Tính cấp thiết của đề tài
Vấn đề thực phẩm chức năng đang trở nên cấp thiết và thời sự, không chỉ ở các nước đang phát triển mà còn ở các quốc gia phát triển Thực phẩm chức năng được định nghĩa là những sản phẩm hỗ trợ chức năng cơ thể, cung cấp dinh dưỡng, tăng cường sức đề kháng và giảm nguy cơ bệnh tật Đảm bảo an toàn thực phẩm, đặc biệt là thực phẩm chức năng, là nhiệm vụ hàng đầu mà các cơ quan nhà nước quan tâm, vì nó có ý nghĩa lớn về kinh tế, an toàn xã hội, bảo vệ môi trường, sức khỏe cộng đồng và tiến trình hội nhập của Việt Nam.
Nhận thức đúng đắn về vai trò bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong lĩnh vực thực phẩm chức năng là rất quan trọng Luật Bảo vệ người tiêu dùng, được Quốc hội Việt Nam thông qua vào ngày 17 tháng 11 năm 2010 và có hiệu lực từ 01 tháng 7 năm 2011, quy định quyền và nghĩa vụ của người tiêu dùng, trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân kinh doanh, cũng như trách nhiệm của tổ chức xã hội trong việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng Bên cạnh đó, Luật An toàn thực phẩm thiết lập hệ thống quy định về an toàn thực phẩm, bao gồm quyền và nghĩa vụ của các bên liên quan, điều kiện sản xuất, kinh doanh, quảng cáo và ghi nhãn thực phẩm Mặc dù hai đạo luật này đã được triển khai hơn 7 năm, nhưng vẫn chưa trở thành công cụ hiệu quả trong việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng thực phẩm chức năng, dẫn đến nguy cơ vi phạm quyền lợi của họ.
Để hoàn thiện các định hướng và giải pháp pháp luật, học viên đã chọn đề tài “Pháp luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong lĩnh vực thực phẩm chức năng tại tỉnh Quảng Trị” làm luận văn thạc sĩ.
Luật học chuyên ngành Luật Kinh tế nghiên cứu việc áp dụng và thi hành pháp luật, đặc biệt là các quy định về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng Qua đó, bài viết đề xuất những giải pháp hiệu quả nhằm bảo vệ sức khỏe và quyền lợi của người tiêu dùng, đồng thời hoàn thiện cơ chế điều chỉnh của pháp luật để nâng cao hiệu quả quản lý và xử lý sai phạm.
Tình hình nghiên cứu
Nghiên cứu về các quy định bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong lĩnh vực thực phẩm chức năng tại Việt Nam đang là một chủ đề mới mẻ, với nhiều công trình nghiên cứu đã được thực hiện Tuy nhiên, quá trình hoàn thiện gặp phải nhiều vướng mắc do nhu cầu xã hội, dẫn đến kết quả nghiên cứu vẫn còn khiêm tốn Gần đây, Diễn đàn khoa học “Thực trạng và giải pháp an toàn thực phẩm ở Việt Nam hiện nay” đã được tổ chức bởi Liên hiệp các Hội khoa học và Kỹ thuật Việt Nam, nhấn mạnh tầm quan trọng của vấn đề này.
Vào ngày 31/10/2017 tại Hà Nội, đại diện Cục An toàn thực phẩm, Bộ Y tế đã báo cáo về những nỗ lực của Chính phủ và các bộ ngành trong việc quản lý an toàn thực phẩm, bao gồm việc xây dựng hệ thống quản lý từ trung ương đến địa phương và thành lập 63 Chi cục An toàn vệ sinh thực phẩm Mặc dù đã có nhiều cố gắng, ngành quản lý thực phẩm vẫn đối mặt với nhiều thách thức như thiếu hụt nguồn lực tài chính và nhân lực, cũng như sự tồn tại của nhiều cơ sở chế biến nhỏ lẻ không đảm bảo vệ sinh Tại diễn đàn, các nhà khoa học và đại biểu đã thảo luận sôi nổi và đưa ra ý kiến nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chất lượng an toàn thực phẩm trong tương lai.
Cùng với đó, có thể kể đến các công trình nghiên cứu đề tài khoa học cấp bộ
Nghiên cứu của Thạc sỹ Đinh Thị Mai Phương vào năm 2018 tập trung vào việc hoàn thiện cơ chế pháp lý nhằm bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng trong nền kinh tế thị trường tại Việt Nam.
Viện khoa học pháp lý đã làm rõ cơ sở lý luận của cơ chế pháp lý bảo vệ người tiêu dùng trong nền kinh tế thị trường Bài viết phân tích và đánh giá thực trạng cơ chế này tại Việt Nam, chỉ ra nhu cầu hoàn thiện từ thực trạng nền kinh tế thị trường hiện nay Đồng thời, luận án Tiến sỹ luật học “Hoàn thiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng ở Việt Nam hiện nay” của Nguyễn Thị Thư, thực hiện năm 2013, đưa ra các kiến nghị và giải pháp nhằm hoàn thiện cơ chế pháp lý bảo vệ người tiêu dùng.
Luận án nghiên cứu đánh giá tính hợp lý và khả thi của Luật Bảo vệ và Quản lý Tài nguyên thiên nhiên (BVQLNTD) cùng các văn bản hướng dẫn sau một năm thực thi tại Việt Nam Bên cạnh đó, luận án còn tập trung phân tích các quy định đặc thù của pháp luật BVQLNTD ở Việt Nam, nhằm làm rõ những vấn đề lý luận liên quan.
Diễn đàn khoa học năm 2017 đã thảo luận về thực trạng an toàn thực phẩm tại Việt Nam, nêu rõ những thách thức hiện nay và đề xuất các giải pháp hiệu quả nhằm cải thiện tình hình Các vấn đề như ô nhiễm thực phẩm, quản lý chất lượng và nâng cao nhận thức cộng đồng được nhấn mạnh Để đảm bảo an toàn thực phẩm, cần tăng cường hợp tác giữa các cơ quan chức năng, doanh nghiệp và người tiêu dùng, đồng thời áp dụng công nghệ mới trong sản xuất và kiểm tra thực phẩm.
Ba nghiệm quốc tế được nghiên cứu nhằm hoàn thiện pháp luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (BVQLNTD) tại Việt Nam, góp phần giải quyết những thiếu sót trong lý luận và thực tiễn áp dụng Luận án Tiến sỹ luật học với chủ đề “Giải quyết tranh chấp giữa người tiêu dùng với thương nhân ở Việt Nam hiện nay” sẽ cung cấp những giải pháp hiệu quả cho vấn đề này.
