Tính cấp thiết của đề tài
Công ty là thực thể pháp lý được thành lập từ vốn đầu tư của cá nhân hoặc tổ chức, nhằm mục đích tìm kiếm lợi nhuận Để đạt được mục tiêu này, công ty cần thực hiện nhiều loại hợp đồng, đặc biệt là các hợp đồng có giá trị lớn, có vai trò quan trọng trong việc ảnh hưởng đến cơ cấu tài sản và chiến lược đầu tư Những hợp đồng này có thể mang lại lợi nhuận lớn và tăng giá trị tài sản cho công ty, nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro lớn, có thể gây thiệt hại nghiêm trọng và ảnh hưởng đến sự tồn tại của công ty Trong trường hợp hợp đồng có yếu tố tư lợi, thiệt hại cho công ty và các thành viên có thể rất nghiêm trọng.
Các hợp đồng có giá trị lớn cần được quản lý chặt chẽ để giảm thiểu rủi ro Luật Doanh nghiệp năm 1999 và Luật Doanh nghiệp Nhà nước năm 2003 đã đặt ra những quy định quan trọng để đảm bảo tính minh bạch và an toàn trong các giao dịch thương mại.
Luật Doanh nghiệp năm 2014 đã thiết lập các quy định nhằm kiểm soát rủi ro liên quan đến hợp đồng có giá trị lớn, bao gồm thẩm quyền quyết định, thủ tục phê duyệt và ký kết hợp đồng Tiếp nối những quy định này, Luật Doanh nghiệp năm 2020 đã hoàn thiện các quy định về kiểm soát hợp đồng lớn trong công ty Ngoài ra, các đạo luật trong lĩnh vực tín dụng và chứng khoán cũng quy định việc kiểm soát hợp đồng trong các lĩnh vực chuyên ngành này.
Mặc dù có quy định về kiểm soát rủi ro đối với hợp đồng lớn, nhưng vẫn tồn tại nhiều vướng mắc, như sự thiếu thống nhất trong xác định loại hợp đồng cần kiểm soát, quy trình nhận diện và xác định giá trị hợp đồng phức tạp, và cơ chế kiểm soát chưa hiệu quả Các vấn đề về hiệu lực pháp lý và hậu quả khi hợp đồng được ký kết không đúng thẩm quyền cũng chưa được làm rõ Thực tiễn cho thấy nhiều vụ việc liên quan đến hợp đồng lớn như Mobiphone mua AVG hay Bầu Đức cho vay 6000 tỷ đồng không thông qua cổ đông đã xảy ra Ngoài ra, các bên có thể lợi dụng sự không rõ ràng này để vô hiệu hóa cơ chế kiểm soát, như xác định giá trị hợp đồng thấp hơn quy định hoặc chia nhỏ giao dịch để tránh bị kiểm soát.
Có nhiều vướng mắc trong quy định pháp luật và thực tiễn thi hành liên quan đến kiểm soát rủi ro đối với hợp đồng lớn Nghiên cứu cho thấy cần thiết phải làm rõ các vấn đề lý luận và thực tiễn để hoàn thiện pháp luật và cơ chế thi hành, nhằm nâng cao hiệu quả kiểm soát hợp đồng có giá trị lớn.
Nghiên cứu sinh đã quyết định chọn đề tài "Cơ chế kiểm soát rủi ro đối với hợp đồng có giá trị lớn trong công ty" làm nội dung nghiên cứu của mình dựa trên các phân tích trước đó.
Phương pháp nghiên cứu
Để đạt được mục tiêu nghiên cứu, tác giả sẽ áp dụng nhiều phương pháp nghiên cứu khoa học pháp lý, chủ yếu là phương pháp phân tích – tổng hợp và phương pháp so sánh Phương pháp phân tích – tổng hợp được sử dụng xuyên suốt từ Chương 1 đến Chương 3, nhằm phân tích và giải thích các quy định của pháp luật Việt Nam cũng như pháp luật của các quốc gia khác liên quan đến kiểm soát rủi ro trong hợp đồng giá trị lớn Qua việc phân tích văn bản pháp luật, án lệ và các học thuyết, tác giả sẽ đánh giá tính thực thi của các quy định này Đồng thời, việc phân tích các vụ việc thực tiễn cũng giúp phát hiện những điểm thiếu sót và bất hợp lý trong quy định pháp luật, từ đó cung cấp cơ sở cho các kiến nghị nhằm cải thiện công tác kiểm soát rủi ro đối với hợp đồng có giá trị lớn.
Phương pháp so sánh được sử dụng để xác định các điểm tương đồng và khác biệt trong quy định pháp luật giữa các quốc gia liên quan đến kiểm soát rủi ro đối với hợp đồng giá trị lớn Phương pháp này cũng giúp đối chiếu các quy định pháp luật với các luận điểm trong học thuyết mà luận án nghiên cứu Qua việc so sánh, giải thích và đánh giá, luận án sẽ đề xuất những giải pháp pháp lý phù hợp nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam về kiểm soát rủi ro trong các hợp đồng có giá trị lớn.
Phương pháp nghiên cứu tình huống, được áp dụng chủ yếu trong Chương 2, nhằm chỉ ra những hạn chế và bất cập của quy định pháp luật, cùng với những vướng mắc trong quá trình thực thi Từ đó, phương pháp này giúp đưa ra các kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật và đề xuất các giải pháp thực thi hiệu quả hơn.
Những điểm mới của luận án
Dựa trên việc tiếp thu và kế thừa các kết quả nghiên cứu từ những công trình khoa học đã được công bố, luận án “Cơ chế kiểm soát rủi ro đối với hợp đồng có giá trị lớn” dự kiến sẽ giới thiệu những điểm mới đáng chú ý.
