TRƯỜNG ĐẠI HỌC VĂN HOÁ HÀ NỘI KHOA VĂN HOÁ DÂN TỘC THIỂU SỐ ********************** HOÀNG MAI LAN TÊN ĐỀ TÀI: TANG LỄ CỦA NGƯỜI THÁI VỚI VẬN ĐỘNG XÂY DỰNG ĐỜI SỐNG VĂN HOÁ MỚI Ở BẢN MO, THỊ Xà MƯỜNG LAY, TỈNH ĐIỆN BIÊN KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN VĂN HOÁ CHUYÊN NGÀNH VĂN HOÁ DÂN TỘC THIỂU SỐ Mà SỐ: 608 HÀ NỘI: 06/2009 Môc lôc Mở đầu 1.Lý chọn đề tài Lịch sử nghiên cứu vấn đề 3 Nhiệm vụ mục đích nghiên cứu Phạm vi đối tượng nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu 6 Đóng góp đề tài Bố cục khóa luận Chương Khái quát môi trường tự nhiên môi trường xã hội Mo, thị xã Mường Lay, tỉnh Điện Biên 1.1 Khái quát môi trường tự nhiên Mo, thị xã Mường Lay, tỉnh Điện Biên 1.2 Khái quát môi trường xã hội Mo, thị xã Mường Lay, tỉnh Điện Biên 1.3 Khái quát người Thái Mo, thị xã Mường Lay, tỉnh Điện Biên 10 1.4 Ảnh hưởng môi trường tới đời sống văn hóa người Thái Mo, thị xã Mường Lay, tỉnh Điện Biên 16 Chương Tang lễ người Thái trắng Mo, thị xã Mường Lay, tỉnh Điện Biên 19 2.1 Quan niệm người Thái giới bên người chết 19 2.2.Tang lễ người Thái trắng Mo, thị xã Mường Lay, tỉnh Điện Biên 21 2.2.1 Chuẩn bị cho người tắc thở 21 2.2.2 Nhập quan tài 24 2.2.3 Nghi thức mở tang 29 2.2.4 Lễ tung trứng tìm nơi đào huyệt 33 2.2.5 Tiễn đưa hồn 33 2.2.5.1 Chuẩn bị mâm lễ để tiễn đưa hồn 33 2.2.5.2 Quám cáo xống cốn tai táy đón 35 2.2.5.3 Lễ bók ngái lng – khai khin 35 2.2.6 Các thủ tục đưa tang chôn cất 36 2.2.7 Các thủ tục sau chôn cất 42 2.3 So sánh tang lễ người Thái trắng Mo, thị xã Mường Lay, tỉnh Điện Biên với tang lễ ngành Thái khác 48 Chương Ảnh hưởng tang lễ việc xây dựng đời sống văn hóa Mo, thị xã Mường Lay, tỉnh Điện Biên số giải pháp bảo tồn, phát huy giá trị thời đại 50 3.1 Định hướng Đảng Nhà nước tổ chức tang lễ 50 3.2 Những giá trị tang lễ người Thái trắng Mo, thị xã Mường Lay, tỉnh Điện Biên 51 3.2.1 Về giá trị văn hóa 51 3.2.2 Về giá trị lịch sử 55 3.2.3 Về mặt hạn chế, hủ tục 3.3 Thực trạng tang lễ người Thái trắng Mo, thị xã Mường Lay, tỉnh Điện Biên 56 3.4 Một số biện pháp bảo tồn phát huy giá trị tang lễ thời đại nay58 3.4.1 Phương hướng bảo tồn, phát huy yếu tố tích cực tang lễ 58 3.4.2 Một số giải pháp nhằm bảo tồn, phát huy yếu tố tích cực tang lễ người Thái Mo, thị xã Mường Lay, tỉnh Điện Biên 59 Kết luận 63 Phụ lục 66 Những người cung cấp tư liệu 103 Tài liệu tham khảo 104 Mở đầu Lý chọn đề tài Nớc ta có 54 dân tộc anh em, nét chung văn hóa, dân tộc lÃnh thổ nớc ta có sắc thái riêng làm cho văn hóa nớc ta đa dạng, thống giàu sắc Điểm tạo khác biệt phong tục tập quán tộc ngời Các di sản văn hóa hệ trớc để lại, hệ sau có trách nhiệm phải tìm hiểu để từ có ý