Mục đích nghiên cứu
Thiết kế trò chơi học tập giáo dục môi trường cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi tại trường Mầm non Tuổi Thơ nhằm cung cấp kiến thức cơ bản về môi trường và con người, nâng cao nhận thức về môi trường cho trẻ Qua đó, hình thành hành vi ứng xử đúng đắn với môi trường, góp phần phát triển nhân cách toàn diện cho trẻ.
Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
Đối tƣợng nghiên cứu
Trò chơi học tập có vai trò quan trọng trong việc củng cố và mở rộng kiến thức của trẻ về thế giới tự nhiên và xã hội xung quanh Nó không chỉ giúp phát triển trí nhớ và khả năng chú ý, mà còn tạo cơ hội cho trẻ áp dụng kiến thức vào các tình huống mới Do đó, việc sử dụng trò chơi học tập trong giáo dục môi trường là một phương pháp hiệu quả.
Hiện nay, trò chơi học tập với mục đích giáo dục môi trường cho trẻ mầm non chưa được chú trọng, và hiệu quả của việc tổ chức các trò chơi này vẫn chưa được đánh giá cụ thể Đặc biệt, chưa có nghiên cứu nào thực hiện về vấn đề này tại trường Mầm Non Tuổi Thơ, TP Đà Nẵng.
Dựa trên những lý do đã nêu, tôi quyết định chọn đề tài “Thiết kế trò chơi học tập giáo dục môi trường cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi tại trường Mầm non Tuổi Thơ, Thành phố Đà Nẵng” làm khóa luận tốt nghiệp của mình.
Thiết kế trò chơi học tập giáo dục môi trường cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi tại trường Mầm non Tuổi Thơ nhằm cung cấp kiến thức cơ bản về môi trường và con người Mục tiêu là nâng cao nhận thức về môi trường cho trẻ, hình thành hành vi ứng xử đúng đắn với môi trường, từ đó phát triển nhân cách toàn diện cho trẻ.
3 Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
Trò chơi học tập giáo dục môi trường cho trẻ Mẫu giáo lứa tuổi 5-6 tuổi tại trường mầm non Tuổi Thơ, TP Đà Nẵng
Thiết kế trò chơi học tập giáo dục môi trường cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi trường Mầm non Tuổi Thơ, TP Đà Nẵng.
Giả thuyết khoa học
Lồng ghép nội dung giáo dục môi trường vào trò chơi học tập trong quá trình dạy học giúp nâng cao hiệu quả tiết học và cải thiện ý thức bảo vệ môi trường của trẻ.
Nội dung nghiên cứu
- ND1: Nghiên cứu thực trạng tổ chức trò chơi học tập giáo dục môi trường tại trường MN Tuổi Thơ, TP Đà Nẵng
- ND2: Thiết kế trò chơi học tập giáo dục môi trường cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ở trường MN Tuổi Thơ, TP Đà Nẵng.
Nhiệm vụ nghiên cứu
- Tìm hiểu cơ sở lý luận của việc tổ chức trò chơi học tập giáo dục môi trường tại trường MN Tuổi Thơ, TP Đà Nẵng
- Khảo sát thực trạng tổ chức trò chơi học tập giáo dục môi trường tại trường MN Tuổi Thơ, TP Đà Nẵng
- Đánh giá thực trạng tổ chức trò chơi học tập giáo dục môi trường tại trường MN Tuổi Thơ, TP Đà Nẵng
- Thiết kế trò chơi học tập giáo dục bảo vệ môi trường cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi
- Thực nghiệm các trò chơi học tập GD bảo vệ môi trường cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi tại trường MN Tuổi Thơ, TP Đà Nẵng
- Đánh giá tính khả thi, hiệu quả của giáo dục bảo vệ môi trường thông qua trò chơi học tập.
Phương pháp nghiên cứu
Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận
Đọc sách báo, tạp chí, giáo trình; phân tích; tổng hợp; phân loại và hệ thống hóa tài liệu nghiên cứu nhằm tổng quan lý luận của đề tài.
Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Phương pháp điều tra bằng Ankét là công cụ hiệu quả để thu thập thông tin chi tiết và chính xác về thực trạng giáo dục môi trường cho trẻ em trong các tiết học tại trường mầm non Phương pháp này không chỉ giúp đánh giá tính khả thi mà còn xác định hiệu quả của các chương trình giáo dục môi trường hiện có.
Trò chơi học tập giáo dục môi trường mang lại 4 lợi ích quan trọng cho trẻ em Chúng tôi đã thiết kế một phiếu hỏi (Anket) dành cho các giáo viên dạy lớp lớn tại trường Mầm Non Tuổi Thơ, TP Đà Nẵng để thu thập ý kiến và đánh giá hiệu quả của các hoạt động này.
Phương pháp phỏng vấn được kết hợp với điều tra bằng phiếu hỏi, trong đó chúng tôi tiến hành phỏng vấn và trao đổi ý kiến với cán bộ quản lý, giáo viên và một số trẻ để thu thập thông tin bổ sung liên quan đến đề tài.
Phương pháp quan sát là cách hiệu quả để theo dõi quá trình giảng dạy và tổ chức các trò chơi học tập của giáo viên tại trường mầm non Qua đó, chúng ta có thể đánh giá sự tiếp thu kiến thức và trải nghiệm giáo dục của trẻ em trong môi trường học tập.
- Phương pháp thực nghiệm: Tiến hành giảng dạy, tổ chức các trò chơi học tập giáo dục môi trường cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi tại trường MN Tuổi Thơ.
Nhóm phương pháp xử lý số liệu
- Phương pháp thống kê toán học và phần mềm Excel để xử lý các kết quả nghiên cứu, điều tra.