Nguyễn Trọng Điệp thực hiện nghiên cứu tại Viện hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam vào năm 2014, nhằm hệ thống hóa các công trình khoa học liên quan đến quan hệ pháp luật tiêu dùng và giải quyết tranh chấp tiêu dùng Tác giả kế thừa và phát triển ý tưởng từ các nghiên cứu trước đó, đưa ra luận điểm về lý luận và thực tiễn pháp luật liên quan Nghiên cứu phân tích các phương thức giải quyết tranh chấp tiêu dùng tại Việt Nam và kinh nghiệm quốc tế, từ đó rút ra bài học kinh nghiệm và đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật trong lĩnh vực này Bên cạnh đó, luận văn của Hoàng Trí Ngọc năm 2009 cũng đề cập đến "Tội vi phạm quy định về vệ sinh an toàn thực phẩm" trong Luật Hình sự Việt Nam, góp phần làm sáng tỏ các vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan.
Bài viết của tác giả Quốc gia Hà Nội đã làm rõ khái niệm và các dấu hiệu pháp lý liên quan đến tội vi phạm quy định về vệ sinh an toàn thực phẩm (VSATTP) Tác giả cũng phân tích và đánh giá các quy định pháp luật về trách nhiệm pháp lý đối với tội này Dựa trên những phân tích đó, tác giả đưa ra các kiến nghị nhằm hoàn thiện quy định lập pháp và đề xuất các giải pháp phối hợp trong công tác phòng chống loại tội phạm phức tạp liên quan đến VSATTP Luận văn Thạc sĩ luật học mang tên “Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong lĩnh vực an toàn thực phẩm, vệ sinh thực phẩm theo pháp luật nước ta hiện nay” của Nguyễn đã góp phần quan trọng vào việc nâng cao nhận thức và cải thiện hệ thống pháp luật trong lĩnh vực này.
Luận văn của Diệu Vũ năm 2016 tại Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam đã phân tích cơ sở lý luận và nội dung pháp luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (NTD) trong lĩnh vực an toàn vệ sinh thực phẩm (ATVSTP) Nghiên cứu so sánh các quy định của pháp luật Việt Nam với lý luận chung và pháp luật quốc tế, đồng thời đánh giá thực trạng pháp luật hiện hành về bảo vệ quyền lợi NTD trong lĩnh vực này Luận văn cũng chỉ ra xu hướng phát triển của pháp luật bảo vệ quyền lợi NTD trên thế giới và đề xuất định hướng hoàn thiện pháp luật trong tương lai.
Nhiều sách chuyên khảo và bài viết trên tạp chí điện tử đã đề cập đến vấn đề an toàn thực phẩm, như bài viết "An toàn thực phẩm, vấn đề toàn cầu" trên Tạp chí Cộng sản (02/4/2009) cảnh báo rằng các nỗ lực quốc tế cải thiện sức khỏe toàn cầu có thể bị ảnh hưởng bởi tình trạng mất an toàn thực phẩm Bài viết khác, "Kinh nghiệm quản lý vệ sinh an toàn thực phẩm của Liên minh Châu Âu và bài học đối với Việt Nam" (30/6/2010), nêu rõ những kinh nghiệm của EU trong quản lý VSATTP và bài học cho Việt Nam Ngoài ra, Quang Minh (2015) cũng đã cung cấp thông tin về quy định mới trong kiểm tra giám sát an toàn thực phẩm.
Cuốn sách "An toàn thực phẩm và hướng dẫn quản lý, sử dụng phụ gia trong vệ sinh thực phẩm" của Nhà xuất bản Lao động cung cấp cái nhìn sâu sắc về an toàn thực phẩm, các quy định mới trong kiểm tra và giám sát, cùng với hướng dẫn về việc sử dụng phụ gia Bài viết của Như Phong (2018) trong Tạp chí Sức khỏe và đời sống nhấn mạnh rằng doanh nghiệp sản xuất thực phẩm cần nâng cao ý thức và trách nhiệm trong việc tuân thủ quy chuẩn kỹ thuật, đồng thời tự công bố chất lượng sản phẩm với cơ quan chức năng Nếu không thực hiện đúng, doanh nghiệp sẽ bị kiểm tra và xử lý vi phạm Nguyễn Hạnh (2018) trong VFA-Tạp chí điện tử chính thức của Cục An toàn thực phẩm cũng chỉ ra rằng việc đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm cần sự phối hợp đồng bộ từ nhiều ngành để giảm thiểu tình trạng mất vệ sinh Các nghiên cứu và tài liệu hiện có cho thấy tỷ lệ ngộ độc thực phẩm và các chỉ số độc tố trong thực phẩm chức năng, tuy nhiên, vẫn thiếu nghiên cứu thực tiễn về việc áp dụng luật An toàn thực phẩm tại tỉnh Quảng Trị.
Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
Luận văn này nhằm làm rõ lý luận pháp luật và thực trạng bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong lĩnh vực thực phẩm chức năng tại Việt Nam Bài viết sẽ chỉ ra các ưu điểm, đồng thời đánh giá những hạn chế và bất cập hiện có Nghiên cứu sẽ phân tích và đánh giá thực tiễn thực hiện và áp dụng pháp luật của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền Cuối cùng, luận văn sẽ đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong lĩnh vực thực phẩm chức năng.
Nghiên cứu này tập trung vào việc phân tích các quy định pháp luật liên quan đến việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong lĩnh vực thực phẩm chức năng, cùng với các yếu tố tác động đến vấn đề này Mục tiêu của luận văn là làm rõ các lý thuyết pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong ngành thực phẩm chức năng, nhằm nâng cao nhận thức và hiểu biết về quyền lợi của người tiêu dùng.
Dựa trên mục đích nghiên cứu, tác giả phân tích những thành tựu và hạn chế trong pháp luật cũng như việc thực thi pháp luật liên quan đến an toàn thực phẩm chức năng tại tỉnh Quảng Trị hiện nay.
Đề xuất các định hướng và giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi, đồng thời tăng cường vai trò của các cơ quan bảo vệ pháp luật, các tổ chức xã hội, người dân và cộng đồng trong việc thi hành pháp luật an toàn thực phẩm Mục tiêu là bảo vệ tốt hơn quyền và lợi ích hợp pháp của người dân tại Quảng Trị.
Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Luận văn nghiên cứu pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong lĩnh vực thực phẩm chức năng, bao gồm lý luận và thực tiễn Tác giả phân tích cơ sở lý luận, thực trạng pháp luật hiện hành, cùng với các đề xuất và kiến nghị nhằm cải thiện hiệu quả bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng Các quy định pháp luật liên quan đến vấn đề này được quy định trong các văn bản quy phạm pháp luật.
Nghiên cứu thực trạng pháp luật hiện hành và thực tiễn thực hiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong lĩnh vực thực phẩm chức năng tại Quảng Trị từ năm 2015 đến 2018 nhằm đánh giá hiệu quả và những thách thức trong việc bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng Kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp cái nhìn sâu sắc về các quy định pháp lý và thực tiễn thi hành, từ đó đề xuất giải pháp cải thiện tình hình bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong lĩnh vực này.
