Tính cấp thiết của đề tài
Hệ thống kinh tế toàn cầu là một tổ chức phức tạp với nhiều cá thể đóng vai trò khác nhau, từ chính phủ, cộng đồng đến cá nhân, tất cả đều góp phần vào sự phát triển kinh tế hợp pháp Tuy nhiên, cũng tồn tại những tổ chức và cá nhân cố gắng thao túng nền kinh tế để thu lợi cá nhân thông qua các hoạt động bất hợp pháp như “rửa tiền” Hoạt động này không chỉ gây hại cho doanh nghiệp và cá nhân mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến chính phủ Theo ước tính của John Walker vào năm 1995, khoảng 2,85 nghìn tỷ USD đã bị “rửa” toàn cầu, trong đó gần một nửa diễn ra tại Mỹ Michel Camdessus từ IMF cũng cho rằng 2-5% GDP toàn cầu bị mất hàng năm do “rửa tiền” Với con số khổng lồ này, “rửa tiền” có khả năng tàn phá nền kinh tế và xã hội, cung cấp nguồn lực cho các hoạt động tội phạm như buôn ma túy và khủng bố Do đó, các tổ chức tài chính và chính phủ đã nỗ lực thực hiện các chính sách cứng rắn nhằm bảo đảm tính minh bạch và an toàn cho hệ thống kinh tế, chống lại những kẻ lợi dụng để thực hiện “rửa tiền”.
Các quốc gia đang phát triển, bao gồm Việt Nam, đang đối mặt với nhiều khó khăn trong việc tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế về phòng chống rửa tiền do nguồn lực hạn chế Hệ quả là, họ phải chịu những ảnh hưởng tiêu cực lớn từ hoạt động này.
Năm 2018, Việt Nam công bố Đánh giá rủi ro quốc gia về “rửa tiền” và tài trợ khủng bố giai đoạn 2012-2017, sau khi gia nhập APG vào tháng 5 năm 2007 Báo cáo chỉ ra rằng nguy cơ “rửa tiền” tại Việt Nam được đánh giá ở mức cao.
Theo Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (2018), Việt Nam đã dựa vào 17 tội phạm nguồn để đánh giá nguy cơ "rửa tiền" Các tội phạm nguồn có nguy cơ "rửa tiền" cao nhất tại Việt Nam được xác định rõ ràng.
Tàng trữ, vận chuyển, mua bán trái phép hoặc chiếm đoạt chất ma túy
Vị trí địa lý của Việt Nam khiến nước ta trở thành điểm trung chuyển hấp dẫn cho các hoạt động buôn lậu ma túy từ Tam giác vàng, Campuchia và Trung Quốc đến các thị trường lớn như Úc, Mỹ, Canada và châu Âu, theo báo cáo của UNODC (2013) Việt Nam ghi nhận số lượng vụ án liên quan đến tội phạm ma túy cao nhất trong khu vực, dẫn đến nguy cơ “rửa tiền” trong hoạt động mua bán và vận chuyển ma túy được đánh giá là rất cao (Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, 2018).
Năm 2018, Việt Nam đứng thứ 117 trong số 180 quốc gia về mức độ tham nhũng khu vực công, theo Tổ chức Minh bạch Quốc tế Cả chính phủ và công chúng đều nhận thức rõ rằng tham nhũng là một mối đe dọa lớn đối với sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản và sự ổn định xã hội Tình trạng tham nhũng ngày càng tinh vi, gây ra những ảnh hưởng nghiêm trọng đến kinh tế và xã hội, đặc biệt là tội tham ô tài sản Nguy cơ "rửa tiền" liên quan đến tham nhũng tại Việt Nam cũng được đánh giá là rất cao.
Tội phạm có tổ chức
Việt Nam đã gia nhập Công ước Liên hợp quốc về chống tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia (Công ước Palermo) vào tháng 6 năm 2023, đánh dấu bước tiến quan trọng trong nỗ lực hợp tác quốc tế để phòng chống tội phạm có tổ chức.
Tính đến năm 2012, Việt Nam chưa có quy định cụ thể về “tội phạm có tổ chức” và “tội phạm xuyên quốc gia”, mặc dù các thuật ngữ này đã được đề cập trong Công ước Tuy nhiên, các cơ quan thực thi pháp luật và chuyên gia đã xác định được các đặc điểm của tội phạm có tổ chức, với những thuật ngữ như “tội phạm kiểu xã hội đen” và “tội phạm kiểu Mafia” được sử dụng rộng rãi từ đầu những năm 2000 Những nhóm này được công nhận là các băng đảng tổ chức tốt, liên quan đến nhiều hoạt động phi pháp như cho vay nặng lãi, cướp có vũ trang, buôn lậu, buôn bán ma túy, mại dâm, tổ chức đánh bạc bất hợp pháp, buôn bán động vật hoang dã và giết người theo hợp đồng.
Tội phạm của người gốc Việt ở nước ngoài
Một số lượng lớn người Việt Nam đang sinh sống, làm việc và học tập ở nước ngoài, góp phần quan trọng vào nền kinh tế Việt Nam Tuy nhiên, một bộ phận trong cộng đồng này đã tham gia vào các hoạt động tội phạm như buôn bán ma túy, buôn bán người và rửa tiền Gần đây, tại Vương quốc Anh, các cuộc đột kích vào các cơ sở trồng cần sa bất hợp pháp đã chỉ ra sự gia tăng đáng kể của các nghi phạm có nguồn gốc Việt Nam.
Năm 2019, có thông tin cho rằng tội phạm Việt Nam tham gia vào hoạt động trồng cần sa bất hợp pháp đã kiếm được lợi nhuận khổng lồ, và một phần lớn trong số lợi nhuận này đã được chuyển về Việt Nam (Đức Hùng, 2019).
Luận văn nghiên cứu “Ảnh hưởng tiêu cực của rửa tiền đối với các nền kinh tế đang phát triển và các chính sách chống rửa tiền tại Việt Nam” nhằm phân tích sâu sắc tác động tiêu cực của rửa tiền đến những nền kinh tế này Bài viết đánh giá hiệu quả của các chính sách chống rửa tiền hiện hành và đề xuất các biện pháp phù hợp, giúp Việt Nam cải thiện khả năng tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế trong công tác phòng chống rửa tiền một cách hiệu quả.
Tình hình nghiên cứu trong nước và trên thế giới
Tình hình nghiên cứu trong nước
Nghiên cứu về tội "rửa tiền" tại Việt Nam đã bắt đầu phân tích tác động của nó đối với nền kinh tế và an ninh quốc gia từ góc độ luật thực định Các công trình này cũng đề cập đến hệ thống pháp luật liên quan đến công tác phòng, chống "rửa tiền" và nhấn mạnh vai trò của các cơ quan quản lý nhà nước, đặc biệt là trong lĩnh vực quản lý kinh tế, trong cuộc đấu tranh chống lại tội phạm và hoạt động này.
“rửa tiền” Các tác giả cũng đưa ra một số giải pháp ban đầu về phòng, chống tội
Hoạt động "rửa tiền" tại Việt Nam đang gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đáng kể đến nền kinh tế Các nghiên cứu và phân tích sẽ được thực hiện để đánh giá tình hình này, từ đó đưa ra những nhận định riêng về tác động của "rửa tiền" Đồng thời, các chính sách phù hợp cũng sẽ được đề xuất nhằm hỗ trợ Việt Nam trong công tác chống lại hoạt động "rửa tiền".
Về thực trạng “rửa tiền” ở Việt Nam
Một số nghiên cứu đã chỉ ra thực trạng rửa tiền tại Việt Nam, tuy nhiên, chúng đều gặp phải những hạn chế đáng kể Luận án về đấu tranh phòng chống tội rửa tiền ở Việt Nam cần được xem xét kỹ lưỡng để nâng cao hiệu quả trong công tác phòng chống loại tội phạm này.