Cấu trúc khóa luận
Chương I: Cơ sở lý luận của việc tổ chức trò chơi học tập giáo dục môi trường
Chương II: Thực trạng tổ chức trò chơi học tập giáo dục môi trường cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi tại trường MN Tuổi Thơ, TP Đà Nẵng
Chương III: Thiết kế trò chơi học tập giáo dục môi trường cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi tại trường MN Tuổi Thơ, TP Đà Nẵng
Kết luận và kiến nghị
CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC TỔ CHỨC TCHT GDMT CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI
Lịch sử vấn đề nghiên cứu
1.1.1 Tình hình nghiên cứu tại Việt Nam Ở Việt Nam, có nhiều tác giả nghiên cứu về việc thiết kế và sử dụng trò chơi dạy học dưới các góc độ và các bộ môn khác nhau Điển hình là nghiên cứu của tác giả Phương Hà Quỳnh (2011) với đề tài: “Hiệu quả của việc GDMT cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi thông qua TCHT” Đề tài đã tiến hành khảo sát thực trạng GDMT cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi thông qua TCHT ở trường mầm non Qua đó, đề tài đã thử nghiệm 6 biện pháp GDMT cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi thông qua TCHT và tác giả đã đƣa ra kết luận rằng sau khi thử nghiệm đề tài, hiệu quả việc GDMT cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi thông qua TCHT ở trường mầm non tăng lên rõ rệt [10]
Đề tài nghiên cứu của Khiếu Thị Loan về “Hệ thống trò chơi GDMT cho trẻ trong dạy học bậc mầm non” đã làm rõ các vấn đề lý luận liên quan đến giáo dục môi trường Nghiên cứu này giới thiệu hệ thống trò chơi GDMT theo chủ đề và quy trình tổ chức các trò chơi này cho trẻ em trong bậc học mầm non Ngoài ra, một số tác giả khác như Phan Huỳnh Hoa cũng đã đóng góp vào lĩnh vực này.
Vũ Minh Hồng, Trương Kim Oanh, Phan Kim Liên, Lê Bích Ngọc đã để tâm 11 nghiên cứu biên soạn một số trò chơi và TCHT [11]
Trong tác phẩm "Trò chơi trẻ em", tác giả Nguyễn Ánh Tuyết đã nhấn mạnh tầm quan trọng của trò chơi trí tuệ trong việc kích thích hoạt động tư duy của trẻ Bà cũng giới thiệu nhiều trò chơi trí tuệ phù hợp cho trẻ em, giúp phát triển khả năng tư duy và sáng tạo.
Trần Thị Ngọc Trâm đã thiết kế một hệ thống TCHT nhằm phát triển khả năng khái quát hóa của trẻ mẫu giáo lớn [16]
Gần đây, nhiều luận văn và nghiên cứu đã chỉ ra tầm quan trọng của việc xây dựng và sử dụng trò chơi dạy học để khuyến khích sự tích cực của người học Th.s Trương Thị Xuân Huệ đã nghiên cứu cách tạo ra trò chơi giúp hình thành biểu tượng toán học cho trẻ em từ 5-6 tuổi, trong khi Th.s Hứa Thị Hạnh tập trung vào thiết kế và áp dụng trò chơi học tập để phát triển trí tuệ cho trẻ mẫu giáo nhỡ (4-5 tuổi) Những nghiên cứu này nhấn mạnh vai trò của trò chơi trong việc nâng cao khả năng học tập của trẻ.
6 một số biện pháp nhằm phát huy tính tích cực học tập của học sinh thông qua việc xây dựng và sử dụng TCHT.[3]
Tuy nhiên, các nghiên cứu hiện tại vẫn chưa tập trung vào việc thiết kế và sử dụng trò chơi dạy học cho quá trình nhận thức của trẻ, đặc biệt trong lĩnh vực giáo dục môi trường (GDMT).
1.1.2 Tình hình nghiên cứu trên thế giới
Tháng 5 năm 2012, tác giả Maria Goncharova đã nghiên cứu đề tài “Thiết kế một trò chơi cho trẻ em nhằm thúc đẩy ý thức bảo vệ môi trường” Nghiên cứu này kết hợp nghiên cứu trong phát triển của trẻ và chiến lƣợc giáo dục với các vấn đề liên quan đến môi trường thành một trò chơi khuyến khích học tập tích cực Dữ liệu cho nghiên cứu này được thu thập một cách định tính, giới thiệu các trẻ tham gia vào trò chơi môi trường và thu thập thông tin phản hồi của trẻ Một trò chơi giáo dục môi trường được tích hợp nhiều hình thức khác nhau sẽ đƣợc thiết kế dựa trên các dữ liệu thu thập đƣợc Các trò chơi nhằm mục đích để khám phá các khái niệm, các kịch bản, và các chiến lƣợc bảo vệ môi trường, khuyến khích trẻ em để trở thành thành viên tích cực trong việc bảo vệ hành tinh này và thúc đẩy hành vi có trách nhiệm với môi trường.[24]
Eleni Symeou (9/2011) đã nghiên cứu về "Trò chơi môi trường cho nhận thức môi trường của trẻ tại trường mầm non", nhấn mạnh rằng chơi là một mô phỏng cuộc sống Đối với trẻ em, chơi là phương tiện học tập qua việc tái hiện và lặp lại các trải nghiệm hàng ngày Trò chơi môi trường không chỉ nâng cao nhận thức về môi trường mà còn phát triển thái độ tích cực liên quan đến nó Các nghiên cứu đã khảo sát tiềm năng của các trò chơi môi trường trong việc giáo dục trẻ em.
Học tập vui tươi có thể phát triển nhận thức và hành động về môi trường cho trẻ nhỏ Nghiên cứu với 15 trẻ em mẫu giáo đã thực hiện 12 bài học giáo dục môi trường thông qua các hoạt động vui tươi Thái độ và kiến thức của trẻ về chất thải rắn được khảo sát trước và sau can thiệp Kết quả cho thấy trò chơi môi trường giúp trẻ học tích cực, tham gia và thu hút sự chú ý, từ đó thúc đẩy hành động bảo vệ môi trường.
Bảy trò chơi môi trường đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ các mục tiêu giáo dục mầm non về giáo dục môi trường Bài viết cũng đưa ra một số kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả của những trò chơi này.