Phương pháp nghiên cứu
5.1 Phương pháp luận nghiên cứu
Phương pháp luận chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử trong triết học Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng Nhà nước Pháp quyền XHCN Đảng và Nhà nước đã đề ra đường lối, chủ trương và chính sách cụ thể nhằm phát triển Nhà nước Pháp quyền, đặc biệt chú trọng đến chính sách pháp luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong lĩnh vực thực phẩm chức năng.
Trong quá trình nghiên cứu và trình bày, luận văn sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu khoa học khác nhau bao gồm:
Phương pháp phân tích và tổng hợp được áp dụng xuyên suốt các chương của luận văn nhằm phân tích các khái niệm, quy định pháp luật và số liệu một cách hiệu quả.
Phương pháp so sánh là một công cụ quan trọng trong luận văn, giúp phân tích và đối chiếu các quy định pháp luật từ các văn bản khác nhau Phương pháp này chủ yếu được áp dụng trong chương 2 của luận văn, nơi tập trung vào việc làm rõ sự khác biệt và tương đồng giữa các quy định pháp lý.
Phương pháp chuyên gia bao gồm việc tiến hành khảo sát và thu thập ý kiến từ các nhà khoa học, chuyên gia nghiên cứu sâu trong lĩnh vực an toàn thực phẩm, đặc biệt là thực phẩm chức năng Điều này cũng bao gồm ý kiến từ các cán bộ làm công tác bảo đảm an toàn thực phẩm, lực lượng chức năng xử lý vi phạm, cũng như các cơ quan thanh tra và kiểm tra.
Những đóng góp mới của luận văn
Luận văn đã làm rõ các vấn đề lý luận liên quan đến pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong lĩnh vực thực phẩm chức năng, bao gồm việc xây dựng khái niệm và phân tích các quy định pháp lý.
6 rõ đặc điểm, nội dung, nguyên tắc pháp luật về BVQLNTD trong lĩnh vực ATVSTP nói chung và thực phẩm chức năng nói riêng
Bài luận văn này tiến hành phân tích, bình luận và đánh giá toàn diện về thực trạng pháp luật và thực tiễn thực hiện pháp luật liên quan đến bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (BVQLNTD) trong lĩnh vực thực phẩm chức năng trên toàn quốc, đặc biệt là tại tỉnh Quảng Trị Qua đó, bài viết làm rõ những ưu điểm cũng như những bất cập chưa hợp lý và thiếu khả thi của pháp luật về BVQLNTD trong lĩnh vực an toàn vệ sinh thực phẩm (ATVSTP), đặc biệt là đối với thực phẩm chức năng tại địa bàn tỉnh Quảng Trị.
Qua phân tích và tham khảo nội dung liên quan đến đề tài luận văn, tác giả đề xuất một số kiến nghị nhằm sửa đổi, bổ sung và ban hành quy định mới Những kiến nghị này nhằm hoàn thiện pháp luật và tổ chức thực hiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong lĩnh vực an toàn vệ sinh thực phẩm, đặc biệt là trong ngành thực phẩm chức năng.
Bố cục luận văn
Kết cấu của luận văn ngoài phần Mở đầu, phần Kết luận thì phần Nội dung gồm 03 chương:
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI TIÊU DÙNG TRONG LĨNH VỰC THỰC PHẨM CHỨC NĂNG
Khái quát về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong lĩnh vực thực phẩm chức năng
1.1.1 Khái niệm về thực phẩm và thực phẩm chức năng
Thực phẩm, hay thức ăn, là những vật phẩm chủ yếu chứa các chất dinh dưỡng như cacbohydrat, lipit, protein và nước, mà con người và động vật tiêu thụ để nuôi dưỡng cơ thể hoặc vì sở thích Theo định nghĩa, thực phẩm bao gồm các sản phẩm mà con người ăn hoặc uống ở dạng tươi, sống, hoặc đã qua sơ chế, chế biến và bảo quản, nhưng không bao gồm thuốc, chất gây nghiện và thuốc lá.
Căn cứ vào điều 2, giải thích từ ngữ của Luật ATTP 2010 và một số nghiên cứu, tác giả đƣa ra một số khái niệm nhƣ sau:
Thực phẩm tươi sống bao gồm các loại thực phẩm chưa qua chế biến như thịt, trứng, cá, thủy hải sản, rau, củ và quả tươi Đây là những nguyên liệu tự nhiên, giàu dinh dưỡng và an toàn cho sức khỏe.
Thực phẩm tăng cường vi chất dinh dưỡng là loại thực phẩm được bổ sung vitamin, khoáng chất và vi lượng để ngăn ngừa và khắc phục tình trạng thiếu hụt các chất này, từ đó cải thiện sức khỏe cho cộng đồng hoặc các nhóm đối tượng cụ thể.
- Thực phẩm đã qua chiếu xạ là thực phẩm đã đƣợc chiếu xạ bằng nguồn phóng xạ để xử lý, ngăn ngừa sự biến chất của thực phẩm
Thức ăn đường phố là những món ăn được chế biến sẵn để tiêu thụ ngay, thường được bán rong hoặc bày bán tại các khu vực công cộng như đường phố.
Thực phẩm bao gói sẵn là loại thực phẩm đã được đóng gói và ghi nhãn đầy đủ, sẵn sàng để bán trực tiếp cho việc chế biến tiếp hoặc sử dụng ngay lập tức.
Phụ gia thực phẩm là các chất được bổ sung vào thực phẩm trong quá trình chế biến, xử lý, bao gói và vận chuyển, nhằm giữ gìn hoặc cải thiện các đặc tính của thực phẩm Những chất này có thể có hoặc không có giá trị dinh dưỡng, nhưng đều được sử dụng với mục đích cải thiện chất lượng và an toàn cho sản phẩm thực phẩm.
Chất hỗ trợ chế biến thực phẩm là những chất được sử dụng trong quá trình chế biến nguyên liệu hoặc thành phần thực phẩm, nhằm tối ưu hóa công nghệ xử lý và chế biến thực phẩm.
Vi chất dinh dưỡng, bao gồm vitamin và khoáng chất, là những yếu tố thiết yếu với hàm lượng thấp, đóng vai trò quan trọng trong sự tăng trưởng, phát triển và duy trì sự sống của cơ thể con người.
Thực phẩm chức năng là loại thực phẩm hỗ trợ hoạt động của các bộ phận trong cơ thể, mang lại tác dụng dinh dưỡng, giúp cơ thể cảm thấy thoải mái và giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh.
Thực phẩm có nguy cơ cao là những loại thực phẩm dễ bị tác động bởi các yếu tố sinh học, hóa học và lý học, có thể gây hại cho sức khỏe của người tiêu dùng.
