Tính cấp thiết của đề tài
Trong nền kinh tế hiện đại, tài chính - ngân hàng giữ vai trò quan trọng, hỗ trợ và thúc đẩy hoạt động kinh doanh và sản xuất Tuy nhiên, do tính chất rủi ro cao, bảo hiểm tiền gửi đã ra đời như một công cụ thiết yếu, giúp bảo vệ an toàn và đảm bảo sự lành mạnh cho hoạt động ngân hàng.
Hoạt động bảo hiểm tiền gửi (BHTG) tại Việt Nam bắt đầu từ Quyết định số 101/TCQĐ-BH ngày 01/02/1994 của Bộ Tài chính Đến cuối năm 1999, Chính phủ ban hành Nghị định số 89/1999/NĐ-CP và Quyết định số 218/1999/QĐ-TTg, thành lập Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam, tổ chức duy nhất thực hiện BHTG tại nước ta Năm 2012, Luật Bảo hiểm tiền gửi số 06/2012-QH13 và Nghị định 68/2013/NĐ-CP đã tạo cơ sở pháp lý vững chắc, giúp Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam triển khai và thực thi hiệu quả chính sách BHTG.
Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam đã khẳng định vai trò quan trọng trong việc bảo vệ người gửi tiền và duy trì sự ổn định của các tổ chức tín dụng sau hơn 20 năm hoạt động Tuy nhiên, nhiều quy định pháp luật hiện hành về BHTG và hoạt động của tổ chức BHTG chưa theo kịp sự thay đổi, cần được hoàn thiện để phù hợp với biến động của ngành tài chính - ngân hàng Điều này nhằm đáp ứng các nhiệm vụ và giải pháp phát triển Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam trong Chiến lược phát triển ngành Ngân hàng đến năm tới.
Với mục tiêu nghiên cứu lý luận và thực tiễn, bài viết này nhằm đưa ra giải pháp hoàn thiện pháp luật về bảo hiểm tiền gửi và hoạt động của tổ chức bảo hiểm tiền gửi (BHTG) tại Việt Nam Đề tài được chọn là “Quyền và nghĩa vụ của tổ chức bảo hiểm tiền gửi”, nhằm làm rõ các khía cạnh quan trọng liên quan đến chức năng và trách nhiệm của tổ chức này trong hệ thống tài chính.
2 hiểm tiền gửi theo pháp luật Việt Nam hiện nay” để nghiên cứu và làm luận văn tốt nghiệp cao học của mình.
Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Các nghiên cứu lý luận và thực tiễn về bảo hiểm tiền gửi
Từ khi tổ chức bảo hiểm tiền gửi tại Việt Nam được thành lập vào năm 1999, đã có nhiều nghiên cứu về hoạt động này, trong đó nổi bật là tài liệu chuyên khảo “Pháp luật về BHTG ở Việt Nam” của PGS.TS Lê Thị Thu Thủy, xuất bản năm 2008 Công trình này cung cấp cái nhìn sâu sắc về sự hình thành và thực trạng của hoạt động BHTG, đồng thời nêu ra các giải pháp hoàn thiện pháp luật liên quan Mặc dù vậy, nghiên cứu vẫn chưa làm rõ một số vấn đề lý luận pháp luật trong hoạt động BHTG và chưa phân tích đầy đủ sự khác biệt giữa BHTG và các loại bảo hiểm khác Dù còn thiếu sót, đây vẫn là một công trình quan trọng cho nghiên cứu về BHTG tại Việt Nam.
Cuốn sách “Deposit Insurance Around the World: A Comprehensive Database” do các nhà nghiên cứu quốc tế và Ngân hàng Thế giới xuất bản năm 2005, cung cấp cái nhìn sâu sắc về lý thuyết bảo hiểm tiền gửi (BHTG) và phân tích thực tiễn áp dụng pháp luật BHTG tại các quốc gia Tài liệu này là nguồn tham khảo quý giá cho các nhà nghiên cứu và nhà lập pháp trong việc hiểu rõ hơn về khung pháp lý liên quan đến BHTG trên toàn cầu.
Luận văn thạc sĩ “Quy chế pháp lý về bảo hiểm tiền gửi tại Việt Nam” của
Thạc sĩ Lê Thị Thúy Sen từ Viện Nhà nước Pháp luật (2008) và tác giả Nguyễn Duy Hoàn từ Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội (2011) đã có những nghiên cứu quan trọng về tổ chức Bảo hiểm tiền gửi (BHTG) tại Việt Nam Các công trình này cung cấp cái nhìn tổng quan về cơ cấu tổ chức và hoạt động của BHTG Tuy nhiên, do được công bố trước khi có Luật BHTG năm 2012, nên nội dung của chúng không còn phù hợp với thực tiễn pháp luật hiện tại.
Luận án tiến sĩ của Nguyễn Đăng Quân, Khoa Luật, Học viện, nghiên cứu về hoạt động bảo hiểm tiền gửi theo pháp luật Việt Nam và thực hiện tại các ngân hàng thương mại Tác phẩm này phân tích các quy định pháp lý liên quan, đánh giá hiệu quả và đề xuất giải pháp cải thiện hệ thống bảo hiểm tiền gửi trong bối cảnh phát triển kinh tế.
Bài viết của Viện Khoa học Xã hội Việt Nam năm 2018 đã làm rõ các vấn đề liên quan đến hoạt động bảo hiểm tiền gửi (BHTG) Nghiên cứu cung cấp phân tích chi tiết về những đặc điểm của tổ chức BHTG, dựa trên thực tiễn pháp luật và mối liên hệ với các ngân hàng thương mại.
Luận án tiến sĩ “Pháp luật về bảo hiểm tiền gửi từ thực tiễn Bảo hiểm tiền gửi
Việt Nam” của tác giả Ngô Quang Huy, Khoa Luật, Học viện khoa học xã hội Việt
Năm 2020, luận án đã tiến hành phân tích sâu sắc lý luận pháp luật liên quan đến hoạt động bảo hiểm tiền gửi (BHTG) tại Việt Nam, đồng thời cung cấp các số liệu và tài liệu cập nhật mới nhất về thực tiễn hoạt động của BHTG tại nước ta.
Nhiều bài viết trên báo và tạp chí đã đề cập đến hoạt động của tổ chức bảo hiểm tiền gửi, tuy nhiên, phần lớn nghiên cứu chỉ tập trung vào các chính sách và hoạt động chuyên môn mà chưa phân tích sâu về quyền và nghĩa vụ của tổ chức này Do lĩnh vực bảo hiểm tiền gửi còn mới mẻ và chuyên sâu, tài liệu tham khảo hiện có rất hạn chế Trong bối cảnh pháp luật về bảo hiểm tiền gửi cần được sửa đổi và bổ sung, nghiên cứu đề tài “Quyền và nghĩa vụ của tổ chức bảo hiểm tiền gửi theo pháp luật Việt Nam hiện nay” là cần thiết, nhằm cung cấp thêm nguồn tài liệu cho các cơ quan có thẩm quyền và những đối tượng có nhu cầu tham khảo.