Vào những năm 30 của thế kỷ XX, L.X Vygotsky đã phân tích vai trò của hoạt động chơi, đặc biệt là trò chơi mô phỏng, cho rằng chúng tạo ra vùng "cận phát triển", là điều kiện thuận lợi cho sự hình thành nhân cách Ông nhấn mạnh rằng "hoàn cảnh chơi" mang tính tưởng tượng giúp trẻ em phát triển khả năng trừu tượng hóa và thực hiện các quy tắc chơi như một hình thức rèn luyện phẩm chất ý chí và đạo đức Những luận điểm này mở ra hướng nghiên cứu mới về thiết kế trò chơi nhằm giáo dục trẻ, bao gồm cả giáo dục môi trường (GDMT) Nhiều nghiên cứu đã được thực hiện, như "GDMT cho trẻ trong trò chơi" của Đ.B Menđgieritxkaia Nhà sư phạm nổi tiếng I.A Komenxki cũng nhấn mạnh trò chơi như một hoạt động cần thiết, phù hợp với bản chất trẻ em, giúp phát triển toàn diện khả năng và mở rộng vốn hiểu biết của trẻ, trong đó có nội dung GDMT.
Nhà sư phạm người Đức I.B Bazedov (1782-1852) cho rằng trò chơi là một phương tiện hiệu quả trong dạy học Ông đã phát triển hệ thống trò chơi giáo dục bao gồm các hoạt động như trò chơi gọi tên, trò chơi phát triển kỹ năng khái quát tên gọi của cá thể, trò chơi đoán từ trái nghĩa và điền từ còn thiếu Theo Bazedov, những trò chơi này không chỉ mang lại niềm vui cho người học mà còn giúp phát triển năng lực trí tuệ của họ.
Vào những năm 30-40-60 của thế kỷ XX, vấn đề sử dụng trò chơi dạy học trên
Trong công trình của R.I Giucovxkaia, VR Bexpalova và E.I Udalsova, vai trò của "tiết học" được nâng cao thông qua việc áp dụng dạy học bằng trò chơi R.I Giucovxkaia nhấn mạnh tiềm năng và lợi thế của các "tiết học" dưới hình thức TCHT, coi đây là một phương pháp dạy học hiệu quả giúp người học tiếp thu tri thức mới Bà đã phát triển một số "tiết học – trò chơi" và đưa ra các yêu cầu cần thiết khi thiết kế chúng.
Chưa có nghiên cứu nào tập trung vào thiết kế và ứng dụng trò chơi trong quá trình nhận thức của trẻ, đặc biệt là trong lĩnh vực nhận thức về môi trường.
Các khái niệm công cụ
Môi trường là tổng hợp các yếu tố bao quanh một vật thể và có mối quan hệ với vật thể đó Thuật ngữ này đã được sử dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực và phạm vi khác nhau Mọi yếu tố vật chất, bao gồm cả vật sống và không sống, đều tồn tại và biến đổi trong môi trường Do đó, khi đề cập đến môi trường, chúng ta đang nói về môi trường của một đối tượng cụ thể.
Môi trường sống, theo Lê Văn Khoa (1995), là tổng hợp các điều kiện bên ngoài ảnh hưởng đến đời sống và sự phát triển của các cơ thể sống Hoàng Đức Nhuận (2000) định nghĩa môi trường là tất cả các yếu tố xung quanh sinh vật, bao gồm cả yếu tố vô sinh và hữu sinh, tác động trực tiếp hoặc gián tiếp đến sự tồn tại, sinh trưởng và phát triển của chúng Đối với con người, môi trường sống không chỉ quan trọng mà còn bao hàm nhiều nội dung hơn, bao gồm các điều kiện vật lý, hóa học, sinh học và xã hội ảnh hưởng đến sự sống và phát triển của cá nhân cũng như cộng đồng.
Môi trường, theo định nghĩa của UNESCO năm 1981, bao gồm tất cả các hệ thống tự nhiên và nhân tạo mà con người sinh sống Con người sử dụng lao động để khai thác tài nguyên thiên nhiên và nhân tạo nhằm đáp ứng nhu cầu của mình.
Môi trường có thể được hiểu là tổng thể các hệ thống tự nhiên và xã hội do con người tạo ra, với mối quan hệ chặt chẽ giữa chúng Môi trường không chỉ bao quanh con người mà còn ảnh hưởng đến đời sống sản xuất, sự tồn tại và phát triển của cả con người lẫn thiên nhiên.
Giáo dục là quá trình truyền đạt kiến thức, kỹ năng và thói quen từ thế hệ này sang thế hệ khác thông qua giảng dạy, đào tạo, hoặc nghiên cứu Nó có thể diễn ra dưới sự hướng dẫn của người khác hoặc thông qua tự học Mọi trải nghiệm có ảnh hưởng đến cách suy nghĩ, cảm nhận, hoặc hành động của con người đều có thể được coi là giáo dục Giáo dục thường được phân chia thành các giai đoạn như giáo dục tuổi ấu thơ, giáo dục tiểu học, giáo dục trung học, và giáo dục đại học.
1.2.3 Khái niệm “Giáo dục môi trường ”
GDMT là một phần quan trọng trong giáo dục nhân cách và đạo đức, thuộc lĩnh vực liên ngành Đây là một sự nghiệp toàn cầu, gắn liền với trách nhiệm của mỗi quốc gia và từng cá nhân.
Giáo dục môi trường (GDMT) được định nghĩa theo nhiều cách khác nhau, nhưng tất cả đều nhất quán trong việc nhấn mạnh rằng GDMT là một quá trình liên tục nhằm nâng cao nhận thức, thái độ và trách nhiệm của người học, đồng thời khuyến khích họ hành động cụ thể để giải quyết các vấn đề môi trường.
