1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ VĂN HOÁ, THỂ THAO VÀ DU LỊCH TRƯỜNG ĐẠI HỌC VĂN HOÁ HÀ NỘI PHẠM THỊ NGỌC YẾN NGHIÊN CỨU NHU CẦU TIN TẠI THƯ VIỆN TẠ QUANG BỬU – TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC THƯ VIỆN NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS TS VŨ VĂN NHẬT HÀ NỘI – 2011 MỤC LỤC DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, BẢNG, BIỂU MỞ ĐẦU TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN VĂN NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN VĂN PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Ý NGHĨA CỦA LUẬN VĂN CẤU TRÚC CỦA LUẬN VĂN CHƯƠNG 1: KHÁI QUÁT VỀ NGƯỜI DÙNG TIN VÀ NHU CẦU TIN TẠI THƯ VIỆN TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI 10 1.1 Người dùng tin nhu cầu tin hoạt động thông tin – thư viện 10 1.1.1 Khái niệm người dùng tin nhu cầu tin .10 1.1.2 Những yếu tố ảnh hưởng đến nhu cầu tin người dùng tin 11 1.1.3.Vai trò người dùng tin nhu cầu tin hoạt động thông tin – thư viện .14 1.2 Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội với công tác đào tạo nghiên cứu khoa học 15 1.2.1 Khái quát Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội .15 1.2.3 Thư viện trước yêu cầu đổi giáo dục đào tạo Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội 19 1.3 Đặc điểm người dùng tin Thư viện Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội 22 1.3.1 Nhóm cán lãnh đạo, quản lý .23 1.3.2 Nhóm cán nghiên cứu giảng dạy 24 1.3.3 Nhóm học viên sinh viên 26 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG NHU CẦU TIN VÀ KHẢ NĂNG ĐÁP ỨNG NHU CẦU TIN TẠI THƯ VIỆN TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI 30 2.1 Nội dung nhu cầu tin 30 2.1.1 Nhu cầu tin theo lĩnh vực đào tạo nghiên cứu Trường .30 2.1.2 Nhu cầu tin ngôn ngữ tài liệu mà người dùng tin sử dụng .33 2.1.3 Nhu cầu tin loại hình tài liệu 37 2.1.4 Nhu cầu tin thời gian xuất tài liệu 41 2.2 Tập quán sử dụng thông tin người dùng tin thư viện 42 2.2.1 Nguồn khai thác thông tin người dùng tin 42 2.2.2 Thời gian thu thập thông tin người dùng tin 45 2.2.3 Tập quán sử dụng sản phẩm dịch vụ thông tin 49 2.3 Khả đáp ứng nhu cầu tin người dùng tin Thư viện 51 2.3.1 Khả đáp ứng nguồn lực thông tin .52 2.3.2 Khả đáp ứng sản phẩm dịch vụ thông tin 63 2.3.3 Khả đáp ứng nhân lực sở vật chất 66 2.4 Nhận xét đánh giá chung 71 2.4.1 Ưu điểm .71 2.4.2 Nhược điểm 72 2.4.3 Nguyên nhân tồn .74 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP NÂNG CAO KHẢ NĂNG ĐÁP ỨNG VÀ PHÁT TRIỂN NHU CẦU TIN TẠI THƯ VIỆN TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI 75 3.1 Các giải pháp nâng cao khả đáp ứng nhu cầu tin 75 3.1.1 Phát triển nguồn lực thông tin phù hợp với nhu cầu tin .75 3.1.2 Đa dạng hóa sản phẩm, dịch vụ thông tin theo hướng phù hợp với người dùng tin .80 3.1.3 Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin hoạt động thông tin – thư viện .84 3.1.4 Nâng cao trình độ nghiệp vụ, trình độ ngoại ngữ, tin học cho cán thư viện 86 3.2 Các giải pháp phát triển nhu cầu tin 88 3.2.1 Đẩy mạnh công tác hướng dẫn đào tạo người dùng tin 88 3.2.2 Áp dụng nguyên lý Marketing hoạt động thông tin – thư viện 90 KẾT LUẬN 93 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 94 PHỤ LỤC 96 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN AACR2 CD-ROM CDS/ISIS Anglo-American Cataloguing Rules Revision: Qui tắc biên mục Anh Mỹ Compact Disk Read Only Memory: Thiết bị nhớ có thẻ đọc Computer Documentation System/Intergreted Set of Information System: Hệ quản trị sở liệu CNTT Công nghệ thông tin CSDL Cơ sở liệu DDC Deway Decimal Classification: Khung phân loại thập phân Dewey ĐHBK HN Đại học Bách khoa Hà Nội HVSV Học viên, sinh viên LĐQL Lãnh đạo, quản lý LC LCC MARC NCT NCGD Library of Congress: Thư viện quốc hội Hoa kỳ Library of Congress Classification: Khung phân loại thư viện quốc hội Hoa kỳ Machine Readable Cataloging: Khổ mẫu biên