thức tôn trọng, giữ gìn phát huy nã Tang lƠ chiÕm mét vÞ trÝ quan träng đời sống văn hóa Việt Nam nói chung tộc ngời nói riêng gắn liền với đời sống tâm linh, hình thức sinh hoạt văn hóa cộng đồng Trong vòng xoáy phát triển kinh tế, xà hội, văn hóa quốc gia, dân tộc hay cộng đồng tộc ngời có biến đổi mạnh mẽ trình tiếp xúc giao lu văn hóa dân tộc Trong trình đà xảy hai trạng thái: yếu tố văn hóa ngoại sinh lấn át, triệt tiêu văn hóa nội sinh; hai có cộng hởng lẫn nhau, yếu tố văn hóa ngoại sinh trở thành yếu tố nội sinh bị phai nhạt tính Văn hóa Thái nói chung tang lễ ngời Thái trắng nói riêng không nằm quy luật biến đổi Tang lễ dân tộc Thái đà đợc nhiều học giả quan tâm nghiên cứu Tuy nhiên việc nghiên cứu đặc trng vùng miền cha rõ nét Những đặc trng dẫn tới khác biệt cần phải đợc nghiên cứu làm sáng tỏ Với kiến thức sinh viên khoa văn hóa dân tộc thiểu số, ngời viết đà chọn đề tài: Tang lễ ngời Thái với vận động xây dựng đời sống văn hóa Mo, thị xà Mờng Lay, tỉnh Điện Biên làm đề tài khóa luận tốt nghiệp mình, đồng thời góp phần nhỏ bé vào việc bảo tồn, phát huy sắc văn hóa Thái Mờng Lay, Điện Biên Lịch sử nghiên cứu vấn đề Tang lễ đề tài thu hút đợc quan tâm nghiên cứu nhiều ngành khoa học xà hội, đặc biệt lĩnh vực dân tộc học văn hóa học Hầu nh giới có dân tộc có nhiêu nghiên cứu tang lễ dân tộc Tang lễ ngời Thái nói chung ngời Thái trắng nói riêng số nghiên cứu nh Ta kể đến vài công trình nghiên cứu nhà dân tộc học: Trớc hết, nghiên cứu tang lễ ngời Thái đen Thái trắng đợc viết Luật tục Thái Việt Nam, NXB VHDT, HN,1999, hai tác giả Ngô Đức Thịnh, Cầm Trọng su tầm, dịch giới thiệu Đây nguồn t liệu đợc tác giả su tầm từ ông Liêm Phích - giáo viên tiểu học xà Chiềng Muôn Bài viết đà mô tả lại đầy đủ, chi tiết bớc tiến hành tang lễ lời cúng đợc đọc nghi lễ tang hai nhóm Thái đen Thái trắng xà hội xa Những nghi lễ dành cho trờng hợp ngời qua đời bình thờng, cha thấy nói trờng hợp chết đặc biệt Bài viết míi chØ dõng l¹i ë viƯc giíi thiƯu tang lƠ mà cha có nhận xét, lý giải lệ tơc diƠn lƠ tang Cn s¸ch “Tang lƠ ngời Thái trắng tác giả Lơng Thị Đại, NXB VHDT, HN ®· giíi thiƯu tang lƠ cđa ng−êi Thái trắng chi tiết đầy đủ Tuy nhiên sách dừng lại việc khảo tả mà cha có lý giải nhận xét cụ thể Cuốn Văn hóa dân tộc Tây Bắc Việt Nam, PGS TS Hoàng Lơng, trờng Đại học Văn hóa Hà Nội, 2005, đà phân chia tục lệ tang lễ ngời Thái đen Thái trắng thuộc tục lệ ma chay vùng thấp với dân tộc khác nh Tày, Mờng Trong viết tác giả đà khái quát bớc tiến hành tang lễ ngời Thái, có so sánh với nghi lễ tang dân tộc Tày, Mờng Trên số khảo cứu lịch sử nghiên cứu tang lễ cuả ngời Thái Mặc dù khảo cứu cha thật đầy đủ nhng qua