TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ THẨM ĐỊNH CHO VAY DỰ ÁN ĐẦU TƯ TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI
TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
Thẩm định tài chính dự án đầu tư là một chủ đề quan trọng trong ngành Ngân hàng, với nhiều nghiên cứu liên quan Một trong những nghiên cứu tiêu biểu là đề tài của Nguyễn Văn Sơn năm 2010, tập trung vào giải pháp nâng cao chất lượng thẩm định tài chính dự án cho vay trung và dài hạn tại Ngân hàng TMCP Hàng Hải – Chi nhánh Đống Đa Nghiên cứu đã phân tích lý thuyết về thẩm định tài chính và chất lượng thẩm định, đồng thời chỉ ra những tồn tại và nguyên nhân trong hoạt động thẩm định tại ngân hàng này Từ đó, tác giả đề xuất các giải pháp nhằm cải thiện chất lượng thẩm định tài chính dự án đến năm 2020.
- “Một số giải pháp nâng cao chất lượng thẩm định dự án đầu tư tại Sở giao dịch
Bài viết của Trần Ngọc Dũng năm 2011 về "Ngân hàng Công thương Việt Nam" đã nghiên cứu sâu về quy trình thẩm định dự án đầu tư tại Sở giao dịch I – Ngân hàng Công thương Việt Nam Tác giả chỉ ra những vấn đề còn tồn tại trong công tác thẩm định và đưa ra các giải pháp cùng kiến nghị nhằm nâng cao chất lượng thẩm định dự án đầu tư.
Sở giao dịch I thuộc Ngân hàng Công thương Việt Nam hiện đang thiếu một hệ thống rõ ràng về các vấn đề lý luận liên quan đến thẩm định dự án đầu tư.
Luận văn của Nguyễn Tiến Dũng năm 2011 đã hoàn thiện công tác thẩm định dự án đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Bộ Kế hoạch và Đầu tư Tác giả tổng kết cơ sở lý luận về thẩm định dự án đầu tư và phân tích những đặc điểm riêng biệt trong công tác này Qua việc đánh giá thực trạng giai đoạn 2005 – 2010, tác giả chỉ ra các hạn chế và nguyên nhân, đồng thời đề xuất giải pháp cải thiện công tác thẩm định dự án đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Bộ Kế hoạch và Đầu tư.
Luận văn "Nâng cao chất lượng công tác thẩm định dự án đầu tư tại các công ty xây dựng trong điều kiện hiện nay" của tác giả Nguyễn Thị Thu Thảo (2012) đã nghiên cứu thực trạng thẩm định dự án đầu tư trong ngành xây dựng, đồng thời đưa ra hệ thống chỉ tiêu đánh giá chất lượng công tác này Tuy nhiên, do sự thay đổi trong bộ luật xây dựng 2014, các giải pháp mà tác giả đề xuất hiện nay không còn phù hợp với thực tiễn.
Bài viết “Hoàn thiện công tác đánh giá rủi ro trong thẩm định các dự án đầu tư Bất động sản tại Vietinbank năm 2015” của tác giả Trần Văn Thành đã chỉ ra những rủi ro phổ biến trong các dự án đầu tư tại Vietinbank Tuy nhiên, nội dung đánh giá rủi ro chủ yếu tập trung vào lĩnh vực bất động sản, chưa xem xét một cách tổng quát các rủi ro trong hoạt động cho vay đầu tư cho các dự án khác, dẫn đến tính ứng dụng của nghiên cứu còn hạn chế.
Bài viết “Rủi ro và đánh giá rủi ro trong thẩm định dự án vay vốn tại Ngân hàng TMCP Ngoại thương Hà Nội” của tác giả Nguyễn Thị Phương Hoa năm 2010 đã nêu rõ thực trạng công tác đánh giá rủi ro trong thẩm định dự án vay vốn Tuy nhiên, các giải pháp được đề xuất trong bài còn sơ sài và thiếu tính ứng dụng cao, cần được cải thiện để nâng cao hiệu quả thẩm định rủi ro tại ngân hàng.
