Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) là hoạt động thiết yếu trong nền kinh tế quốc dân, góp phần quan trọng vào tăng trưởng kinh tế và khẳng định mối liên hệ giữa đầu tư và phát triển Tuy nhiên, lĩnh vực này phức tạp, liên quan đến nhiều ngành và cơ quan quản lý, đòi hỏi xử lý đa dạng các mối quan hệ dân sự và hành chính Quá trình đầu tư XDCB trải qua nhiều giai đoạn như lập dự án đầu tư, khảo sát, thiết kế, lựa chọn nhà thầu, thi công, giám sát và thanh quyết toán Việc thực hiện các dự án này cần một nguồn vốn lớn và thời gian dài, vì vậy cần quản lý chặt chẽ các yếu tố như môi trường, kỹ thuật, công nghệ và nhân lực để đảm bảo hiệu quả sử dụng của công trình sau khi hoàn thành.
Theo Quyết định số 54/2010/QĐ-TTg ngày 24/8/2010 của Thủ tướng Chính phủ, Tổng cục Thống kê (TCTK) thuộc Bộ Kế hoạch và Đầu tư có chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức được quy định rõ ràng Quyết định số 65/2013/QĐ-TTg đã sửa đổi, bổ sung một số điểm trong quy định này, khẳng định TCTK là cơ quan trực thuộc Bộ Kế hoạch và Đầu tư TCTK được tổ chức thành hệ thống ngành dọc từ Trung ương đến địa phương, bao gồm cả Chi cục Thống kê cấp huyện.
Trong thời gian qua, nhờ sự quan tâm của Chính phủ, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Tài chính và chính quyền địa phương, cơ sở vật chất của các đơn vị thuộc TCTK đã được nâng cấp và xây dựng mới, phục vụ tốt hơn cho nhiệm vụ chuyên môn của công chức, viên chức Tuy nhiên, công tác quản lý VĐT XDCB của ngành vẫn còn nhiều hạn chế và bất cập cần được nghiên cứu và khắc phục.
- Công tác kiện toàn bộ máy, bố trí phân công và sắp xếp cán bộ, áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật trong công tác quản lý;
- Trình độ đội ngũ cán bộ trong lĩnh vực quản lý hoạt động đầu tư còn hạn chế;
Quy trình lập kế hoạch đầu tư công, thực hiện dự án, giám sát thi công, nghiệm thu và thanh quyết toán vốn đầu tư (VĐT) hiện nay đang được quy định bởi nhiều văn bản mới Tuy nhiên, hiệu quả sử dụng VĐT xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước (NSNN) của Tổng cục Thống kê (TCTK) vẫn còn hạn chế Tình trạng thất thoát và lãng phí VĐT XDCB từ NSNN vẫn diễn ra phổ biến.
Để nâng cao hiệu quả quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản (VĐT XDCB) từ ngân sách nhà nước (NSNN), cần thiết phải hoàn thiện công tác này nhằm đảm bảo VĐT được sử dụng hợp lý Việc tìm kiếm giải pháp cải tiến quản lý VĐT XDCB từ NSNN là vấn đề cấp bách, chính vì vậy, đề tài "Quản lý đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước tại Tổng cục Thống kê, Bộ Kế hoạch và Đầu tư" đã được lựa chọn và nghiên cứu.
Tình hình nghiên cứu đề tài
Đến nay, đã có nhiều nghiên cứu về cơ chế quản lý đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) từ ngân sách nhà nước, tập trung vào các tỉnh, địa phương và lĩnh vực khác nhau Một trong những công trình tiêu biểu là của Phạm Thị Thanh Hương (2015), nghiên cứu về quản lý chi đầu tư XDCB từ ngân sách nhà nước cho ngành nông nghiệp tại Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Hòa Bình.