Dựa trên tài liệu của bộ giáo dục và đào tạo chương trình phát triển Liên hợp quốc
Khái niệm "GDMT" được hình thành vào năm 1998, đề cập đến quá trình phát triển nhận thức và sự quan tâm của người học đối với các vấn đề môi trường Điều này bao gồm việc trang bị kiến thức, hình thành thái độ, hành vi và trách nhiệm để cá nhân cũng như tập thể có thể đưa ra các giải pháp hiệu quả nhằm giải quyết các vấn đề môi trường hiện tại và lâu dài.
1.2.4 Khái niệm “Giáo dục môi trường cho trẻ mầm non”
GDMT là một quá trình dài hạn, bắt đầu từ khi trẻ em nhận thức về môi trường Việc giáo dục môi trường cho trẻ mầm non đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành những hành vi tích cực và trách nhiệm bảo vệ môi trường trong suốt cuộc đời Bắt đầu từ những năm đầu đời, GDMT giúp trẻ phát triển nhận thức và hành vi tốt đối với môi trường xung quanh.
Khái niệm “Giáo dục môi trường cho trẻ mầm non” đề cập đến quá trình phát triển nhận thức cơ bản về môi trường cho trẻ, nhằm khuyến khích sự quan tâm và trách nhiệm đối với thiên nhiên.
Mười vấn đề môi trường phù hợp với lứa tuổi được thể hiện qua kiến thức, thái độ, kỹ năng và hành vi của trẻ đối với môi trường xung quanh Những yếu tố này đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành nhận thức và hành động của trẻ em về bảo vệ môi trường Việc giáo dục trẻ về các vấn đề môi trường không chỉ giúp nâng cao ý thức mà còn khuyến khích hành động tích cực trong việc bảo vệ thiên nhiên.
Trò chơi là hoạt động tự nhiên và thiết yếu, giúp thỏa mãn nhu cầu giải trí của con người Nó cũng là phương pháp giáo dục thực hành hiệu quả nhất trong việc hình thành nhân cách và trí tuệ cho trẻ em.
Vui chơi đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của trẻ em, giúp hình thành tri thức, kỹ năng và thái độ sống Theo các nhà tâm lý học, trẻ khi mới sinh ra giống như những ngôi nhà trống, chưa có "đồ đạc tinh thần" Qua hoạt động vui chơi và học tập, trẻ em dần xây dựng thế giới nội tâm phong phú của mình.
Trò chơi là hoạt động thiết yếu cho trẻ, đáp ứng nhu cầu vận động tích cực và giúp trẻ thư giãn, bồi bổ sức khỏe và tinh thần Qua việc chơi, trẻ không chỉ thỏa mãn nhu cầu giao lưu mà còn hình thành động cơ khám phá và hiểu biết về thế giới xung quanh.
Trò chơi trẻ em là hoạt động tâm lý có cấu trúc, giúp trẻ phản ánh sáng tạo các sự vật và hiện tượng xung quanh Thông qua việc áp dụng tri thức và kinh nghiệm, trẻ em phát triển những nét tâm lý cơ bản và nhân cách toàn diện một cách độc đáo và tự do.
1.2.6 Khái niệm “Trò chơi học tập”
Trong tâm lí học đại cương và giáo dục học trẻ em đưa ra khái niệm TCHT như sau:
Đặc điểm tâm sinh lý và đặc điểm lĩnh hội tri thức về môi trường của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi
1.3.1 Đặc điểm sinh lý của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi
Bước vào giai đoạn 5-6 tuổi, trẻ em phát triển mạnh mẽ cả về số lượng và chất lượng Hệ thần kinh của trẻ mẫu giáo ở độ tuổi này tương đối phát triển, với hệ thần kinh trung ương và ngoại biên đã hoàn thiện, giúp cải thiện chức năng phân tích và tổng hợp của vỏ não Số lượng phản xạ có điều kiện ngày càng tăng, và tốc độ hình thành phản xạ này cũng phát triển nhanh chóng Do đó, trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi có sự phát triển vượt trội về thể chất, trí tuệ và tính khéo léo.
Hệ thần kinh của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi phát triển mạnh mẽ, với khả năng tập trung vào một đối tượng trong 25-30 phút Giai đoạn này chứng kiến sự gia tăng đáng kể của tư duy bằng từ và ngôn ngữ bên trong, cho phép trẻ đạt được chức năng khái quát gần như người lớn Với vốn từ phong phú từ 2500-4000 từ, trẻ có khả năng giao tiếp hiệu quả với người lớn và phát âm đúng ngữ pháp hơn, mở ra khả năng học đọc và viết.
Cơ quan phân tích thính giác của trẻ em đang phát triển mạnh mẽ, giúp trẻ thu nhận và phân biệt âm thanh tốt hơn, từ đó nhớ và kể lại chi tiết các sự việc đã nghe Điều này cho phép trẻ phát triển khả năng định hướng không gian qua việc nhận biết nguồn âm thanh Đồng thời, cơ quan phân tích thị giác cũng cải thiện, với bán kính cầu mắt tăng và độ đàn hồi của thủy tinh thể giảm, giúp trẻ 5 tuổi phân biệt nhiều màu sắc và trẻ 6 tuổi có khả năng kể lại hình ảnh đã thấy Nhờ đó, trẻ có thể phân loại đồ vật theo màu sắc, kích thước, hình dạng, và đếm số lượng nhóm đồ vật bằng mắt mà không cần nhìn trực tiếp Cơ quan phân tích xúc giác cũng đóng vai trò quan trọng trong việc nhận thức thế giới xung quanh, góp phần tạo ra các phản ứng, đặc biệt là phản ứng tự vệ.
Cảm giác và xúc giác của trẻ em phát triển theo độ tuổi, với trẻ 6 tuổi có khả năng phân biệt tính chất bề mặt của vật khi chạm vào Điều này rất quan trọng cho hoạt động vui chơi của trẻ mẫu giáo từ 5-6 tuổi.