Các nghiên cứu trước đây cung cấp tư liệu tham khảo hữu ích về lý luận và thực tiễn trong lĩnh vực thẩm định Tuy nhiên, chưa có công trình nghiên cứu độc lập nào tập trung vào công tác thẩm định tại BIDV Hà Tây trong giai đoạn 2012-2016 Do đó, đề tài nghiên cứu này sẽ kế thừa và phát triển các khía cạnh mới mà các tác giả trước chưa đề cập, với mục tiêu phân tích thẩm định cho vay dự án đầu tư tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam – Chi nhánh.
Hà Tây là một lựa chọn có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh hiện tại Bài viết sẽ dựa trên các lý thuyết cơ bản và kinh nghiệm từ những luận văn trước, đồng thời áp dụng vào đặc thù của ngân hàng Tác giả sẽ tiến hành phân tích sâu sắc về công tác thẩm định dự án đầu tư tại BIDV.
Hà Tây, đưa ra những giải pháp nhằm nâng cao chất lượng thẩm định dự án đầu tư, hướng tới hoạt động tín dụng an toàn và hiệu quả.
THẨM ĐỊNH DỰ ÁN ĐẦU TƢ TRONG CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI
1.2 THẨM ĐỊNH DỰ ÁN ĐẦU TƯ TRONG CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI
1.2.1 Khái niệm về thẩm định dự án đầu tƣ
Dự án đầu tư là tập hợp các đề xuất liên quan đến việc đầu tư vốn để phát triển, mở rộng hoặc cải tạo cơ sở vật chất nhằm đạt được tăng trưởng về số lượng hoặc cải thiện chất lượng sản phẩm, dịch vụ trong một khoảng thời gian nhất định.
Dự án đầu tư là một bộ hồ sơ tài liệu chi tiết và có hệ thống, trình bày các hoạt động và chi phí theo kế hoạch nhằm đạt được những kết quả và mục tiêu cụ thể trong tương lai.
Dự án đầu tư bao gồm một chuỗi các hoạt động liên kết với nhau, nhằm đạt được các mục tiêu cụ thể thông qua việc sử dụng các nguồn lực đã được xác định, như thị trường, sản phẩm, công nghệ, kinh tế và tài chính.
Thẩm định dự án đầu tư là quá trình kiểm tra và đánh giá một cách khoa học, khách quan và toàn diện các nội dung liên quan đến dự án Mục tiêu của thẩm định là xác định tính hiệu quả, tính hợp lý và tính khả thi của dự án trước khi quyết định đầu tư.
Mục tiêu của thẩm định dự án đầu tư là đánh giá tính hợp lý của dự án, từ tổng thể đến từng chi tiết Điều này bao gồm việc xác định mục tiêu, nội dung dự án, khối lượng công việc cần thực hiện, chi phí cần thiết và các kết quả dự kiến đạt được.
Đánh giá hiệu quả của dự án cần xem xét cả khía cạnh tài chính và kinh tế - xã hội Một số dự án có thể chỉ đạt được hiệu quả tài chính mà không mang lại lợi ích kinh tế - xã hội, hoặc ngược lại Do đó, cần dựa vào mục tiêu của dự án để cân nhắc và điều chỉnh quyết định đầu tư phù hợp.
Đánh giá tính khả thi của dự án là yếu tố quan trọng để đảm bảo tính hợp lý và hiệu quả Tính khả thi cần được xem xét dưới nhiều khía cạnh, bao gồm nội dung và phạm vi của dự án, cũng như các kế hoạch tổ chức thực hiện và môi trường pháp lý liên quan.
*Yêu cầu đối với công tác thẩm định dự án đầu tư trong Ngân hàng:
Giai đoạn thẩm định dự án bao gồm nhiều bước thẩm định và quyết định, dẫn đến kết quả chấp thuận hoặc bác bỏ dự án Yêu cầu chuyên môn trong giai đoạn này là rất quan trọng để đảm bảo tính khả thi và hiệu quả của dự án.
