Cơ sở lý luận và thực tiễn
Cơ sơ lý luận
2.1.1 Khái quát chung về kiểm toán, chất lượng kiểm toán
2.1.1.1 Khái niệm về kiểm toán
Trong nền kinh tế, các tổ chức có mục tiêu hoạt động riêng nhưng lại gắn bó lợi ích với nhau, do đó Nhà nước yêu cầu các đơn vị tổ chức công tác kế toán hiệu quả và lập Báo cáo tài chính thường xuyên để cung cấp thông tin kinh tế, tài chính Tuy nhiên, để đạt lợi ích cá nhân, các tổ chức có thể đưa ra thông tin sai lệch, gây khó khăn cho những đối tượng cần thông tin chính xác Do đó, cần có một cơ quan trung gian độc lập, có nghiệp vụ để đảm bảo tính trung thực và khách quan của thông tin, từ đó dẫn đến sự ra đời của kiểm toán.
Kiểm toán là hoạt động của cơ quan kiểm toán nhằm xác minh tính trung thực và hợp lý của thông tin, giúp các bên sử dụng thông tin có niềm tin vào chất lượng và tính chính xác của dữ liệu đã được kiểm toán.
Kiểm toán là quá trình thu thập và đánh giá bằng chứng về thông tin định lượng liên quan đến một thực thể pháp lý, nhằm xác định mức độ phù hợp giữa thông tin đó với các chuẩn mực đã được thiết lập Hoạt động này được thực hiện bởi các chuyên gia độc lập hoặc tổ chức có đủ thẩm quyền và trình độ Kiểm toán có lịch sử phát triển lâu dài, gắn liền với sự phát triển kinh tế xã hội Để đáp ứng nhu cầu đa dạng của xã hội, nhiều lĩnh vực và loại hình kiểm toán đã được hình thành, bao gồm kiểm toán nhà nước, kiểm toán độc lập và kiểm toán nội bộ.
Kiểm toán là quá trình do các kiểm toán viên độc lập và có năng lực thực hiện, nhằm thu thập và đánh giá các bằng chứng liên quan đến thông tin định lượng của tổ chức Mục tiêu của kiểm toán là thẩm định và báo cáo mức độ phù hợp của thông tin với các chuẩn mực đã được thiết lập.
Kiểm toán được định nghĩa là quá trình mà một cá nhân độc lập có thẩm quyền thu thập và đánh giá bằng chứng liên quan đến thông tin tài chính của một tổ chức kinh tế cụ thể Mục đích của kiểm toán là xác định và báo cáo mức độ phù hợp của các thông tin này với các chuẩn mực đã được thiết lập.
Kiểm toán dự án đầu tư xây dựng công trình là quá trình mà các chuyên gia độc lập, có đủ thẩm quyền, tiến hành thu thập bằng chứng theo các chuẩn mực quy định của Nhà nước nhằm đánh giá dự án đầu tư Nội dung kiểm toán bao gồm việc kiểm tra tuân thủ pháp luật và chế độ quản lý dự án, đánh giá công tác quản lý chất lượng và tiến độ, cũng như kiểm toán báo cáo quyết toán dự án hoàn thành Bên cạnh đó, kiểm toán còn xem xét tính kinh tế, hiệu quả và hiệu lực của dự án đầu tư.
2.1.1.2 Bản chất, chức năng và phân loại Kiểm toán
Kiểm toán là quá trình kiểm tra độc lập từ bên ngoài, được thực hiện bởi các tổ chức chuyên môn có trách nhiệm pháp lý và kinh tế về độ tin cậy của thông tin Hoạt động này yêu cầu người thực hiện phải có chuyên môn cao, đạo đức nghề nghiệp và tính độc lập Nhà nước và xã hội giám sát kiểm toán dựa trên ba nguyên tắc: thông tin công bố phải tuân thủ chuẩn mực chung, hoạt động kiểm toán cần tuân thủ các chuẩn mực, và các cá nhân, tổ chức liên quan đến sai sót phải chịu trách nhiệm pháp lý và kinh tế.
Về chức năng, kiểm toán có hai chức năng cơ bản, đó là chức năng xác minh và chức năng bày tỏ ý kiến.
Chức năng xác minh trong kiểm toán khẳng định tính trung thực và pháp lý của tài liệu, đảm bảo thông tin số liệu chính xác và phản ánh đúng quy định Hệ thống kiểm tra nội bộ hoặc ngoại kiểm được áp dụng để thực hiện chức năng này, dựa trên các bằng chứng kiểm toán đã thu thập.