Thực phẩm chiếu xạ là loại thực phẩm được xử lý bằng các nguồn phóng xạ nhằm bảo quản và ngăn ngừa sự biến chất, giúp kéo dài thời gian sử dụng và đảm bảo an toàn cho sức khỏe người tiêu dùng.
- Thực phẩm có gen đã bị biến đổi là thực phẩm có nguồn gốc từ sinh vật có gen đã bị biến đổi do sử dụng công nghệ gen
Theo thông tư số 08-TT-BYT ngày 23 tháng 8 năm 2004 của Bộ Y tế Việt Nam, thực phẩm chức năng được định nghĩa là thực phẩm hỗ trợ chức năng của các bộ phận trong cơ thể, có tác dụng dinh dưỡng, giúp nâng cao sức đề kháng và giảm nguy cơ bệnh tật Tùy thuộc vào công thức, hàm lượng vi chất và hướng dẫn sử dụng, thực phẩm chức năng còn được gọi là thực phẩm bổ sung vi chất dinh dưỡng, thực phẩm bổ sung, thực phẩm bảo vệ sức khỏe và sản phẩm dinh dưỡng y học.
1.1.2 Phân loại thực phẩm chức năng
Ngày nay, sự phát triển xã hội đã mang đến sự đa dạng cho thực phẩm, trong đó thực phẩm chức năng không chỉ đơn thuần là các loại thực phẩm cơ bản mà đã được tinh chế thành nhiều loại với mẫu mã phong phú và tiện lợi cho người tiêu dùng Theo PGS.TS Trần Đáng, Chủ tịch Hiệp hội Thực phẩm chức năng Việt Nam, việc phân loại thực phẩm chức năng tại Việt Nam hiện nay chủ yếu dựa trên các tiêu chí cụ thể.
Có năm cách phân loại sản phẩm: đầu tiên là theo phương thức chế biến, thứ hai là theo dạng sản phẩm, thứ ba là theo cách quản lý, thứ tư là theo tác dụng, và cuối cùng là một phương pháp phân loại đặc biệt được áp dụng theo cách của người Nhật Bản.
1.1.3 Khái niệm về quyền lợi người tiêu dùng và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong lĩnh vực thực phẩm chức năng
1.1.3.1 Khái niệm về quyền lợi người tiêu dùng trong lĩnh vực thực phẩm chức năng
Người tiêu dùng đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế thị trường, dẫn đến sự ra đời của nhiều hiệp hội bảo vệ quyền lợi của họ từ những năm 1960 Hiện nay, có khoảng 260 tổ chức và hiệp hội người tiêu dùng hoạt động tại 120 quốc gia và khu vực trên toàn thế giới Tại Việt Nam, có 40 hội bảo vệ người tiêu dùng ở các tỉnh và một hội cấp trung ương VINASTAS là thành viên của hiệp hội bảo vệ tiêu dùng toàn cầu CI.
TÌNH HÌNH THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI TIÊU DÙNG TRONG LĨNH VỰC THỰC PHẨM CHỨC NĂNG VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TẠI TỈNH QUẢNG TRỊ
Tình hình thực hiện quy định của pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong lĩnh vực thực phẩm chức năng
2.1.1.1 Tình hình thực hiện pháp luật ghi nhận về quyền, nghĩa vụ của NTD và các chủ thể kinh doanh trong lĩnh vực thực phẩm chức năng
* Quyền và nghĩa vụ của người tiêu dùng thực phẩm
Các quyền của người tiêu dùng (NTD) đã được quy định tương đối đầy đủ và phù hợp với các quy định của CI Tuy nhiên, bên cạnh sự tương thích của các quy định pháp luật liên quan đến quyền và nghĩa vụ của NTD, vẫn tồn tại một số bất cập cần được hoàn thiện.
* Quyền và nghĩa vụ của các chủ thể kinh doanh thực phẩm chức năng
Quyền và nghĩa vụ của người kinh doanh và sản xuất thực phẩm được quy định rõ ràng trong các văn bản pháp luật Cụ thể, Điều 9 của Luật Chất lượng sản phẩm hàng hóa năm 2007 xác định quyền của người kinh doanh, trong khi Khoản 1, Điều 8 của Luật An toàn thực phẩm năm 2010 ghi nhận quyền của tổ chức, cá nhân kinh doanh thực phẩm Ngoài ra, nghĩa vụ của người sản xuất thực phẩm được nêu tại Khoản 2, Điều 7 của Luật An toàn thực phẩm, và nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân kinh doanh thực phẩm được quy định tại Khoản 2, Điều 8 của cùng luật Đặc biệt, các bên liên quan còn phải tuân thủ Thông tư 43/2014/TT-BYT ngày 24 tháng 11 năm 2014 của Bộ Y tế về quản lý thực phẩm chức năng.
2.1.1.2 Tình hình thực hiện quy định về tiêu chuẩn, quy chuẩn và điều kiện đảm bảo an toàn, vệ sinh thực phẩm nhằm BVQLNT
Kinh doanh thực phẩm chức năng là một ngành nghề có điều kiện, yêu cầu các cơ sở không chỉ phải đăng ký kinh doanh mà còn cần có giấy chứng nhận đủ điều kiện an toàn thực phẩm Các điều kiện cần thiết bao gồm địa điểm, mặt bằng kinh doanh, và chứng minh nguồn gốc sản phẩm, cùng với các điều kiện bổ sung sau khi hoàn tất đăng ký kinh doanh.
Nghiên cứu pháp luật về tiêu chuẩn và điều kiện đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm cho thấy hệ thống tiêu chuẩn ATVSTP đã đa dạng và bao phủ nhiều nhóm sản phẩm Tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật về thực phẩm chức năng tương đối phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế Tuy nhiên, vẫn còn thiếu các quy định cụ thể về thực phẩm chức năng, danh mục chất cấm trong thành phần, cũng như các quy định về nhập khẩu và trách nhiệm quản lý, báo cáo hoạt động phân phối và sử dụng thực phẩm chức năng.
2.1.1.3 Tình hình thực hiện quy định về kiểm soát các hoạt động sản xuất và kinh doanh thực phẩm nhằm BVQLNTD
BVQLNTD trong lĩnh vực ATVSTP yêu cầu sự phối hợp chặt chẽ và thực hiện chức năng quản lý từ nhiều cơ quan nhà nước, theo quy định của Luật An toàn Việc này đảm bảo hiệu quả trong công tác kiểm soát an toàn thực phẩm và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
Theo quy định năm 2010, trách nhiệm giám sát an toàn vệ sinh thực phẩm (ATVSTP) được phân công cho ba cơ quan: Bộ Y tế, Bộ Công Thương và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, theo Điều 62, 63, 64 Đối với các trường hợp thực phẩm liên quan đến nhiều ngành, cơ chế giám sát được quy định tại Thông tư liên tịch số 13/2014/TTLT-BYT-BNNPTNT-BCT, hướng dẫn việc phân công và phối hợp trong quản lý nhà nước về ATVSTP Thông tư này cũng nêu rõ nguyên tắc phối hợp giám sát giữa ba Bộ và các cơ quan chuyên ngành liên quan tại địa phương Ở cấp địa phương, trách nhiệm của các cơ quan quản lý nhà nước về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng được quy định tại Điều 34 và 35, Nghị định 99/2011/NĐ-CP Ủy ban Nhân dân cấp tỉnh là cơ quan quản lý nhà nước về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng tại địa phương, và trong lĩnh vực ATVSTP, Điều 65 của Thông tư liên tịch số 13/2014 ghi nhận trách nhiệm quản lý của UBND các cấp.