Nam” của Trần Xuân Huệ đã có những nghiên cứu về tình hình “rửa tiền” hiện tại ở
Việt Nam đang đối mặt với tình trạng “rửa tiền” gia tăng, thể hiện qua số vụ việc và các địa bàn, thành phố thường xuyên xảy ra tội phạm này Nhiều phương thức “rửa tiền” phổ biến đã được sử dụng, cho thấy sự cần thiết phải nâng cao nhận thức và biện pháp phòng chống Các nghiên cứu hiện có cũng đã phân tích thực trạng và đưa ra những đánh giá quan trọng về vấn đề này.
Rửa tiền tại Việt Nam đã được nghiên cứu qua nhiều luận văn, như “Phòng, chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng Việt Nam” của Lê Xuân Hiền và “Lý luận và thực tiễn về phòng chống rửa tiền trong lĩnh vực hải quan” của Nguyễn Ngọc Linh Tuy nhiên, phần lớn các nghiên cứu này chỉ tập trung vào thực trạng rửa tiền trong một số lĩnh vực cụ thể như ngân hàng và hải quan.
Về chính sách chống “rửa tiền” ở Việt Nam
The thesis "Legislative Implementation by Vietnam of its Obligations under the United Nations Drug Control Conventions" focuses on the discussion of Vietnam's efforts to implement the United Nations drug control conventions.
Phuong Thi Nguyen là một trong những người tiên phong trong nghiên cứu về luật pháp Việt Nam liên quan đến chống rửa tiền, cung cấp những hiểu biết quan trọng và đề xuất các chính sách nhằm giải quyết những vấn đề còn tồn tại trong lĩnh vực này.
In 2014, Chat Le Nguyen's thesis titled "International Anti-Money Laundering Standards and Their Implementation by Vietnam" provided an in-depth analysis of the evolution and development of international anti-money laundering standards.
Tác giả đã phân tích các tiêu chuẩn của Việt Nam và đánh giá hiệu quả thực hiện, đồng thời đưa ra các kiến nghị nhằm cải cách luật pháp để tuân thủ tốt hơn các quy định quốc tế Bài viết “Kinh nghiệm phòng, chống rửa tiền của một số quốc gia trên thế giới và bài học cho Việt Nam” của Vũ Văn Thực nêu ra các giải pháp hiệu quả chống rửa tiền từ Mỹ, Anh, Úc và Singapore, đồng thời đề xuất các kiến nghị cho chính phủ, cơ quan tổ chức và cá nhân tại Việt Nam.
Các dự án nghiên cứu hiện tại chưa xác định rõ những bất cập trong chính sách chống “rửa tiền” tại Việt Nam và cũng không cập nhật thông tin mới nhất về tiêu chuẩn quốc tế trong lĩnh vực này.
Các nghiên cứu về "rửa tiền" tại Việt Nam chủ yếu tập trung vào những lĩnh vực nhỏ và thiếu sự đánh giá toàn diện về tác động tiêu cực của hoạt động này đối với nền kinh tế Hơn nữa, các chính sách chống "rửa tiền" trong các nghiên cứu chưa được cập nhật với các quy định mới nhất của Việt Nam và tiêu chuẩn quốc tế hiện hành Do đó, bài luận văn này sẽ cung cấp cái nhìn tổng quan về thực trạng "rửa tiền" ở Việt Nam, chỉ ra những hạn chế hiện tại và đề xuất các chính sách nhằm giúp Việt Nam tuân thủ tốt hơn các tiêu chuẩn quốc tế về chống "rửa tiền".
Tình hình nghiên cứu nước ngoài
Nghiên cứu quốc tế đã cung cấp cái nhìn toàn diện về hoạt động "rửa tiền", phân tích từ nhiều góc độ khác nhau.
Về khái niệm, các giai đoạn và phương thức “rửa tiền”
The concept of "money laundering" is addressed in the "Interim Report to the President and the Attorney General: The Cash Connection: Organised Crime, Financial Institutions, and Money Laundering" by the President's Commission on Organized Crime This report highlights the intricate relationship between organized crime and financial institutions, emphasizing the critical need for effective measures to combat money laundering activities.
Vào tháng 10 năm 1984, một trong những văn bản pháp lý đầu tiên đã chính thức đưa ra khái niệm “rửa tiền” Khái niệm này sau đó đã được phát triển và phân tích sâu hơn trong các nghiên cứu khác, điển hình là tác phẩm “The Laundrymen”.
Inside Money Laundering, The World's Third Largest Business” của tác giả
Robinson Jeffrey hay “Fighting Money Laundering” của tác giả Cees D Schaap
Các giai đoạn và phương thức của quy trình "rửa tiền" đã được phân tích và giải thích trong bài viết “The consequences of money laundering and financial crime” của John McDowell và Gary Novis năm 2001.
Bài viết "Understanding the Wash Cycle" của Paul Bauer và "Achieving a Sustained Response to Money Laundering" của Steven L Peterson đều tập trung vào việc phân tích và lý giải quy trình rửa tiền Theo các tác giả, quá trình này thường diễn ra qua ba bước chính: đưa tiền bẩn vào hệ thống tài chính, quay vòng tiền, và cuối cùng là hội nhập tiền đã được "rửa" vào nền kinh tế Một số phương thức tiêu biểu cho hoạt động này bao gồm việc làm sai lệch hóa đơn trong giao dịch xuất nhập khẩu và chuyển tiền qua ngân hàng hợp pháp thông qua ngân hàng trá hình hoặc công ty ma ở nước ngoài.
Các nghiên cứu hiện nay đã phân tích sâu về khái niệm, giai đoạn và phương thức "rửa tiền", tuy nhiên mỗi nghiên cứu lại đưa ra những cách lý giải khác nhau Luận văn này sẽ tổng hợp các khái niệm, giai đoạn và phương thức để xây dựng một cái nhìn tổng quát nhất về "rửa tiền", đồng thời phân tích các giai đoạn và phương thức phổ biến trong lĩnh vực này.
Về ảnh hưởng tiêu cực của “rửa tiền” đối với nền kinh tế
Hầu hết các nghiên cứu hiện nay chủ yếu tập trung vào việc định lượng mức độ hoạt động mà không xem xét đến ảnh hưởng của nó Ngay cả những nghiên cứu về hậu quả kinh tế của "rửa tiền" cũng chỉ chú trọng vào hệ thống tài chính toàn cầu, mà không đi sâu vào các nền kinh tế cụ thể của từng quốc gia.
Nghiên cứu “Macroeconomic Implications of Money Laundering” của Peter J Quirk tập trung vào việc định lượng tác động của “rửa tiền” đến hiệu quả kinh tế vĩ mô, đặc biệt là ảnh hưởng đến tốc độ tăng trưởng GDP John McDowell trong nghiên cứu “The consequences of money laundering and financial crime” chỉ ra rằng “rửa tiền” gây ra nhiều mối nguy cho các nền kinh tế mới nổi, làm suy yếu tính toàn vẹn của thị trường tài chính, dẫn đến sự mất kiểm soát trong chính sách kinh tế và tạo ra bất ổn Năm 2002, Brent L Bartlett trong nghiên cứu “The negative effects of Money Laundering on Economic Developing” đã tổng hợp những ảnh hưởng của “rửa tiền” đến sự phát triển kinh tế trong nhiều lĩnh vực, nhưng chủ yếu vẫn mang tính lý thuyết mà chưa có đánh giá thực tế Báo cáo cho thấy sự thiếu hụt nghiên cứu về tác động thực tế của “rửa tiền” đối với các nền kinh tế đang phát triển, dẫn đến quan điểm rằng chính phủ các nước này không nên đầu tư nguồn lực vào các chính sách chống “rửa tiền”, và có thể chọn chính sách không hành động, mặc dù lập luận này vẫn còn nhiều thiếu sót.