Chức năng bày tỏ ý kiến của kiểm toán viên dựa trên các bằng chứng kiểm toán và phương pháp kiểm toán được áp dụng, nhằm đánh giá tính trung thực và mức độ hợp lý của thông tin tài chính Ý kiến này không chỉ kết luận về chất lượng và tính pháp lý của thông tin mà còn cung cấp tư vấn cho đơn vị được kiểm toán, các bên sử dụng thông tin kiểm toán, và cơ quan quản lý.
Kiểm toán hiện đại nhấn mạnh vai trò tư vấn của kiểm toán trong việc hỗ trợ cơ quan quản lý Nhà nước cải thiện các bất cập của chế độ kế toán tài chính hiện tại Đồng thời, kiểm toán cũng cung cấp tư vấn quản lý cho các đơn vị được kiểm toán, giúp chỉ ra những yếu kém trong hệ thống kiểm soát nội bộ và quản lý tài chính, từ đó đề xuất các chính sách điều chỉnh kịp thời.
Hoạt động kiểm toán được phân loại dựa theo chức năng và theo chủ thể kiểm toán.
Nếu phân loại theo chức năng, hoạt động kiểm toán gồm: Kiểm toán hoạt động; Kiểm toán tuân thủ và Kiểm toán Báo cáo tài chính.
Kiểm toán hoạt động là quá trình đánh giá tính hiệu quả và hiệu suất của các hoạt động trong đơn vị được kiểm toán Qua đó, các kiểm toán viên sẽ đưa ra ý kiến và đề xuất các giải pháp cải tiến nhằm đảm bảo rằng các hoạt động đạt được mục tiêu đề ra một cách hiệu quả.
Kiểm toán tuân thủ là quá trình đánh giá sự chấp hành pháp luật, chính sách và quyết định của đơn vị được kiểm tra Kết quả của kiểm toán này cung cấp thông tin quý giá cho ban giám đốc và các cấp thẩm quyền, hỗ trợ trong việc điều hành các hoạt động của đơn vị.
Kiểm toán Báo cáo tài chính là quá trình đánh giá tính chính xác và tuân thủ các chuẩn mực của báo cáo tài chính của đơn vị Kết quả của kiểm toán không chỉ mang lại thông tin hữu ích cho các bên liên quan mà còn giúp bảo vệ lợi ích của họ và giảm thiểu rủi ro.
Nếu phân loại theo chủ thể kiểm toán, kiểm toán phân thành: Kiểm toán nhà nước, Kiểm toán độc lập và Kiểm toán nội bộ.
Kiểm toán nhà nước là hoạt động do các cơ quan kiểm toán nhà nước thực hiện, nhằm kiểm tra các cơ quan và tổ chức sử dụng tài sản công cũng như ngân sách nhà nước Tổ chức này đóng vai trò quan trọng trong bộ máy quản lý của Nhà nước.
Kiểm toán độc lập là quy trình kiểm toán do các kiểm toán viên độc lập thực hiện, thuộc các tổ chức kiểm toán độc lập Loại hình kiểm toán này không chỉ bao gồm việc kiểm toán báo cáo tài chính mà còn thực hiện kiểm toán các hoạt động khác theo yêu cầu của khách hàng.
Cơ sở thực tiễn của đề tài
2.2.1 Kinh nghiệm về kiểm soát chất lượng kiểm toán dự án đầu tư xây dựng cơ bản trên thế giới
Trong thời gian qua, INTOSAI và ASOSAI đã phát triển nhiều tài liệu nhằm nâng cao hiệu quả kiểm soát chất lượng kiểm toán cho các cơ quan kiểm toán tối cao toàn cầu, đặc biệt tại châu Á Từ kinh nghiệm thực tiễn, một số cơ quan KTNN đã cải tiến quy trình KSCL, đặc biệt trong lĩnh vực kiểm toán dự án đầu tư Do đó, các chỉ dẫn của INTOSAI và ASOSAI cùng với kinh nghiệm từ các cơ quan KTNN khác được xem là cơ sở thực tiễn quan trọng cho hoạt động KSCL kiểm toán.
Kinh nghiệm kiểm soát chất lượng kiểm toán dự án đầu tư xaayd ựng cơ bản của Trung Quốc
KTNN Trung Quốc quy định về kiểm soát chất lượng (KSCL) trong tất cả các giai đoạn của quy trình kiểm toán, bao gồm: chuẩn bị kiểm toán, thực hiện kiểm toán, lập báo cáo kiểm toán và kiểm tra việc thực hiện các kiến nghị kiểm toán.