Những vấn đề tiếp tục được triển khai nghiên cứu trong nội dung luận văn
-Làm rõ những vấn đề lý luận pháp luật về BHTG và những nội dung pháp luật về quyền và nghĩa vụ của tổ chức BHTG
Đánh giá thực trạng và thực tiễn pháp luật về quyền và nghĩa vụ của tổ chức BHTG tại Việt Nam là cần thiết để hiểu rõ những thách thức hiện tại Phân tích thực trạng này sẽ làm cơ sở cho việc đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật liên quan đến tổ chức BHTG, từ đó góp phần bảo vệ quyền lợi của các bên liên quan và phát triển thị trường bảo hiểm tại Việt Nam.
- Đề xuất về các định hướng và giải pháp hoàn thiện, nâng cao pháp luật về quyền và nghĩa vụ của tổ chức BHTG tại Việt Nam
Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
Luận văn áp dụng phương pháp luận của chủ nghĩa Mác – Lenin, bao gồm phép biện chứng duy vật và phương pháp luận duy vật lịch sử Nghiên cứu này dựa trên các quan điểm và định hướng của Đảng và Nhà nước về chính sách bảo hiểm tiền gửi trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
Phương pháp tổng hợp tài liệu liên quan giúp hiểu rõ lý luận và thực tiễn pháp luật về hoạt động Bảo hiểm tiền gửi (BHTG) Qua quá trình phân tích, chúng ta có thể rút ra những nhận định và ý kiến đánh giá chính xác về vấn đề này.
Phương pháp phân tích được sử dụng để nghiên cứu và hiểu rõ các vấn đề lý luận cũng như thực trạng thực hiện pháp luật Qua đó, phương pháp này giúp đề xuất các giải pháp sửa đổi và bổ sung nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật.
Phương pháp so sánh là công cụ hiệu quả để đối chiếu các quan điểm khác nhau giữa quy định pháp luật bảo hiểm tiền gửi hiện hành và các quy định pháp luật liên quan, cũng như để so sánh pháp luật Việt Nam với các quy định quốc tế.
Phương pháp chứng minh đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp dẫn chứng rõ ràng cho các luận điểm liên quan đến lý luận và nhận định về đề xuất sửa đổi, bổ sung quy định pháp luật Điều này giúp làm sáng tỏ quyền và nghĩa vụ của tổ chức bảo hiểm tiền gửi (TC BHTG), từ đó nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật và bảo vệ quyền lợi của người gửi tiền.
Ý nghĩa lý luận và thực tiễn
Là công trình nghiên cứu khoa học có hệ thống về quyền và nghĩa vụ của TC BHTG theo pháp luật Việt Nam và có ý nghĩa như sau:
Luận văn này đóng góp vào việc làm rõ các vấn đề lý luận pháp luật liên quan đến bảo hiểm tiền gửi (BHTG), đặc biệt là các quyền và nghĩa vụ của tổ chức trong lĩnh vực này.
Bảo hiểm tiền gửi (BHTG) theo quy định của pháp luật Việt Nam cần được làm rõ về quyền và nghĩa vụ của tổ chức BHTG Thực tiễn thực hiện pháp luật trong lĩnh vực này cũng cần được xem xét để đề xuất các định hướng và giải pháp nhằm sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện các quy định về hoạt động của tổ chức BHTG Mục tiêu cuối cùng là nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về BHTG tại Việt Nam.
Nghiên cứu trong luận văn này đóng góp quan trọng vào việc hoàn thiện pháp luật về bảo hiểm tiền gửi (BHTG) tại Việt Nam, đồng thời cung cấp tài liệu quý giá cho các cơ quan nghiên cứu, quản lý và các cơ sở đào tạo liên quan đến lĩnh vực pháp luật BHTG.
Kết cấu luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục mục tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung luận văn được kết cấu gồm 3 chương:
Chương 1 trình bày những vấn đề lý luận về bảo hiểm tiền gửi và hoạt động của tổ chức bảo hiểm tiền gửi tại Việt Nam Nội dung này cũng đề cập đến quyền và nghĩa vụ của tổ chức bảo hiểm tiền gửi theo quy định của pháp luật Việt Nam, nhằm đảm bảo an toàn tài chính và bảo vệ quyền lợi của người gửi tiền.
Chương 2: Thực trạng pháp luật về quyền và nghĩa vụ của tổ chức bảo hiểm tiền gửi tại Việt Nam
Chương 3: Giải pháp hoàn thiện và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về quyền và nghĩa vụ của của tổ bảo hiểm tiền gửi tại Việt Nam
Khái niệm và đặc điểm về bảo hiểm tiền gửi
3.2.1 Khái niệm về bảo hiểm tiền gửi
Bảo hiểm tiền gửi (BHTG) đã có mặt trên toàn cầu từ rất sớm, với mô hình đầu tiên ra đời vào năm 1829 tại Hoa Kỳ BHTG được thiết lập công khai nhằm ngăn chặn tình trạng ngân hàng sụp đổ định kỳ trong thế kỷ XIX.
Vào năm 1933, khi tình hình tài chính tại Hoa Kỳ rơi vào khủng hoảng nghiêm trọng với hàng loạt ngân hàng phá sản, cơ quan Bảo hiểm tiền gửi liên bang (FDIC) đã ra đời nhằm củng cố lòng tin của người dân vào hệ thống ngân hàng và bảo vệ người gửi tiền Kể từ đó, nhiều quốc gia trên thế giới đã thành lập các tổ chức bảo hiểm tiền gửi để bảo vệ người gửi trước nguy cơ phá sản của các tổ chức tài chính, đảm bảo sự ổn định của hệ thống ngân hàng và hạn chế các cuộc khủng hoảng tài chính Theo Hiệp hội Bảo hiểm tiền gửi Quốc tế (IADI), bảo hiểm tiền gửi là một hệ thống thiết lập để bảo vệ người gửi tiền khỏi những mất mát có thể xảy ra đối với tiền gửi của họ trong trường hợp tổ chức nhận tiền gửi không thể thực hiện nghĩa vụ nợ.
Theo pháp luật Việt Nam tại Khoản 1, Điều 4 Luật Bảo hiểm tiền gửi năm
Bảo hiểm tiền gửi được quy định trong năm 2012, đảm bảo hoàn trả tiền gửi cho người gửi tiền trong hạn mức bảo hiểm khi tổ chức tham gia gặp khó khăn tài chính hoặc phá sản.
Tổ chức BHTG là một cơ quan tài chính nhà nước không vì mục tiêu lợi nhuận, đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện chính sách bảo hiểm tiền gửi (BHTG) nhằm duy trì sự ổn định cho hệ thống các tổ chức tín dụng (TCTD) Tổ chức này nhận đóng góp tài chính từ các tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi và có trách nhiệm chi trả tiền bảo hiểm cho người gửi tiền khi tổ chức đó ngừng hoạt động và không còn khả năng thanh toán.
Các tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi bao gồm tổ chức tín dụng và chi nhánh ngân hàng nước ngoài, hoạt động theo Luật các tổ chức tín dụng và được phép nhận tiền gửi từ cá nhân Những tổ chức này có trách nhiệm đóng góp tài chính cho tổ chức bảo hiểm tiền gửi và có quyền yêu cầu tổ chức bảo hiểm chi trả bảo hiểm cho người gửi tiền trong trường hợp tổ chức đó mất khả năng thanh toán hoặc bị cơ quan có thẩm quyền chấm dứt hoạt động.