tài liệu ngời viết đà tiếp cận, nói nghiên cứu đà khảo tả lại nghi lễ tang dân tộc Thái đầy đủ, chi tiết, nguồn t liệu quý cho nhà nghiên cứu sau học hỏi tham khảo Tuy nhiên nghiên cứu cha đa lý giải, nhận xét cụ thể, cha có công trình nghiên cứu kỹ tang lễ ngời Thái trắng Mo, thÞ x· M−êng Lay Theo thêi gian, cuéc sèng sinh hoạt văn hóa, tín ngỡng đồng bào Thái Mo đà có nhiều thay đổi Nhng cha có công trình nghiên cứu đề cập tới thay đổi Đây khoảng trống mà cần phải bổ khuyết để làm rõ đặc trng văn hóa Thái Nhiệm vụ mục đích nghiên cứu Tang lễ nghi lễ liên quan đến việc mai táng ngời chết Ngay từ buổi bình minh lịch sử, loài ngời đà có hình thức mai táng ngời chết: địa táng (chôn xuống đất), thủy táng (thả xuống sông, biển), hỏa táng (thiêu), lu táng (cất vào hang đá), điểu táng (để bÃi cho quạ, kền kền, diều hâu ăn), thực táng (những ngời sống xẻ thịt ngời chết để ăn) Cùng với phát triển lịch sử loài ngời, tang lễ ngày cầu kỳ, phức tạp, mang màu sắc tôn giáo từ hình thức tôn giáo nguyên thủy sơ khai đến tôn giáo phức tạp Tang lễ cộng đồng ngời có khác biệt, chịu quy định trình lịch sử cộng đồng tộc ngời nh môi trờng tự nhiên xà hội mà họ sinh sống Nghiên cứu tang lễ ngời Thái trắng Mo giúp ta thấy đợc quy trình diễn lễ tang, đồng thời qua thấy đợc mối quan hệ xà hội Thái - mối quan hƯ gi÷a ng−êi víi ng−êi, ng−êi với tự nhiên ngời với siêu nhiên Tang lễ ngời Thái trắng giúp ta tìm hiểu nguồn gốc hình thành dân tộc Thái trắng địa bàn Mo nói riêng Việt Nam nói chung hồn ngời chết đến đâu khởi thủy hình thành dân tộc Thông qua khóa luận này, ngời viết mong mn gãp phÇn nhá bÐ bỉ sung ngn t− liƯu tang lễ ngời Thái trắng Mo, thị xà Mờng Lay, tỉnh Điện Biên Ngoài ra, ngời viết nghiên cứu ảnh hởng tang lễ với vận động xây dựng đời sống văn hóa để thông qua việc nghiên cứu tìm giải pháp hạn chế tiêu cực, phát huy nét tích cực xây dựng đời sống văn hóa Công trình dùng làm tài liệu tham khảo cho nhà quản lý văn hóa địa phơng để bảo tồn, phát huy, vận dụng vào xây dựng đời sống văn hóa Phạm vi đối tợng nghiên cứu Khóa luận tìm hiểu tang lễ ngời Thái trắng Mo, thị xà Mờng Lay, tỉnh Điện Biên ảnh hởng tới việc vận động xây dựng đời sống văn hóa Phơng pháp nghiên cứu - Phơng pháp biện chứng tự nhiên, phơng pháp biện chứng lịch sử - Phơng pháp điền dà dân tộc học, thu thập tài liệu, khảo sát thực địa Mo, thị x· M−êng Lay, pháng vÊn, trao ®ỉi víi mét sè ngời cao tuổi Mo, phơng pháp xử lý t liệu - Phơng pháp phân loại, thống kê, miêu tả, so sánh, quy nạp, diễn dịch, tổng hợp Đóng góp đề tài Bớc đầu tìm hiểu, su tầm hệ thống t liệu mô tả hệ thống nghi lễ tang lễ, biến đổi, giống khác tang lễ ngời Thái trắng Mo, thị