Luận án này nhằm bổ sung và hoàn thiện lý luận về kiểm soát rủi ro đối với hợp đồng có giá trị lớn tại Việt Nam Nó phân tích và làm rõ các tiêu chí nhận diện hợp đồng có giá trị lớn, cũng như khái niệm rủi ro và kiểm soát rủi ro Từ đó, luận án xây dựng khái niệm cơ chế kiểm soát rủi ro cho các hợp đồng này Ngoài ra, bài viết cũng phân tích sự cần thiết, các yếu tố cấu thành và nội dung của cơ chế kiểm soát rủi ro đối với hợp đồng có giá trị lớn.
Luận án cung cấp phân tích chi tiết và hệ thống về thực trạng pháp luật và thực tiễn thi hành pháp luật Việt Nam liên quan đến kiểm soát rủi ro trong hợp đồng có giá trị lớn Bằng phương pháp so sánh, luận án đã chỉ ra những hạn chế và bất cập trong các quy định hiện hành về vấn đề này.
Luận án đã phân tích các yêu cầu cần thiết để hoàn thiện pháp luật liên quan đến kiểm soát rủi ro trong các hợp đồng có giá trị lớn Dựa trên những phân tích này, luận án đề xuất các giải pháp khoa học nhằm cải thiện hệ thống pháp luật về kiểm soát rủi ro và cách thức thực thi các quy định này trong nội bộ của công ty.
Kết cấu của luận án
Ngoài các phần Mục lục, Mở đầu, Tổng quan tình hình nghiên cứu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo, luận án được chia thành ba chương chính.
Chương 1: Những vấn đề lý luận về cơ chế kiểm soát rủi ro đối với hợp đồng có giá trị lớn trong công ty
Chương 2 trình bày thực trạng pháp luật Việt Nam về cơ chế kiểm soát rủi ro đối với hợp đồng có giá trị lớn trong các công ty Nội dung này tập trung vào việc đánh giá hiệu quả của các quy định pháp lý hiện hành và thực tiễn thi hành, nhằm đảm bảo an toàn và minh bạch trong giao dịch kinh tế Việc phân tích các yếu tố pháp lý và thực tiễn sẽ giúp nhận diện những hạn chế cũng như đề xuất giải pháp cải thiện cho cơ chế kiểm soát rủi ro, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý trong doanh nghiệp.
Chương 3 trình bày các kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật liên quan đến cơ chế kiểm soát rủi ro đối với hợp đồng có giá trị lớn trong các công ty Nội dung này bao gồm việc đề xuất các giải pháp tổ chức thực hiện hiệu quả, nhằm đảm bảo tính minh bạch và an toàn trong quản lý hợp đồng lớn Việc hoàn thiện các quy định pháp lý sẽ giúp giảm thiểu rủi ro và nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp.
PHẦN TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU A
Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án
Hợp đồng luôn là một chế định được nhiều học giả trên thế giới nghiên cứu.
Có thể kể ra ở đây hàng loạt các công trình nghiên cứu tiêu biểu về hợp đồng và luật hợp đồng như:
Cuốn sách "Contract Law" của Mindy Chen-Wishart, xuất bản bởi nhà xuất bản Oxford năm 2007, được chia thành năm phần chính: xác lập hợp đồng, các yếu tố làm hợp đồng vô hiệu, nội dung hợp đồng, vi phạm hợp đồng và chế tài xử lý vi phạm, cùng với quan hệ hợp đồng Tác giả không chỉ phân tích các quy định pháp luật mà còn đề cập đến nhiều học thuyết và lý thuyết liên quan đến hợp đồng.
Cuốn sách "Contract Law" của Emily Finch và Stefan Fafinski, xuất bản bởi Pearson năm 2012, là tài liệu giảng dạy môn Luật hợp đồng tại Trường đại học Surrey Tác giả đã xây dựng cuốn sách với 7 chương, bao gồm các vấn đề quan trọng như: thoả thuận và ý định giao kết hợp đồng; hợp đồng và bên thứ ba; các điều khoản hợp đồng; vấn đề loại trừ trách nhiệm; sự lừa dối, nhầm lẫn và thoả thuận trái luật; sự cưỡng ép và đe doạ; cùng với huỷ bỏ hợp đồng và các biện pháp chế tài phạt vi phạm hợp đồng.
E McKendrick với tác phẩm Contract Law tái bản lần thứ 11 do nhà xuất bản London phát hành năm 2015 Tác giả là giáo sư chuyên ngành luật tư tại
Ewan Mc Kendrick, từ Trường Đại học Oxford, đã trình bày 22 vấn đề liên quan đến hợp đồng trong tác phẩm của mình, chia thành bốn phần chính: giao kết và phạm vi của hợp đồng, nội dung hợp đồng, hoàn thiện hợp đồng, và thực hiện cùng với việc huỷ bỏ hợp đồng cùng các chế tài vi phạm Mặc dù đây là một nghiên cứu tổng quát về hợp đồng, nó không phải là tác phẩm chuyên khảo có giá trị lớn Ngoài ra, Mc Kendrick còn có cuốn sách “Contract Law: Text, Cases and Materials”, trong đó ông phân tích hơn 900 vụ việc điển hình để làm sáng tỏ các vấn đề lý thuyết liên quan đến hợp đồng, thể hiện giá trị nghiên cứu của ông trong lĩnh vực này.
Brian A Blum's book, "Examples and Explanations: Contract," is a bestselling title published by Wolters Kluwer Law & Business in 2013 Spanning 804 pages, this comprehensive work offers in-depth insights into contract law, making it a valuable resource for students and legal professionals alike.