Các quy định pháp luật về phân công và phân cấp quản lý an toàn vệ sinh thực phẩm (ATVSTP) đã được làm rõ và cụ thể hơn, tập trung vào kiểm soát thực phẩm theo chuỗi và nhóm hàng hóa, đảm bảo mỗi sản phẩm chỉ chịu sự quản lý của một Bộ Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại sự chồng chéo và không rõ ràng trong trách nhiệm quản lý giữa các ngành hàng Các cơ quan quản lý nhà nước về ATVSTP hiện đang phân tán và dàn trải giữa nhiều bộ ngành, với hệ thống văn bản quy phạm pháp luật được ban hành độc lập bởi ba Bộ khác nhau Điều này dẫn đến việc mỗi cơ quan thường dựa vào các văn bản quy định có lợi cho mình trong quá trình thực thi công vụ.
Nội dung kiểm soát tập trung vào hồ sơ hành chính và pháp lý của cơ sở, bao gồm quyết định về tiêu chuẩn sản phẩm, giấy xác nhận nội dung quảng cáo, điều kiện kinh doanh và trang thiết bị Quy trình sản xuất, chế biến, vận chuyển và bảo quản cũng được xem xét, bên cạnh nguồn gốc, xuất xứ và hạn sử dụng sản phẩm Nội dung ghi nhãn và quảng cáo, cũng như việc thực hiện kiểm nghiệm định kỳ, là những yếu tố quan trọng Đối với thực phẩm nhập khẩu, các giấy tờ cần thiết và việc lấy mẫu kiểm nghiệm khi cần thiết cũng được quy định Mặc dù có nhiều thành tựu, nhưng pháp luật vẫn chưa tách bạch chức năng chỉ đạo phát triển sản xuất với chức năng kiểm tra, giám sát an toàn vệ sinh thực phẩm (ATVSTP) Chương trình giám sát hiện tại chưa đồng bộ và chưa bao quát hết, chỉ tập trung vào một số sản phẩm, trong khi nhiều sản phẩm mới nghiên cứu và nhập khẩu vẫn chưa được đưa vào chương trình giám sát.
Kiểm soát an toàn vệ sinh thực phẩm (ATVSTP) cho thực phẩm nhập khẩu được thực hiện qua ba phương thức: kiểm tra thông thường, kiểm tra chặn và kiểm tra giảm Đối với sản phẩm sản xuất trong nước, có hai phương thức kiểm tra là theo kế hoạch và kiểm tra đột xuất Phương thức kiểm soát ATVSTP đang dần tiến gần tới tiêu chuẩn HACCP, với các quy định pháp luật về kiểm soát ATVSTP nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng được thiết lập chặt chẽ và đầy đủ Đây là công cụ pháp lý quan trọng giúp các cơ quan quản lý thực hiện giám sát, phòng ngừa và cảnh báo nguy cơ mất ATVSTP.
Việc xử lý các hành vi vi phạm pháp luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong lĩnh vực thực phẩm chức năng là rất quan trọng Kiểm soát an toàn vệ sinh thực phẩm không chỉ bảo vệ sức khỏe cộng đồng mà còn đảm bảo quyền lợi hợp pháp của người tiêu dùng.
Có 16 hành vi vi phạm mà các cơ quan quản lý nhà nước có thể yêu cầu cá nhân và tổ chức kinh doanh thực hiện nghiêm túc pháp luật Các hành vi vi phạm này cần được xử lý nghiêm minh Dựa trên kết quả kiểm soát an toàn vệ sinh thực phẩm (ATVSTP), mức độ vi phạm sẽ quyết định việc áp dụng chế tài hành chính hoặc hình sự đối với các chủ thể vi phạm.
2.1.1.4 Tình hình thực hiện quy định về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong các giao dịch tiêu dùng thực phẩm chức năng
Hệ thống quy định pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong giao dịch thực phẩm, đặc biệt là thực phẩm chức năng, bao gồm các quy định liên quan đến thông tin giao dịch, xác lập giao dịch, và quy trình thu hồi, trả lại sản phẩm không đảm bảo an toàn.
Quyền được thông tin là một quyền cơ bản của người tiêu dùng, được quy định tại khoản 2, Điều 8 của Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng Ngoài ra, quyền này cũng được xác nhận trong Điểm a, Khoản 1, Điều 9 của Luật An toàn thực phẩm năm 2010, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc cung cấp thông tin đầy đủ và chính xác cho người tiêu dùng.
Để đảm bảo quyền thông tin của người tiêu dùng trong giao dịch thực phẩm, các cá nhân và tổ chức sản xuất, kinh doanh thực phẩm cần thực hiện các nghĩa vụ theo quy định tại Điều 12, Điều 13 của Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, cùng với các quy định liên quan của Luật An toàn thực phẩm và Quy định về quản lý thực phẩm chức năng.
2.1.1.5 Tình hình thực hiện quy định về giáo dục, trợ giúp NTD bảo vệ quyền lợi của mình
Quyền được giáo dục và đào tạo về tiêu dùng là một trong những quyền cơ bản của người tiêu dùng, được xác nhận trong Hướng dẫn của Liên hợp quốc về bảo vệ người tiêu dùng năm 1985 Theo Khoản 8, Điều 8 của Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, người tiêu dùng có quyền được tư vấn, hỗ trợ và hướng dẫn kiến thức về tiêu dùng hàng hóa và dịch vụ.
Đánh giá tình hình thực hiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng
2.1.2.1 Một số kết quả đạt được
Trong thời gian qua, văn bản pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (BVQLNTD) trong lĩnh vực thực phẩm, đặc biệt là thực phẩm chức năng, đã được ban hành đầy đủ và kịp thời, góp phần quan trọng vào việc đáp ứng yêu cầu quản lý nhà nước về an toàn thực phẩm (ATTP) và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong xã hội.
Hệ thống văn bản pháp luật về bảo vệ chất lượng nước và thực phẩm (BVQLNTD) tại Việt Nam rất phong phú và đa dạng, bao gồm các lĩnh vực như an toàn sức khỏe cộng đồng, quy định kiểm dịch động thực vật, và các quy định liên quan đến kinh doanh, xuất khẩu và nhập khẩu thực phẩm Trong thời gian qua, nhiều văn bản pháp luật quan trọng như Hiến pháp 2013, Luật An toàn thực phẩm, Luật Quảng cáo, Luật Bảo vệ môi trường, Luật Đầu tư, và Luật Ngân sách nhà nước đã được sửa đổi, bổ sung và ban hành, tạo ra hành lang pháp lý thuận lợi cho công tác quản lý chất lượng nước và thực phẩm chức năng.