Công tác thẩm định dự án đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo không thực hiện các đầu tư vào dự án kém hiệu quả, đồng thời cũng giúp nhận diện và nắm bắt những cơ hội đầu tư có lợi.
Thẩm định dự án là một công việc quan trọng theo quy định về quản lý đầu tư, yêu cầu tuân thủ các tiêu chuẩn quản lý hiện hành Do đó, quá trình thẩm định phải được thực hiện đúng theo các quy định và đảm bảo hoàn thành trong thời gian quy định.
1.2.2 Vai trò của thẩm định cho vay dự án đầu tƣ trong hoạt động tín dụng của các NHTM
Cho vay theo dự án đầu tư là hoạt động tín dụng quan trọng của ngân hàng thương mại, trong đó ngân hàng cung cấp vốn để xây dựng và hình thành tài sản dự kiến mang lại thu nhập trong tương lai Thời gian vay thường kéo dài từ trung hạn đến dài hạn, do đó, công tác thẩm định đóng vai trò thiết yếu trong việc đánh giá tính khả thi và tiềm năng sinh lời của dự án.
- Là căn cứ để ra quyết định tài trợ
- Biết được mức độ hấp dẫn về hiệu quả tài chính để có thể an tâm đầu tư hoặc lựa chọn phương án cho vay tốt nhất
Đánh giá khả năng sinh lời và khả năng thanh toán nợ của dự án là yếu tố quan trọng để xác định hình thức cho vay và mức độ cho vay phù hợp cho nhà đầu tư.
- Biết được tuổi thọ của dự án để áp dụng linh hoạt các về lãi suất và thời hạn trả nợ vay
1.2.3 Nội dung thẩm định dự án đầu tƣ tại NHTM
Nội dung thẩm định dự án đầu tư tập trung chủ yếu vào 2 nội dung chínhlà:
- Thẩm định về khách hàng vay vốn
- Thẩm định dự án đầu tư
1.2.3.1 Thẩm định về khách hàng vay vốn
*Thẩm định về năng lực pháp lý, uy tín của khách hàng
Người vay vốn từ ngân hàng cần có đủ năng lực pháp lý theo quy định của pháp luật Đối với cá nhân, họ phải có quyền công dân, sức khoẻ, kỹ năng và kinh nghiệm trong lĩnh vực sử dụng vốn vay, cùng với phẩm chất đạo đức tốt Đối với tổ chức, cần có hồ sơ chứng minh sự thành lập hợp pháp, đăng ký kinh doanh, giấy phép hành nghề và quyết định bổ nhiệm người đại diện hợp pháp.
Uy tín của khách hàng được thể hiện qua nhiều yếu tố như chất lượng, giá cả, dịch vụ, mức độ chiếm lĩnh thị trường và chu kỳ sống của sản phẩm Nó cũng liên quan đến các mối quan hệ tài chính như vay vốn và trả nợ Uy tín chỉ được khẳng định qua kết quả thực tế trên thị trường, và việc phân tích số liệu trong các khoảng thời gian khác nhau là cần thiết để đưa ra những kết luận chính xác về uy tín này.
*Thẩm định về năng lực sản xuất kinh doanh và khả năng tài chính của khách hàng
Về tình hình hoạt động của khách hàng
Cán bộ thẩm định cần thu thập những thông tin về:
Đánh giá tính ổn định của tình hình sản xuất kinh doanh là rất quan trọng, bao gồm việc xem xét xu hướng mở rộng hay thu hẹp Cần xác định xem kế hoạch sản xuất kinh doanh đã được xây dựng một cách hợp lý hay chưa để đảm bảo hiệu quả và sự phát triển bền vững.
- Ngành nghề kinh doanh của khách hàng có được phép hay không, có phù hợp với ngành nghề đăng ký trong giấy phép hay không?