Các quỹ "rửa tiền" thường được cho là chảy từ các nền kinh tế phát triển sang các nền kinh tế đang phát triển, nhưng thực tế không có dữ liệu chứng minh cho lập luận này Thay vào đó, "rửa tiền" thực sự góp phần vào việc tháo chạy vốn bất hợp pháp khỏi các nền kinh tế đang phát triển, như sẽ được phân tích trong luận văn.
Mặc dù "rửa tiền" có thể khuyến khích các tội phạm làm suy yếu nền kinh tế, nhưng luận văn chỉ ra rằng những tội phạm này không chỉ tồn tại ở các nền kinh tế phát triển Chính phủ các nước đang phát triển không nên xem nhẹ tác động tiêu cực của "rửa tiền", vì nó thực sự làm giảm tăng trưởng kinh tế của họ Các dữ liệu được đưa ra trong nghiên cứu chứng minh rằng việc ngăn chặn tội phạm tài chính là cần thiết để bảo vệ và thúc đẩy sự phát triển kinh tế bền vững.
Việc áp dụng các quy định tài chính chống rửa tiền có thể làm giảm sự hấp dẫn của các ngân hàng ở các nước đang phát triển, đồng thời thúc đẩy công dân chuyển tiền tiết kiệm ra nước ngoài.
Chế tài quản lý tài chính mạnh mẽ có thể khuyến khích việc tuân thủ các quy định pháp luật trong hệ thống tài chính Thực tế, không có bằng chứng cho thấy việc tiết kiệm bị chuyển ra nước ngoài khi áp dụng các chính sách chống rửa tiền.
Một trong những điểm quan trọng cần lưu ý là các lập luận hiện tại không xem xét những tác động tiêu cực của "rửa tiền" đối với nền kinh tế đang phát triển Bài viết này sẽ đi sâu vào việc phân tích những ảnh hưởng tiêu cực mà "rửa tiền" gây ra, nhằm làm rõ những tác động này đối với sự phát triển kinh tế.
Về tiêu chuẩn quốc tế trong chống “rửa tiền”
Stessens đã thực hiện một trong những phân tích toàn diện nhất về tiêu chuẩn chống "rửa tiền" quốc tế, đặc biệt là hợp tác quốc tế trong lĩnh vực này Cuốn sách "Money Laundering: A New International Law Enforcement Model" của ông cung cấp một cái nhìn sâu sắc về tiêu chuẩn chống "rửa tiền" qua các so sánh giữa nhiều quốc gia Ông cho rằng tiêu chuẩn này là một mô hình thực thi pháp luật quốc tế mới Tuy nhiên, nghiên cứu của ông được thực hiện trước khi Công ước Palermo và Công ước Liên Hợp Quốc về chống Tham nhũng ra đời, hai hiệp ước quan trọng liên quan đến vấn đề này Bên cạnh đó, Stessens cũng chưa đề cập đến một số khía cạnh như dẫn độ tội "rửa tiền" và phương pháp tiếp cận dựa trên rủi ro trong công tác chống "rửa tiền".
Gilmore trong cuốn sách “Dirty Money: The Evolution of International
Cuốn sách "Measures to Counter Money Laundering and the Financing of Terrorism" trình bày chi tiết về sự phát triển và nội dung của tiêu chuẩn chống rửa tiền quốc tế, tập trung vào khu vực châu Âu, nhưng thiếu thảo luận về việc thực hiện các tiêu chuẩn này Trong khi đó, Boister trong cuốn "An Introduction to Transnational Criminal Law" coi tiêu chuẩn quốc tế về chống rửa tiền là một phần của luật hình sự xuyên quốc gia, với hầu hết các khía cạnh luật hình sự được thảo luận một cách toàn diện, mặc dù chỉ có một chương riêng biệt về hình sự hóa tội phạm này.
Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục tiêu nghiên cứu đã đề ra, luận văn cần thực hiện được những nhiệm vụ nghiên cứu sau:
Làm rõ được một số vấn đề lý luận hiện có về “rửa tiền”;
Rửa tiền có tác động tiêu cực nghiêm trọng đến các nền kinh tế đang phát triển, gây ra nhiều hệ lụy như giảm trưởng kinh tế, mất ổn định tài chính và gia tăng tham nhũng Các quốc gia như Nigeria, Mexico và Afghanistan đã phải đối mặt với những thiệt hại nặng nề do hoạt động rửa tiền, dẫn đến sự suy giảm niềm tin của nhà đầu tư và cản trở phát triển bền vững Hệ thống tài chính yếu kém và thiếu minh bạch càng làm trầm trọng thêm tình trạng này, khiến cho các nỗ lực chống rửa tiền trở nên khó khăn hơn.
Đánh giá chính sách chống “rửa tiền” ở các quốc gia này về cả các mặt làm được và chưa làm được;
Đề xuất được các chính sách nhằm chống “rửa tiền” ở Việt Nam.
Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp nghiên cứu được luận văn sử dụng đó là các phương pháp sau:
- Phương pháp phân tích và tổng hợp lý thuyết: nhằm tổng hợp lại và phân tích các vấn đề lý luận hiện có về “rửa tiền”;
- Phương pháp thống kê nhằm tập hợp các số liệu thứ cấp và đánh giá ảnh hưởng tiêu cực của “rửa tiền” đối với một nền kinh tế;
- Phương pháp lịch sử nhằm so sánh, đối chiếu các thông tin trong quá khứ để tìm hiểu nguyên nhân và có các kết luận phù hợp.
Kết cấu luận văn
Ngoài phần mở đầu, tóm tắt, kết luận và danh sách tài liệu tham khảo, nội dung chính của luận văn bao gồm ba chương:
Chương 1: Một số vấn đề lý luận về “rửa tiền”
Chương 2: Phân tích ảnh hưởng tiêu cực của “rửa tiền” đối với một số nền kinh tế đang phát triển
Chương 3: Một số chính sách nhằm chống “rửa tiền” ở Việt Nam
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ “RỬA TIỀN”
Khái niệm chung
Thuật ngữ “rửa tiền” được chính thức sử dụng lần đầu vào những năm 1980, nhằm mô tả quá trình chuyển đổi tiền thu được từ buôn bán ma túy thành nguồn vốn hợp pháp.
Thuật ngữ "rửa tiền" đã được sử dụng phổ biến trong pháp luật và các văn bản pháp lý liên quan Vào năm 1985, Ủy ban về tội phạm có tổ chức của Tổng thống Mỹ đã đưa ra định nghĩa chính thức về rửa tiền, mô tả nó là quá trình mà một cá nhân che giấu sự tồn tại, nguồn gốc bất hợp pháp hoặc việc sử dụng bất hợp pháp của thu nhập, và sau đó tạo ra vỏ bọc để làm cho nguồn thu nhập đó có vẻ hợp pháp.
Nhiều học viện, chuyên gia và tổ chức đã định nghĩa lại và làm rõ các hoạt động “rửa tiền” Chẳng hạn, rửa tiền được hiểu là quá trình chuyển đổi tiền mặt bất hợp pháp thành tài sản khác, nhằm che giấu nguồn gốc thực sự của số tiền từ các hoạt động bất hợp pháp và tạo ra ấn tượng rằng nguồn gốc và chủ sở hữu của số tiền đó là hợp pháp.
Rửa tiền, theo định nghĩa của Schaap (1998), là bất kỳ hành động nào nhằm che giấu danh tính thực của nguồn tiền thu được bất hợp pháp, để chúng có vẻ như có nguồn gốc hợp pháp (INTERPOL).