Quy định về “Biện pháp kiểm soát chất lượng kiểm toán của KTNN” nêu rõ các công việc chính của từng giai đoạn, trách nhiệm của các đơn vị liên quan, cũng như nội dung và trách nhiệm kiểm soát Quy trình kiểm soát chất lượng kiểm toán của KTNN Trung Quốc tuân theo các giai đoạn của quy trình kiểm toán, nhưng do tính chất đặc thù, kiểm soát chất lượng kiểm toán dự án đầu tư có những đặc điểm riêng và thường dựa trên quy trình kiểm toán dự án đầu tư.
Giai đoạn chuẩn bị kiểm toán của KSCL bao gồm hai bước chính: khảo sát và thu thập thông tin về đơn vị được kiểm toán, cùng với việc lập kế hoạch kiểm toán Các Vụ kiểm toán thực hiện khảo sát và lập kế hoạch, sau đó trình lãnh đạo KTNN phê duyệt Kế hoạch kiểm toán cần được lãnh đạo KTNN ký duyệt, và đối với những cuộc kiểm toán quan trọng, kế hoạch này phải được Hội nghị nghiệp vụ xem xét và thẩm định.
Trong giai đoạn này, nội dung kiểm soát chủ yếu tập trung vào việc xét duyệt kế hoạch kiểm toán, bao gồm việc đánh giá tính khả thi của mục tiêu kiểm toán, xác định mức độ quan trọng và tính hợp lý của đánh giá rủi ro Ngoài ra, cần xem xét tính phù hợp của phạm vi, nội dung và trọng điểm kiểm toán, cũng như tính khả thi của các bước và phương pháp kiểm toán Hơn nữa, việc bố trí thời gian và phân công công việc kiểm toán cũng phải được đánh giá một cách hợp lý, cùng với những công việc cần xét duyệt khác.
Trong lĩnh vực kiểm toán dự án đầu tư, KTNN Trung Quốc chú trọng đến việc thẩm định các mục tiêu kiểm toán như kiểm tra quy trình và quản lý thực hiện các công trình nhằm nâng cao chất lượng và tiến độ xây dựng, đồng thời đáp ứng lợi ích xã hội Ngoài ra, việc giám sát sử dụng tài chính của các dự án cũng được thực hiện để giảm thiểu thất thoát và lãng phí Hơn nữa, KTNN còn có trách nhiệm giám sát và ngăn chặn các hành vi vi phạm pháp luật, bảo vệ lợi ích của nhà nước và nhân dân.
Trách nhiệm kiểm soát của từng cấp đối với việc lập kế hoạch kiểm toán như sau:
+ Lãnh đạo KTNN phụ trách chịu trách nhiệm về tính phù hợp của mục tiêu kiểm toán.
+ Lãnh đạo Vụ kiểm toán chịu trách nhiệm về tính phù hợp của phạm vi và trọng điểm kiểm toán.
+ Trưởng nhóm kiểm toán chịu trách nhiệm về tính phù hợp của nội dung kiểm toán, tính khả thi của các bước và phương pháp kiểm toán.
+ Thành viên nhóm kiểm toán chịu trách nhiệm về tính xác thực và tính hoàn chỉnh của những ghi chép trong quá trình khảo sát, thu thập thông tin.
Việc xây dựng và điều chỉnh kế hoạch kiểm toán không hợp lý có thể dẫn đến những vi phạm nghiêm trọng Trong trường hợp này, cần tiến hành điều tra để làm rõ trách nhiệm Nếu chưa thể thực hiện điều tra ngay, các cá nhân liên quan phải chịu trách nhiệm liên đới.
Trong giai đoạn thực hiện kiểm toán, KSCL tập trung vào ba nội dung chính: kiểm soát việc thực hiện kế hoạch kiểm toán, kiểm soát chất lượng bằng chứng kiểm toán, và kiểm soát chất lượng nhật ký kiểm toán viên cùng với bản thảo gốc về kết quả kiểm toán.
Trong quá trình kiểm toán, nếu có sự thay đổi trong kế hoạch kiểm toán đã được phê duyệt, nhóm kiểm toán cần báo cáo và trình cấp trên xem xét Lãnh đạo Vụ kiểm toán có quyền phê duyệt các điều chỉnh liên quan đến phạm vi, nội dung, trọng điểm, mức độ quan trọng và rủi ro kiểm toán, cũng như các bước và phương pháp kiểm toán Ngoài ra, lãnh đạo KTNN phụ trách Vụ kiểm toán cũng xét duyệt các thay đổi về mục tiêu kiểm toán, trưởng nhóm kiểm toán, thời gian thực hiện và các vấn đề khác.