- Môi trường kinh doanh có thuận lợi không, doanh nghiệp đang hoạt động ở phân đoạn thị trường nào?…
Về năng lực sản xuất kinh doanh:
THẨM ĐỊNH TÀI CHÍNH DỰ ÁN ĐẦU TƢ TẠI NHTM
1.3.1 Quan điểm về thẩm định tài chính dự án đầu tƣ
Quyết định tài trợ vốn cho dự án đầu tư không chỉ nâng cao năng lực sản xuất của chủ đầu tư mà còn mang lại lợi nhuận cho ngân hàng và nhiều lợi ích cho nền kinh tế Tuy nhiên, để đạt được những ý nghĩa này, dự án cần thành công, điều này phụ thuộc vào quá trình thẩm định dự án tốt và kết quả thẩm định chính xác Chất lượng của công tác thẩm định dự án đầu tư là yếu tố quyết định cho sự thành công này.
Chất lượng thẩm định dự án từ góc độ Ngân hàng được đánh giá qua khả năng đáp ứng yêu cầu của ngân hàng, bao gồm quy trình thẩm định có khoa học và toàn diện, chi phí thẩm định hợp lý, thời gian thẩm định nhanh chóng và sự phù hợp của phương án thẩm định với dự án Nếu chất lượng thẩm định kém, ngân hàng có thể bỏ lỡ các dự án tiềm năng có hiệu quả cao và có nguy cơ tài trợ cho những dự án không đạt yêu cầu.
27 đến khả năng mất vốn, mất dần khả năng thanh toán, không còn khả năng chi trả, sụt giảm uy tín, có thể dẫn tới phá sản
Việc đánh giá rủi ro trong thẩm định các dự án đầu tư tại ngân hàng thương mại là rất quan trọng, giúp ngân hàng lựa chọn các dự án hiệu quả và có khả năng trả nợ cao Điều này không chỉ đảm bảo việc tài trợ vốn một cách an toàn mà còn giúp ngân hàng có các biện pháp phòng ngừa rủi ro khi cho vay Quy trình đánh giá rủi ro bao gồm bốn bước chính.
Bước đầu tiên trong quản lý rủi ro là nhận diện các rủi ro tiềm ẩn có thể ảnh hưởng đến dự án Quá trình này bao gồm việc xác định những rủi ro có thể xảy ra, đặc biệt là trong hoạt động cho vay vốn của ngân hàng thương mại, nơi chịu tác động chủ yếu từ hai loại rủi ro: rủi ro tín dụng và rủi ro đầu tư.
Bước 2 trong quy trình quản lý rủi ro là định lượng rủi ro, nơi cần đánh giá khả năng xảy ra và tác động của các rủi ro đã được xác định ở bước 1 Việc này giúp xác định quy mô và mức độ ảnh hưởng của rủi ro Hai tiêu chí quan trọng cần chú ý là xác suất xảy ra rủi ro và tác động của nó.
Xác suất rủi ro xác định khả năng xảy ra của rủi ro, trong khi các yếu tố tác động của rủi ro đánh giá mức độ nghiêm trọng khi rủi ro xảy ra, bao gồm cả tác động tích cực và tiêu cực Thông qua việc phân tích này, các quyết định phù hợp có thể được đưa ra để quản lý rủi ro hiệu quả.
Có hai phương pháp đo lường được sử dụng là phương pháp định lượng và phương pháp định tính
Phương pháp định lượng là cách đánh giá rủi ro thông qua số liệu cụ thể, xác định xác suất xảy ra và tổn thất liên quan đến từng loại dấu hiệu rủi ro đã được nhận diện.
Phương pháp định tính giúp mô tả và phân loại các loại rủi ro thành ba nhóm: cao, trung bình và thấp Mục tiêu của phương pháp này là đánh giá tổng thể tác động của rủi ro đến các bộ phận trong dự án, từ đó xác định mức độ ảnh hưởng của chúng Đối với các dự án đơn giản, phương pháp phân tích định tính có thể được áp dụng để xác định các rủi ro một cách hiệu quả.