Cuốn sách A B.lum đề cập đến 19 vấn đề quan trọng liên quan đến hợp đồng, bao gồm định nghĩa và đặc điểm của hợp đồng, các khía cạnh pháp lý như nguồn luật, nguyên tắc và quy trình pháp luật Nó cũng phân tích học thuyết án lệ và các án lệ liên quan đến hợp đồng, cùng với cách tiếp cận của các nước Common Law về đề nghị giao kết và chấp nhận hợp đồng Bên cạnh đó, cuốn sách trình bày quy định của Bộ luật thương mại thống nhất Hoa Kỳ (UCC) về giao kết hợp đồng, giải thích hợp đồng, cam kết và vi phạm hợp đồng cùng các chế tài áp dụng Tóm lại, cuốn sách đã cung cấp cái nhìn toàn diện về những vấn đề cơ bản nhất liên quan đến hợp đồng.
Cuốn sách "Contract Law" của tác giả Tikus Little, phát hành bởi nhà xuất bản trường đại học Dundee năm 2006, là tài liệu thiết yếu cho những ai quan tâm đến lĩnh vực luật hợp đồng Sách cung cấp các định nghĩa cơ bản, quy trình giao kết hợp đồng, vấn đề phát sinh liên quan, các điều khoản trong hợp đồng, quyền lợi của bên thứ ba, vi phạm và chấm dứt hợp đồng, cùng với các khía cạnh của hợp đồng xuyên quốc gia Những nội dung này giúp người đọc nắm vững kiến thức nền tảng về luật hợp đồng.
Bên cạnh đó, còn rất nhiều các tác phẩm về hợp đồng như: cuốn The Oxford
The article discusses key texts on US contract law, including "Introductions to US Law: Contracts" by Randy E Barnett, published by Oxford in 2010 It also highlights "The Law of Contract" by M Furmston, which was reissued in its third edition by a London publisher in 2007 Additionally, it references "Contract Law" by R Halson, released in 2001 by a London publisher, and the seventh edition of "The Law of Contract" by Laurence Koffman and Elizabeth Macdonald, published by Oxford in 2010 Lastly, it mentions "Textbook on Contract Law" by an unnamed author, emphasizing the importance of these works in understanding contract law.
J.Poole tái bản lần thứ 9 do nhà xuất bản Oxford ấn hành năm 2008; The Law of
Contract của J O'Sullivan và J Hilliard tái bản lần thứ 4 năm 2010 do nhà xuất bản
Oxford published the fourth edition of J C Smith's "The Law of Contract" in 2002, and the twelfth edition of G H Treitel's "The Law of Contract," revised by E Peel, was released in 2007, both by a London publisher.
In the realm of contract law, several significant works have emerged in the twenty-first century, including R Brownsword's "Contract Law: Themes for the Twenty-first Century," published by Oxford in its second edition in 2006 Another notable contribution is "Exploring Contract Law," also from Oxford in 2009 Paul Richard, the Dean of the University of Huddersfield Law School, authored "The Law of Contract," released by Pearson in 2007 Additionally, the eighth edition of "Basic Contract Law," written by Harvard and University of California professors L Fuller and Melvin Aron Eisenberg, was published by Thomson West in 2006.
Additionally, there are several works that analyze issues related to contracts, such as "Concepts and Cases Analysis in the Law of Contracts" by Marvin Chirelstein, published by Foundation Press in 2013, and the work "Problems in Contract."
Law: Cases and Materials của tác giả Charles L Knapp và Nathan M Crystal do nhà xuất bản Wolters Kluwer Law & Business xuất bản năm 2012; A Casebook on
Hợp đồng là một chủ đề quan trọng trong nghiên cứu pháp lý, đặc biệt là qua các tác phẩm nổi bật như "Contract" của A Burrows, tái bản lần thứ 2 năm 2009 bởi nhà xuất bản Oxford, và "Casebook on Contract" của J Poole, tái bản lần thứ 9 năm 2008 cũng do Oxford phát hành Tại Việt Nam, các học giả như PGS Trần Đình đã có những đóng góp đáng kể trong lĩnh vực nghiên cứu hợp đồng, cho thấy sự quan tâm sâu sắc đến chế định này.
Bài viết "Về trách nhiệm vật chất do vi phạm hợp đồng kinh tế và xử lý hợp đồng kinh tế vô hiệu" trên Tạp chí Nhà nước và Pháp luật số 3/1990 đã phân tích sâu sắc các vấn đề liên quan đến trách nhiệm vật chất trong trường hợp vi phạm hợp đồng kinh tế, cũng như cách thức xử lý các hợp đồng này khi bị coi là vô hiệu Nội dung bài viết cung cấp cái nhìn toàn diện về các quy định pháp lý và thực tiễn áp dụng trong lĩnh vực hợp đồng kinh tế, góp phần nâng cao nhận thức về trách nhiệm pháp lý của các bên liên quan.
Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án
Những nghiên cứu về cách tiếp cận và nhận diện hợp đồng có giá trị lớn
Các công trình nghiên cứu về nhận diện hợp đồng có giá trị lớn đã được các học giả tiếp cận từ ba góc độ khác nhau.
Hợp đồng có giá trị lớn là giao dịch quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến sự tồn tại và phát triển của công ty.
Tác giả Anthony trong tác phẩm "Governance, Risk and Compliance
Cuốn "Handbook" do nhà xuất bản John Wiley & Sons, Inc, Hoboken, New Jersey phát hành năm 2008 đã phân tích tầm quan trọng của hợp đồng có giá trị lớn, coi đó là một giao dịch trọng yếu đối với công ty Bài viết "Directing the Directors: The Duties of" cũng chia sẻ quan điểm này, nhấn mạnh trách nhiệm của các giám đốc trong việc quản lý các giao dịch quan trọng.