xà Mờng Lay với tang lễ số nhóm Thái khác Chỉ ảnh hởng tang lễ với việc xây dựng đời sống văn hóa, tập tục tồn đề xuất số giải pháp phát huy u điểm, hạn chế để xóa bỏ dần điểm không phù hợp thời đại Bố cục khóa luận Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục, khóa luận đợc trình bày chơng chính: Chơng 1: Khái quát môi trờng tự nhiên, môi trờng xà hội Mo, thị xà Mờng Lay, tỉnh Điện Biên Chơng 2: Tang lễ ngời Thái trắng Mo, thị xà Mờng Lay, tỉnh Điện Biên Chơng 3: ảnh hởng tang lễ việc xây dựng đời sống văn hóa Mo, thị xà Mờng Lay, tỉnh Điện Biên số giải pháp để bảo tồn, phát huy giá trị thời đại Chơng Khái quát môi trờng tự nhiên môi trờng x hội Mo, thị x Mờng Lay, tỉnh Điện Biên 1 Khái quát môi trờng tự nhiên Mo, thị xà Mờng Lay, tỉnh Điện Biên * Vị trí địa lý Điện Biên tỉnh miền núi biên giới Tây Bắc, có toạ độ địa lý từ 20o54 22o33 vĩ độ Bắc 102o10 103o36 Kinh độ Đông, phía Bắc giáp tỉnh Lai Châu mới, phía Đông Đông Bắc giáp tỉnh Sơn La, phía Tây Tây Nam giáp với nớc Cộng hoà Dân chủ Nhân dân Lào Diện tích tự nhiên Điện Biên 9.554,097km2, có độ cao trung bình 1000 đến 1500 mét so với mực nớc biển Điện Biên gồm đơn vị hành là: Thành phố Điện Biên trung tâm tỉnh lỵ, huyện Mờng Lay (nay thị xà Mờng Lay), hun M−êng NhÐ, hun M−êng Chµ, hun Tđa Chïa, huyện Tuần Giáo, huyện Điện Biên huyện Điện Biên Đông Bản Mo, thị xà Mờng Lay cách thành phố Điện Biên 100km, địa hình phẳng, xen kẽ địa hình phẳng đồi núi xung quanh Chỗ đất trũng có kênh rạch trồng lúa nhà Bản Mo nằm vùng thung lũng, cấu tạo địa hình vị trí địa lý tạo cho điều kiện thuận lợi vỊ trång trät, cịng nh− ph¸t triĨn kinh tÕ – văn hoá * Địa hình Địa hình dốc theo hớng đông bắc tây nam, có độ cao trung bình 1000 đến 1500 mét so với mực nớc biển * Khí hậu Bản Mo, thị xà Mờng Lay mang đặc trng khí hậu vùng cao Tây Bắc, chia làm hai mùa rõ rệt mùa khô lạnh mùa nóng ẩm Nhiệt độ trung bình năm 21oC 23oC, biên độ nhiệt ngày đêm dao động lớn từ 9oC 12oC Mùa khô từ tháng 12 năm trớc đến tháng năm sau, khí hậu hanh khô, rét ma ít, lợng ma chiếm khoảng 20% lợng ma năm, độ ẩm trung bình năm từ 80 85% số nắng năm bình quân 1500 1800 Mùa ma từ tháng đến tháng 11, khí hậu nóng, ẩm với lợng ma tơng đối cao, ma lớn thờng tập trung vào tháng 6, 7, * Thủy văn Mùa ma từ tháng đến tháng 11, với lợng ma tơng đối cao lợng ma trung bình từ 1700 2500mm nhng phân bố không năm Ma lớn thờng tập trung vào tháng 6, 7, chiếm tới 80% lợng ma năm Khái quát môi trờng xà hội Mo, thị xà Mờng Lay, tỉnh Điện Biªn Bản Mo cã 112 hộ, 552 (điều tra nm 2006), thu nhp bình quân u ngi 180 000đ/ngi/tháng Trng bn ông Lò Vn Vn, 48 tui, trình văn hóa 7/12 * Cơ sở vật chất, hạ tầng xà hội - Giao thông: thị xà Mờng Lay có quốc lộ 275 qua nên giao thông phần đà đáp ứng đợc nhu cầu lại nhng hệ thống giao thông khu dân c hạn chế - Giáo dục: công tác giáo dục đào tạo bớc đợc đẩy mạnh - Y tế: có trạm y tế bản, đội ngũ y tá trực tiếp cấp phát thuốc khám chữa bệnh cho nhân dân - Văn hóa: năm vừa qua, công tác văn hóa đợc đạo tốt, việc tuyên truyền chủ trơng Đảng, pháp luật Nhà nớc đợc tiến hành thờng xuyên Phong trào văn hóa văn nghệ phát triển, tham gia tích cực hoạt động phong trào thể dục, thể thao Phong trào toàn dân xây dựng làng 10 Bay vòng quanh nhặt lấy mang theo áo vắt sào chuột cắn Gối đầu chuột gặm Ta bảo điềm gở xấu xa Ông (bà) cho đồ quý ngọc ngà Bay vòng quanh nhặt lấy mang theo Diều hâu đậu cánh cửa Chuột bạch ăn gà Ta bảo điềm gở xấu xa Ông (bà) cho đồ quý ngọc ngà Bay vòng quanh nhặt lấy mang theo Vạn vật trần gian Ta bảo điềm gở xấu xa Ông (bà) cho đồ quý ngọc ngà Bay vòng quanh nhặt lấy mang theo Bây ta bán điềm gở Đi bán điềm gở tận mờng í tặc, í tom Đi đờng trớc lấp kín đằng sau Không để thành đờng lạt Không để thành lối sợi tơ Chia hồn Đẳm hóng Bây hồn gốc ông (bà) vào đẳm hóng Giờng nhà to Để ăn lợn với trai ông (bà) Ông làm đẳm làm cho tốt Ma nhà tính thẳng Cổ họng ông đừng vẹo 92 Lỡi gà ông đừng cong Đừng uốn éo nhiều lêi Khi èm ®Õn van Khi ®au ®Õn nhê Khi van ph¶i õ Khi nhê ph¶i giúp Lòng mềm nh cơm chan Ngọt ngào nh nớc mật Đừng nóng tính giận hờn Muốn ăn ngon đừng giục Vội ăn nhiều đừng thúc Phù hộ tơi mát nh sen Phù hộ cháu tơi đẹp nh hoa nở Ma xấu đến hại ông (bà) hÃy ngăn Ma bẩn đến hại ông (bà) hÃy đuổi Đi suối theo chân đến bến Đi rừng bảo vệ đến nhà Đan phên để ngăn trâu Làm phai để ngăn nớc Làm ma đẳm phải phù hộ cháu Ông đừng ăn tiền ba lạng ma biếu Đừng ăn tiền sáu lạng ma nịnh Ăn biếu không bền Ăn nịnh không lâu Đừng bán cho ma xấu Đừng gả cho ma bẩn Ma xấu bữa Ma bẩn cơm 93 Ngời xách giỏ rau qua trớc mặt Xách giỏ cá qua trớc cửa Mong ăn với ngời mong phí Đợ ăn với ngời ta đợi suông Trăng tối đừng bán bò Bán bò hồn trai Bán trâu hồn anh chị Ông đừng bán vải Bán vải hồn dâu trẻ nhà ông Phù hộ cho phát lộc phát tài Tay trái làm Tay phải kiếm đợc Trồng gừng nhiều củ Trồng lúa nơng to nặng trĩu Trồng lúa ruộng dài hạt mẩy Châu chấu đừng cắn Cào cào đừng cắn Tằm trời đừng làm kén thân Tích bạc đợc nhiều thỏi Tích vàng đợc nhiều lạng Phù hộ cho cháu phát đạt Nuôi bò cho phát triển nhiều đàn Nuôi trâu có nhiều trâu đực trâu Có ba mơi trâu đực sừng to Có chín mơi trâu sừng nhọn Một hồn lại đừng Phân hồn mo phân đờng lên trời Đẳm nhà nhỏ 94 Một hồn hÃy đến đẳm nhà nhỏ cạnh Lũu vàng thiêng cạnh nhà Với gái theo chồng nơi xa Với yêu theo chồng