Sự phát triển toàn diện của hệ vận động giúp trẻ tham gia vào các hoạt động vui chơi, đặc biệt là trò chơi vận động Xương chứa nhiều chất hữu cơ hơn vô cơ, với độ mềm dẻo cao và ít bị gãy nhờ vào cấu trúc có nhiều mạch máu và màng xương dày Các đoạn cong của cột sống chưa cố định, có thể ảnh hưởng đến tư thế sau này Bộ xương tiếp tục phát triển mạnh với sự xuất hiện của các trung tâm cốt hóa mới, trong khi các xương dài dày thêm nhờ vào việc sắp xếp mô xương Ở độ tuổi này, sợi cơ còn mảnh và lực cơ co yếu, khiến trẻ dễ mệt mỏi khi hoạt động Từ 6 tuổi, cơ bàn tay và ngón tay phát triển, trẻ có khả năng thực hiện các động tác khó như cầm bút và mặc quần áo, nhưng trương lực cơ duỗi vẫn yếu hơn cơ gập, dẫn đến khó khăn trong việc ngồi thẳng lâu.
Chức năng vận động của trẻ em phát triển nhanh chóng, với sự phối hợp ngày càng cao giữa các hoạt động Điều này dẫn đến những hoạt động phức tạp hơn và sự phát triển của cơ xương, giúp cơ thể trẻ dài ra.
Giai đoạn 5-6 tuổi là thời điểm mà chức năng của các cơ quan hoàn thiện, với sự phát triển nhanh chóng của hệ thống cơ xương và hệ thống thần kinh trung ương Trẻ em trong độ tuổi này tiếp thu giáo dục tốt và dễ bị ảnh hưởng bởi các tác động từ môi trường Mọi sai sót trong tổ chức hoạt động cho trẻ có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển tâm lý và sinh lý sau này Do đó, giáo viên và người lớn cần tổ chức các hoạt động và trò chơi phù hợp với đặc điểm phát triển của trẻ, nhằm đảm bảo sự phát triển toàn diện cho trẻ.
1.3.2 Đặc điểm tâm lý của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi
Nhà tâm lý học V.X Mukhina đã nghiên cứu tâm lý học trẻ em và kết luận rằng độ tuổi mẫu giáo lớn từ 5 đến 6 tuổi là giai đoạn cuối cùng của trẻ em trong lứa tuổi này.
Trong giai đoạn mầm non, đặc điểm tâm lý của trẻ được hình thành và phát triển mạnh mẽ dưới sự giáo dục của người lớn Trẻ 5-6 tuổi bắt đầu định hướng tốt hơn vào các thuộc tính và quan hệ bên ngoài, như màu sắc, hình dạng, âm thanh, độ lớn, sức nặng và nhiệt độ, giúp việc khám phá thế giới xung quanh trở nên dễ dàng hơn Hệ thống tín hiệu thứ hai phát triển mạnh mẽ, góp phần vào việc phân tích và làm cho cảm xúc của trẻ trở nên chính xác hơn Cảm giác và tri giác của trẻ cũng phát triển tích cực, với sự nhạy cảm cao giúp quá trình nhận thức diễn ra hiệu quả Trẻ biết quan sát một cách có kế hoạch, khả năng định hướng không gian và thời gian được cải thiện, tạo điều kiện thuận lợi cho việc tham gia vào các hoạt động vui chơi Khả năng tri giác tranh vẽ và âm thanh cũng trở nên tốt hơn.
Bước vào giai đoạn 5-6 tuổi, trẻ phát triển tư duy trực quan hình tượng lên một mức độ mới, đó là tư duy trực quan sơ đồ Kiểu tư duy này giúp trẻ phản ánh các mối quan hệ khách quan mà không bị ảnh hưởng bởi ý muốn cá nhân Tư duy trực quan sinh động cho phép trẻ tiếp thu tri thức khái quát, đánh dấu bước phát triển quan trọng trong tư duy của trẻ, tạo điều kiện thuận lợi cho việc tham gia vào các trò chơi, đặc biệt là trò chơi học tập Đây cũng là cầu nối chuyển đổi từ tư duy hình tượng sang tư duy logic, mở ra hướng phát triển mới cho trẻ.
Trẻ em 5-6 tuổi có sự phát triển tư duy và trí tưởng tượng một cách sáng tạo và phong phú, với phần lớn các ý tưởng xuất phát từ những tưởng tượng không chủ định.
Trẻ em thường có trí tưởng tượng mạnh mẽ, nhưng do kinh nghiệm sống còn hạn chế, nên khả năng tạo ra hình ảnh phong phú chưa phát triển Những sản phẩm từ trí tưởng tượng của trẻ thường không hợp lý, phản ánh sự chưa hoàn thiện trong tư duy logic Trong giai đoạn này, trẻ sử dụng trí tưởng tượng để thỏa mãn nhu cầu khám phá thế giới xung quanh.
Trí nhớ có chủ định phát triển mạnh mẽ trong giai đoạn 5-6 tuổi, thay thế dần trí nhớ không chủ định Trong giai đoạn này, trí nhớ từ ngữ trở nên quan trọng, giúp trẻ tích lũy kinh nghiệm đáng kể Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho việc học tập ở trường phổ thông sau này.
Trò chơi đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển các quá trình tâm lý nhận thức của trẻ, không chỉ giúp củng cố và mở rộng biểu tượng đã có mà còn cung cấp tri thức mới Qua việc chơi, trẻ phát triển cảm giác, tri giác, trí thức, tư duy, tưởng tượng và ngôn ngữ, góp phần hình thành nền tảng vững chắc cho sự phát triển toàn diện.