Các quy định bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong hoạt động thương mại đã được cập nhật để phù hợp với tình hình mới Nội dung của pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng ngày càng trở nên toàn diện và đầy đủ hơn.
Pháp luật bảo vệ và quản lý nguồn thực phẩm nói chung, đặc biệt trong lĩnh vực thực phẩm chức năng, đã có những bước tiến đáng kể trong việc phân công trách nhiệm cụ thể cho từng bộ ngành, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý an toàn thực phẩm trên thị trường.
Pháp luật bảo vệ và quản lý nguồn thực phẩm đã tạo nền tảng vững chắc cho việc tổ chức và kiện toàn bộ máy quản lý nhà nước từ Trung ương đến địa phương Sự phân công và phân cấp trách nhiệm giữa các bộ ngành và địa phương đã nâng cao hiệu lực và hiệu quả trong công tác quản lý an toàn thực phẩm, đặc biệt là trong lĩnh vực thực phẩm chức năng.
Hệ thống tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật về an toàn thực phẩm (ATTP) đã được chú trọng ban hành đồng bộ, nhằm đáp ứng yêu cầu quản lý ATTP một cách hiệu quả, đặc biệt trong lĩnh vực thương mại.
Các tiêu chuẩn và quy chuẩn về an toàn thực phẩm (ATTP) được ban hành dựa trên sự phù hợp với tiêu chuẩn của Ủy ban Tiêu chuẩn Thực phẩm quốc tế (Codex) Những quy định chưa có trong Codex hoặc mang tính đặc thù của quốc gia đều được điều chỉnh để hài hòa với quy định của các nước phát triển như Mỹ, Nhật Bản, EU và các nước ASEAN.
2.1.2.2 Một số hạn chế, tồn tại
Việc ban hành văn bản hướng dẫn thi hành pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong lĩnh vực thực phẩm chức năng còn thiếu và chậm trễ, với nhiều tiêu chuẩn và quy định quản lý của Trung ương chưa đầy đủ Điều này gây lúng túng cho các địa phương trong việc áp dụng, đồng thời các văn bản hướng dẫn chưa được hệ thống hóa, ảnh hưởng đến việc thực thi Luật Hơn nữa, một số quy định hiện hành chưa phù hợp với bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong lĩnh vực thực phẩm nói chung và thực phẩm chức năng nói riêng, dẫn đến tính khả thi chưa cao.
Một số quy định về phân công trách nhiệm quản lý nhà nước trong bảo vệ chất lượng nước thiên nhiên đang gặp phải tình trạng chồng chéo và thiếu rõ ràng Ngoài ra, nhiều lĩnh vực quản lý cũng thiếu các hướng dẫn cụ thể, gây khó khăn trong việc thực thi và đảm bảo hiệu quả quản lý.
Các quy định về phân công trách nhiệm quản lý an toàn thực phẩm hiện nay chưa đáp ứng tốt cho việc quản lý các sản phẩm "giao thoa" giữa các bộ, cũng như giữa các bộ và địa phương Một số nội dung vẫn còn chồng chéo và thiếu rõ ràng, trong khi một số lĩnh vực quản lý chưa có hướng dẫn cụ thể.
- Thiếu tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật phục vụ quản lý thực phẩm gây khó khăn cho hoạt động KD thực phẩm chức năng
Hệ thống pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong lĩnh vực thực phẩm chức năng đã đạt được nhiều kết quả tích cực, nhưng vẫn còn nhiều tồn tại và hạn chế Nhiều văn bản pháp lý được ban hành chậm, thiếu sót và chưa phù hợp, chưa được hệ thống hóa rõ ràng Ngoài ra, các quy định về phân công trách nhiệm cho các cơ quan, đơn vị còn chồng chéo và thiếu khoa học, cần sớm được khắc phục để nâng cao hiệu quả quản lý.
Thực tiễn thực hiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng khi sử dụng thực phẩm chức năng trên cả nước và địa bàn tỉnh Quảng Trị
2.2.1 Tình hình thực hiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong lĩnh vực thực phẩm chức năng
Kiểm soát hoạt động sản xuất và kinh doanh thực phẩm chức năng (TPCN) là rất quan trọng trong bối cảnh TPCN trở thành một phần thiết yếu trong chế độ ăn uống của người tiêu dùng (NTD) Việt Nam Mặc dù nhiều NTD tin tưởng vào chất lượng và hiệu quả của TPCN, đặc biệt là hàng nhập khẩu, nhưng không phải tất cả đều an toàn, nhất là các sản phẩm nhập lậu từ Trung Quốc Để bảo vệ quyền lợi NTD, việc kiểm soát chất lượng và độ an toàn của TPCN là cần thiết Bộ Y tế đã triển khai cơ chế “Một cửa Quốc gia” để kiểm soát an toàn thực phẩm đối với thực phẩm nhập khẩu, chỉ định 14 đơn vị tham gia vào quá trình kiểm tra TPCN trên toàn quốc.
Để bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng và ngăn chặn thực phẩm chức năng không an toàn từ nước ngoài, ba Bộ: Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Y tế và Công Thương đã phối hợp chặt chẽ với các cơ quan như Hải quan, Biên phòng cửa khẩu, Quản lý thị trường và Công an địa phương Qua đó, nhiều trường hợp thực phẩm chức năng không đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm đã được phát hiện, góp phần bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng Năm 2015, đã kiểm tra 26.981 lô hàng thực phẩm chức năng với tổng trọng lượng 443.168,125 tấn, bao gồm hơn 80 mặt hàng nhập khẩu từ trên 70 quốc gia Trong quá trình kiểm tra, 241 mẫu đã được lấy để kiểm tra an toàn vệ sinh thực phẩm, và 96 lô hàng vi phạm đã bị xử lý do không có hạn sử dụng, không đảm bảo vệ sinh, không có nhãn hàng hóa, và không có ngày sản xuất.
Việc thực hiện các quy định pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong giao dịch thực phẩm là rất quan trọng, đặc biệt đối với hoạt động quản lý thực phẩm chức năng (TPCN) TPCN là loại thực phẩm đặc thù, cần tuân thủ cơ chế quản lý riêng biệt Theo báo cáo của Cục Cảnh sát môi trường, trong giai đoạn từ 2015, tổng số vụ vi phạm pháp luật về an toàn vệ sinh thực phẩm (ATVSTP) đã được phát hiện và xử lý cho thấy mức độ nghiêm trọng của vấn đề này.