Mặc dù các khái niệm về "rửa tiền" có thể khác nhau, nhưng mục đích chung là che giấu nguồn gốc của tiền thu được từ các hoạt động bất hợp pháp và tạo ra nguồn gốc hợp pháp cho chúng Những hoạt động bất hợp pháp này chủ yếu liên quan đến tội phạm hình sự, không bao gồm các sai phạm dân sự Do đó, "rửa tiền" được hiểu là quá trình chuyển đổi tiền từ các hoạt động tội phạm như buôn bán ma túy, tham nhũng, và lừa đảo thành tài sản hợp pháp.
Rửa tiền là quá trình nhằm bảo vệ số tiền thu được khỏi sự nghi ngờ, điều tra và thu giữ của chính quyền Nhờ đó, số tiền này có thể được chuyển nhượng một cách tự do giữa các ngân hàng và tổ chức tài chính mà không gặp phải bất kỳ nghi ngờ nào.
Mặc dù khái niệm về mặc học thuật chưa được định nghĩa chính xác, "rửa tiền" có thể được nhận diện và phân biệt với các hoạt động bất hợp pháp khác nhờ vào mục đích chính của nó, đó là che giấu nguồn gốc của thu nhập từ các hoạt động tội phạm.
1.1.2 Nguồn gốc của “tiền bẩn”
Nguồn gốc của các nguồn vốn bất hợp pháp (trong phạm vi nghiên cứu về
Rửa tiền là hoạt động liên quan đến các tội phạm hình sự, được gọi là tội phạm nguồn, bao gồm nhiều hành vi chính nhưng không giới hạn ở đó (Chat Le Nguyen, 2014, tr 22).
Buôn bán ma túy bao gồm các hoạt động như sản xuất, vận chuyển và buôn bán các chất bị cấm, theo quy định của luật về ma túy và luật phân phối có kiểm soát.
Tham ô, hay còn gọi là “thụt két”, là hành vi lấy tài sản tài chính từ tổ chức hoặc chính phủ nhằm phục vụ cho mục đích cá nhân hoặc lợi ích riêng.
Giao dịch nội gián là các giao dịch chứng khoán, bao gồm cổ phiếu và trái phiếu, thực hiện bởi những người nắm giữ thông tin nội bộ của công ty mà các nhà đầu tư khác không biết Những cá nhân này có thể tận dụng thông tin này để thu lợi từ các giao dịch, tạo ra sự không công bằng trên thị trường tài chính.
Hối lộ là hành vi cung cấp tiền hoặc tài sản có giá trị nhằm làm hài lòng người nhận, với mong muốn nhận được sự giúp đỡ hoặc được bỏ qua khi thực hiện hành vi vi phạm pháp luật.
Tham nhũng là hành vi lạm dụng quyền lực và lợi dụng ảnh hưởng từ vị trí công tác để thu lợi tài chính Hành động này thường bao gồm việc bỏ qua hoặc hỗ trợ người khác thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật.
Tội phạm có tổ chức là sự kết hợp của ba người trở lên, hoạt động trong một nhóm được tổ chức chặt chẽ để thực hiện các hành vi phạm tội nhằm mục đích thu lợi tài chính hoặc vật chất trong một khoảng thời gian dài.
Buôn bán vũ khí: Buôn bán hoặc buôn lậu vũ khí, đạn dược hoặc chất nổ bên ngoài các quy định hoặc luật lệ thương mại
Buôn người là hành vi tuyển dụng, vận chuyển hoặc tiếp nhận cá nhân với mục đích khai thác và thu lợi từ các hoạt động thương mại, bao gồm lao động cưỡng bức và buôn bán nội tạng.
Lừa đảo: Sử dụng sự xuyên tạc hoặc lừa dối để tước đoạt tiền bạc, tài sản hoặc quyền hợp pháp từ người khác
Trốn thuế: thực hiện các phương thức mà pháp luật không cho phép để giảm số thuế phải nộp.
Quy trình “rửa tiền”
Rửa tiền là quá trình phức tạp bao gồm ba giai đoạn chính: Ký thác, Phân tán và Hội tụ, giúp biến tiền có nguồn gốc bất hợp pháp thành hợp pháp (William C Gilmore, 2011, tr 34-36).
Ký thác là quá trình chuyển tiền thu được từ hoạt động tội phạm đến nơi an toàn hoặc chuyển đổi thành hình thức khác ít nghi ngờ hơn Những người tham gia vào hoạt động rửa tiền thường lựa chọn đưa số tiền bất hợp pháp vào hệ thống tài chính Một số phương pháp phổ biến mà họ sử dụng trong giai đoạn này bao gồm việc sử dụng các giao dịch tài chính phức tạp và các công cụ tài chính hợp pháp để che giấu nguồn gốc của tiền.
Lướt sóng là hành vi tội phạm trong đó các đối tượng chia nhỏ các khoản tiền gửi hoặc tiền mặt lớn thành những khoản nhỏ hơn, phân bổ trên nhiều tài khoản khác nhau, nhằm tránh việc các ngân hàng báo cáo các giao dịch lớn cho chính quyền Cụ thể, nếu ngưỡng báo cáo tối thiểu là 10.000 USD, những kẻ rửa tiền thường gửi số tiền tối đa là 9.900 USD để giảm thiểu rủi ro bị phát hiện (Brigit Unger, 2017, tr 15-16).
Buôn lậu tiền tệ là hành vi "vận chuyển" lượng lớn tiền qua biên giới để che giấu nguồn gốc và chủ sở hữu Những đối tượng rửa tiền thường lựa chọn các quốc gia có luật chống rửa tiền lỏng lẻo để thực hiện việc này, sau đó gửi tiền vào ngân hàng thông qua tài khoản nước ngoài Nhiều vụ buôn lậu tiền đã bị phát hiện, với các phương thức giấu tiền tinh vi như trong quả bowling, quan tài, và bình oxy lặn biển của du khách.
Séc du lịch là một phương thức phổ biến để rửa tiền, cho phép người dùng mua séc bằng "tiền bẩn" một cách dễ dàng và mang ra nước ngoài mà không cần khai báo Báo cáo của FATF năm 2002 đã chỉ ra rằng có nhiều trường hợp mua số lượng lớn séc để đổi lấy tiền mặt tại một số quốc gia thành viên, cho thấy mối liên hệ giữa séc du lịch và hoạt động tài chính phi pháp.
Đánh bạc và sòng bạc đóng vai trò quan trọng trong quá trình “rửa tiền” ở cả giai đoạn đầu tiên và giai đoạn thứ ba Trong giai đoạn “ký thác”, tội phạm có thể chuyển tiền bất hợp pháp thành phỉnh tại sòng bạc, sau đó đổi lại thành tiền mặt và gửi vào ngân hàng với chứng nhận từ sòng bạc về nguồn gốc hợp pháp Ở giai đoạn “hội tụ”, những đối tượng này có thể mua lại sòng bạc, lợi dụng ngành kinh doanh có lượng tiền mặt lớn để khai báo với chính quyền rằng số tiền họ đang nắm giữ là từ lợi nhuận hợp pháp của sòng bạc.
“Phân tán” là bước phức tạp và phổ biến nhất trong quy trình rửa tiền, bao gồm nhiều giao dịch tài chính phức tạp nhằm che giấu dấu vết kiểm toán và nguồn gốc của tiền bất hợp pháp Bước này có thể liên quan đến việc mua bán cổ phiếu, hàng hóa và bất động sản Một số phương thức phổ biến được sử dụng trong quá trình này bao gồm các giao dịch tài chính đa dạng.
Cho vay với lãi suất thấp hoặc lãi suất bằng không là một phương thức hiệu quả giúp những đối tượng "rửa tiền" chuyển lượng lớn tiền mặt mà không cần gửi vào ngân hàng Mặc dù người nhận có thể nghi ngờ về nguồn gốc số tiền, nhưng lợi ích từ lãi suất ưu đãi quá hấp dẫn khiến họ dễ dàng bỏ qua.