Theo tác giả Hon Justice Tomkin, chủ tịch danh dự Trường Đại học Waikato, các hợp đồng có giá trị lớn được coi là giao dịch trọng yếu trong công ty theo quy định của Luật Công ty 1993 Những giao dịch trọng yếu này được xác định dựa trên các điều khoản cụ thể trong Điều luật.
129 Luật công ty năm 1993 của New Zealand, cụ thể là các giao dịch sau:
- Việc bán hoặc hợp đồng bán tài sản có giá trị lớn hơn 50% giá trị tài sản của công ty trước thời điểm bán;
- Việc mua hoặc hợp đồng mua tài sản có giá trị lớn hơn 50% giá trị tài sản của công ty trước thời điểm mua;
Giao dịch có thể tác động đến quyền lợi, nghĩa vụ và trách nhiệm của công ty, đặc biệt khi giá trị giao dịch vượt quá 50% tổng giá trị tài sản của công ty trước thời điểm thực hiện giao dịch.
Thứ hai, hợp đồng có giá trị lớn là giao dịch bất thường của công ty.
Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế OECD, hợp đồng có giá trị lớn được xem là giao dịch bất thường của công ty Trong cuốn "Các nguyên tắc quản trị công ty của OECD", xuất bản bởi Tổ chức Tài chính Quốc tế IFC năm 2004, OECD xác định rằng các giao dịch liên quan đến việc chuyển nhượng toàn bộ hoặc một phần lớn tài sản của công ty là những giao dịch đặc biệt cần được chú ý Cuốn "Cẩm nang quản trị công ty tại Việt Nam" cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc quản lý các giao dịch này trong bối cảnh phát triển doanh nghiệp.
"Nam" là ấn phẩm do IFC và Ủy ban chứng khoán nhà nước phát hành năm 2010, trong khuôn khổ Dự án Quản trị công ty tại Việt Nam Từ năm 2008, IFC đã giới thiệu cách tiếp cận của Nga đối với hợp đồng có giá trị lớn, coi đây là giao dịch bất thường trong công ty Việc xác định giao dịch bất thường dựa trên các tiêu chí như bản chất, giá trị giao dịch, mối quan hệ với hoạt động kinh doanh thông thường, và các yếu tố khác theo Điều lệ doanh nghiệp Tại Nga, giao dịch mua, bán tài sản, cầm cố, bảo lãnh được xem là bất thường nếu giá trị bằng hoặc lớn hơn 25% giá trị sổ sách tổng tài sản công ty theo báo cáo tài chính gần nhất.
Hợp đồng có giá trị lớn thường được xem là giao dịch có khả năng phát sinh tư lợi, đặc biệt trong bối cảnh các công ty Trong khi các học giả nước ngoài tiếp cận vấn đề này từ góc độ giao dịch trọng yếu hoặc bất thường, thì tại Việt Nam, nhận thức về tầm quan trọng và ảnh hưởng của những hợp đồng này vẫn cần được nâng cao.
Tại Việt Nam, nhiều nghiên cứu tập trung vào các hợp đồng có giá trị lớn, xem xét chúng như những giao dịch có khả năng phát sinh lợi ích cá nhân Các nghiên cứu này thường được phân tích cùng với các giao dịch liên quan đến người có liên quan Một số tác giả tiêu biểu trong lĩnh vực này đã có những đóng góp đáng kể.
TS Lê Đình Vinh trong bài viết "Kiểm soát các giao dịch tư lợi trong công ty theo quy định của Luật doanh nghiệp" đăng trên Tạp chí Luật học số 1/2004 đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc kiểm soát các "hợp đồng liên quan đến tài sản có giá trị lớn của công ty" để bảo vệ quyền lợi của chủ nợ và chủ sở hữu Tương tự, tác giả Trần Thị Bảo Ánh trong bài viết trên Tạp chí Luật học số 9/2010 cũng chỉ ra rằng các giao dịch có giá trị lớn cần được giám sát chặt chẽ do nguy cơ phát sinh tư lợi và ảnh hưởng đến sự tồn tại của doanh nghiệp Bà định nghĩa giao dịch có giá trị lớn là những giao dịch có giá trị bằng hoặc lớn hơn 50% tổng giá trị tài sản ghi trong báo cáo tài chính gần nhất Cuối cùng, tác giả Nguyễn Thanh Lý trong bài viết trên Tạp chí Dân chủ và Pháp luật số 3/2015 cũng đồng ý rằng hợp đồng có giá trị lớn có khả năng phát sinh tư lợi, nhấn mạnh sự cần thiết của việc kiểm soát các giao dịch này trong công ty cổ phần.
Tác giả Võ Thị Thanh Tâm trong luận án "Giao kết trục lợi trong nền kinh tế thị trường ở nước ta và những giải pháp pháp lý nhằm hạn chế, khắc phục" đã trình bày quan điểm tương đồng với các tác giả khác, nhấn mạnh sự cần thiết phải có các giải pháp pháp lý để hạn chế và khắc phục tình trạng trục lợi trong nền kinh tế thị trường Việt Nam Luận án được bảo vệ vào ngày 30/11/2007 tại Đại học Luật.
Hà Nội đã chỉ ra rằng các hợp đồng có giá trị lớn thường liên quan đến việc giao kết trục lợi, đặc biệt là thông qua việc làm sai lệch giá cả Hiện tượng gửi giá trong các hợp đồng mua máy móc với công ty nước ngoài, đặc biệt là đối với các tài sản có giá trị lớn, là một ví dụ điển hình Do đó, các hợp đồng này cần được xem xét kỹ lưỡng và xếp vào nhóm các giao kết trục lợi.