Bước 3: Kiểm soát rủi ro
Dựa trên các kết quả thu thập được, ngân hàng thương mại xác định các biện pháp quản lý để đối phó với rủi ro Mục tiêu là loại bỏ hoặc giảm thiểu rủi ro thông qua các chiến lược kiểm soát, bao gồm việc giảm thiểu ảnh hưởng hoặc khả năng xảy ra rủi ro.
Có bốn chiến lược chính trong quản lý rủi ro: cắt giảm rủi ro bằng cách giảm thiểu các yếu tố có thể gây ra sự cố; tránh rủi ro bằng cách loại trừ rõ ràng các nguyên nhân gây ra; chấp nhận rủi ro khi chấp nhận kết quả có thể xảy ra; và chuyển giao rủi ro bằng cách giao trách nhiệm quản lý cho bên thứ ba Kết quả chính của việc kiểm soát rủi ro là điều chỉnh hoạt động, yêu cầu thay đổi dự án và cập nhật các kế hoạch mới.
Bước 4: Tài trợ rủi ro
Giải pháp khắc phục tổn thất khi rủi ro xảy ra
Công cụ bảo hiểm giúp ngân hàng thương mại chuyển giao rủi ro thông qua hợp đồng bảo hiểm, cho phép rủi ro được chia sẻ giữa nhiều người Tuy nhiên, không phải tất cả các loại rủi ro đều có thể được bảo hiểm.
Công cụ quỹ dự phòng giúp bù đắp các rủi ro dự kiến, nhưng chỉ giải quyết lợi ích cục bộ, trong khi rủi ro vẫn có thể đe dọa ngân hàng và nền kinh tế xã hội Để đảm bảo chất lượng thẩm định, cần đưa ra dự án hoàn hảo, hỗ trợ hiệu quả cho kế hoạch đầu tư, giúp dự án hoạt động đúng tiêu chí ban đầu mà không bỏ lỡ cơ hội đầu tư hay mắc sai lầm trong phê duyệt.
1.3.2 Các chỉ tiêu đánh giá chất lƣợng thẩm định tài chính dự án đầu tƣ 1.3.2.1 Nhóm chỉ tiêu định tính a)Sự tuân thủ quy trình thẩm định
Dựa trên cách thẩm định của các ngân hàng toàn cầu và quy định pháp luật, mỗi ngân hàng đều xây dựng quy trình thẩm định riêng, phù hợp với chức năng và mục tiêu hoạt động Quy trình này không chỉ hướng dẫn cán bộ thẩm định trong suốt quá trình làm việc mà còn nâng cao chất lượng thẩm định khi được tuân thủ nghiêm ngặt Cán bộ thẩm định cần vận dụng quy trình một cách sáng tạo, tôn trọng các nội dung cơ bản và thực hiện đúng trình tự từ thẩm định tổng quát đến chi tiết, đồng thời tránh bỏ sót bất kỳ nội dung nào trong quá trình thẩm định.
29 b)Phương pháp tiến hành thẩm định
Phương pháp thẩm định cho từng dự án sẽ khác nhau, tùy thuộc vào quy mô, lĩnh vực và khu vực kinh doanh cụ thể của dự án đó.
Phương pháp thẩm định còn thể hiện ở việc lựa chọn hệ thống chỉ tiêu, cách thức thực hiện công tác thẩm định c)Thông tin thẩm định
Thông tin thẩm định là yếu tố then chốt trong việc đánh giá chất lượng thẩm định Để đảm bảo chất lượng thông tin thẩm định, cần xem xét các yêu cầu cụ thể mà thông tin đó phải đáp ứng.
- Thứ nhất, tính chính xác
- Thứ hai, tính kịp thời
- Thứ ba, tính đầy đủ
- Thứ tư, tính pháp lý
- Thứ năm, tính kinh tế