khác đẳm Làm đẳm làm cho tốt Làm ma nhà thẳng Cổ họng ông đừng vẹo Lỡi gà ông đừng cong Đừng uốn éo nhiều lời Khi èm ®Õn van Khi ®au ®Õn nhê Khi van phải Khi nhờ phải giúp Lòng mềm nh cơm chan Ngọt ngào nh nớc mật Đừng nóng tính giận hờn Muốn ăn ngon đừng giục Vội ăn nhiều đừng thúc Phù hộ tơi mát nh sen Phù hộ cháu tơi đẹp nh hoa nở Ma xấu đến hại ông (bà) hÃy ngăn Ma bẩn đến hại ông (bà) hÃy đuổi Đi suối theo chân đến bến Đi rừng bảo vệ đến nhà Đan phên để ngăn trâu Làm phai để ngăn nớc Làm ma đẳm phải phù hộ cháu Vào bÃi tha ma 95 Hồn xoáy tròn hồn đầu, hồn bóng Vào rừng ma đèo Vào rừng buồn nơi xa Rừng ma nơi hiu quạnh Rừng buồn nơi vắng vẻ Vào nhỏ nơi gà không gáy Gà không gáy chim rừng gáy trớc Gà rừng gáy theo sau Cú mèo kêu tìm bạn Khiếu xanh hót tìm đôi Quạ đen nhỏ kêu gần nhà ông Nay ông đà ăn cơm khác nơi Đi nằm nhà khác gian Bá thi thĨ ë n¬i rõng ró N¬i Êy khiến anh em họ hàng khóc ông thê thảm Ông đào đất đen làm Đào đất sét làm nhà Trâu ăn cỏ rừng tre Sẽ dẫm phải hiên nhà ông Trâu ăn cỏ rừng cósẽ dẫm phải nhà ông Đi đến gốc treo sừng trâu Ngọn có sào áo sào phiêu (khăn piêu cho ngời chết) Chim iểng ăn mâm thịt trâu Chim cánh khoang ăn hoa chuối rừng Ngời phơi chăn đến tối không thèm nhòm ngó Khăn phiêu phơi mời sải, hai mơi sải không thèm cất Tình nhân gánh thóc qua cửa sổ quên nhìn Nơi tốt ông dựng 96 Nơi rộng ông áo ớt ông khác phơi Cau miếng ông khác ăn Khác nhai khác nơi Mời năm đừng cho cháu đến Ngàn năm đừng để cháu thăm Bây đến tiễn ông Đến ranh giới ma Tiễn ông đến địa phận Ha quay vỊ IĨng bay cao rđ chóng t«i vỊ chóng t«i sÏ vỊ Chim khiÕu rđ chóng t«i xng chóng xuống Sẽ xuống ngăn nớc vào ruộng Sẽ xuống kiếm cá nuôi Sẽ xuống cấy lúa nuôi nhà Hồn đẳm, hồn anh em, hồn nàng dâu, hồn trai rể Hồn rể chuyên mổ lợn, mổ trâu Hồn rể chuyên đặt mâm cơm buồn đón khách Hồn lúng ta phạ khẳm Đẳm cha mẹ đằng sau xuống Quân quan đến giúp rợu Già trẻ đến giúp việc tang lễ xuống Nàng quan làm đồ lễ Quân quan đến giúp gác Già đến giúp tr«ng Mo gom hån vỊ hÕt Mi lÊy hån vỊ Hồn nhỏ hạt cát đừng Hồn bé đầu đũa đừng lạc 97 Lên xuống hết Chiếc dây mây mo gạt xuống Mây hai mơi sải mo gom hồn xuống hết Xuống rừng lau đầu ruộng Xuống rừng gianh đầu Xuống rừng sổ, bÃi cỏ may đầu nhà HÃy đến nơng chủ hồn Đến làm ruộng chủ áo Con ai, mo đa trao tận cha tận mẹ Vợ chồng Mo tiễn đến tận nhà tận cửa Đạp chân lên thang gỗ nhà hồn bảy bậc Lên thang nhà hồn bảy nấc Đến với cóm xôi nhỏ ăn mềm Nơi bếp lửa sởi ấm Đến với đống đệm nhỏ cao liếp nhà Đống chăn to cao đến xà ngang Đến nhà hồn nơi cũ Vào buồng cũ nơi ngủ Về nhà hồn Hú hồn vỊ nhµ! 98 Thủ tục liệm Nhập quan 99 Mổ lợn cúng lễ “bók ngái nọi” Cúng lễ “bók