Các khoản vay song song, hay còn gọi là cho vay ngược hoặc hợp đồng hoán đổi rủi ro tín dụng, là một phương thức phổ biến mà các công ty sử dụng để giảm thiểu rủi ro về tiền tệ Trong thỏa thuận này, hai công ty từ các quốc gia khác nhau sẽ vay tiền lẫn nhau trong một khoảng thời gian nhất định, nhằm giảm thiểu rủi ro ngoại hối cho cả hai bên Tuy nhiên, phương thức này cũng có thể bị lợi dụng trong các hoạt động rửa tiền thông qua các công ty vỏ bọc.
Việc tạo ra các hoạt động mua bán ảo thường sử dụng các đơn hàng giả dưới danh nghĩa các tổ chức hợp pháp, mà chính các tổ chức này cũng không hay biết Nhiều giấy tờ mua bán hàng hóa ảo được sản xuất nhằm biện minh cho sự gia tăng bất thường trong thu nhập tài khoản, thường liên quan đến các hoạt động phạm pháp.
Công ty bình phong hay công ty vỏ bọc là những doanh nghiệp không hoạt động vì mục đích thương mại, mà được thành lập nhằm che giấu danh tính của chủ sở hữu thực sự đối với nguồn tiền và tài sản.
Thị trường bảo hiểm thường bị lợi dụng bởi những đối tượng "rửa tiền" khi họ sắp xếp các chính sách bảo hiểm cho tài sản hữu hình và vô hình của mình thông qua môi giới Những đối tượng này sau đó nhận lại "tiền sạch" từ các khoản tiền trả thường xuyên cho quyền lợi bảo hiểm.
Ngân hàng ngầm đề cập đến các hoạt động tài chính ngoài sự quản lý của ngân hàng và tổ chức tài chính thông thường Thuật ngữ "hawala", có nghĩa là "chuyển tiền" trong tiếng Ả Rập, thường được sử dụng trong các giao dịch tài chính của người Ả rập, nơi họ sử dụng các cửa hàng như quán ăn, cửa hàng điện thoại và video để chuyển tiền cho người thân mà không cần biên nhận, dựa vào sự tín nhiệm Mặc dù đây là phương thức truyền thống của nhiều cộng đồng, nhưng gần đây nó đã bị lạm dụng bởi các đối tượng liên quan đến buôn ma túy, trốn thuế và rửa tiền.
Sử dụng các đại lý đổi ngoại tệ là một phương pháp hợp pháp để chuyển đổi tiền tệ, nhưng cũng có nguy cơ bị lợi dụng cho các hoạt động chuyển tiền trái phép Mặc dù phần lớn các đại lý chỉ được phép đổi tiền trong nước, nhiều đại lý vẫn thực hiện giao dịch chuyển tiền quốc tế Các đối tượng tội phạm có thể chuyển tiền đến các "ngân hàng ngầm" ở nước ngoài, sau đó những nhân viên tại đây sẽ liên hệ với các đại lý đổi ngoại tệ ở quốc gia khác để chuyển đổi sang nội tệ.
Hội tụ là quá trình chuyển nguồn tiền vào nền kinh tế nhằm tạo ra ảo giác về việc thu được từ các hoạt động hợp pháp Trong giai đoạn này, tiền được tích hợp vào hệ thống tài chính hợp pháp và trộn lẫn với các tài sản có sẵn, khiến nó trở nên hợp pháp Những phương thức phổ biến mà các đối tượng rửa tiền thường sử dụng trong giai đoạn này bao gồm việc kết hợp tiền bẩn với các giao dịch hợp pháp.
Đánh giá rủi ro “rửa tiền” của một quốc gia
Vào năm 2010, FATF đã công bố Đánh giá mối đe dọa toàn cầu về “rửa tiền” và tài trợ khủng bố, đề xuất một khuôn khổ chung để xác định các mối đe dọa “rửa tiền” ở cấp độ toàn cầu, khu vực và quốc gia Phân tích các hình thức “rửa tiền” và tội phạm nguồn của tiền bất hợp pháp là cơ sở chính trong phương pháp đánh giá rủi ro của GTA Đến năm 2013, FATF đã giới thiệu tài liệu hướng dẫn cụ thể hơn để hỗ trợ các quốc gia thực hiện cách tiếp cận dựa trên rủi ro trong chính sách chống “rửa tiền”.
Cụ thể quy trình đánh giá rủi ro “rửa tiền” của một quốc gia sẽ trải qua ba bước như sau:
Hình 1.1: Quy trình đánh giá rủi ro “rửa tiền” quốc gia
Quá trình nhận dạng trong đánh giá rủi ro "rửa tiền" bắt đầu bằng việc xây dựng danh sách các rủi ro tiềm ẩn mà quốc gia phải đối mặt Rủi ro "rửa tiền" được định nghĩa là sự kết hợp của nguy cơ, tính dễ bị tổn thương và hậu quả Nguy cơ được xác định dựa trên các loại tội phạm nguồn và kênh kinh tế có thể bị lợi dụng Tính dễ bị tổn thương liên quan đến lỗ hổng của hệ thống quy định quốc gia, trong khi hậu quả đề cập đến tác động tiêu cực mà "rửa tiền" gây ra cho hệ thống tài chính, nền kinh tế và xã hội Hậu quả này thường kéo dài và ảnh hưởng đến dân số, cộng đồng, môi trường kinh doanh và lợi ích quốc gia.
Những lỗ hổng Đánh giá đa phương
Các thực thể được quy định đánh giá rủi ro,…
Tội phạm nguồn Các phương thức “rửa tiền Các vụ án xử lý bởi cơ quan thực thi pháp luật
Khả năng Hậu quả Ưu tiên/Chiến lược
Dự phòng hoặc quốc tế, cũng như danh tiếng và sự hấp dẫn của ngành tài chính quốc gia (FATF, 2013, tr 7)
Phân tích là giai đoạn trung tâm trong quá trình đánh giá rủi ro "rửa tiền", bao gồm việc xem xét bản chất, nguồn gốc, khả năng và hậu quả của các yếu tố rủi ro đã xác định Mục tiêu của giai đoạn này là hiểu rõ từng rủi ro thông qua việc kết hợp các yếu tố như nguy cơ, tính dễ bị tổn thương và hậu quả, từ đó xác định giá trị tương đối hoặc tầm quan trọng của chúng Mức độ chi tiết của phân tích rủi ro có thể thay đổi tùy thuộc vào loại rủi ro, mục đích đánh giá và thông tin, dữ liệu cũng như tài nguyên sẵn có của từng quốc gia (FATF, 2013, tr 21).
Bước 3 trong quy trình đánh giá rủi ro “rửa tiền” là đánh giá các rủi ro đã được phân tích ở các giai đoạn trước, nhằm xác định các chiến lược hiệu quả để xử lý chúng Việc này cần xem xét các mục tiêu đã được đặt ra từ đầu quá trình đánh giá Những chiến lược này có thể hỗ trợ trong việc phát triển chính sách nhằm giảm thiểu và chống lại hoạt động “rửa tiền” (FATF, 2013, tr 21).
1.3.2 Các cơ quan phụ trách việc đánh giá rủi ro “rửa tiền” của một quốc gia và nguồn dữ liệu phục vụ việc đánh giá
Cơ quan hoạch định chính sách cần tham gia vào việc đánh giá rủi ro, không chỉ với vai trò cung cấp thông tin mà còn là người sử dụng các đánh giá này, nhằm đảm bảo rằng chúng đáp ứng các câu hỏi quan trọng liên quan đến việc điều chỉnh chính sách chống "rửa tiền" quốc gia Vai trò của cơ quan này là rất quan trọng trong việc xác định khung phạm vi của đánh giá rủi ro (FATF, 2013, tr 14).