Người được bảo hiểm tiền gửi là cá nhân có tiền gửi được bảo hiểm tại tổ chức TGBHTG Họ không cần đóng góp tài chính cho tổ chức BHTG nhưng có quyền yêu cầu thanh toán tiền gửi cùng với lãi tích lũy trong giới hạn chi trả của BHTG Nếu chi trả BHTG không có giới hạn, họ có quyền nhận toàn bộ số tiền gửi.
Bảo hiểm tiền gửi (BHTG) là một hoạt động bảo hiểm, trong đó tổ chức BHTG cam kết chi trả một phần hoặc toàn bộ tiền gốc và lãi cho người gửi tiền khi tổ chức tín dụng BHTG bị ngừng hoạt động và không còn khả năng chi trả Mục tiêu chính của BHTG là bảo vệ quyền lợi của người gửi tiền và thực hiện các chính sách công của Nhà nước.
3.2.1 Đặc điểm về bảo hiểm tiền gửi
Bảo hiểm tiền gửi có những đặc điểm chung của các loại hình bảo hiểm, như nguyên tắc hạn chế rủi ro, trong đó số đông đóng góp để bù đắp cho số ít Tuy nhiên, nó cũng sở hữu một số đặc điểm riêng biệt, tạo nên sự khác biệt trong cách thức hoạt động và bảo vệ quyền lợi cho người gửi tiền.
Một là, hoạt động BHTG là hoạt động cung cấp dịch vụ công
BHTG là công cụ quan trọng giúp thực hiện chính sách công của Nhà nước, với hoạt động chủ yếu không nhằm mục tiêu lợi nhuận Chính phủ các quốc gia thành lập tổ chức BHTG để quản lý những rủi ro trong lĩnh vực tài chính – ngân hàng, nơi có tính nhạy cảm và khả năng lan truyền cao Sự đổ vỡ của hệ thống tài chính – ngân hàng có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến toàn bộ nền kinh tế và tạo ra bất ổn xã hội.
Chính phủ các quốc gia đã sử dụng công cụ tài chính BHTG để đảm bảo sự phát triển an toàn của hệ thống tài chính – ngân hàng và ổn định xã hội Chức năng của TC BHTG được quy định khác nhau tùy vào mô hình hoạt động, với nhiệm vụ chính là thực hiện chính sách BHTG đối với tiền gửi của người gửi tiền TC BHTG có quyền hạn và trách nhiệm pháp lý rõ ràng đối với người gửi tiền và các TC TGBHTG Như vậy, TC BHTG được Nhà nước cung cấp các công cụ pháp lý nhằm thực hiện hiệu quả các mục tiêu chính sách công của mình.
Hai là, BHTG hoạt động để bảo vệ người gửi tiền
Người gửi tiền tại các tổ chức tín dụng (TCTD) có thể là cá nhân hoặc tổ chức, và đối tượng được bảo hiểm tiền gửi (BHTG) có thể khác nhau tùy theo quy định pháp luật của từng quốc gia Tuy nhiên, hầu hết các chương trình BHTG đều nhằm bảo vệ tiền gửi của cá nhân, vì đây là nhóm dễ bị tổn thương với số tiền gửi thường nhỏ lẻ Các tổ chức cung cấp bảo hiểm tiền gửi (TC TGBHTG) có nghĩa vụ phải đóng phí BHTG, nhưng khi xảy ra rủi ro, người gửi tiền không cần phải trả thêm phí này.
Ba là, các TC TGBHTG phải đóng phí BHTG
Các tổ chức tín dụng (TC TGBHTG) thường phải nộp phí bảo hiểm tiền gửi (BHTG) cho tổ chức bảo hiểm tiền gửi (BHTG) để đảm bảo bảo hiểm cho người gửi tiền trong hạn mức quy định Có hai loại phí bảo hiểm chính: phí đồng hạng và phí dựa trên mức độ rủi ro của từng tổ chức tín dụng Các quốc gia sẽ áp dụng hình thức thu phí phù hợp với tình hình kinh tế - xã hội của mình.
Vai trò của bảo hiểm tiền gửi
Bảo hiểm tiền gửi (BHTG) đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ người gửi tiền và nâng cao niềm tin của công chúng vào hệ thống tài chính ngân hàng Trong nền kinh tế thị trường, việc bảo vệ người tiêu dùng, đặc biệt là người gửi tiền, là yêu cầu thiết yếu của mỗi Chính phủ Thông qua hoạt động của mình, BHTG không chỉ đảm bảo sự ổn định cho các tổ chức tín dụng mà còn bảo vệ quyền lợi của công chúng và người gửi tiền.
Bảo hiểm tiền gửi (BHTG) đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng và củng cố niềm tin của công chúng đối với hệ thống ngân hàng Hoạt động tài chính ngân hàng thường bị ảnh hưởng bởi biến động thị trường và tình hình kinh tế chính trị, dẫn đến tâm lý lo ngại và rút tiền ồ ạt từ các tổ chức tín dụng khi có thông tin tiêu cực Sự hiện diện của BHTG giúp người gửi tiền yên tâm hơn, vì nếu gặp rủi ro, họ sẽ được bồi thường tiền gửi được bảo hiểm Ngoài ra, BHTG cũng thực hiện nhiệm vụ kiểm tra, giám sát và tuyên truyền nhằm nâng cao niềm tin của công chúng vào hệ thống tài chính ngân hàng Thực tế cho thấy, khi người dân mất niềm tin vào hệ thống này, hệ thống ngân hàng sẽ bị ảnh hưởng trước tiên, kéo theo sự suy giảm nghiêm trọng của toàn bộ nền kinh tế quốc gia.
Bảo hiểm tiền gửi (BHTG) đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu rủi ro và đảm bảo sự phát triển lành mạnh của hoạt động ngân hàng Thông qua giám sát và kiểm tra, các tổ chức BHTG phát hiện rủi ro và vi phạm quy định, từ đó đưa ra cảnh báo và kiến nghị khắc phục Chính sách BHTG tạo ra sự công bằng và sân chơi bình đẳng cho tất cả các tổ chức tín dụng, đặc biệt là các tổ chức quy mô vừa và nhỏ Nhờ có sự đảm bảo của BHTG, người gửi tiền có thể yên tâm gửi tiền vào các tổ chức tín dụng nhỏ mà quyền lợi được bảo vệ tương đương với các tổ chức lớn, từ đó thúc đẩy sự phát triển bình đẳng và thu hẹp khoảng cách giữa các tổ chức tín dụng.