2 Trần Thị Bảo Ánh, (2010), Kiểm soát các giao dịch có nguy cơ phát sinh tư lợi theo Luật doanh nghiệp năm 2005, Tạp chí Luật học, số 9, tr 21.
3 Nguyễn Thanh Lý, (2015), Pháp luật về kiểm soát giao dịch tư lợi trong công ty cổ phần, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, số 3, tr 33-38.
Các học giả đã tiếp cận hợp đồng có giá trị lớn từ ba góc độ chính: giao dịch trọng yếu, giao dịch bất thường và giao dịch có khả năng phát sinh tư lợi Những cách tiếp cận này tạo nền tảng cho việc xây dựng cơ chế kiểm soát hợp đồng hiệu quả.
Những nghiên cứu về kiểm soát hợp đồng có giá trị lớn
Hợp đồng có giá trị lớn, dù là giao dịch trọng yếu hay bất thường, cần được kiểm soát chặt chẽ để ngăn chặn tư lợi và giảm thiểu rủi ro Các nghiên cứu đều nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giám sát các giao dịch này nhằm bảo vệ lợi ích và đảm bảo tính minh bạch.
Sự cần thiết phải kiểm soát hợp đồng có giá trị lớn
Tiếp cận hợp đồng có giá trị lớn có thể dẫn đến tư lợi, vì vậy cần kiểm soát các giao dịch này Trần Thị Bảo Ánh chỉ ra bốn lý do chính: Thứ nhất, giao dịch tư lợi có thể gây thiệt hại tài sản cho công ty khi tài sản chung bị chuyển thành tài sản riêng Thứ hai, nó làm giảm khả năng thanh toán nợ cho các chủ nợ do thiếu tài sản Thứ ba, uy tín công ty bị ảnh hưởng, khiến nhà đầu tư e ngại và giảm đầu tư, đặc biệt là trong công ty cổ phần Cuối cùng, sự sụt giảm giá cổ phiếu trên thị trường có thể gây thiệt hại lớn cho công ty.
Giao dịch tư lợi trong khu vực nhà nước có tác động tiêu cực đến môi trường kinh doanh và nền kinh tế quốc gia, làm suy yếu sự minh bạch và cạnh tranh công bằng Những hoạt động này không chỉ ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của các doanh nghiệp mà còn cản trở sự phát triển bền vững của nền kinh tế.
Tác giả Nguyễn Thanh Lý nhấn mạnh tầm quan trọng của việc kiểm soát hợp đồng có giá trị lớn, cho rằng đây là ưu tiên hàng đầu trong quản trị công ty cổ phần tại các nền kinh tế thị trường Việc kiểm soát này không chỉ ảnh hưởng đến tài sản, uy tín của công ty và chủ nợ, mà còn phản ánh chuẩn mực quản trị nội bộ của chính công ty.
4Nguyễn Thanh Lý, tlđd, tr 33.
Phương pháp kiểm soát hợp đồng có giá trị lớn
Nghiên cứu của tác giả Trần Thị Bảo Ánh chỉ ra hai giải pháp kiểm soát giao dịch tư lợi: cấm hoàn toàn hoặc công khai, minh bạch và kiểm soát chặt chẽ Tác giả Lê Đình Vinh cũng đồng tình, nhấn mạnh rằng việc cấm hoàn toàn có thể ảnh hưởng đến quyền tự do kinh doanh và gây thiệt hại cho các bên liên quan Do đó, ưu tiên là cho phép thực hiện giao dịch dưới sự kiểm soát Để kiểm soát giao dịch, Lê Đình Vinh đề xuất hai cơ chế: giám sát nội bộ và giám sát của nhà nước Theo cơ chế nội bộ, các hợp đồng lớn cần được quyết định bởi cổ đông để tránh thiệt hại Ở góc độ giám sát nhà nước, cần quy định công khai thông tin, trách nhiệm pháp lý của quản lý công ty, quyền khởi kiện của thành viên công ty và quy định về hiệu lực hợp đồng nếu không được thông qua bởi các cơ quan có thẩm quyền.
Tác giả Nguyễn Thanh Lý nhấn mạnh rằng trong các giao dịch có khả năng tư lợi, sự kiểm soát của Nhà nước là điều thiết yếu, vì Nhà nước sở hữu công cụ mạnh mẽ nhất là pháp luật và quyền lực cưỡng chế.
Nhà nước đã xây dựng các quy định nhằm ngăn chặn giao dịch có khả năng tư lợi, bao gồm điều kiện và tiêu chuẩn cho người quản lý doanh nghiệp, quyền và nghĩa vụ của cổ đông, cũng như nghĩa vụ của người quản lý Các quy định này xác định ranh giới giữa các giao dịch hợp pháp và không hợp pháp, đồng thời thiết lập cơ chế thông qua quyết định của công ty để tránh xung đột lợi ích Hơn nữa, việc công khai hóa thông tin và thiết lập cơ chế kiểm soát từ Ban kiểm soát hay giám sát trong công ty cổ phần cũng được quy định rõ ràng, cùng với cơ chế xử lý vi phạm trong các giao dịch tư lợi.
Theo tác giả Nguyễn Thanh Lý, để tránh các giao dịch có khả năng tư lợi, quyền quyết định trong các giao dịch lớn ảnh hưởng nghiêm trọng đến công ty và cổ đông nên thuộc về Đại hội đồng cổ đông Bên cạnh đó, việc thiết lập cơ chế kiểm soát nội bộ thông qua Điều lệ công ty, quy chế nội bộ và nội quy làm việc cũng rất quan trọng để kiểm soát các giao dịch có khả năng phát sinh tư lợi, đặc biệt là các giao dịch có giá trị lớn.