Các cơ quan thực thi pháp luật và cơ quan công tố, bao gồm cảnh sát, hải quan và cơ quan tình báo hình sự, đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp thông tin về các vụ án tội phạm và ước tính số tiền thu được từ tội phạm Họ có thể cung cấp số liệu thống kê về điều tra, truy tố và kết án các vụ "rửa tiền", tài sản bị tịch thu, cùng với các yêu cầu hợp tác quốc tế Thông qua các cuộc điều tra, các cơ quan này cũng phát hiện các xu hướng và rủi ro mới, đồng thời hỗ trợ xác định các lỗ hổng trong quy định pháp luật.
Cơ quan Tình báo Tài chính (FIU) được thành lập nhằm xác định các nguy cơ và lỗ hổng trong hệ thống tài chính thông qua việc phân tích các báo cáo giao dịch đáng ngờ và thông tin khác FIU thực hiện các chiến lược nhằm phát hiện các phương thức rửa tiền và tài trợ khủng bố, góp phần bảo vệ an ninh tài chính quốc gia.
Rửa tiền và các xu hướng mới liên quan đến nó đang trở thành một vấn đề ngày càng nghiêm trọng Các Đơn vị Tình báo Tài chính (FIU) có khả năng trích xuất thông tin từ cơ sở dữ liệu về các sản phẩm và loại giao dịch cụ thể, giúp phân tích và tổng hợp để nhận diện xu hướng Thông tin này có thể được bổ sung bằng các số liệu thống kê từ báo cáo giao dịch đáng ngờ của các thực thể báo cáo, theo khuyến nghị của FATF.
Cơ quan quản lý và giám sát có lợi thế trong việc nắm bắt bức tranh tổng thể về các tổ chức chống "rửa tiền" trong quốc gia Qua việc kiểm tra và giám sát, cơ quan này thu thập kiến thức chuyên sâu về các lỗ hổng liên quan đến tổ chức, sản phẩm, giao dịch và khách hàng có nguy cơ Điều này cho phép họ đánh giá hiệu quả của các chính sách, quy trình và kiểm soát trong lĩnh vực nhất định, từ đó xác định và quản lý rủi ro một cách đầy đủ (FATF, 2013, tr 15).
Các cơ quan khác như Bộ Ngoại giao và các cơ quan thống kê có thể cung cấp thông tin quan trọng cho việc đánh giá rủi ro, tham gia trực tiếp hoặc gián tiếp Ngoài ra, các cơ quan có thông tin về tội phạm cụ thể, như Bộ phúc lợi liên quan đến gian lận, cơ quan thuế về tội phạm thuế, và cơ quan chống tham nhũng về tham nhũng, cũng có thể đóng góp dữ liệu quý giá cho quá trình này.
FATF là cơ quan chủ chốt trong việc đánh giá rủi ro "rửa tiền" của các quốc gia, đóng vai trò quan trọng trong Báo Cáo Đánh Giá Đa Phương về thực thi chính sách chống "rửa tiền" và tài trợ khủng bố Bên cạnh FATF, còn có các tổ chức giám sát khu vực như APG ở châu Á, Hội đồng châu Âu ở châu Âu và Nhóm hành động liên chính phủ chống "rửa tiền" ở châu Phi, hỗ trợ trong việc đánh giá và cải thiện các biện pháp phòng ngừa.
“rửa tiền” tại Tây Phi (GIABA).
Ảnh hưởng của “rửa tiền” đối với nền kinh tế
FATF đã chỉ ra rằng "rửa tiền" có những ảnh hưởng tiêu cực rõ rệt mà không cần giải thích thêm (FATF, 2010, tr 12) Tuy nhiên, việc xác định và mô tả những tác động này đối với nền kinh tế lại là một thách thức phức tạp và gây tranh cãi Nhiều học giả và tổ chức đã áp dụng các phương pháp khác nhau để phân tích các ảnh hưởng tiêu cực của "rửa tiền" lên các khía cạnh xã hội và kinh tế, dẫn đến nhiều cuộc tranh luận Một số ý kiến cho rằng xu hướng tội phạm hóa liên quan đến "rửa tiền" có thể gây tổn hại đến nền kinh tế Ngược lại, một số tác giả như Alldridge lại bày tỏ sự hoài nghi về tác động thực sự của "rửa tiền" đối với sự phát triển kinh tế của một quốc gia.
Việc đánh giá ảnh hưởng của rửa tiền trong một khu vực tài phán độc lập có thể không hoàn toàn hợp lý (Peter Alldridge, 2003) Tại các nước đang phát triển, tiền từ hoạt động tội phạm đôi khi được xem là nguồn vốn hữu ích cho phát triển kinh tế, nhưng quy định chống rửa tiền có thể ngăn cản việc sử dụng hiệu quả nguồn vốn này (Ngân hàng Phát triển châu Á, 2003) Cần phân biệt giữa phát triển kinh tế bền vững và kích thích kinh tế ngắn hạn Mặc dù rửa tiền có thể tạo ra một sự thúc đẩy tạm thời cho nền kinh tế, như việc gia tăng kinh doanh cho các ngân hàng, nhưng điều này có thể gây hại cho tăng trưởng và phát triển kinh tế lâu dài.
1.4.1 Đối với lĩnh vực tài chính: “Rửa tiền” làm xói mòn các tổ chức tài chính
Mặc dù "rửa tiền" không nhất thiết phải thông qua các tổ chức tài chính chính thức, nhưng các báo cáo cho thấy ngân hàng, thị trường chứng khoán và các tổ chức tài chính phi ngân hàng như công ty bảo hiểm thường được sử dụng phổ biến để thực hiện hành vi này Lý do cho sự ưu tiên này là do hiệu quả mà các tổ chức tài chính mang lại cho những đối tượng có nhu cầu.
Rửa tiền là quá trình mà các tổ chức tài chính, mặc dù đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp nguồn lực cho nền kinh tế hợp pháp, cũng có thể trở thành công cụ chi phí thấp cho nền kinh tế bất hợp pháp.
Rửa tiền qua các tổ chức tài chính có thể xói mòn sự tin cậy của các tổ chức này theo ba cách chính: đầu tiên, tăng xác suất khách hàng bị lừa gạt bởi những cá nhân tha hóa; thứ hai, làm gia tăng khả năng tổ chức bị kiểm soát bởi tội phạm, dẫn đến việc khách hàng tiếp tục bị lừa đảo; và cuối cùng, tăng nguy cơ thất bại tài chính mà tổ chức phải đối mặt Những rủi ro này không chỉ là rủi ro hoạt động mà còn có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín của tổ chức tài chính.
Ba yếu tố này có thể xuất hiện riêng lẻ hoặc đồng thời, và chúng có thể củng cố lẫn nhau, đặc biệt làm tăng rủi ro hoạt động và rủi ro danh tiếng mà các ngân hàng phải đối mặt Thiệt hại về hoạt động do rửa tiền có thể làm tổn hại đến danh tiếng, trong khi mất danh tiếng đột ngột có thể đe dọa tình hình tài chính của tổ chức, dẫn đến nguy cơ rút tiền ồ ạt từ khách hàng.
1.4.2 Đối với lĩnh vực sản xuất: Rửa tiền làm giảm tăng trưởng
1.4.2.1 Rửa tiền làm sai lệch đầu tư và làm giảm năng suất
Dòng chảy của tiền “bẩn” được “rửa” qua các kênh khác biệt so với tiền hợp pháp, như nhiều báo cáo đã chỉ ra về các hình thức “rửa tiền” Tiền thường được chuyển qua các hoạt động không nhất thiết mang lại lợi ích kinh tế cho quốc gia tiếp nhận, và hình thức đầu tư này của tội phạm được gọi là đầu tư “vô vụ lợi” Một trong những ví dụ điển hình cho loại hình đầu tư này là bất động sản.