2018 chiếm tỉ lệ 17,37% (với 7.219 vụ/41.558 vụ), đặc biệt là TPCN Thủ đoạn mà
Nhiều tổ chức và cá nhân hiện nay đang lợi dụng việc sử dụng giấy tờ giả để nhập khẩu thực phẩm qua các cửa khẩu, cũng như thay đổi nhãn mác hàng hóa nhằm sai lệch thông tin về hạn sử dụng, nguồn gốc và chất lượng sản phẩm Điều này xảy ra do các quy định pháp luật còn hạn chế, dẫn đến việc quản lý hoạt động sản xuất, nhập khẩu và kinh doanh thực phẩm chức năng (TPCN) chưa chặt chẽ Trong năm 2016, Đoàn kiểm tra ATVSTP đã xử phạt 3.481 cơ sở vi phạm, trong đó có nhiều công ty vi phạm về quảng cáo và chất lượng sản phẩm Hơn nữa, giao dịch tiêu dùng thực phẩm chủ yếu diễn ra tại các chợ nhỏ, khiến người tiêu dùng (NTD) không có đủ bằng chứng giao dịch để bảo vệ quyền lợi của mình Khả năng đổi trả sản phẩm của NTD cũng rất hạn chế, đặc biệt là khi sản phẩm đã được sử dụng, cho thấy quyền lợi của NTD trong các giao dịch tiêu dùng thực phẩm vẫn chưa được bảo vệ đúng mức.
- Thực hiện vai trò của các tổ chức xã hội trong bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng
Tại tỉnh Quảng Trị, các tổ chức xã hội tham gia bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (BVQLNTD) chưa phát huy được vai trò như mong đợi, theo quy định của Luật BVQLNTD Thiếu sự tham gia của các tổ chức xã hội khác ngoài Vinastas, dẫn đến hoạt động BVQLNTD tại địa phương thiếu sự gắn kết và hỗ trợ lẫn nhau Sức ảnh hưởng của Hội đối với người tiêu dùng (NTD) còn thấp, khả năng kết nối NTD để tạo sức mạnh tổng hợp nhằm tẩy chay hàng hóa xâm hại quyền lợi NTD, đặc biệt trong lĩnh vực thực phẩm chức năng, chưa đủ mạnh.
Một số kết quả thanh tra, kiểm tra ATTP cụ thể trên địa bàn tỉnh Quảng Trị
Nếu nhƣ năm 2014, toàn tỉnh mới có 25 cơ sở sản xuất, kinh doanh TPCN, thì đến năm 2015 con số này đã lên tới 2.512 cơ sở
Từ năm 2014, tỉnh Quảng Trị chỉ có 153 sản phẩm thực phẩm chức năng (TPCN) có mặt trên thị trường Tuy nhiên, từ năm 2016 đến 2018, số lượng sản phẩm TPCN đã tăng vọt lên khoảng 10.000, trong đó khoảng 40% là hàng nhập khẩu.
Kết quả thanh tra về thực phẩm chức năng của Sở Y tế Quảng Trị vào ngày 7/7/2015 cho thấy, trong hơn 2.512 cơ sở được kiểm tra, gần 1.500 cơ sở vi phạm quy định an toàn thực phẩm.
Năm 2016, công tác đảm bảo an toàn thực phẩm (ATTP) tại tỉnh đã nhận được sự quan tâm và triển khai tích cực từ các cấp, các ngành, dẫn đến nhiều chuyển biến tích cực Toàn tỉnh đã thành lập 371 đoàn thanh tra và kiểm tra ATTP, bao gồm 406 đoàn liên ngành.
Trong năm 2016, 20 đến 60 đoàn chuyên ngành đã kiểm tra 5.680 cơ sở sản xuất và kinh doanh chế biến thực phẩm, phát hiện 3.481 cơ sở vi phạm Đã có 243 cơ sở bị phạt với tổng số tiền gần 280 triệu đồng Công tác thẩm định cấp giấy chứng nhận cơ sở đủ điều kiện an toàn thực phẩm (ATTP) của các ngành Y tế, Công thương, và Nông nghiệp và Phát triển nông thôn được chú trọng Tính đến cuối năm 2016, toàn tỉnh đã có 295 sản phẩm thực hiện thủ tục công bố chất lượng.
Năm 2017, toàn tỉnh đã thành lập 165 đoàn thanh tra, kiểm tra, bao gồm 3 đoàn tuyến tỉnh, 17 đoàn tuyến huyện và 145 đoàn tuyến xã Các đoàn này đã tiến hành thanh tra, kiểm tra 5.863 cơ sở, phát hiện 1.223 cơ sở vi phạm về điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị, và dụng cụ không đảm bảo yêu cầu Đặc biệt, nhiều hộ kinh doanh nhỏ lẻ không tuân thủ quy trình đảm bảo an toàn thực phẩm trong sản xuất và chế biến Hơn nữa, các cơ sở sản xuất, chế biến và kinh doanh thực phẩm chức năng vẫn chưa chấp hành đầy đủ việc xác nhận kiến thức an toàn thực phẩm và khám sức khỏe định kỳ.
Từ ngày 1/1/2018 đến 15/9/2018, Chánh Thanh tra Tỉnh đã ban hành 27 quyết định xử phạt vi phạm hành chính, với tổng số tiền phạt gần 1 tỷ đồng Trong số đó, 21 cơ sở hoạt động trong lĩnh vực dược và mỹ phẩm bị xử phạt hơn 770 triệu đồng, trong khi 6 cơ sở trong lĩnh vực an toàn thực phẩm bị phạt trên 200 triệu đồng.
2.2.2 Tình hình thực hiện pháp luật bảo vệ quyền lợi tiêu dùng của những người tiêu dùng
Hiện nay, người tiêu dùng trên toàn quốc, đặc biệt là tại tỉnh Quảng Trị, ngày càng chú trọng đến chất lượng và nguồn gốc thực phẩm trong sinh hoạt hàng ngày Tuy nhiên, do lượng hàng hóa lớn và sự yếu kém trong công tác quản lý, thực phẩm kém chất lượng và không rõ nguồn gốc vẫn tràn lan trên thị trường.
Một bộ phận lớn người tiêu dùng (NTD) vẫn chưa nhận thức đầy đủ về tầm quan trọng của an toàn thực phẩm (ATTP) đối với sức khỏe của bản thân và gia đình, do thiếu thông tin, khó khăn kinh tế và tâm lý chủ quan Nhiều NTD tỏ ra dễ dãi trong việc lựa chọn thực phẩm, không quan tâm đến việc kiểm tra nhãn mác, xuất xứ và hạn sử dụng, dẫn đến việc không bảo vệ quyền lợi của mình khi mua hàng Theo quy định pháp luật về ATTP, quyền lợi của NTD đang bị xâm phạm nghiêm trọng, nhưng họ chưa biết cách bảo vệ mình Hơn nữa, sự yếu kém trong hoạt động của các cơ quan nhà nước khiến NTD chấp nhận sử dụng sản phẩm không rõ nguồn gốc, hàng giả và hàng nhái.