Tác giả Nguyễn Thanh Lý đã nghiên cứu thực trạng các quy định pháp luật và thực tiễn thực thi Luật Doanh Nghiệp năm 2014, từ đó đề xuất nhiều giải pháp nhằm hoàn thiện các quy định này Những giải pháp này nhằm kiểm soát giao dịch có khả năng tư lợi, đặc biệt là giao dịch có giá trị lớn trong công ty đại chúng Các giải pháp tập trung vào việc cải thiện quy định nhận diện giao dịch tư lợi, cơ chế xác lập và thực hiện giao dịch, cũng như xử lý vi phạm trong giao kết và thực hiện các giao dịch này.
Sự tham gia của chủ sở hữu công ty trong kiểm soát hợp đồng có giá trị lớn
Chủ sở hữu công ty, những người đã đầu tư tài sản vào doanh nghiệp, đóng vai trò quan trọng trong cấu trúc quản trị công ty khi quyết định các vấn đề then chốt Các hợp đồng có giá trị lớn, có ảnh hưởng trực tiếp đến sự tồn tại và phát triển của công ty, đòi hỏi sự tham gia của chủ sở hữu trong việc kiểm soát Theo tác giả Nguyễn Thanh Lý, cổ đông, với tư cách là chủ sở hữu, có quyền thảo luận và quyết định về các giao dịch lớn, bao gồm quyền chấp thuận hay không đối với những hợp đồng này Tổ chức OECD đã phân loại các hợp đồng có giá trị lớn là giao dịch bất thường, yêu cầu cổ đông phải được tham gia và cung cấp thông tin đầy đủ Hơn nữa, trong cuốn Cẩm nang về quản trị công ty, IFC cũng nêu rõ quy định của pháp luật Nga về sự tham gia của cổ đông trong quyết định liên quan đến hợp đồng lớn, trong đó ĐHĐCĐ sẽ quyết định các hợp đồng lớn, trong khi HĐQT có quyền quyết định các giao dịch nhỏ hơn.
Đối với các giao dịch có giá trị từ 25% đến 50% tổng tài sản doanh nghiệp, cần có sự đồng thuận và phê duyệt của toàn bộ Hội đồng quản trị Trong trường hợp Hội đồng quản trị không đạt được sự đồng thuận, họ có thể đề nghị Đại hội đồng cổ đông xem xét và phê duyệt giao dịch.
Các giao dịch có giá trị vượt quá 50% tổng tài sản của doanh nghiệp cần được sự chấp thuận của Đại hội đồng cổ đông, với ít nhất 3/4 số cổ đông tham gia cuộc họp đồng ý.
Việc phê duyệt giao dịch của Hội đồng quản trị và Đại hội đồng cổ đông cần được thể hiện qua quyết định rõ ràng, bao gồm các thông tin quan trọng như: các bên tham gia giao dịch, đối tượng hưởng lợi, giá giao dịch, cùng các điều khoản và điều kiện thiết yếu khác.
Cuốn sách "Corporate Law" của tác giả Stephen M Bainbridge, xuất bản bởi Foundation Press vào năm 2009, không đề cập trực tiếp đến hợp đồng có giá trị lớn như một nội dung riêng biệt Tuy nhiên, trong phần phân tích về việc phân chia thẩm quyền ra quyết định kinh doanh trong công ty, tác giả đã đưa ra những nhận định quan trọng về lý thuyết quản trị công ty tại Hoa Kỳ, đặc biệt là đối với các giao dịch.
6Nguyễn Thanh Lý, tlđd, tr.62
7 Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế OECD, (2004), Các nguyên tắc quản trị công ty của
Theo OECD, các quyết định liên quan đến phần lớn tài sản trong công ty cần phải được sự đồng ý của cổ đông Điều này có nghĩa là trước khi thực hiện bất kỳ giao dịch nào liên quan đến tài sản lớn của công ty, chủ sở hữu phải đưa ra quyết định.
Nhận xét tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án
Những kết quả nghiên cứu về cơ chế kiểm soát rủi ro đối với hợp đồng có giá trị lớn trong công ty trên thế giới và ở Việt Nam sẽ được kế thừa trong luận án
Từ việc khảo sát các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài Luận án có thể rút ra một số kết luận sau đây:
Hiện tại, chưa có nghiên cứu chuyên biệt nào về hợp đồng có giá trị lớn và kiểm soát rủi ro liên quan đến loại hợp đồng này Đặc biệt, chưa có công trình nào tập trung vào kiểm soát rủi ro đối với hợp đồng có giá trị lớn theo quy định của Luật Doanh nghiệp năm 2020.
Hai là, về nhận diện hợp đồng có giá trị lớn trong công ty.
Các học giả Việt Nam trong nghiên cứu của mình áp dụng quy định của Luật doanh nghiệp để xác định hợp đồng có giá trị lớn Theo Luật doanh nghiệp năm 2014, đối với công ty cổ phần, tỷ lệ này là 35%, trong khi đối với công ty trách nhiệm hữu hạn hoặc công ty hợp danh, tỷ lệ là 50% Tuy nhiên, trong các hệ thống pháp luật khác, việc xác định hợp đồng có giá trị lớn không chỉ dựa vào tiêu chí giá trị mà còn nhiều tiêu chí khác Do đó, nghiên cứu sinh cần làm rõ các tiêu chí có thể được xem xét để xác định hợp đồng là hợp đồng có giá trị lớn.
Ba là, việc kiểm soát hợp đồng có giá trị lớn được tiếp cận qua ba xu hướng chính Xu hướng thứ nhất, các học giả Việt Nam xem hợp đồng này như một loại giao dịch có khả năng phát sinh tư lợi, từ đó đề xuất cơ chế kiểm soát rủi ro tập trung vào các giao dịch này Xu hướng thứ hai cho thấy một số quốc gia như New Zealand coi hợp đồng có giá trị lớn là các giao dịch trọng yếu của công ty Cuối cùng, xu hướng thứ ba, theo quan điểm của OECD, xem đây là loại giao dịch bất thường trong công ty và cần thiết phải có sự kiểm soát chặt chẽ.