ngái nọi” 100 Tung trứng tìm nơi đào huyệt Mổ trâu để tiến hành làm lễ “bók ngái lng – khai khin” 101 Đưa ma Con cháu xếp hàng thủ phục xuống đất khiêng linh cữu qua 102 Hạ huyệt Cúng mộ 103 Nh÷ng ng−êi cung cÊp t− liƯu Nghề STT Họ tên Tuổi Địa Ghi Trởng nghiệp Lò Văn Vản Cán 48 Bản Mo Điêu Chính Chinh Làm nông 62 Bản Mo Lò Văn Sấn Làm nông 54 Bản Mo Điêu Thị Kháng Làm nông 59 Bản Mo 104 Tài liệu tham khảo Bản sắc văn hóa Thái Lai Châu- Điện Biên, sở VHTT tỉnh Điện Biên, Điện Biên, 2004 Bộ trị, Ban chấp hành TW Đảng Cộng sản Việt Nam (12/01/1998), thị số 27 lĩnh vực thực nếp sống văn minh việc cới, tang, lễ hội Chu Thái Sơn - Cầm Trọng Ngời Thái NXB Trẻ,2005 Đặng Nghiêm Vạn - Cầm Trọng - Khả Tiến - Tống Kim Ân T liệu nghiên cứu lịch sử xà hội ng−êi Th¸i NXB Khoa häc x· héi, HN, 1977 Đặng Đức Siêu Sổ tay văn hóa Việt Nam NXB Lao động, HN, 2005 Đổng Trọng Im Dân ca nghi lễ ngời Thái trắng NXB VHDT, HN, 2001 Giữ gìn, phát huy di sản văn hóa dân tộc Tây Bắc Tạp chí Văn hóa nghệ thuật, HN, 2001 Hỏi đáp văn hóa Việt Nam, NXB VHDT, HN, 1998 Hoàng Lơng Luật tục với việc bảo tồn phát huy di sản văn hóa truyền thống số dân tộc Tây Bắc Việt Nam NXB VHDT, HN, 2004 10 Hoàng Lơng Văn hóa dân tộc Tây Bắc Việt Nam Trờng đại học Văn hóa Hà Nội, HN, 2005 11 Hoàng Nam Bớc đầu tìm hiểu văn hóa tộc ngời Việt Nam, NXB VHDT, HN, 1998 12 Hoàng Nam Dân tộc học đại cơng NXB VHDT, HN, 1997 13 H−íng dÉn nghiƯp vơ c«ng tác xây dựng đời sống văn hóa sở Ban đạo phong trào toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa, Lai Châu, 2001 14 Lơng Thị Đại Tang lễ ngời Thái trắng NXB VHTT, HN, 2005 105 15 Lê Ngọc Thắng Bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam NXB VHDT, HN, 1990 16 Nguyễn Văn Huy Bức tranh văn hóa dân tộc ViƯt Nam NXB Gi¸o dơc, HN, 1998 17 Phan KÕ Bính Việt Nam phong tục (tái bản) NXB Tp HCM, 1990 18 Phan Kim D (chđ biªn) LƠ tơc ViƯt Nam xa NXB Thanh niên, HN, 2000 19 Trần Ngọc Thêm Tìm sắc văn hóa Việt Nam NXB Tp HCM, 1996 20 Túy lang Nguyễn Văn Toàn, Viên Tài, Hà Tấn Phát Tục cới hỏi ma chay cđa ng−êi ViƯt Nam NXB Lao ®éng, HN, 2007 106 ... sánh tang lễ người Thái trắng Mo, thị xã Mường Lay, tỉnh Điện Biên với tang lễ ngành Thái khác 48 Chương Ảnh hưởng tang lễ việc xây dựng đời sống văn hóa Mo, thị xã Mường Lay, tỉnh Điện. .. Tang lễ người Thái trắng Mo, thị xã Mường Lay, tỉnh Điện Biên 19 2.1 Quan niệm người Thái giới bên người chết 19 2.2 .Tang lễ người Thái trắng Mo, thị xã Mường Lay, tỉnh Điện Biên. .. Điện Biên 1.3 Khái quát người Thái Mo, thị xã Mường Lay, tỉnh Điện Biên 10 1.4 Ảnh hưởng môi trường tới đời sống văn hóa người Thái Mo, thị xã Mường Lay, tỉnh Điện Biên 16 Chương Tang