Luận văn thạc sĩ Tài chính - Ngân hàng tại Học viện Hành chính Quốc gia năm 2015 đã cung cấp nhiều thông tin giá trị Phạm Việt Anh (2014) trong luận văn về quản lý nhà nước về vốn đầu tư xây dựng cơ bản tại tỉnh Thái Bình đã chỉ ra những thách thức và giải pháp hiệu quả Đặng Thị Phương Nga (2015) cũng đã nghiên cứu quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ nguồn ngân sách Nhà nước thuộc Bộ Y tế, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc quản lý hiệu quả nguồn lực công.
Học viện Hành chính Quốc gia, năm 2015 Nguyễn Hoàng Phương Dung (2017),
Quản lý đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng giao thông từ nguồn vốn ngân sách tại tỉnh Quảng Ngãi là một chủ đề quan trọng trong luận văn thạc sĩ kinh tế của Đại học Kinh tế - Đại học Đà Nẵng Nghiên cứu này tập trung vào các phương pháp và chiến lược hiệu quả nhằm tối ưu hóa việc sử dụng ngân sách cho phát triển hạ tầng giao thông, góp phần thúc đẩy kinh tế địa phương và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân.
Các công trình đã đề cập đến vấn đề chi tiêu và quản lý vốn đầu tư xây dựng của tỉnh và bộ Tuy nhiên, Tổng cục Thống kê, với vai trò là một ngành dọc, chưa thực hiện nghiên cứu cụ thể về quản lý dự án đầu tư xây dựng bằng ngân sách nhà nước, điều này phản ánh tính đặc thù và không trùng lặp của ngành thống kê.
Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Quản lý đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước là một vấn đề lý luận và thực tiễn quan trọng, được Tổng cục Thống kê và Bộ Kế hoạch và Đầu tư nghiên cứu Việc tối ưu hóa quy trình quản lý này không chỉ đảm bảo hiệu quả sử dụng ngân sách mà còn góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội Các chính sách và biện pháp cần được áp dụng nhằm nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm trong quản lý đầu tư, từ đó tạo ra những công trình chất lượng phục vụ nhu cầu phát triển.
Quản lý đầu tư XDCB từ ngân sách nhà nước được thực hiện bởi Tổng cục Thống kê (TCTK) và Bộ Kế hoạch và Đầu tư, với sự phối hợp giữa các cơ quan Trung ương và địa phương, bao gồm Cục Thống kê cấp tỉnh và Chi cục Thống kê cấp huyện Điều này đảm bảo tính đồng bộ và hiệu quả trong việc sử dụng nguồn lực ngân sách cho các dự án đầu tư xây dựng cơ bản.
Trong giai đoạn 2013-2017, TCTK và Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã thực hiện đánh giá thực trạng quản lý đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) từ ngân sách nhà nước Kết quả đánh giá này cung cấp cái nhìn sâu sắc về hiệu quả sử dụng nguồn lực, đồng thời đưa ra các giải pháp đề xuất có giá trị cho những năm tiếp theo nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả đầu tư.
Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp luận: Nghiên cứu đề tài dựa trên phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử;
Đề tài áp dụng các phương pháp phân tích, tổng hợp, thống kê mô tả và so sánh, kết hợp với việc tổng kết rút kinh nghiệm thực tiễn từ các đơn vị trong ngành nhằm nghiên cứu và giải quyết các vấn đề được nêu ra.
Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
Luận văn này tập trung vào việc hệ thống hóa và làm rõ các vấn đề lý luận cơ bản liên quan đến quản lý đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) từ nguồn ngân sách nhà nước, đặc biệt đối với các đơn vị hành chính và cơ quan Tổng cục Thống kê (TCTK).
Luận văn phân tích thực trạng quản lý đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) từ nguồn ngân sách nhà nước, đặc biệt là của cơ quan Tổng cục Thống kê thuộc Bộ Kế hoạch và Đầu tư Bài viết nhấn mạnh sự cần thiết phải hoàn thiện quy trình quản lý này và đề xuất các giải pháp đồng bộ nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động đầu tư XDCB.
Để nâng cao hiệu quả quản lý đầu tư XDCB từ ngân sách nhà nước, cần cải thiện các phương pháp quản lý phù hợp với yêu cầu của cơ quan TCTK hiện tại và trong tương lai Việc này sẽ giúp tối ưu hóa nguồn lực và đảm bảo sự phát triển bền vững trong lĩnh vực đầu tư công.
Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, các phụ lục, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được kết cấu thành 3 chương:
Chương 1: Cơ sở khoa học vềquản lý đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước
Chương 2: Thực trạng quản lý đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước của cơ quan Tổng cục Thống kê, Bộ Kế hoạch và Đầu tư
Chương 3 trình bày các phương hướng và giải pháp quản lý đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước, được đề xuất bởi Tổng cục Thống kê thuộc Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nội dung nhấn mạnh tầm quan trọng của việc cải thiện quy trình quản lý đầu tư, tối ưu hóa nguồn lực tài chính và nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách Các giải pháp cụ thể bao gồm việc tăng cường giám sát, đánh giá dự án, và áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý Mục tiêu cuối cùng là đảm bảo sự phát triển bền vững và hiệu quả cho các dự án xây dựng cơ bản.
CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ QUẢN LÝ ĐẦU TƯ XÂY DỰNG CƠ BẢN TỪ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
Tổng quan về quản lý đầu tƣ xây dựng cơ bản
1.1.1 Các khái niệm cơ bản
1.1.1.1 Quản lý là hoạt động nhằm tác động một cách có tổ chức và định hướng của chủ thể quản lý vào một đối tượng nhất định để điều chỉnh các quá trình xã hội và hành vi con người, nhằm duy trì tính ổn định và phát triển của đối tượng để đạt được mục tiêu dự kiến
Mục tiêu quản lý là đích đến mà chủ thể quản lý hướng tới trong tương lai, thể hiện qua các kết quả và giá trị cụ thể Những mục tiêu này không chỉ là căn cứ để tạo ra tác động quản lý mà còn giúp lựa chọn các công cụ và phương pháp quản lý phù hợp.
1.1.1.2 Quản lý nhà nước chính là hoạt động thực thi quyền lực nhà nước do các cơ quan QLNN tiến hành đối với tất cả mọi cá nhân và tổ chức trong xã hội, trên tất cả các mặt của đời sống xã hội bằng cách sử dụng quyền lực nhà nước có tính cưỡng chế đơn phương nhằm mục tiêu phục vụ lợi ích chung của cả cộng đồng, duy trì ổn định, an ninh trật tự và thúc đẩy xã hội phát triển theo một định hướng thống nhất của nhà nước
1.1.1.3 Đầu tư là sự bỏ vốn (chi tiêu vốn) cùng với các nguồn lực khác trong hiện tại để tiến hành một hoạt động nào đó (tạo ra, khai thác, sử dụng một tài sản) nhằm thu về các kết quả có lợi trong tương lai
Đầu tư, theo nghĩa rộng, là việc hy sinh các nguồn lực hiện tại để thực hiện các hoạt động nhằm mang lại kết quả trong tương lai, với mục tiêu là kết quả đó lớn hơn chi phí đã bỏ ra Các nguồn lực có thể bao gồm tiền, tài nguyên thiên nhiên, tài sản vật chất và sức lao động Tất cả các nguồn lực này được gọi là VĐT, và kết quả đạt được có thể là tài sản vật chất, tài sản trí tuệ hoặc nguồn nhân lực tăng thêm.
Đầu tư, theo nghĩa hẹp, là hoạt động sử dụng nguồn lực hiện tại để tạo ra kết quả lớn hơn trong tương lai cho nhà đầu tư hoặc xã hội, vượt qua giá trị của nguồn lực đã sử dụng.
1.1.1.4 Đầu tư xây dựng cơ bản: Theo Luật Đầu tư số 67/2014/QH13 ngày 26/11/2014 của Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, tại Điều 3,
Đầu tư là quá trình mà nhà đầu tư sử dụng vốn từ các tài sản hữu hình hoặc vô hình để tạo ra tài sản mới và thực hiện các hoạt động đầu tư.