Khi trẻ tham gia vào các trò chơi, chúng củng cố và chính xác hóa các chuẩn cảm giác về hình dạng, kích thước và màu sắc, giúp trẻ dễ dàng thực hiện các hành động chơi Trò chơi cũng hình thành tính có chủ định trong quá trình tri giác, chú ý và trí nhớ, thay thế trí nhớ không chủ định Qua trò chơi, trí tưởng tượng của trẻ được phát triển mạnh mẽ, khi chúng học cách thay thế đồ vật và tạo ra các hoàn cảnh tưởng tượng để thực hiện hành động chơi Trẻ cũng suy nghĩ về cách thức thực hiện hành động chơi, sử dụng vật thay thế, và học cách giải quyết nhiệm vụ, tìm kiếm phương tiện phù hợp nhất để thực hiện dự định của mình Điều này góp phần phát triển tư duy của trẻ một cách mạnh mẽ.
Những vấn đề chung về GDMT cho trẻ mẫu giáo
1.4.1 Mục tiêu GDMT cho trẻ mẫu giáo
Các quốc gia xây dựng các mục tiêu giáo dục môi trường (GDMT) riêng biệt, phù hợp với đặc điểm độ tuổi, trình độ nhận thức và khả năng hành động của từng cấp bậc Những mục tiêu này tập trung vào việc khuyến khích hành động tích cực của cá nhân và tập thể nhằm cải thiện chất lượng môi trường.
Chỉ thị 36/CT-TƯ ngày 25/06/1998 của Bộ Chính trị nhấn mạnh tầm quan trọng của công tác bảo vệ môi trường (BVMT) trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước Trong đó, giáo dục môi trường được xác định là giải pháp hàng đầu, với mục tiêu thường xuyên tuyên truyền và xây dựng thói quen, nếp sống cũng như phong trào quần chúng nhằm nâng cao nhận thức và hành động BVMT.
Vì vậy, GDMT cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi nói riêng và trẻ mầm non nói chung hướng tới các mục tiêu sau:
Hình thành biểu tượng về môi trường sống giúp trẻ nhận thức rõ hơn về mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên Việc giáo dục trẻ về bảo vệ môi trường cần phù hợp với độ tuổi và đặc điểm tâm sinh lý của các em, nhằm tạo ra ý thức bảo vệ môi trường từ sớm.
- Giáo dục trẻ bước đầu có ý thức quan tâm đến các vấn đề về môi trường, nhận biết được trách nhiệm trong việc bảo vệ môi trường
Hình thành kỹ năng bảo vệ và gìn giữ môi trường là cần thiết, giúp trẻ em có cách ứng xử tích cực trong việc giải quyết các vấn đề môi trường Bước đầu, các em cần phát triển thói quen bảo vệ môi trường phù hợp với lứa tuổi của mình.
Các mục tiêu này có mối liên hệ chặt chẽ, bắt đầu từ việc cung cấp tri thức cơ bản về thế giới xung quanh cho trẻ, nhằm hình thành cảm xúc và tình cảm tích cực với môi trường Điều này tạo điều kiện cho trẻ có cơ hội trải nghiệm và rèn luyện các hành vi, thói quen đúng đắn trong mối quan hệ với môi trường xung quanh.
1.4.2 Nội dung GDMT cho trẻ mẫu giáo
Môi trường sinh thái tập trung vào con người và bao gồm các loại môi trường cụ thể như môi trường sinh vật, môi trường nước, môi trường không khí, ánh sáng, khí hậu, cùng với môi trường đất, sỏi đá và môi trường kinh tế xã hội.
Nội dung GDMT cho trẻ mẫu giáo theo các lĩnh vực nhƣ sau:
- Lĩnh vực 1: Môi trường sinh vật (động vật, thực vật)
+ Sự thích nghi của động, thực vật với môi trường sống
+ Sự da dạng sinh học và sự thống nhất của nó
+ Mối quan hệ giữa con người với động, thực vật
+ Sự ô nhiễm môi trường do tác động của con người đến động, thực vật
+ Bảo vệ tài nguyên môi trường sinh vật
- Lĩnh vực 2: Môi trường nước (nước ngầm, nước sông hồ, nước biển)
Nước trong tự nhiên có nhiều loại với đặc điểm và tính chất khác nhau, đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái Mối quan hệ giữa con người và động, thực vật với môi trường nước là rất chặt chẽ, vì nước không chỉ cung cấp sinh kế mà còn duy trì sự sống cho các loài Việc hiểu rõ về các loại nước và ảnh hưởng của chúng đến đời sống sẽ giúp nâng cao ý thức bảo vệ môi trường.
+ Bảo vệ môi trường nước
- Lĩnh vực 3: Môi trường không khí
+ Hình thành biểu tƣợng cho trẻ về không khí
+ Mối quan hệ giữa con người và môi trường không khí
+ Ô nhiễm môi trường không khí
+ Bảo vệ môi trường không khí
- Lĩnh vực 4: Môi trường đất (đất, cát, sỏi, đá, các khoáng sản…)
+ Hình thành biểu tƣợng về các loại đất và các vật thể rắn khác (đất, cát, sỏi đá, các khoáng sản) có trên Trái Đất
+ Mối quan hệ giữa con người, các sinh vật và môi trường đất
+ Bảo vệ môi trường đất
Lĩnh vực 5: Môi trường kinh tế - xã hội bao gồm nhiều khía cạnh quan trọng như môi trường đô thị và nông thôn, môi trường gia đình, môi trường sản xuất, môi trường học đường, môi trường chính trị - xã hội, cùng với môi trường văn hóa - giáo dục và văn hóa - lịch sử Những yếu tố này ảnh hưởng sâu sắc đến sự phát triển bền vững và chất lượng cuộc sống của cộng đồng.
+ Có biểu tượng về môi trường kinh tế- xã hội
+ Mối quan hệ giữa con người và môi trường kinh tế- xã hội
+ Những ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường kinh tế- xã hội
+ Bảo vệ môi trường văn hóa xã hội
1.4.3 Phương pháp GDMT cho trẻ mẫu giáo
Trong giáo dục, phương pháp là cách thức tương tác giữa giáo viên và học sinh nhằm đạt được các mục tiêu giáo dục như tiếp thu tri thức, phát triển kỹ năng, hình thành thói quen, nâng cao năng lực, và xây dựng phẩm chất đạo đức cũng như thói quen hành vi.