Phân biệt bảo hiểm tiền gửi với các loại hình bảo hiểm thương mại khác
Bảng 1.1: Phân biệt bảo hiểm tiền gửi và loại hình bảo hiểm thương mại khác Nguồn: Cá nhân tự tổng hợp từ các văn bản pháp luật
Nội dung Bảo hiểm tiền gửi Bảo hiểm thương mại
Tính chất hoạt động Hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận
Kinh doanh với mục đích sinh lợi
Cơ chế bảo hiểm Các TCTD có nhận tiền gửi phải tham gia BHTG theo cơ chế bắt buộc được pháp luật quy định
Cơ chế tự nguyện, theo thỏa thuận giữa các bên tham gia
Luật điều chỉnh Có luật riêng biệt điều chỉnh hoặc chịu sự điều chỉnh của pháp luật về hoạt động ngân hàng
Thông thường chịu sự điều chỉnh của pháp luật về hoạt động bảo hiểm, pháp luật dân sự
Hợp đồng bảo hiểm Giữa TC BHTG và TC
TGBHTG không ký kết hợp động bảo hiểm mà xác thực bằng Giấy chứng nhận tham gia BHTG
Tổ chức bảo hiểm ký kết hợp đồng với cá nhân và tổ chức có nhu cầu bảo hiểm, trong đó đối tượng được bảo hiểm được xác định theo quy định pháp luật, thường là người gửi tiền tại tổ chức tài chính Đối tượng này cũng được xác định cụ thể trong hợp đồng bảo hiểm Đối tượng nộp phí bảo hiểm sẽ được quy định theo pháp luật của từng quốc gia, và tại Việt Nam, có những quy định riêng áp dụng cho vấn đề này.
Tổ chức, cá nhân ký hợp đồng bảo hiểm với tổ chức bảo hiểm
Người được thụ thưởng Được xác định theo quy Người được chỉ định thụ
12 tiền bảo hiểm định pháp luật của từng quốc gia hưởng trong hợp động bảo hiểm
Pháp luật về bảo hiểm tiền gửi tại Việt Nam
Vào cuối những năm 1980, hàng loạt tổ chức tín dụng đô thị tại Việt Nam đã sụp đổ, làm giảm lòng tin của người dân vào hệ thống ngân hàng Để khôi phục niềm tin, mô hình Quỹ tín dụng nhân dân (QTDND) được triển khai thử nghiệm theo Quyết định số 390/QĐ-TTG ngày 27/7/1993, cùng với Quy tắc bảo hiểm trách nhiệm đối với tiền gửi có kỳ hạn được ban hành theo quyết định số 101-TCQĐ/BH ngày 01/02/1994 Tổng công ty bảo hiểm Việt Nam (Bảo Việt) đã bắt đầu thực hiện nghiệp vụ bảo hiểm tiền gửi (BHTG), đánh dấu sự khởi đầu của chính sách BHTG tại nước ta, mặc dù hiệu quả chưa cao Mặc dù không bị ảnh hưởng nhiều từ cuộc khủng hoảng tài chính châu Á năm 1997, nhưng sự kiện này đã cảnh báo hệ thống ngân hàng cần chú trọng đến BHTG hơn Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế mạnh mẽ, việc thành lập một tổ chức BHTG tại Việt Nam trở nên cần thiết hơn bao giờ hết.
Luật các tổ chức tín dụng năm 1997 đánh dấu sự ra đời của các quy định đầu tiên về bảo hiểm tiền gửi (BHTG) tại Việt Nam, với Điều 17 quy định rằng tổ chức tín dụng có trách nhiệm tham gia bảo toàn tiền gửi Đây là cơ sở pháp lý quan trọng cho việc thành lập tổ chức BHTG ở Việt Nam Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam được thành lập theo Quyết định số 218/1999/QĐ-TTg ngày 09/11/1999 và chính thức hoạt động từ ngày 07/07/2000, dựa trên các nghị định 89/1999/NĐ-CP và 109/2005/NĐ-CP Hiện nay, BHTGVN là tổ chức duy nhất thực hiện chính sách BHTG nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền.
13 pháp của người gửi tiền; hỗ trợ các tổ chức tín dụng gặp khó khăn; kiểm soát và phòng ngừa rủi ro trong hoạt động ngân hàng
Ngày 18/6/2012, Luật bảo hiểm tiền gửi số 06/2012/QH13 (Luật BHTG năm
Năm 2012, Quốc Hội ban hành Luật BHTG, kèm theo Nghị định số 68/2013/NĐ-CP ngày 28/6/2013, quy định chi tiết về thi hành luật này Các văn bản pháp luật tiếp theo đã hướng dẫn cụ thể các hoạt động liên quan đến BHTG, bao gồm cấp và thu hồi chứng nhận tham gia BHTG, cung cấp thông tin giữa NHNN và BHTGVN, cũng như hỗ trợ tài chính cho tổ chức BHTG Quyết định số 1394/QĐ-TTg ngày 13/8/2013 của Thủ tướng Chính phủ đã thành lập tổ chức BHTGVN và quy định chức năng, nhiệm vụ của tổ chức này Đồng thời, Quyết định số 1395/QĐ-TTg cùng ngày phê duyệt điều lệ về tổ chức và hoạt động của BHTGVN, tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho việc triển khai chính sách BHTG hiệu quả tại Việt Nam.
Năm 2016, BHTGVN đã chuyển đổi mô hình hoạt động thành tổ chức tài chính Nhà nước theo hình thức Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên, với 100% vốn điều lệ thuộc sở hữu của Nhà nước, theo Quyết định số 527/QĐ-TT ngày 31/12/2016 của Thủ tướng Chính phủ Sự chuyển đổi này có ý nghĩa quan trọng, tạo tiền đề cho BHTGVN thực hiện tốt hơn vai trò bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền, đồng thời góp phần đảm bảo an toàn hoạt động và gia tăng niềm tin của công chúng vào hệ thống các tổ chức tín dụng.
Tính đến ngày 31/12/2019, BHTGVN đã quản lý 1.282 tổ chức tín dụng bảo hiểm tiền gửi, bao gồm 95 ngân hàng và chi nhánh ngân hàng nước ngoài, 01 ngân hàng hợp tác xã, 1.182 quỹ tín dụng nhân dân và 04 tổ chức tài chính vi mô, bảo vệ an toàn hơn 5,4 triệu tỷ đồng tiền gửi trong hệ thống ngân hàng.
BHTGVN hiện đã mở rộng mạng lưới hoạt động với trụ sở chính tại Hà Nội và 08 chi nhánh ở các khu vực kinh tế trọng điểm, giúp triển khai hiệu quả các hoạt động nghiệp vụ bảo hiểm tiền gửi Sự mở rộng này góp phần bảo vệ tốt hơn quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền.
Nội dung pháp luật về quyền và nghĩa vụ của tổ chức bảo hiểm tiền gửi
Mối quan hệ giữa các chủ thể tham gia bảo hiểm tiền gửi (BHTG) gắn liền với mục tiêu chính sách công của từng quốc gia Khác với các quan hệ xã hội trong lĩnh vực dân sự và thương mại, quan hệ này bị chi phối bởi ý chí và định hướng phát triển của Nhà nước Hoạt động BHTG là một dạng quan hệ xã hội trong lĩnh vực tài chính ngân hàng, mang đặc trưng không nhằm mục tiêu lợi nhuận và chịu sự điều chỉnh của các luật chuyên ngành.