Đầu tư XDCB là quá trình bỏ vốn để xây dựng, mở rộng hoặc cải tạo công trình nhằm phát triển và nâng cao chất lượng sản phẩm, dịch vụ trong một khoảng thời gian nhất định.
1.1.1.5 Dự án đầu tư xây dựng cơ bản
Theo Luật Xây dựng, dự án đầu tư xây dựng (DAĐT XDCB) bao gồm các đề xuất liên quan đến việc sử dụng vốn cho hoạt động xây dựng mới, sửa chữa và cải tạo công trình nhằm phát triển và nâng cao chất lượng sản phẩm, dịch vụ trong thời gian và chi phí xác định Trong giai đoạn chuẩn bị, dự án được thể hiện qua các báo cáo như Báo cáo nghiên cứu tiền khả thi, Báo cáo nghiên cứu khả thi và Báo cáo kinh tế - kỹ thuật đầu tư xây dựng.
1.1.1.6 Vốn: Theo Bách khoa toàn thư Việt Nam thì từ “vốn” được sử dụng với nhiều nghĩa khác nhau, nên có nhiều hình thức vốn khác nhau Trước hết, vốn được xem là toàn bộ những yếu tố được sử dụng vào việc sản xuất ra của cải; Vốn tạo nên sự đóng góp quan trọng đối với sự tăng trưởng của nền kinh tế Có các hình thái vốn: Vốn hiện vật (máy móc, nguyên nhiên vật liệu, …), vốn bằng tiền, vốn tài nguyên thiên nhiên, vốn con người Vốn kỹ thuật hay vốn vật chất là toàn bộ tài sản sản xuất, tài sản thiết bị cho phép tăng thêm sức sản xuất của lao động Vốn kỹ thuật còn là nguyên liệu và sản phẩm dở dang mà lao động tác động vào như là hoạt động chuyển hóa Bất kể là nhà tư bản,tiểu chủ hay doanh nghiệp nhà nước đều phải kinh doanh, vốn đem lại lợi nhuận, bảo toàn và tích lũy vốn
1.1.1.7 Vốn đầu tư cùng với lao động và đất đai là một trong những yếu tố đầu vào cơ bản của mọi quá trình sản xuất Lý thuyết kinh tế hiện đại ngày nay đề cập VĐT theo quan điểm rộng hơn, đầy đủ hơn, bao gồm cả đầu tư để nâng cao tri thức, thậm chí bao gồm cả đầu tư để tạo ra nền tảng, tiêu chuẩn đạo đức xã hội, môi trường kinh doanh (nguồn vốn xã hội) cũng là những đầu tư quan trọng của quá trình sản xuất VĐT được xem xét ở đây chỉ với tư cách là nguồn lực vật chất được sử dụng có ý thức nhằm tạo dựng tài sản (hữu hình và vô hình) để nâng cao và mở rộng sản xuất, thông qua việc xây dựng, mua sắm thiết bị, máy móc, nhà xưởng, nguyên vật liệu cho sản xuất, nghiên cứu, triển khai và tiếp thu công nghệ mới và nâng cao đời sống người dân
1.1.1.8 Vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách Nhà nước
Vốn đầu tư XDCB bao gồm tất cả các chi phí cần thiết để thực hiện dự án đầu tư, từ khảo sát quy hoạch xây dựng, chuẩn bị đầu tư, thiết kế và xây dựng, đến việc mua sắm và lắp đặt máy móc thiết bị Tất cả các chi phí này đều được ghi nhận trong tổng dự toán của dự án.
Theo Luật Đầu tư công số 49/2014/QH13, vốn nhà nước bao gồm nhiều nguồn khác nhau như vốn từ ngân sách nhà nước (NSNN), công trái quốc gia, trái phiếu Chính phủ, trái phiếu chính quyền địa phương, vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA), vốn vay ưu đãi từ các nhà tài trợ nước ngoài, và vốn tín dụng đầu tư phát triển của Nhà nước Luận văn này chỉ tập trung vào nghiên cứu nguồn vốn từ NSNN.