Phương pháp giáo dục môi trường (GDMT) cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi được xem là một hoạt động gắn bó giữa giáo viên và trẻ, nhằm phát triển hiểu biết sơ đẳng về môi trường Điều này thể hiện qua kiến thức, thái độ, kỹ năng, hành vi và trách nhiệm của trẻ đối với môi trường xung quanh Để GDMT đạt hiệu quả, cần lựa chọn phương pháp giáo dục phù hợp với độ tuổi, khả năng nhận thức và tình cảm của trẻ Việc xác định các phương pháp GDMT phải dựa trên các cơ sở khoa học nhất định.
1.4.4 Hình thức GDMT cho trẻ mẫu giáo
Việc giáo dục mầm non không nên tách rời mà cần được tích hợp vào toàn bộ quá trình chăm sóc và giáo dục trẻ Theo quan điểm hiện đại, giáo dục trẻ mầm non được xem là một quá trình phát triển toàn diện.
Các tổ chức đã triển khai nhiều hoạt động phong phú và hấp dẫn cho trẻ, nhằm mục đích giáo dục môi trường (GDMT) Mục tiêu không chỉ là cung cấp kiến thức và hình thành thái độ tích cực với môi trường, mà còn quan trọng hơn là phát triển kỹ năng, hành vi và thói quen bảo vệ môi trường phù hợp với lứa tuổi của trẻ Do đó, việc phân loại hình thức GDMT dựa trên dạng hoạt động là rất hợp lý.
GDMT cho trẻ mầm non được tích hợp vào các hoạt động cơ bản như học tập, vui chơi, hoạt động ngoài trời, tham quan, sinh hoạt hằng ngày và lễ hội.
GDMT cho trẻ ở trường mầm non có thể được thực hiện qua nhiều hình thức đa dạng như hoạt động ngoài trời, hoạt động học tập, hoạt động vui chơi và hoạt động tham quan.
1.4.5 Điều kiện GDMT cho trẻ mẫu giáo
Quá trình giáo dục nói chung và giáo dục môi trường (GDMT) cho trẻ em nói riêng là sự phát triển toàn diện của trẻ từ khi sinh ra cho đến khi hình thành nhân cách Trẻ em cần tiếp xúc với môi trường tự nhiên và xã hội, học cách thích ứng thông qua việc khám phá các sự vật, hiện tượng và mối quan hệ xung quanh Sự hỗ trợ từ người lớn là cần thiết để giúp trẻ vượt qua khó khăn và tạo cơ hội phát triển tốt hơn GDMT cho trẻ mầm non bị ảnh hưởng trực tiếp bởi các yếu tố liên quan như trẻ em, tập thể trẻ, môi trường vật chất, giáo viên và phụ huynh.
TUỔI TRƯỜNG MN TUỔI THƠ THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG
1.3.1 Đặc điểm sinh lý của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi
Bước vào giai đoạn 5-6 tuổi, trẻ em trải qua sự phát triển mạnh mẽ về cả số lượng và chất lượng, với các chức năng cơ thể dần hoàn thiện Hệ thần kinh của trẻ mẫu giáo ở độ tuổi này tương đối phát triển, với sự biến hóa của hệ thần kinh trung ương và ngoại biên Chức năng phân tích và tổng hợp của vỏ não đã hoàn thiện, dẫn đến sự gia tăng số lượng và tốc độ hình thành các phản xạ có điều kiện Do đó, thể chất, trí tuệ và tính khéo léo của trẻ 5-6 tuổi phát triển vượt trội.
Hệ thần kinh của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi phát triển mạnh mẽ, thể hiện qua khả năng tập trung vào một đối tượng trong 25-30 phút Giai đoạn này, vai trò của hệ thống tín hiệu thứ hai gia tăng, giúp trẻ phát triển tư duy bằng từ và ngôn ngữ bên trong Chức năng khái quát của trẻ đạt gần mức người lớn, cho phép trẻ học đọc và viết Vốn từ vựng phong phú, trẻ có thể sử dụng khoảng 2500-4000 từ, phát âm đúng ngữ pháp và giao tiếp hiệu quả với người lớn.
Cơ quan phân tích thính giác của trẻ đang phát triển, giúp trẻ ngày càng thu nhận và phân biệt âm thanh tốt hơn, nhớ và kể lại chi tiết các sự việc đã nghe Điều này cho phép trẻ định hướng trong không gian thông qua việc nhận biết nguồn âm thanh Đồng thời, cơ quan phân tích thị giác cũng phát triển, với bán kính cầu mắt lớn hơn và độ đàn hồi của thủy tinh thể giảm dần Trẻ 5 tuổi có khả năng phân biệt nhiều màu sắc, trong khi trẻ 6 tuổi có thể kể lại hình ảnh đã nhìn thấy, giúp trẻ phân loại và nhóm đồ vật theo màu sắc, kích thước, hình dạng và độ dài Ngoài ra, trẻ còn có khả năng đếm số lượng đồ vật bằng mắt mà không cần nhìn trực tiếp vào chúng Cơ quan phân tích xúc giác đóng vai trò quan trọng trong việc nhận thức thế giới xung quanh, tạo ra phản ứng, đặc biệt là phản ứng tự vệ để bảo vệ cơ thể.
Cảm giác và xúc giác của trẻ em phát triển theo độ tuổi, với trẻ 6 tuổi có khả năng phân biệt tính chất bề mặt của vật khi chạm vào Kỹ năng này đóng vai trò quan trọng trong hoạt động vui chơi của trẻ mẫu giáo từ 5 đến 6 tuổi.