“vô vụ lợi” đó, những khoản khác có thể bao gồm nghệ thuật, đồ cổ, trang sức và các hàng hóa xa xỉ như ô tô hạng sang
Các tổ chức tội phạm có khả năng biến doanh nghiệp sản xuất thành các doanh nghiệp "vô vụ lợi" để rửa tiền bất chính, thay vì tối đa hóa lợi nhuận cho người tiêu dùng Việc này làm giảm năng suất nền kinh tế khi tài nguyên không được sử dụng cho sản xuất Ngoài ra, việc rửa tiền thông qua mua sắm tài sản, đặc biệt là bất động sản, đẩy giá tài sản lên cao, dẫn đến tình trạng đầu tư "vô vụ lợi" lấn át đầu tư sản xuất Hệ quả là sự tăng trưởng kinh tế bị đe dọa, đặc biệt ở các nước đang phát triển, nơi các ngành công nghiệp như xây dựng và khách sạn bị tài trợ không dựa trên nhu cầu thực tế, mà chỉ vì lợi ích ngắn hạn của những kẻ rửa tiền Khi các ngành này không còn phù hợp, chúng có thể bị bỏ rơi, gây ra khủng hoảng và thiệt hại lớn cho nền kinh tế vốn đã yếu kém.
1.4.2.2 “Rửa tiền” tạo điều kiện cho tham nhũng và tội phạm và cái giá phải trả là phát triển kinh tế
“Rửa tiền” làm giảm chi phí của các hoạt động phạm pháp, do đó làm tăng mức độ tội phạm
Một lĩnh vực tài chính hiệu quả đóng vai trò quan trọng như là "đầu vào" cho các quy trình sản xuất khác trong nền kinh tế Tương tự, một kênh "rửa tiền" hiệu quả cũng có ảnh hưởng đáng kể đến các hoạt động tài chính và kinh doanh.
Đầu vào đóng vai trò quan trọng trong tội phạm, vì tiền từ hoạt động phạm pháp nếu chưa được "rửa" sẽ mất giá trị Khi chi phí đầu vào thấp nhờ chính sách chống "rửa tiền" lỏng lẻo, hoạt động tội phạm sẽ phát triển mạnh mẽ, tương tự như trong các lĩnh vực sản xuất và kinh doanh khác.
Về lý thuyết, vai trò của "rửa tiền" có thể được phân tích qua mô hình cung và cầu Mức độ tội phạm, hay số lượng hành vi phạm pháp (Q), được xác định tại giao điểm giữa chi phí cận biên của tội phạm (MC) và doanh thu cận biên từ các hành vi phạm pháp (MR) MR thể hiện danh sách các cơ hội phạm pháp, xếp theo lợi nhuận từ cao đến thấp Tội phạm sẽ tiếp tục khai thác các cơ hội này cho đến khi chi phí thực hiện hành vi tiêu tốn hết số tiền bất hợp pháp đã thu được.
Hình 1.2: Thành phần chi phí trong hoạt động kinh doanh của tội phạm
Hình vẽ bên phải minh họa tác động của việc giảm chi phí "rửa tiền" đối với tội phạm, khi đường MC dịch chuyển sang bên phải cho thấy tội phạm có khả năng thực hiện nhiều hoạt động phạm pháp hơn với chi phí thấp hơn Giao điểm của đường MC mới với đường MR cũ chỉ ra rằng có sự gia tăng trong các hoạt động phạm pháp (Q tăng lên), mặc dù các hoạt động phạm pháp thêm vào này có quy mô nhỏ hơn so với các hoạt động phạm pháp quy mô lớn trước đó vẫn tiếp tục diễn ra.
Chi phí cho hoạt động rửa tiền thấp hơn so với việc thực hiện tội phạm Doanh thu từ các hành vi phạm tội này sẽ được làm sạch và tái đầu tư vào các hoạt động tội phạm tiếp theo.
Tăng mức độ tội phạm làm giảm tăng trường kinh tế
Nhiều nghiên cứu kinh tế đã chỉ ra rằng tham nhũng và các tội phạm tài chính khác cản trở sự tăng trưởng kinh tế của quốc gia Một nghiên cứu năm 1997 cho thấy tham nhũng không chỉ ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu quả tĩnh của nền kinh tế mà còn tác động xấu đến đầu tư và tăng trưởng (Pranab Bardhan).
Nghiên cứu của Andrei Shleifer và Robert W Vishny (1993) khẳng định rằng tham nhũng là một yếu tố cản trở sự phát triển kinh tế, với hầu hết các nghiên cứu đều đưa ra kết luận tương tự Điều này được nhấn mạnh trong báo cáo tổng hợp lý thuyết, cho thấy tác động tiêu cực của tham nhũng đối với sự tăng trưởng kinh tế.
Những xu hướng “rửa tiền” mới hiện nay
1.5.1 Sự gia tăng nhanh chóng của nạn “rửa tiền” xuyên quốc gia
Công nghệ hiện đại và hệ thống giao dịch tài chính tiên tiến, như ngân hàng điện tử, đã tạo điều kiện thuận lợi cho các đối tượng rửa tiền chuyển tiền bất hợp pháp ra nước ngoài một cách nhanh chóng và an toàn Toàn cầu hóa kinh tế đã thúc đẩy giao dịch tài chính và thương mại xuyên biên giới, khiến cho những kẻ rửa tiền tận dụng cơ hội này để nhanh chóng chuyển tiền phạm tội đến các quốc gia đang phát triển với quy định quản lý lỏng lẻo Điều này đặt ra nhiều thách thức cho các cơ quan thực thi pháp luật trong việc theo dõi, phát hiện và thu giữ các khoản tiền đã được rửa qua biên giới.
1.5.2 Xu hướng chuyên nghiệp hóa hoạt động “rửa tiền”
Sự phát triển của các biện pháp chống rửa tiền đã tạo ra xu hướng tách biệt giữa tội phạm tạo ra nguồn tiền bất hợp pháp và những chuyên gia “rửa tiền” cần thiết để che giấu hành vi của họ Những tội phạm này ngày càng tìm đến các chuyên gia có kiến thức về pháp lý, tài chính và công nghệ để tránh bị phát hiện Xu hướng này đã thu hút nhiều ngành nghề tham gia vào quá trình rửa tiền, bao gồm kế toán viên, luật sư, cố vấn tài chính và công chứng viên, những người lợi dụng vị trí xã hội và năng lực chuyên môn của mình để thực hiện hoặc hỗ trợ cho việc rửa tiền.
1.5.3 Xu hướng “rửa tiền” qua mạng
Các công nghệ tiên tiến như Internet và viễn thông không dây đã được sử dụng hiệu quả trong hoạt động "rửa tiền" Những lợi thế của việc này bao gồm mức độ ẩn danh cao, tốc độ giao dịch nhanh và tạo ra thách thức xuyên biên giới cho các cơ quan thực thi pháp luật Tội phạm có thể tận dụng nhiều dịch vụ trực tuyến để thực hiện hành vi "rửa tiền".
Tiền điện tử khó theo dõi hơn tiền thật do khả năng lưu chuyển toàn cầu, khiến chính quyền gặp khó khăn trong việc phát hiện sai sót Nó không phải là hàng hóa hữu hình mà chỉ là dòng mã hóa trên màn hình Những người "rửa tiền" không cần lo lắng về việc chuyển tiền mặt lớn, vì tiền không tồn tại ở dạng vật chất, và tất cả các giao dịch đều được thực hiện và lưu trữ dưới dạng điện tử.
Vàng điện tử có thể được mua trực tuyến qua nhiều trang web môi giới, giúp người dùng dễ dàng giao dịch Mặc dù việc mua bán vẫn yêu cầu xác nhận danh tính, nhưng hình thức này vẫn đảm bảo tính ẩn danh hơn so với giao dịch trực tiếp.
Thẻ điện thoại trả trước dễ dàng mua trên đường phố, tuy nhiên, chúng cũng có thể bị tội phạm sử dụng để thanh toán bằng tiền bất hợp pháp Điều này cho phép họ thực hiện các giao dịch ẩn danh trên mạng, gây ra nhiều rủi ro cho an ninh trực tuyến.