Vụ kiểm toán xin ý kiến phê duyệt.
Kết quả kiểm toán của kiểm toán viên (KTV) cần được phản ánh đầy đủ và trung thực trong bản thảo theo mẫu quy định, kèm theo các bằng chứng kiểm toán Trưởng nhóm kiểm toán hoặc KTV được ủy quyền sẽ thẩm định và ghi ý kiến về việc thực hiện các nội dung, mục tiêu, phương pháp kiểm toán; tính rõ ràng, tính đầy đủ của bằng chứng; tính chính xác trong việc áp dụng văn bản pháp luật; và tính hợp lý của kết luận, kiến nghị kiểm toán Nếu cần, trưởng nhóm có thể kiểm tra nhật ký KTV và yêu cầu sửa chữa kịp thời các vấn đề tồn tại Trong kiểm toán dự án đầu tư, quy trình kiểm soát sẽ bám sát các bước như kiểm toán quyết định đầu tư, thiết kế, ước tính, hợp đồng và thanh toán, cũng như hoạt động liên quan.
Trong giai đoạn lập báo cáo kiểm toán của KSCL, báo cáo này sẽ được thẩm định và kiểm soát qua nhiều cấp khác nhau, bao gồm Trưởng nhóm kiểm toán, Lãnh đạo Vụ kiểm toán, Vụ Pháp chế, cùng với Lãnh đạo KTNN phụ trách.
Sau khi trưởng nhóm kiểm toán thẩm định, báo cáo kiểm toán sẽ được gửi cho đơn vị được kiểm toán để lấy ý kiến Nếu có ý kiến khác, nhóm kiểm toán cần kiểm tra lại và giải thích bằng văn bản kết quả kiểm tra Báo cáo cũng phải được sửa chữa nếu cần Tất cả tài liệu liên quan, bao gồm báo cáo kiểm toán, ý kiến của đơn vị, và văn bản phản ánh kết quả kiểm tra, phải được nộp cho Vụ kiểm toán Lãnh đạo Vụ kiểm toán sẽ xem xét và có ý kiến bằng văn bản về các nội dung như mục tiêu kiểm toán, tính rõ ràng và đầy đủ của bằng chứng, và tính hợp lý của kết luận Sau khi được phê duyệt, báo cáo sẽ được chuyển cho Vụ Pháp chế để thẩm định và có ý kiến về tính rõ ràng, chính xác và tuân thủ các quy trình kiểm toán.
Vụ kiểm toán cần gửi báo cáo kiểm toán và ý kiến thẩm định của Vụ Pháp chế đến lãnh đạo KTNN phụ trách Đối với các cuộc kiểm toán thông thường, lãnh đạo KTNN sẽ tổ chức Hội nghị nghiệp vụ hẹp với sự tham gia của lãnh đạo Vụ kiểm toán, lãnh đạo Vụ Pháp chế, trưởng nhóm kiểm toán và các cá nhân liên quan để thảo luận và thẩm định Đối với các cuộc kiểm toán quan trọng, lãnh đạo KTNN sẽ đề nghị Tổng KTNN tổ chức Hội nghị nghiệp vụ rộng hơn, bao gồm lãnh đạo KTNN, lãnh đạo Vụ kiểm toán, lãnh đạo Vụ Pháp chế, trưởng nhóm kiểm toán, các chuyên gia và những cá nhân liên quan Hội nghị sẽ đưa ra kết luận cuối cùng, và Vụ kiểm toán sẽ lập biên bản và chỉnh sửa báo cáo dựa trên kết luận đó.
KSCL giai đoạn kiểm tra thực hiện kiến nghị kiểm toán là quá trình mà KTNN cộng hòa nhân dân Trung Hoa kiểm tra các đơn vị được kiểm toán về việc thực hiện các kiến nghị từ các cuộc kiểm toán trước Do đó, công tác kiểm soát được tiến hành song song với kế hoạch kiểm tra việc thực hiện các kiến nghị kiểm toán của các đơn vị này.
Kiểm toán nhà nước Cộng hoà Liên bang Đức
Nguyên tắc cơ bản trong hoạt động kiểm toán, đặc biệt là kiểm soát chất lượng kiểm toán của Kiểm toán Nhà nước Cộng hòa Liên bang Đức, là nguyên tắc quyết định tập thể Nguyên tắc này đảm bảo rằng mọi quyết định quan trọng đều được thảo luận và thống nhất bởi tập thể, từ đó nâng cao tính chính xác và minh bạch trong quá trình kiểm toán.