường bằng tài sản của mình Trách nhiệm dân sự do vi phạm nghĩa vụ có những đặc điểm riêng biệt cần được xem xét.