Tiền ảo, như Bitcoin và Ethereum, nổi bật với khả năng chuyển tiền tức thời và tính ẩn danh cao, điều này khiến chúng trở thành công cụ hấp dẫn cho tội phạm, đặc biệt là trong hoạt động rửa tiền, và thách thức hệ thống pháp luật hiện hành Cục Điều tra Liên bang Hoa Kỳ (FBI) cảnh báo rằng Bitcoin có thể tiếp tục thu hút tội phạm mạng, những kẻ sử dụng nó để di chuyển hoặc đánh cắp tài sản, cũng như quyên góp cho các tổ chức bất hợp pháp.
Tiêu chuẩn của quốc tế về chống “rửa tiền
1.6.1 Các tổ chức quốc tế trong chống “rửa tiền”
Hệ thống kinh tế toàn cầu không có biên giới, vì vậy bất kỳ tác động xấu nào tại một quốc gia đều có thể ảnh hưởng đến các quốc gia khác, để lại hậu quả lâu dài Để chống rửa tiền hiệu quả, cần có sự hợp tác xuyên quốc gia giữa các tổ chức quốc tế, chính phủ và khu vực tư nhân.
Các tổ chức quốc tế thiết lập tiêu chuẩn chung nhằm chống rửa tiền, tạo nền tảng cho việc định hướng và ảnh hưởng đến sự phát triển của chính sách chống rửa tiền quốc gia cũng như các tiêu chuẩn áp dụng cho các tổ chức trong cuộc chiến này.
BSA USA Patriot Act MAS
Hình 1.3: Tiêu chuẩn chống “rửa tiền” quốc tế và tác động của chúng đối với chính sách quốc gia và tiêu chuẩn cho các tổ chức tư nhân
Các tổ chức quốc tế quan trọng trong cuộc chiến chống rửa tiền bao gồm Liên hiệp quốc (UN), Lực lượng đặc nhiệm tài chính quốc tế (FATF), Nhóm châu Á - Thái Bình Dương về chống rửa tiền (APG) và Nhóm Egmont Những tổ chức này đã hợp tác để xây dựng các định hướng chính sách quốc tế nhằm ngăn chặn và giảm thiểu hoạt động rửa tiền trên toàn cầu.
“rửa tiền” nổi bật trong số đó là các định hướng được ghi lại trong 40 khuyến nghị
Các tổ chức quốc tế và khu vực
Luật pháp và quy định của chính phủ quốc gia
Các tiêu chuẩn của FATF, cùng với các công ước quốc tế như Công ước Vienna 1988, Công ước Palermo và Công ước Liên hiệp quốc về phòng chống tham nhũng, đều đóng vai trò quan trọng trong việc chống rửa tiền và tài trợ khủng bố Ngoài ra, các chỉ thị châu Âu và hướng dẫn của Ủy ban giám sát ngân hàng Basel cũng cung cấp khung pháp lý cần thiết Các nguyên tắc của Wolfsberg và Egmont về trao đổi thông tin giữa các đơn vị tình báo tài chính (FIU) cũng góp phần nâng cao hiệu quả trong công tác phòng chống các hoạt động tài chính bất hợp pháp.
1.6.2 Nhóm các tiêu chuẩn quốc tế về chống “rửa tiền”
Vào tháng 1 năm 2007, Cơ quan phòng chống ma túy và tội phạm của Liên hiệp quốc đã công bố ấn phẩm “An overview of the UN conventions and the international standards concerning anti-money laundering legislation”, tổng hợp các tiêu chuẩn quốc tế về chống rửa tiền Ấn phẩm này bao gồm 16 nhóm chủ đề đa dạng như định nghĩa tài chính, nhận diện khách hàng, lưu giữ thông tin và báo cáo, nhưng có thể được tóm gọn thành 6 nhóm chính.
Hình sự hóa tội “rửa tiền” là bước khởi đầu quan trọng trong việc xây dựng chính sách chống “rửa tiền” tại mỗi quốc gia Mục tiêu chính của việc này bao gồm: đầu tiên, buộc thực hiện các biện pháp phòng ngừa “rửa tiền”; thứ hai, chuyển đổi các hành vi tưởng chừng vô tội thành tội phạm rõ ràng, khiến cho các hoạt động liên quan đến thu nhập bất hợp pháp trở thành hành vi phạm tội; và cuối cùng, tạo cơ sở cho việc tăng cường hợp tác quốc tế trong việc thi hành luật chống “rửa tiền” (Paul Allan Schott, 2007, tr 58).
- Thẩm quyền tài phán đối với “rửa tiền” xuyên quốc gia: trong đó Công ước
Công ước Palermo mà Việt Nam tham gia yêu cầu các quốc gia thành viên thiết lập quyền tài phán đối với các hành vi phạm tội theo nguyên tắc lãnh thổ, quốc tịch tàu thuyền, phương tiện bay và quốc tịch thụ động Điều này đóng vai trò quan trọng trong hợp tác quốc tế nhằm chống lại tội phạm rửa tiền và đảm bảo an ninh.
“rửa tiền” xuyên quốc gia được xử lý thỏa đáng
Tịch thu tài sản tội phạm là biện pháp nhằm ngăn chặn lợi nhuận từ hoạt động phạm tội và hạn chế khả năng tiếp cận nguồn tiền để thực hiện hành vi “rửa tiền” Để đạt được các mục tiêu này, cần thiết phải có những luật tịch thu hiệu quả, cho phép các cơ quan có thẩm quyền tước đoạt vĩnh viễn các khoản tiền thu được bất hợp pháp từ tội phạm.
Tương trợ tư pháp là yếu tố then chốt trong việc chống lại tội phạm rửa tiền, đặc biệt là các tội phạm có tính chất quốc tế và tổ chức xuyên quốc gia Để truy cứu và trừng phạt hiệu quả, cần có sự hợp tác chặt chẽ giữa các quốc gia trong lĩnh vực tố tụng, vì các vụ án liên quan thường diễn ra trên nhiều lãnh thổ Sự khác biệt về tiêu chuẩn pháp lý giữa quốc gia yêu cầu và quốc gia được yêu cầu không nên cản trở khả năng tương trợ tư pháp trong các vụ án rửa tiền (FATF, 2019, tr 25-26).
Dẫn độ tội phạm “rửa tiền” thể hiện sự hỗ trợ pháp lý giữa các quốc gia nhằm thực hiện thẩm quyền xét xử hình sự đối với tội phạm quốc tế Hoạt động này được coi là hợp tác hiệu quả, giúp ngăn chặn việc bỏ lọt tội phạm và tăng cường nỗ lực phòng chống “rửa tiền” trên toàn cầu Theo yêu cầu của FATF, để thực hiện dẫn độ, cần thỏa mãn điều kiện “phạm tội kép”, nghĩa là hành vi phạm tội phải được quy định là tội phạm tại cả hai quốc gia, bất kể tội danh có giống nhau hay không.
Ngăn chặn tội phạm lợi dụng tổ chức tài chính và doanh nghiệp phi tài chính cho mục đích rửa tiền là rất quan trọng Các đối tượng rửa tiền thường sử dụng nhiều loại tổ chức tài chính và chuyên gia để hỗ trợ trong các hoạt động tội phạm Việc tiếp cận những thực thể này là cần thiết để tội phạm thành công, vì chúng tạo điều kiện chuyển tiền tới các tổ chức tài chính khác, cả trong nước và quốc tế, cũng như để đổi tiền và chuyển đổi thu nhập bất hợp pháp thành tài sản hợp pháp Các biện pháp phòng ngừa quan trọng bao gồm quy trình thẩm định khách hàng, báo cáo giao dịch đáng ngờ và tiếp cận dựa trên rủi ro (UNODC, 2007).