1.1.2 Đặc điểm, phân loại đầu tư xây dựng cơ bản
1.1.2.1 Đặc điểm đầu tư xây dựng cơ bản từ vốn ngân sách nhà nước
Đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) từ ngân sách nhà nước (NSNN) chủ yếu tập trung vào các công trình hạ tầng kinh tế - xã hội, công trình công cộng và trụ sở làm việc của các cơ quan nhà nước Những dự án này thường không có khả năng thu hồi vốn, nhưng lại mang lại hiệu quả kinh tế - xã hội lớn, đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế, an ninh và quốc phòng của từng địa phương.
Đầu tư XDCB từ ngân sách nhà nước (NSNN) thường đóng vai trò quan trọng, chiếm tỷ trọng lớn nhất trong tổng đầu tư phát triển (ĐTPT) của cả nước cũng như trong từng ngành, lĩnh vực cụ thể.
Quản lý đầu tư xây dựng cơ bản từ nguồn vốn ngân sách nhà nước19 1 Sự cần thiết phải quản lý nhà nước về đầu tư xây dựng cơ bản từ nguồn vốn ngân sách nhà nước
1.2.1 Sự cần thiết phải quản lý nhà nước về đầu tư xây dựng cơ bản từ nguồn vốn ngân sách nhà nước
1.2.1 hạn chế của quản lý đầu tư xây dựng cơ bản từ nguồn vốn ngân sách nhà nước hiện nay
Công tác quản lý hành chính nhà nước trong đầu tư xây dựng cơ bản (ĐTXDCB) đóng vai trò quan trọng trong hiệu quả đầu tư Nếu quản lý nhà nước yếu kém, hành chính quan liêu và thủ tục rườm rà sẽ dẫn đến chi phí đầu tư tăng cao và kết quả đầu tư không đạt yêu cầu Để nâng cao hiệu quả đầu tư, cần cải thiện công tác quản lý hành chính.
Tỷ lệ lãng phí và thất thoát ngân sách nhà nước trong lĩnh vực xây dựng cơ bản (XDCB) là một vấn đề quan trọng cần được xem xét Tuy nhiên, điều cốt yếu hơn là phải hiểu rõ các khâu dẫn đến lãng phí và thất thoát, cũng như các nguyên nhân cụ thể để từ đó đưa ra các giải pháp hiệu quả.
1.2.1.2 Do yêu cầu xây dựng nền tài chính công hiện đại, hiệu quả đòi hỏi phải có sự thay đổi về cơ chế quản lý ngân sách nhà nước cho đầu tư xây dựng cơ bản (Hệ thống các chính sách pháp luật về đầu tư xây dựng)
Cải cách tài chính công là một vấn đề quan trọng và cần thiết, thuộc một trong bốn nội dung cải cách của nền hành chính nhà nước mà Đảng và Nhà nước ta đang triển khai Mục tiêu của những cải cách này là xây dựng một nền tài chính hiện đại.
Quản lý đầu tư và xây dựng là trách nhiệm của nhà nước trong việc giám sát toàn bộ quy trình từ xác định dự án đầu tư đến khi dự án được đưa vào sử dụng, nhằm đạt được các mục tiêu đã đề ra Đối với quản lý đầu tư xây dựng từ nguồn vốn ngân sách, việc theo dõi chặt chẽ trình tự đầu tư và xây dựng là rất quan trọng Các quy định liên quan đến trình tự đầu tư xây dựng không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng công trình mà còn tác động đến chi phí xây dựng trong quá trình thi công và hiệu quả sử dụng của công trình sau khi hoàn thành.
Việc chấp hành trình tự đầu tư và xây dựng có ảnh hưởng lớn đến chất lượng công trình và dự án đầu tư, đồng thời có thể dẫn đến lãng phí, thất thoát và tạo điều kiện cho tham nhũng Do đó, Nhà nước cần quy định chính sách và nguyên tắc tài chính nhằm đảm bảo các dự án đầu tư xây dựng được thực hiện đúng kế hoạch, đạt hiệu quả và giá trị của vốn đầu tư, từ đó tránh được thất thoát và lãng phí.