Về nguyên lý, BHTG được hiểu là cam kết công khai của TC BHTG đối với
TC TGBHTG sẽ hoàn trả tiền gửi cho người gửi tiền khi TC TGBHTG ngừng hoạt động và không thể thanh toán Quan hệ bảo hiểm tiền gửi (BHTG) bao gồm ba bên: tổ chức BHTG, các tổ chức tín dụng và ngân hàng thương mại tham gia BHTG, cùng với người gửi tiền tại TC TGBHTG.
Các tổ chức tham gia Bảo hiểm tiền gửi (BHTG) bao gồm ngân hàng thương mại, tổ chức tín dụng phi ngân hàng, quỹ tín dụng nhân dân và tổ chức tài chính vi mô, đều phải đóng phí cho tổ chức BHTG khi nhận tiền gửi của khách hàng Trong trường hợp tổ chức tín dụng gặp rủi ro dẫn đến đổ vỡ hoặc phá sản, tổ chức BHTG sẽ bồi hoàn cho các chủ thể nhận tiền gửi theo quy định của pháp luật Do đó, cần có quy định rõ ràng về quyền và nghĩa vụ của các bên tham gia cũng như quy trình thực hiện nghiệp vụ BHTG.
Quyền và nghĩa vụ của tổ chức bảo hiểm tiền gửi cần được thể chế hóa và đảm bảo vị trí pháp lý vững chắc Mục tiêu chính của hệ thống BHTG là bảo vệ người gửi tiền và góp phần vào sự ổn định tài chính Các mục tiêu chính sách công của hệ thống này cần được xác định rõ ràng, quy định chính thức và công bố công khai thông qua luật hoặc các văn bản kèm theo Hệ thống BHTG phải được thiết kế phù hợp với các mục tiêu đã đề ra.
15 tiêu chính sách công của hệ thống và có đánh giá cụ thể về mức độ hoàn thành mục tiêu chính sách công của hệ thống BHTG
Nhiệm vụ và quyền hạn của tổ chức BHTG phải được xác định rõ ràng và quy định chính thức trong luật, nhằm hỗ trợ đạt được các mục tiêu chính sách công Các nhiệm vụ này cần quy định rõ vai trò và trách nhiệm của tổ chức BHTG, đồng thời phù hợp với nhiệm vụ của các thành viên khác trong mạng an toàn tài chính Quyền hạn của tổ chức BHTG bao gồm việc tính và thu phí bảo hiểm, chuyển giao tiền gửi cho ngân hàng khác, chi trả cho người gửi tiền được bảo hiểm, thu thập thông tin từ các ngân hàng, chia sẻ thông tin với các thành viên trong và ngoài nước, yêu cầu ngân hàng thành viên tuân thủ nghĩa vụ, lập ngân sách và ký kết hợp đồng.
Trong mối quan hệ giữa tổ chức Bảo hiểm tiền gửi (BHTG) và tổ chức tham gia BHTG, tổ chức BHTG có trách nhiệm chi trả cho người gửi tiền theo hạn mức bảo hiểm Nghĩa vụ này không phát sinh từ hành vi vi phạm pháp luật hay lỗi của tổ chức BHTG, mà là nghĩa vụ tài sản theo quy định pháp luật giữa hai bên Nghĩa vụ trả tiền chỉ được thực hiện khi tổ chức tham gia BHTG phá sản hoặc không đủ khả năng thanh toán cho người gửi tiền Do đó, bản chất của nghĩa vụ này không phải là một nghĩa vụ thông thường.
16 bồi thường, mà chỉ là một nghĩa vụ tài sản phát sinh do luật định nhằm bảo vệ quyền lợi của người gửi tiền
Quyền và nghĩa vụ của tổ chức bảo hiểm tiền gửi (TC BHTG) cần phản ánh mối quan hệ với các thành viên khác trong mạng an toàn tài chính Các thành viên trong mạng này thường xuyên trao đổi thông tin, đặc biệt trong trường hợp có ngân hàng thành viên đang bị giám sát tăng cường Khi có nhiều tổ chức BHTG hoạt động trong cùng một quốc gia, cần thiết phải thiết lập cơ chế chia sẻ thông tin và phối hợp giữa các tổ chức này để đảm bảo hiệu quả hoạt động (Nguyên tắc 4).
Quyền và nghĩa vụ của tổ chức bảo hiểm tiền gửi (TC BHTG) phải tương quan chặt chẽ với quyền và nghĩa vụ của tổ chức tín dụng bảo hiểm tiền gửi (TC TGBHTG) và người được bảo hiểm tiền gửi Cụ thể, quyền lợi của TC BHTG chính là nghĩa vụ của TC TGBHTG, trong khi đó, nghĩa vụ của TC BHTG lại trở thành quyền lợi của TC TGBHTG và người gửi tiền.
BHTG cần đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng một khuôn khổ an toàn tài chính nhằm phát hiện sớm và can thiệp kịp thời đối với các ngân hàng gặp vấn đề, trước khi xảy ra tình trạng phá sản Khuôn khổ này không chỉ bảo vệ người gửi tiền mà còn góp phần duy trì sự ổn định của hệ thống tài chính.
Tổ chức BHTG đóng vai trò quan trọng trong mạng an toàn tài chính, giúp phát hiện sớm và can thiệp kịp thời đối với các ngân hàng gặp khó khăn tài chính trước khi xảy ra phá sản Các thành viên trong mạng này hoạt động độc lập và có quyền thực thi nhiệm vụ của mình trong khuôn khổ can thiệp Khuôn khổ này bao gồm các tiêu chí định lượng và định tính rõ ràng, được sử dụng để khởi động các hành động can thiệp kịp thời, với các tiêu chí như được quy định trong luật, chỉ tiêu về an toàn tài chính và quy trình xem xét định kỳ được chính thức hóa Mục đích chính của BHTG là bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người gửi tiền và giảm thiểu rủi ro trong hệ thống tài chính.
Sự ổn định của hoạt động ngân hàng phụ thuộc vào mối quan hệ giữa người gửi tiền và các tổ chức tín dụng, trong đó quy định pháp luật bảo vệ quyền lợi của người gửi tiền cũng đồng nghĩa với việc bảo vệ quyền lợi của các tổ chức bảo hiểm tiền gửi Để đạt được điều này, các quy định về bảo hiểm tiền gửi cần phải công khai và rõ ràng, giúp các bên liên quan áp dụng hiệu quả Khi hoạt động bảo hiểm tiền gửi được thực hiện tốt, sẽ tạo dựng niềm tin của người gửi tiền vào chính phủ và hệ thống ngân hàng, từ đó hạn chế bất ổn trong hoạt động ngân hàng Do đó, trong quá trình xây dựng và hoàn thiện pháp luật về bảo hiểm tiền gửi, nhà hoạch định chính sách cần xác định các nguyên tắc nhất định để định hướng các chính sách tài chính - ngân hàng phù hợp với điều kiện phát triển của quốc gia.
Chương 1 của luận văn trình bày lý luận về bảo hiểm tiền gửi (BHTG) và pháp luật liên quan tại Việt Nam, đồng thời khái quát vai trò và đặc điểm của tổ chức BHTG Từ đó, luận văn phân tích và làm rõ các vấn đề lý luận về bảo hiểm tiền gửi, cùng với quyền và nghĩa vụ của tổ chức bảo hiểm tiền gửi theo quy định pháp luật Việt Nam.