Bốn là, cách thức xác định giá trị của hợp đồng
Hiện nay, các nghiên cứu của tác giả Việt Nam vẫn chưa đưa ra giải pháp rõ ràng cho việc xác định giá trị hợp đồng Nhiều vấn đề đặt ra như cách xác định giá thị trường cho giao dịch, ai là người quyết định giá, và cơ sở nào cho quyết định đó Bên cạnh đó, cũng cần làm rõ cách sử dụng kết quả định giá nếu có, cũng như trách nhiệm của tổ chức định giá khi xảy ra sai sót.
Năm là, thẩm quyền xác lập hợp đồng
Các học giả trong nước và quốc tế đều đồng thuận rằng quyền xác lập hợp đồng cho các giao dịch có giá trị lớn thuộc về quyết định của chủ sở hữu công ty Nội dung này sẽ được tiếp tục phát triển trong luận án.
Sáu là, trình tự thủ tục giao kết hợp đồng
Trong các nghiên cứu hiện nay, hầu hết các tác giả không đề cập chi tiết đến trình tự và thủ tục giao kết hợp đồng có giá trị lớn, mà chỉ quy định chung rằng những hợp đồng này phải được sự chấp thuận hoặc quyết định của chủ sở hữu công ty Đây là một vấn đề cần được nghiên cứu và bổ sung trong các công trình luận án.
Bảy là, về vấn đề tiếp cận thông tin của chủ sở hữu công ty về hợp đồng có gía trị lớn.
Quyền tiếp cận thông tin là quyền cơ bản của chủ sở hữu công ty, đặc biệt trong các hợp đồng có giá trị lớn Chủ sở hữu có thẩm quyền quyết định việc xác lập hợp đồng, do đó việc đảm bảo quyền tiếp cận thông tin giúp họ đưa ra quyết định chính xác và giảm thiểu rủi ro Các thông tin cần được cung cấp một cách chính xác và kịp thời để hỗ trợ quá trình kiểm soát rủi ro hiệu quả.
Tám là, hiệu lực pháp lý và các hậu quả pháp lý phát sinh của hợp đồng có giá trị lớn được xác lập không đúng thẩm quyền
Hiện nay, nghiên cứu các công trình khoa học của tác giả Việt Nam và quốc tế cho thấy có hai quan điểm về hiệu lực pháp lý của hợp đồng được xác lập mà không qua cơ quan có thẩm quyền trong công ty.
- Quan điểm thứ nhất: Hợp đồng đó sẽ bị coi là vô hiệu 21
Hầu hết các tác giả Việt Nam đều cho rằng hợp đồng có giá trị lớn sẽ bị coi là vô hiệu nếu không được sự chấp thuận và thông qua của cơ quan có thẩm quyền trong công ty.
Hợp đồng này không bị coi là vô hiệu, nhưng để xử lý hậu quả pháp lý, pháp luật cho phép công ty yêu cầu tòa án tuyên bố tạm ngừng thực hiện hợp đồng hoặc tự mình hủy bỏ hợp đồng.
Vì những lý do nêu trên, việc nghiên cứu về hiệu lực pháp lý của hợp đồng cũng sẽ được nghiên cứu sinh đặt ra trong luận án.
Chín là, vấn đề trách nhiệm pháp lý của người giao kết hợp đồng không thông qua cơ quan có thẩm quyền của công ty.
Các tác giả quốc tế khi nghiên cứu vấn đề này đều nhận định rằng những người ký kết hợp đồng mà không thông qua cơ quan có thẩm quyền của công ty sẽ phải hoàn trả toàn bộ lợi ích thu được từ việc ký kết và thực hiện hợp đồng.
Người đã ký kết hợp đồng mà không có sự đồng ý của cơ quan có thẩm quyền trong công ty sẽ phải bồi thường thiệt hại cho công ty, bao gồm việc hoàn trả tài sản đã thu được từ giao kết và thực hiện hợp đồng Các nghiên cứu của các tác giả Việt Nam cũng nhấn mạnh rằng hành vi vi phạm quy định về kiểm soát giao dịch có thể dẫn đến việc áp dụng chế tài hành chính hoặc hình sự.
Trong thực tiễn thi hành, còn nhiều vấn đề liên quan đến trách nhiệm của người xác lập và thực hiện giao dịch không có sự đồng ý của cơ quan có thẩm quyền trong công ty Cụ thể, cần làm rõ cách xác định giá trị bồi thường thiệt hại và trách nhiệm bồi thường của từng cá nhân trong trường hợp này.
Những vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu đối với đề tài luận án
Dựa trên tình hình nghiên cứu hiện tại và mục tiêu của đề tài, Luận án sẽ tiếp tục nghiên cứu và làm rõ một cách có hệ thống các vấn đề quan trọng sau đây.
Nghiên cứu và hệ thống hóa các vấn đề lý luận liên quan đến cơ chế kiểm soát hợp đồng có giá trị lớn là rất cần thiết Điều này giúp làm rõ cơ sở kinh tế và pháp lý, từ đó định hướng cho việc xây dựng các quy định pháp luật và các quy định nội bộ của công ty về kiểm soát hợp đồng có giá trị lớn.
Nghiên cứu thực trạng pháp luật liên quan đến hợp đồng có giá trị lớn và các biện pháp kiểm soát rủi ro đối với loại hợp đồng này Xác định rõ ràng nội hàm cũng như hệ thống quy phạm pháp luật trong việc kiểm soát hợp đồng có giá trị lớn, nhằm đảm bảo tính minh bạch và giảm thiểu rủi ro cho các bên tham gia.