Năng lực tổ chức bộ máy đóng vai trò quan trọng trong hiệu quả hoạt động đầu tư xây dựng cơ bản (ĐTXDCB), bao gồm năng lực của con người và các tổ chức liên quan Nếu năng lực của con người và tổ chức yếu kém, hiệu quả trong ĐTXDCB sẽ bị ảnh hưởng tiêu cực Các tổ chức tham gia vào ĐTXDCB rất đa dạng, từ lập quy hoạch, chuẩn bị đầu tư, tổ chức đấu thầu, thi công, cho đến nghiệm thu quyết toán và đưa công trình vào sử dụng.
1.2.1.4 Do yêu cầu phải chống lãng phí, thất thoát trong đầu tư xây dựng cơ bản
Quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản (VĐT XDCB) từ nguồn ngân sách nhà nước (NSNN) là rất quan trọng để đảm bảo hiệu quả sử dụng, ngăn chặn thất thoát và lãng phí Hiện nay, tình trạng lãng phí và thất thoát trong lĩnh vực đầu tư XDCB đang phổ biến, đặc biệt trong ngành thống kê Những thất thoát này không chỉ ảnh hưởng ngay lập tức đến chất lượng công trình mà còn tác động tiêu cực đến tuổi thọ của chúng so với thiết kế ban đầu Do đó, việc quản lý hiệu quả nguồn vốn NSNN trong đầu tư xây dựng là cần thiết để giảm thiểu những thiệt hại lâu dài cho ngân sách nhà nước.
Khi thời gian thực hiện một dự án công trình kéo dài, hiệu quả của dự án sẽ giảm sút do điều kiện kinh tế - xã hội thay đổi Các thiết bị trong dự án có thể trở nên lỗi thời, trong khi chi phí cho thiết bị lại tăng cao Thêm vào đó, việc kéo dài dự án làm giá đất, đặc biệt ở đô thị, tăng lên, dẫn đến chi phí giải phóng mặt bằng và tái định cư cũng tăng theo Chất lượng quản lý nguồn vốn nhà nước cho đầu tư phát triển và sự gắn kết giữa các quy hoạch ngành, địa phương có ảnh hưởng lớn đến hiệu quả sử dụng vốn Quy trình đầu tư xây dựng hiện nay còn nặng nề và thiếu minh bạch, tạo điều kiện cho tiêu cực và thất thoát xảy ra.
- Trình độ năng lực yếu kém và sự thoái hóa về đạo đức của một số không ít các chủ dự án và ban quản lý dự án
Trách nhiệm của chủ đầu tư, từ Nhà nước đến các bộ ngành và chính quyền địa phương, chưa được thực hiện đầy đủ, điều này thể hiện qua công tác thanh tra, kiểm tra và giám sát chưa nghiêm túc Nhiều dự án thiếu sự khoa học trong lề lối làm việc, dẫn đến hiệu quả thấp trong quản lý và thực hiện.
Giám sát việc sử dụng nguồn vốn trong những năm qua cho thấy quy trình và thủ tục phân công, phân cấp còn nhiều chồng chéo và không rõ ràng về trách nhiệm, tạo điều kiện cho tình trạng cục bộ và khép kín phát sinh Bên cạnh đó, chính sách tài chính thiếu ổn định, trong khi chính sách đền bù GPMB và tái định cư lại không thống nhất và thiếu tính nhất quán.
Hệ thống văn bản pháp luật liên quan đến quy hoạch và quản lý đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) hiện nay còn thiếu sót, không đầy đủ và nhiều nội dung đã không còn phù hợp với thực tế Sự thiếu cụ thể, không đồng bộ và thường xuyên thay đổi, cùng với việc thiếu chế tài nghiêm minh, đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến hiệu quả của hoạt động đầu tư XDCB Quy hoạch sai lầm có thể dẫn đến lãng phí nguồn lực và tình trạng các công trình không thể đưa vào sử dụng, như các khu dân cư hay chợ Việc quy hoạch dàn trải gây ra tình trạng đầu tư manh mún, nhỏ lẻ và kém hiệu quả.