BHTGVN là tổ chức tài chính Nhà nước không vì mục tiêu lợi nhuận, thực hiện chính sách công nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người gửi tiền và đảm bảo sự phát triển an toàn của hoạt động ngân hàng Các quyền và nghĩa vụ của tổ chức này cần phản ánh đúng vai trò và đặc điểm của mình, đồng thời tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế.
Về quyền của tổ chức bảo hiểm tiền gửi
2.1.1 Đề xuất với cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền ban hành mới hoặc sửa đổi, bổ sung, thay thế, hủy bỏ, bãi bỏ, đình chỉ việc thi hành văn bản quy phạm pháp luật có liên quan đến hoạt động bảo hiểm tiền gửi
Theo quy định tại Khoản 2 Điều 3 Quyết định số 1394/QĐ-TTg ngày 13/8/2013 và Khoản 2 Điều 13 Luật BHTG năm 2012, BHTGVN có quyền đề xuất với cơ quan nhà nước có thẩm quyền về việc ban hành, sửa đổi, bổ sung, thay thế, hủy bỏ hoặc đình chỉ thi hành các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến hoạt động bảo hiểm tiền gửi.
Trong quá trình thực hiện chính sách pháp luật về bảo hiểm tiền gửi (BHTG), đã xuất hiện nhiều vấn đề chưa được quy định cụ thể trong pháp luật hiện hành Với đặc thù của ngành tài chính - ngân hàng luôn biến động, việc cập nhật và sửa đổi các quy định pháp luật liên quan đến hoạt động ngân hàng và BHTG là rất cần thiết.
BHTGVN, với vai trò là cơ quan triển khai chính sách pháp luật, đã chủ động nghiên cứu và đề xuất các biện pháp cần thiết để cải cách hệ thống pháp lý liên quan đến bảo hiểm tiền gửi Cơ quan này đã kiến nghị với các cơ quan quản lý nhà nước về việc ban hành, sửa đổi, hoặc bãi bỏ các văn bản quy phạm pháp luật nhằm thực hiện Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Các tổ chức tín dụng Đồng thời, BHTGVN cũng đề xuất sửa đổi Thông tư số 312/2016/TT-BTC và hoàn thiện Dự thảo Quy chế mua trái phiếu dài hạn của các tổ chức tín dụng hỗ trợ, cũng như ban hành Quy chế cho vay đặc biệt đối với các tổ chức tín dụng được kiểm soát đặc biệt.
2.1.2 Cấp và thu hồi Chứng nhận tham gia bảo hiểm tiền gửi
Chứng nhận tham gia bảo hiểm tiền gửi là văn bản pháp lý do BHTGVN cấp, xác nhận rằng tổ chức đã tham gia bảo hiểm tiền gửi Việc cấp chứng nhận này thể hiện cam kết của BHTGVN và Chính phủ trong việc bảo vệ quyền lợi của người gửi tiền, cũng như đảm bảo sự ổn định cho hệ thống tài chính ngân hàng khi tổ chức tham gia BHTG gặp rủi ro, giải thể hoặc phá sản.
Hoạt động cấp và thu hồi giấy chứng nhận tham gia Bảo hiểm tiền gửi (BHTG) là yêu cầu pháp lý mà tổ chức BHTG phải thực hiện đối với tổ chức tham gia BHTG Pháp luật Việt Nam hiện hành quy định chi tiết về thủ tục tham gia, điều kiện cấp, đổi, thu hồi giấy chứng nhận, cũng như các yêu cầu liên quan đến tổ chức tham gia BHTG Đây là hoạt động thể hiện mối quan hệ hành chính giữa tổ chức BHTG và tổ chức tham gia, được quy định tại Khoản 4 Điều 13 của Luật BHTG năm 2012.
Theo khuyến nghị của Bộ nguyên tắc cơ bản phát triển BHTG hiệu quả năm 2014 của IADI và kinh nghiệm quốc tế, các quy định liên quan đến cấp và thu hồi Chứng nhận tham gia BHTG cần đảm bảo tính công khai và minh bạch Cụ thể, tiêu chuẩn 3 yêu cầu quy định rõ ràng về điều kiện, quy trình và khung thời gian đăng ký tham gia BHTG Đồng thời, theo tiêu chuẩn 5, trong trường hợp tư cách thành viên BHTG bị đình chỉ do ngân hàng bị rút giấy phép, cần phải thông báo ngay cho người gửi tiền rằng tiền gửi của họ sẽ được bảo hiểm cho đến một thời hạn nhất định.
Theo quy định của pháp luật Việt Nam, việc cấp và thu hồi Chứng nhận tham gia bảo hiểm tiền gửi được quy định rõ ràng tại Điều 14, Điều 16, và Điều 17 của Luật BHTG năm 2012, cùng với Điều 4 của Thông tư 24/TT-NNNN ban hành ngày 6/9/2014 và Quyết định 408/QĐ-BHTG-HĐQT ngày 28/6/2016 về Quy chế cấp và thu hồi Chứng nhận tham gia BHTG.
Nghiệp vụ cấp và thu hồi Chứng nhận tham gia bảo hiểm tiền gửi gồm những nội dung sau:
- Về cấp giấy chứng nhận tham gia bảo hiểm tiền gửi: Theo Khoản 1, Khoản 2 Điều 14 Luật BHTG năm 2012: “1 Chậm nhất là 15 ngày trước ngày khai trương
Trong vòng 5 ngày làm việc kể từ khi nhận hồ sơ đề nghị cấp giấy chứng nhận tham gia BHTG, tổ chức BHTG phải cấp giấy chứng nhận cho các tổ chức TGBHTG Điều này đảm bảo rằng các tổ chức tài chính được công nhận tham gia vào hệ thống bảo hiểm tiền gửi, góp phần nâng cao sự an toàn và tin cậy trong lĩnh vực tài chính.
Bản sao giấy chứng nhận tham gia bảo hiểm tiền gửi là bản sao do BHTGVN cấp từ sổ gốc, nhằm mục đích để tổ chức tín dụng BHTG niêm yết tại trụ sở chính và các chi nhánh phòng giao dịch nhận tiền gửi cá nhân.
Theo Điều 16 Luật BHTG năm 2012, tổ chức tín dụng bảo hiểm tiền gửi (TC TGBHTG) có quyền phục hồi hoạt động nhận tiền gửi theo quyết định của Ngân hàng Nhà nước (NHNN) Việc cấp lại giấy chứng nhận và bản sao giấy chứng nhận được thực hiện trong trường hợp chứng nhận bị mất, rách nát, hư hỏng, hoặc khi TC TGBHTG đổi tên, cũng như khi BHTGVN thay đổi mẫu hạn mức và mẫu chứng nhận.
- Về tạm thu hồi giấy chứng nhận: Khi NHNN có văn bản tạm đình chỉ hoạt động nhận tiền gửi của TC TGBHTG
Ngân hàng Nhà nước (NHNN) sẽ thu hồi Giấy chứng nhận thành lập và hoạt động của tổ chức tín dụng bảo hiểm tiền gửi (TC TGBHTG) trong trường hợp có văn bản chính thức hoặc khi TC TGBHTG bị hợp nhất hoặc sáp nhập với tổ chức tín dụng khác.