Sự phát triển toàn diện của hệ vận động giúp trẻ tham gia vào các hoạt động vui chơi, đặc biệt là trò chơi vận động Xương chứa nhiều chất hữu cơ và nước, khiến chúng mềm và dễ chun giãn, đồng thời có khả năng hồi phục nhanh khi bị gãy nhờ vào cấu trúc có nhiều mạch máu Cột sống của trẻ vẫn còn nhiều sụn, ảnh hưởng đến tư thế sau này Bộ xương tiếp tục phát triển với sự xuất hiện của các trung tâm cốt hóa mới, trong khi các xương dài dày thêm Ở độ tuổi này, trẻ có cơ bắp còn yếu và dễ mệt mỏi khi tập luyện, nhưng từ 6 tuổi trở đi, trẻ có thể thực hiện những động tác khó như cầm bút và mặc quần áo, mặc dù trương lực cơ duỗi vẫn thấp hơn so với cơ gập, khiến trẻ khó ngồi thẳng lâu.
Chức năng vận động của trẻ em phát triển nhanh chóng, với sự phối hợp ngày càng tốt hơn giữa các hoạt động, dẫn đến khả năng thực hiện các hoạt động phức tạp Sự phát triển của cơ xương cũng góp phần làm cho cơ thể trẻ dài ra.
Trong giai đoạn 5-6 tuổi, chức năng các cơ quan của trẻ hoàn thiện dần, với sự phát triển nhanh chóng của hệ thống cơ xương và thần kinh trung ương Trẻ tiếp thu giáo dục tốt và chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ môi trường xung quanh Mọi sai sót trong tổ chức hoạt động cho trẻ có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển tâm lý và sinh lý sau này Do đó, giáo viên và người lớn cần tổ chức các hoạt động và trò chơi phù hợp với đặc điểm phát triển của trẻ, nhằm đảm bảo sự phát triển toàn diện cho trẻ.
1.3.2 Đặc điểm tâm lý của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi
Nhà tâm lý học V.X Mukhina đã nghiên cứu tâm lý học trẻ em và kết luận rằng độ tuổi mẫu giáo lớn từ 5 đến 6 tuổi là giai đoạn cuối cùng trong sự phát triển của trẻ em.
Trong giai đoạn mầm non, những cấu trúc tâm lý của trẻ đã hình thành và được hoàn thiện thông qua sự giáo dục của người lớn, giúp xây dựng nhân cách ban đầu Trẻ 5-6 tuổi phát triển mạnh mẽ khả năng nhận cảm, với sự định hướng tốt hơn vào các thuộc tính bên ngoài như màu sắc, hình dạng, âm thanh, và nhiệt độ Điều này giúp trẻ đánh giá chính xác hơn về thế giới xung quanh, đồng thời phát triển hệ thống tín hiệu thứ hai, nâng cao khả năng phân tích và cảm xúc Sự nhạy cảm của giác quan và tính linh hoạt của chúng thúc đẩy quá trình nhận thức tích cực, cho phép trẻ quan sát một cách có kế hoạch và hệ thống Khả năng định hướng không gian và thời gian cũng được cải thiện, tạo điều kiện thuận lợi cho trẻ tham gia vào các hoạt động vui chơi, cùng với khả năng tri giác tranh vẽ và âm thanh ngày càng tốt hơn.
Bước vào giai đoạn 5-6 tuổi, tư duy trực quan hình tượng của trẻ phát triển mạnh mẽ, đặc biệt là tư duy trực quan sơ đồ Kiểu tư duy này giúp trẻ phản ánh các mối quan hệ khách quan mà không phụ thuộc vào ý muốn cá nhân Tư duy trực quan sinh động cho phép trẻ tiếp thu tri thức khái quát, đánh dấu một bước tiến quan trọng trong sự phát triển tư duy của trẻ, tạo điều kiện thuận lợi để tham gia các trò chơi, đặc biệt là trò chơi học tập Đây cũng là cầu nối giữa tư duy hình tượng và tư duy logic mới, đánh dấu sự chuyển biến chất lượng trong quá trình tư duy của trẻ.
Trẻ em 5-6 tuổi phát triển tư duy và trí tưởng tượng một cách sáng tạo và phong phú, thường xuyên thể hiện những ý tưởng không chủ định Điều này đặc biệt quan trọng trong việc hình thành khả năng sáng tạo của trẻ.
Trẻ em thường có trí tưởng tượng mạnh mẽ nhưng còn hạn chế do kinh nghiệm sống còn ít ỏi Điều này dẫn đến việc những hình ảnh và ý tưởng mà trẻ tạo ra chưa phong phú và hợp lý, vì tư duy logic của trẻ chưa phát triển đầy đủ Trong giai đoạn này, trẻ sử dụng trí tưởng tượng để thỏa mãn nhu cầu khám phá thế giới xung quanh.
Trí nhớ có chủ định bắt đầu thay thế trí nhớ không chủ định từ giai đoạn 5-6 tuổi, khi trí nhớ từ ngữ trở nên quan trọng Điều này giúp trẻ tích lũy kinh nghiệm ngày càng phong phú, tạo nền tảng thuận lợi cho việc học tập tại trường phổ thông sau này.
Trò chơi đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển các quá trình tâm lý và nhận thức của trẻ Nó không chỉ giúp củng cố và mở rộng kiến thức hiện có mà còn cung cấp tri thức mới, đồng thời phát triển cảm giác, tri giác, tư duy, tưởng tượng và ngôn ngữ của trẻ.
Khi tham gia trò chơi, trẻ củng cố và chính xác hóa các chuẩn cảm giác về hình dạng, kích thước và màu sắc, giúp trẻ thực hiện hành động chơi một cách dễ dàng Trò chơi thúc đẩy tính có chủ định trong quá trình tri giác, chú ý và trí nhớ, thay thế trí nhớ không chủ định Đồng thời, trí tưởng tượng của trẻ được phát triển mạnh mẽ khi học cách thay thế đồ vật và tạo ra hoàn cảnh tưởng tượng để thực hiện hành động chơi Qua đó, trẻ suy nghĩ về các thao tác chơi, tìm kiếm phương tiện thích hợp để giải quyết nhiệm vụ, từ đó phát triển tư duy một cách mạnh mẽ.