Thiếu quy hoạch trong đầu tư xây dựng cơ bản (ĐTXDCB) sẽ dẫn đến hậu quả nghiêm trọng Nhà nước không chỉ cần quy hoạch cho ĐTXDCB của mình mà còn phải xây dựng quy hoạch chung cho cả khu vực tư nhân và đầu tư nước ngoài Sau khi có quy hoạch, cần công khai thông tin để người dân và chính quyền các cấp nắm rõ Dựa trên quy hoạch đã được phê duyệt, nhà nước cần đưa vào kế hoạch đầu tư và khuyến khích các nguồn vốn khác tham gia, nhằm ngăn chặn tình trạng quy hoạch treo.
Việc quản lý đầu tư XDCB từ nguồn vốn ngân sách, đặc biệt trong ngành thống kê, là cần thiết để khắc phục tình trạng thất thoát và lãng phí vốn Điều này không chỉ nâng cao chất lượng các công trình mà còn thúc đẩy phát triển kinh tế thị trường, nâng cao năng lực cạnh tranh và chủ động hội nhập kinh tế quốc tế, từ đó góp phần vào tăng trưởng và phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
1.2.2 Nội dung quản lý đầu tư xây dựng cơ bản từ nguồn vốn ngân sách nhà nước
Quản lý nhà nước bao gồm nhiều nội dung quan trọng, từ việc xây dựng hệ thống chính sách cho đến tổ chức bộ máy thực thi Ngoài ra, còn có việc phát triển chiến lược quy hoạch, lập kế hoạch đầu tư xây dựng, cùng với công tác thanh tra, kiểm tra và giám sát để đảm bảo hiệu quả trong quản lý.
1.2.2.1 Xây dựng và ban hành hệ thống chính sách, pháp luật về quản lý đầu tư xây dựng cơ bản
Kinh nghiệm về quản lý đầu tƣ xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước của một số ngành trong nước, kinh nghiệm quốc tế và bài học
1.3 Kinh nghiệm về quản lý đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước của một số ngành trong nước, kinh nghiệm quốc tế và bài học cho cơ quan Tổng cục Thống kê
1.3.1 Kinh nghiệm hoàn thiện quản lý đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước của một số ngành trong nước
1.3.1.1 Kinh nghiệm quản lý nhà nước về đầu tư xây dựng cơ bản ở Tập đoàn điện lực Việt Nam
Tập đoàn Điện lực Việt Nam đã ban hành quy chế phân cấp quản lý mới, sửa đổi và hoàn thiện quy chế cũ nhằm tăng cường tính chủ động và sáng tạo cho các Ban đơn vị trực thuộc Cụ thể, các Công ty điện lực được ủy quyền quyết định đầu tư cho các dự án dưới 30 tỷ đồng, trong khi các đơn vị trực thuộc có quyền quyết định cho các dự án dưới 5 tỷ đồng Đặc biệt, Tập đoàn chú trọng đến việc đào tạo và nâng cao trình độ cán bộ quản lý đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) để thích ứng với cơ chế thị trường và hội nhập kinh tế quốc tế Để đảm bảo hiệu quả trong công tác quản lý đầu tư XDCB, hàng năm, Tập đoàn luôn có kế hoạch nâng cao năng lực quản lý cho cán bộ trong toàn Tập đoàn.
1.3.1.2 Kinh nghiệm quản lý nhà nước về đầu tư xây dựng cơ bản ở Tổng Công ty công nghiệp xi măng Việt Nam
Dựa trên các nguồn vốn và quy hoạch phát triển của Tổng công ty, Tổng giám đốc chỉ đạo các Phòng, Ban chức năng thực hiện rà soát kế hoạch sản xuất và kinh doanh Mục tiêu là tổng hợp và trình Hội đồng quản trị phê duyệt kế hoạch đầu tư xây dựng hàng năm cho Tổng công ty công nghiệp xi măng Việt Nam cùng các đơn vị thành viên.