Theo Điều 15 Luật BHTG năm 2012, tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi phải niêm yết công khai bản sao chứng nhận tham gia bảo hiểm tiền gửi tại tất cả các điểm giao dịch nhận tiền gửi Tuy nhiên, một số tổ chức tín dụng bảo hiểm tiền gửi như QTDND không có chi nhánh hoặc phòng giao dịch để huy động tiền gửi cá nhân, dẫn đến việc niêm yết chứng nhận tham gia BHTG trở nên khó khăn và mâu thuẫn với quy định này.
Thay đổi thông tin giấy chứng nhận bao gồm việc điều chỉnh địa chỉ tổ chức, cập nhật địa chỉ và tên gọi của chi nhánh cùng các điểm giao dịch nhận tiền gửi cá nhân Ngoài ra, các thay đổi cũng liên quan đến thông tin do việc chia tách, sáp nhập, hợp nhất, giải thể hoặc chấm dứt hoạt động của chi nhánh và các điểm giao dịch này.
Việc thu hồi giấy chứng nhận bảo hiểm tiền gửi (BHTG) là hành động chấm dứt quan hệ BHTG do tổ chức thực hiện khi có những vi phạm pháp luật của tổ chức tín dụng.
Về nghĩa vụ của tổ chức bảo hiểm tiền gửi
2.2.1 Xây dựng chiến lược phát triển bảo hiểm tiền gửi để Ngân hàng Nhà nước Việt Nam trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt và tổ chức thực hiện
Theo quy định tại Khoản 1 Điều 13, Luật Bảo hiểm tiền gửi, BHTGVN đã bắt đầu xây dựng Chiến lược phát triển bảo hiểm tiền gửi từ tháng 04/2015 Kể từ đó, nhiều văn bản đã được ban hành, ảnh hưởng đến quá trình xây dựng Dự thảo Chiến lược phát triển bảo hiểm tiền gửi.
Quyết định số 388/QĐ-NHNN ngày 23/3/2016 của Thống đốc NHNN chỉ định cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng làm đầu mối tại các tổ chức tín dụng, tổ chức tài chính và doanh nghiệp có vốn Nhà nước do NHNN quản lý, với trách nhiệm đại diện cho chủ sở hữu phần vốn Nhà nước và thực hiện quyền hạn của NHNN tại BHTGVN.
Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật các tổ chức tín dụng ngày 20/11/2017 đã giao cho BHTGVN nhiều nhiệm vụ mới quan trọng, bao gồm cho vay đặc biệt đối với các tổ chức tín dụng được kiểm soát đặc biệt, mua trái phiếu dài hạn của tổ chức tín dụng theo quyết định của NHNN, tham gia đánh giá tính khả thi của các phương án phục hồi tổ chức tài chính vi mô, công ty tài chính và QTDND, cũng như tham gia xây dựng phương án phá sản cho các tổ chức tín dụng này.
Quyêt định số 986/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 8/8/2018 về Chiến lược phát triển ngành Ngân hàng Việt Nam đến năm 2025, định hướng đến năm
Đến năm 2030, BHTGVN sẽ phát triển theo mô hình công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên do Nhà nước nắm giữ 100% vốn, với NHNN là cơ quan đại diện chủ sở hữu Mục tiêu chính là bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người gửi tiền, duy trì ổn định cho hệ thống các TCTD, và đảm bảo sự phát triển an toàn, lành mạnh cho hoạt động ngân hàng BHTGVN sẽ tăng cường năng lực tài chính, nâng cao hiệu quả hoạt động, hoàn thiện mô hình tổ chức và nâng cao trình độ cán bộ Áp dụng công nghệ hiện đại sẽ giúp thực hiện tốt nhiệm vụ giám sát, kiểm tra, phát hiện và cảnh báo sớm các rủi ro tiềm ẩn Ngoài ra, BHTGVN cũng sẽ tham gia tái cơ cấu hiệu quả các TCTD yếu kém, tính và thu phí BHTG, quản lý nguồn vốn đầu tư, tuyên truyền chính sách BHTG và chi trả bảo hiểm theo thông lệ quốc tế và quy định pháp luật Việt Nam.
Chỉ thị số 06/CT-TTg ngày 12/3/2019 của Thủ tướng Chính phủ nhấn mạnh việc tăng cường giải pháp đảm bảo an toàn hoạt động và củng cố hệ thống Quỹ tín dụng nhân dân (QTDND) Thủ tướng yêu cầu phát huy vai trò của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam (BHTGVN) trong việc liên kết hệ thống, hỗ trợ tài chính và giải quyết khó khăn cho các QTDND, đồng thời tăng cường chức năng kiểm tra, giám sát của Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đối với các QTDND.
Các văn bản pháp lý đóng vai trò quan trọng trong hoạt động của BHTGVN, yêu cầu điều chỉnh Dự thảo chiến lược phát triển để phù hợp với nhiệm vụ mới và Chiến lược phát triển ngành Ngân hàng Việt Nam Tuy nhiên, điều này đã làm kéo dài quá trình xây dựng Dự thảo Chiến lược phát triển bảo hiểm tiền gửi Năm 2019, Cơ quan thanh tra, giám sát ngân hàng đã thực hiện cơ cấu lại tổ chức và thay đổi đầu mối phụ trách, ảnh hưởng đến quá trình trao đổi và đề xuất nội dung của Dự thảo với đơn vị phụ trách mới.
38 lần nữa khiến cho quá trình xây dựng Dự thảo Chiến lược phát triển bảo hiểm tiền gửi bị kéo dài
BHTGVN xây dựng Chiến lược phát triển dựa trên các nguyên tắc cơ bản của Hiệp hội BHTG quốc tế (IADI) nhằm phát triển hệ thống bảo hiểm tiền gửi hiệu quả Năm 2018, BHTGVN đã phối hợp với IADI thực hiện Chương trình hỗ trợ kỹ thuật tự đánh giá (SATAP), qua đó đánh giá hệ thống bảo hiểm tại Việt Nam cho thấy đáp ứng 3 nguyên tắc về cơ chế thành viên, hạn mức BHTG và thu hồi tài sản, nhưng chưa đáp ứng nguyên tắc bảo vệ pháp lý và chỉ đáp ứng một phần cho 10 nguyên tắc còn lại Dự thảo Chiến lược phát triển bảo hiểm tiền gửi được xây dựng dựa trên Luật Bảo hiểm tiền gửi, những kết quả đạt được, cũng như những khó khăn trong triển khai chính sách bảo hiểm tiền gửi, đồng thời xem xét các cơ hội và thách thức cho ngành Ngân hàng Việt Nam và BHTGVN để phù hợp với xu hướng toàn cầu.
2.2.2 Quản lý, sử dụng và bảo toàn nguồn vốn bảo hiểm tiền gửi
Năng lực tài chính, đặc biệt là mức vốn hoạt động của tổ chức BHTG, đóng vai trò quan trọng trong việc quyết định chất lượng hoạt động của tổ chức Đảm bảo nguồn vốn hoạt động giúp BHTG kiểm soát yêu cầu vốn, lập kế hoạch đầu tư hiệu quả, và cung cấp tài chính kịp thời để bảo vệ quyền lợi của người gửi tiền BHTGVN hoạt động theo mô hình công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên với 100% vốn Nhà nước sở hữu, và nguồn vốn được quản lý chặt chẽ dưới sự giám sát của các cơ quan quản lý Nhà nước có thẩm quyền.