+ Nghiên cứu thực trạng pháp luật về nhận diện hợp đồng có giá trị lớn.
+ Nghiên cứu thực trạng pháp luật về kiểm soát rủi ro đối với hợp đồng có giá trị lớn.
Đánh giá tính hợp lý và bất hợp lý của pháp luật hiện hành về kiểm soát hợp đồng có giá trị lớn là cần thiết để đảm bảo các công ty có thể nắm bắt và tận dụng cơ hội kinh doanh Cần có những quy định điều chỉnh phù hợp nhằm giảm thiểu rủi ro liên quan đến các hợp đồng lớn, bảo vệ lợi ích của doanh nghiệp và thúc đẩy sự phát triển kinh tế.
Để hoàn thiện pháp luật kiểm soát rủi ro đối với hợp đồng có giá trị lớn trong công ty, cần xây dựng một hệ thống quan điểm rõ ràng và các giải pháp cụ thể Những quy định này sẽ giúp công ty thiết lập các quy tắc nội bộ hiệu quả nhằm kiểm soát và giảm thiểu rủi ro liên quan đến các hợp đồng lớn, từ đó nâng cao tính minh bạch và bảo vệ lợi ích của công ty.
Một số câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu đặt ra khi nghiên cứu luận án
Về khía cạnh lý luận
Hợp đồng có giá trị lớn được định nghĩa là những thỏa thuận có ảnh hưởng đáng kể đến tài chính và hoạt động của công ty Để nhận diện hợp đồng này, cần phải phân tích các yếu tố như giá trị tài chính, rủi ro tiềm ẩn và ảnh hưởng đến chiến lược kinh doanh Việc kiểm soát rủi ro đối với hợp đồng có giá trị lớn là cần thiết để bảo vệ lợi ích của công ty và giảm thiểu tổn thất Pháp luật về kiểm soát rủi ro thường bao gồm các quy định về đánh giá, giám sát và quản lý hợp đồng Nhiều quốc gia đã áp dụng các biện pháp hiệu quả trong việc nhận diện và kiểm soát rủi ro đối với hợp đồng có giá trị lớn, từ đó tạo ra khung pháp lý vững chắc nhằm bảo vệ các bên liên quan.
Giả thuyết nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng nền tảng lý luận về cơ chế kiểm soát rủi ro đối với các hợp đồng có giá trị lớn Việc này không chỉ giúp nâng cao hiệu quả quản lý rủi ro mà còn đảm bảo an toàn và tính bền vững trong các giao dịch tài chính.
Nghiên cứu này sẽ làm rõ 23 hoạt động của công ty liên quan đến hợp đồng có giá trị lớn, đồng thời khám phá các vấn đề lý luận về nhận diện và cơ chế kiểm soát rủi ro Việc thiếu nghiên cứu tổng thể về những vấn đề này đã tạo ra khoảng trống trong lý thuyết Kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp nền tảng lý luận cần thiết để thiết lập cơ chế kiểm soát rủi ro hiệu quả cho các hợp đồng có giá trị lớn trong công ty.
VỀ khía cạnh pháp luật thực định
Câu hỏi nghiên cứu đặt ra là: Các quy định pháp luật hiện hành về kiểm soát rủi ro đối với hợp đồng có giá trị lớn được quy định ở đâu? Hiện trạng các quy định pháp luật về kiểm soát rủi ro đối với hợp đồng lớn như thế nào? Đồng thời, thực tiễn thi hành các quy định này ra sao?
Các quy định pháp luật Việt Nam về kiểm soát rủi ro trong hợp đồng có giá trị lớn đã được ghi nhận trong Luật doanh nghiệp, các luật chuyên ngành như luật các tổ chức tín dụng, luật chứng khoán, và một số bộ luật như Bộ luật dân sự và Bộ luật hình sự Tuy nhiên, những quy định này vẫn chưa toàn diện, thiếu sự thống nhất và phù hợp, dẫn đến tồn tại các khoảng trống pháp lý, gây khó khăn trong quá trình thực thi.
Các đề xuất, kiến nghị
Để hoàn thiện pháp luật về kiểm soát rủi ro đối với hợp đồng có giá trị lớn, cần xác định rõ những tồn tại và bất cập hiện tại Việc đề xuất các phương hướng và giải pháp cụ thể sẽ giúp nâng cao hiệu quả quản lý và bảo vệ quyền lợi của các bên liên quan Các biện pháp này nên bao gồm việc cải tiến quy định pháp lý, tăng cường công tác giám sát và đào tạo nhân lực chuyên môn, nhằm giảm thiểu rủi ro và đảm bảo tính minh bạch trong các giao dịch hợp đồng lớn.
Kiểm soát rủi ro đối với hợp đồng giá trị lớn được thực hiện thông qua các quy định nội bộ của công ty Các quy định này sẽ được xây dựng dựa trên các tiêu chí cụ thể và thực hiện một cách nghiêm ngặt để đảm bảo hiệu quả quản lý rủi ro.
Hiện tại, chưa có một phương hướng và giải pháp tổng thể, hợp lý nào để sửa đổi và bổ sung nhằm khắc phục những tồn tại, bất cập của hệ thống pháp luật hiện hành.
Các quy định nội bộ của công ty về kiểm soát rủi ro đối với hợp đồng lớn vẫn chưa được xây dựng và hoàn thiện đầy đủ Việc kiểm soát rủi ro trong hoạt động của công ty, bao gồm cả các hợp đồng có giá trị lớn, hiện đang còn yếu và chưa đạt hiệu quả mong muốn.