Hội đồng quản trị đã phê duyệt kế hoạch đầu tư dài hạn và trung hạn cho các dự án quy hoạch và các dự án sử dụng vốn tái đầu tư của Tổng công ty Kế hoạch này nhằm xây dựng chương trình đầu tư dài hạn phát triển ngành, dựa trên kết quả thẩm định do Tổng Giám đốc tổ chức.
Tổ chức và chịu trách nhiệm kiểm tra các báo cáo kết quả kiểm toán cùng với báo cáo quyết toán vốn đầu tư của các dự án hoàn thành thuộc nhóm A và B, sau đó trình Hội đồng quản trị để được phê duyệt.
Các phòng, ban chức năng có thể sử dụng hoặc thành lập tổ tư vấn thẩm tra báo cáo quyết toán các dự án xây dựng độc lập với tổng mức đầu tư dưới 3 tỷ đồng Đối với các nội dung khác trong quá trình đầu tư và đấu thầu các dự án đầu tư xây dựng, Hội đồng quản trị các công ty cổ phần sẽ quyết định hoặc ủy quyền cho cá nhân chịu trách nhiệm theo quy định hiện hành.
1.3.1.3 Kinh nghiệm quản lý dự án đầu tư xây dựng của Nhật Bản
Nhật Bản tập trung vào quản lý hợp đồng xây dựng, coi đây là trách nhiệm chung của cả nhà quản lý và nhân viên dự án Họ cần tuân thủ các điều khoản trong hợp đồng, đồng thời kiểm soát các thay đổi về giá, thời gian và tiến độ thi công Ba nguyên tắc cơ bản trong quản lý dự án bao gồm phương pháp, tiến độ và đơn giá chi tiết, trong khi các yếu tố khác như giá cả, chất lượng, kỹ thuật, hiệu quả và an toàn đều xoay quanh những nguyên tắc này.
Hợp đồng đóng vai trò quan trọng trong việc thanh toán và giải quyết các vấn đề phát sinh Để đảm bảo dự án được thực hiện một cách hiệu quả, tất cả các bên liên quan cần hiểu rõ các điều khoản và điều kiện của hợp đồng.
1.3.2 Bài học cho cơ quan Tổng cục Thống kê về hoàn thiện quản lý đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước có thể tham khảo
Thứ nhất,cần xem xét đến sự cần thiết để xây dựng Ban quản lý dự án chuyên ngành;
Thứ hai,nâng cao tính hiệu quả trong quản lý dự án và phòng chống tham nhũng trong đầu tư xây dựng;
Thứ ba,nâng cao kiến thức pháp luật về đầu tư xây dựng cho đội ngũ làm công tác đầu tư xây dựng;
Thứ tư, tăng cường quản lý việc phân cấp trong đầu tư xây dựng cho các đơn vị trực thuộc;
Thứ năm,ứng dụng công nghệ nâng cao, đổi mới công tác quản lý DAĐT của ngành
Tóm tắt chương 1
Bài viết hệ thống hóa các cơ sở khoa học liên quan đến đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) và quản lý nhà nước (QLNN) đối với lĩnh vực này Đồng thời, nó cũng giải thích khái niệm về quản lý đầu tư, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc áp dụng các nguyên tắc quản lý hiệu quả trong đầu tư XDCB.
Quản lý đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) bằng nguồn vốn ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế Bài viết chỉ ra mục đích và nội dung của quản lý đầu tư XDCB, đồng thời phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình này Ngoài ra, bài viết tổng kết kinh nghiệm từ một số quốc gia và các cơ quan hành chính nhà nước, cũng như các tập đoàn, tổng công ty nhà nước, từ đó rút ra bài học có thể áp dụng tại Tổng cục Thống kê (TCTK).
Chương này cung cấp cơ sở lý luận cho việc phân tích và đánh giá thực trạng quản lý đầu tư xây dựng cơ bản bằng nguồn vốn ngân sách nhà nước của Tổng cục Thống kê, đồng thời đề xuất các giải pháp hoàn thiện trong các chương tiếp theo.