2.2.3 Tình hình thực hiện pháp luật của các tổ chức, cá nhân
Tại tỉnh Quảng Trị, hiện có gần 8.000 cơ sở thực phẩm, bao gồm 5.506 cơ sở chuyên kinh doanh thực phẩm chức năng, cho thấy sự phát triển mạnh mẽ của ngành thực phẩm tại địa phương này.
Tại tỉnh Quảng Trị, hoạt động kinh doanh thực phẩm chức năng qua mạng xã hội đang diễn ra sôi nổi, nhưng bên cạnh những cơ sở thực hiện tốt, nhiều doanh nghiệp vẫn bị chi phối bởi lợi nhuận Các cơ quan quản lý nhà nước đang tăng cường giám sát và kiểm tra việc tuân thủ pháp luật, đồng thời áp dụng các chế tài xử phạt nghiêm khắc hơn Tuy nhiên, tình trạng xử phạt không đúng lúc và không đúng hành vi vẫn diễn ra, dẫn đến hiệu quả giáo dục thấp và tình trạng tái phạm Các công ty sản xuất và kinh doanh thực phẩm chức năng đều biết đến quy định về an toàn thực phẩm, nhưng việc tuân thủ và thực hiện các quy định này vẫn chưa thực sự nghiêm túc và tự giác.
ĐỊNH HƯỚNG, GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI TIÊU DÙNG TRONG LĨNH VỰC THỰC PHẨM CHỨC NĂNG
Định hướng pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong lĩnh vực an toàn, vệ sinh thực phẩm
3.1.1 Quán triệt quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về bảo vệ quyền con người nói chung và quyền lợi người tiêu dùng nói riêng
Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (BVQLNTD) trong lĩnh vực an toàn vệ sinh thực phẩm (ATVSTP) và thực phẩm chức năng (TPCN) là một vấn đề quan trọng, nhận được sự quan tâm đặc biệt từ Đảng, Nhà nước và toàn xã hội Quan điểm chỉ đạo chung của Đảng và Nhà nước xác định đây là trách nhiệm của toàn xã hội, nhưng vai trò của cơ quan quản lý nhà nước trong việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong ATVSTP là rất quan trọng Do đó, cần tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với vấn đề ATVSTP.
Trong quan điểm chỉ đạo của Đảng và Nhà nước, việc xây dựng và hoàn thiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (BVQLNTD) và an toàn vệ sinh thực phẩm (ATVSTP) nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo vệ quyền con người, đặc biệt là quyền lợi của người tiêu dùng thực phẩm, bao gồm cả thực phẩm chức năng.
3.1.2 Ưu tiên quyền lợi người tiêu dùng là một ngoại lệ của nguyên tắc tự do thỏa thuận
Pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (BVQLNTD) trong lĩnh vực an toàn thực phẩm (ATVSTP) và thực phẩm chức năng (TPCN) cần đặt sức khỏe và tính mạng của người tiêu dùng lên hàng đầu Mọi điều chỉnh pháp luật phải hướng tới mục tiêu bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng, ngay cả khi điều này ảnh hưởng đến lợi ích của các doanh nghiệp thực phẩm Việc xây dựng pháp luật cần dựa trên nguyên tắc khắc phục sự bất cân xứng giữa người tiêu dùng và nhà sản xuất, đồng thời bảo vệ quyền lợi của người sản xuất một cách hài hòa Đây là định hướng nguyên tắc cốt lõi trong hệ thống pháp luật về BVQLNTD trong lĩnh vực TPCN.
3.1.3 Phải bảo đảm khả năng tự bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng thông qua các thiết chế tài phán
Để bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng (NTD) trong lĩnh vực thực phẩm chức năng (TPCN), cần thiết lập các quy định pháp luật không chỉ ghi nhận quyền mà còn tăng cường khả năng tự bảo vệ của NTD Một trong những giải pháp quan trọng là xây dựng cơ chế giải quyết tranh chấp giữa NTD và thương nhân một cách thuận lợi hơn, hướng tới việc bảo vệ quyền lợi của NTD.
Quy định pháp luật về bồi thường cho người tiêu dùng (NTD) bị xâm hại quyền lợi cần được cải thiện theo hướng đánh giá nguy cơ thiệt hại, thay vì chỉ dựa vào mức tổn hại sức khỏe hiện tại Đối với trọng tài thương mại, cần có các quy định pháp luật đặc thù để giải quyết tranh chấp giữa NTD thực phẩm và thương nhân một cách hiệu quả hơn.
3.1.4 Phải hướng tới kiểm soát tốt an toàn thực phẩm ở tất cả các khâu, các lĩnh vực
Tổ chức thực hiện các quy định pháp luật về thực phẩm chức năng (TPCN) nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (BVQLNTD) hiện đang gặp nhiều khó khăn và phức tạp Để hoàn thiện pháp luật về BVQLNTD, cần tăng cường khả năng kiểm soát an toàn vệ sinh thực phẩm (ATVSTP) của các cơ quan quản lý, đồng thời sắp xếp lại và phân công hợp lý công tác này Việc phát triển mạng lưới BVQLNTD và tăng cường hệ thống phòng ngừa, giám sát ở tuyến cơ sở là rất quan trọng Cần đảm bảo đủ đội ngũ, năng lực thực thi cùng với cơ sở vật chất và khoa học kỹ thuật để kịp thời phát hiện và xử lý các vi phạm, nhằm đảm bảo thực phẩm trên thị trường luôn được kiểm soát và an toàn.
BVQLNTD phải được xem là hoạt động thường xuyên, liên tục, gắn liền với quá trình tổ chức thực hiện pháp luật ATVSTP
3.1.5 Bổ sung và hoàn thiện các tiêu chuẩn thực phẩm phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế
Pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong lĩnh vực an toàn thực phẩm cần được xây dựng để bổ sung và hoàn thiện các tiêu chuẩn thực phẩm, phù hợp với hệ thống tiêu chuẩn của CAC Việc này là cần thiết để nâng cao hiệu quả trong công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và thúc đẩy hội nhập quốc tế.
3.1.6 Bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ, khả thi của pháp luật
Tính thống nhất, đồng bộ và khả thi của các văn bản quy phạm pháp luật là yếu tố quan trọng để đánh giá mức độ hoàn thiện của hệ thống pháp luật Vì vậy, việc xây dựng các quy định pháp luật về bảo vệ nguồn lợi tự nhiên (BVQLNTD) trong lĩnh vực an toàn vệ sinh thực phẩm và công nghệ (ATVSTPCN) cần phải đáp ứng các yêu cầu này Hoàn thiện pháp luật về quản lý và kiểm soát ATVSTPCN cũng chính là bước tiến nhằm bảo vệ nguồn lợi tự nhiên.