Bảo hiểm tiền gửi (BHTG) thường được coi là công cụ của Chính phủ để chi trả tiền cho người dân khi tổ chức tín dụng (TCTD) gặp khó khăn Tuy nhiên, trong bối cảnh kinh tế hiện đại, BHTG ở các nước phát triển không chỉ đơn thuần là công cụ hạn chế đổ vỡ tín dụng mà còn là một định chế tài chính độc lập, được quản lý và vận hành như một doanh nghiệp, nhằm đảm bảo an toàn tài chính và bảo vệ quyền lợi của người gửi tiền.
Mục tiêu của tổ chức BHTG không chỉ phụ thuộc vào nguồn vốn ngân sách hạn chế từ Chính phủ mà còn cần tăng cường năng lực tài chính từ chính hoạt động của mình Một tổ chức BHTG có tiềm lực tài chính mạnh mẽ sẽ giảm thiểu sự phụ thuộc vào ngân sách và tài trợ của Chính phủ Do đó, BHTG cần thực hiện chức năng đầu tư để tìm kiếm lợi nhuận, nhằm bảo toàn và phát triển nguồn vốn nhà nước giao, đồng thời nâng cao khả năng tài chính để xử lý rủi ro mà không cần sự hỗ trợ thường xuyên từ Chính phủ Tùy thuộc vào từng quốc gia và thời kỳ, chức năng này của BHTG có thể thay đổi; ví dụ, BHTGVN hiện tại hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận, nhưng trong tương lai, cần điều chỉnh phù hợp khi tổ chức này đã lớn mạnh.
Theo Luật BHTG năm 2012, nguồn vốn hoạt động của BHTGVN bao gồm vốn điều lệ từ ngân sách nhà nước, thu từ phí bảo hiểm tiền gửi, thu từ hoạt động đầu tư nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi và các nguồn thu khác theo quy định pháp luật Cụ thể, vốn điều lệ là 5.000 tỷ đồng và nguồn thu chủ yếu đến từ phí BHTG và đầu tư vốn tạm thời nhàn rỗi Sau khi trừ đi hạn mức dự phòng chi trả và vốn đảm bảo cho hoạt động, BHTGVN đầu tư toàn bộ nguồn vốn nhàn rỗi để sinh lời và mở rộng quy mô quỹ BHTG, với yêu cầu đảm bảo nguyên tắc an toàn và phát triển vốn theo quy định của Nhà nước.
BHTGVN hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận, do đó, đầu tư phải đạt hiệu quả cao trong khi vẫn đảm bảo an toàn và giảm thiểu rủi ro Danh mục đầu tư của BHTGVN bao gồm việc sử dụng nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi để mua trái phiếu.
Theo quy định tại Điều 31 Luật BHTGVN năm 2012, BHTGVN có quyền đầu tư vào trái phiếu Chính phủ, tín phiếu NHNN và tiền gửi tại NHNN Hiện nay, BHTGVN tập trung vào việc mua trái phiếu Chính phủ do lãi suất cao hơn so với tín phiếu và tiền gửi tại NHNN, đây là kênh đầu tư an toàn và hiệu quả kinh tế Việc mua trái phiếu này được thực hiện trên cả thị trường sơ cấp và thứ cấp, nhưng phụ thuộc vào lịch phát hành của Kho bạc Nhà nước và diễn biến lãi suất Đặc thù của BHTGVN là hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận nhằm bảo vệ quyền lợi của người gửi tiền và đảm bảo sự phát triển an toàn của hệ thống ngân hàng Trong bối cảnh nhiều ngân hàng thương mại đang gặp khó khăn, BHTGVN cần có khả năng bán trái phiếu Chính phủ để thực hiện nghĩa vụ bảo hiểm tiền gửi hiệu quả hơn Theo Thông tư số 312/2016/TT-BTC, quỹ dự phòng nghiệp vụ của BHTGVN có thể được sử dụng để chi trả bảo hiểm cho người gửi tiền, và trong trường hợp cần thiết, BHTGVN có thể bán trái phiếu Chính phủ.
Việc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam phát hành 41 tín phiếu để chi trả bảo hiểm cho người gửi tiền, với phần chênh lệch giữa giá bán và giá mua được hạch toán vào quỹ dự phòng nghiệp vụ, là một yếu tố quan trọng Tuy nhiên, Luật Bảo hiểm tiền gửi (BHTG) hiện hành chưa quy định rõ về khả năng BHTGVN được bán trái phiếu Chính phủ và tín phiếu NHNN khi cần thiết Do đó, cần thiết phải bổ sung quy định này vào Luật BHTG sửa đổi Bên cạnh đó, Luật sửa đổi các điều của Luật các tổ chức tín dụng năm 2017 đã cho phép BHTGVN mua trái phiếu dài hạn của tổ chức tín dụng hỗ trợ theo quyết định của NHNN, nhưng thực tế vẫn chưa được triển khai do thiếu hướng dẫn và chỉ đạo từ NHNN.
Bảng 2.3 Danh mục công cụ đầu tư theo quy định của BHTGVN từ năm
Trước Luật BHTG năm 2012 Sau Luật BHTG năm 2012
1 Mua trái phiếu Chính phủ
Mua trái phiếu, tín phiếu NHNN
Mua trái phiếu, tín phiếu
Mua trái phiếu, tín phiếu của ngân hàng thương mại Nhà nước; Mua trái phiếu của Ngân hàng thương mại cổ phần được NHNN xếp loại A
Gửi tiền tại Kho bạc Nhà nước
3 Gửi tiền tại TCTD Nhà nước
Gửi tiền tại ngân hàng thương mại Nhà nước; các Ngân hàng thương mại cổ phần được NHNN xếp loại A
Nguồn: Học viên tổng hợp từ tài liệu của BHTGVN
Hành lang pháp lý hiện nay chưa đồng bộ, với Luật BHTG có những khác biệt so với Luật số 17 và Thông tư 20/2020/TT-BTC, đặc biệt về quản lý và sử dụng vốn Luật BHTG chưa quy định hình thức mua trái phiếu dài hạn, trong khi đầu tư vào TPCP chỉ giới hạn ở việc mua và nắm giữ đến ngày đáo hạn Sự thiếu đồng bộ này gây khó khăn cho BHTGVN trong việc có sẵn lượng tiền lớn để chi trả bảo hiểm, không phù hợp với quy luật cung cầu thị trường Mặc dù Luật số 17 có hiệu lực từ 15/01/2018, nhưng vẫn chưa có hướng dẫn chi tiết cho BHTGVN trong việc mua trái phiếu dài hạn và chưa có cơ chế cho phép thỏa thuận với các NHTM Hiện tại, BHTGVN chỉ được tham gia đánh giá phương án phục hồi đối với các Quỹ tín dụng nhân dân và tổ chức tài chính vi mô, mà chưa được tham gia đánh giá các NHTM.