mục đọc máy Nhu cầu tin Nghiên cứu, giảng dạy NDT Người dùng tin RFID Radio Frequency Identification: Xác nhận đối tượng sóng vơ tuyến VTLS Visionary Technology in Library Solutions: Phần mềm quản lý thư viện DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, BẢNG, BIỂU Hình 1.1: Cơ cấu tổ chức Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội 16 Hình 1.2: Biểu đồ nguồn nhân lực Thư viện Trường ĐHBK HN 20 Bảng 1.1: Số lượng người dùng tin Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội 23 Bảng 1.2: Lứa tuổi nhóm người dùng tin 24 Bảng 1.3: Trình độ học vấn nhóm người dùng tin 26 Bảng 1.4: Đời sống tinh thần nhóm người dùng tin 28 Bảng 2.1: Nhu cầu tin lĩnh vực đào tạo nghiên cứu trường 31 Bảng 2.2: Nhu cầu tin ngôn ngữ tài liệu mà người dùng tin sử dụng 34 Bảng 2.3: Khả sử dụng ngoại ngữ người dùng tin 35 Bảng 2.4: Nhu cầu người dùng tin loại hình tài liệu 37 Bảng 2.5: Nhu cầu loại hình tài liệu nhóm người dùng tin 39 Bảng 2.6: Nhu cầu thời gian xuất tài liệu 42 Bảng 2.7: Nguồn khai thác thông tin nhóm người dùng tin 43 Biểu đồ 2.1: Nguồn cung cấp thông tin nhóm người dùng tin 44 Bảng 2.8: Thời gian thu thập thông tin ngày người dùng tin 46 Biểu đồ 2.2: Thời gian NDT dùng để thu thập thông tin ngày Thư việ 47 Biểu đồ 2.3: Thời gian NDT dùng để thu thập thông tin ngày nhà 48 Bảng 2.9: Các sản phẩm dịch vụ thông tin sử dụng thường xuyên 51 Bảng 2.10: Nguồn lực thông tin phân chia theo nội dung tài liệu 52 Bảng 2.11: Nguồn lực thông tin phân chia theo ngôn ngữ tư liệu 53 Bảng 2.12: Nguồn lực thông tin phân chia theo loại hình tài liệu 54 Bảng 2.13: Nguồn lực thông tin phân chia theo thời gian xuất tài liệu 58 Bảng 2.14: Mức độ đáp ứng nhu cầu tin của người dùng tin 59 Bảng 2.15: Số người hoạt động nhu cầu tin lĩnh vực khoa học 59 Bảng 2.16: Nguồn lực thông tin nhu cầu tin loại hình tài liệu 60 Bảng 2.17: Nguồn lực thông tin nhu cầu ngôn ngữ tài liệu 61 Bảng 2.18: Nguồn lực thông tin nhu cầu thời gian xuất tài liệu 62 Bảng 2.19: Người dùng tin đánh giá chất lượng sản phẩm, dịch vụ thông tin 64 Bảng 2.20: Đánh giá người dùng tin sở vật chất, trang thiết bị 66 Bảng 2.21: Ý kiến người dùng tin mở cửa thư viện 67 Bảng 2.22: Lý người dùng tin đến Thư viện 68 Bảng 2.23: Thái độ phục vụ cán thư viện 70 Bảng 2.24: Ảnh hưởng thái độ phục vụ cán thư viện hứng thú nhu cầu tin 70 Bảng 3.1: Nhu cầu tham gia lớp hướng dẫn người dùng tin 89 MỞ ĐẦU TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Ngày nhân loại bước vào kỷ nguyên mới- Kỷ nguyên thông tin tri thức, thơng tin đóng vai trị vô quan trọng đời sống người Thông tin tạo nên nguồn lực chi phối phát triển xã hội, tiêu biểu lĩnh vực giáo dục đào tạo Hoạt động thông tin – thư viện ngày trở thành nhân tố quan trọng góp phần quết định chất lượng đào tạo trường đại học, có Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội Đại học Bách Khoa Hà Nội trường lớn, có đội ngũ cán hùng hậu, với bề dày truyền thống 50 năm xây dựng phát triển trưởng thành Nhà trường có đóng góp đáng kể cơng xây dựng bảo vệ tổ quốc, đặc biệt công cơng nghiệp hố, đại hố đất nước nay.Trường trung tâm lớn đào tạo cán khoa học kỹ thuật cho đất nước, có mối quan hệ hợp tác song phương, đa dạng với nhiều trường đại học, nhiều nước khu vực giới Đội ngũ cán khoa học kỹ thuật Trường đào tạo có uy tín xã hội, phát huy tác dụng tốt đảm nhiệm nhiều trách hầu hết lĩnh vực kinh tế quốc dân, an ninh quốc phòng Xuất phát từ đặc điểm trường khoa học công nghệ đa ngành, người dùng tin trường Đại học Bách Khoa Hà Nội phong phú, đa dạng Hoạt động giảng dạy, học tập, nghiên cứu triển khai ứng dụng khoa học địi hỏi phải sử dụng lượng thơng tin lớn biến đổi không ngừng Bởi vậy, nhu cầu người dùng tin thay đổi ngày sâu sắc phong phú Nghiên cứu nhu cầu tin nhóm đối tượng dùng tin khác nhau, sở đáp ứng nhu cầu thơng tin họ cách đầy đủ công việc quan trọng có ý nghĩa định hoạt động thông tin thư viện Thư viện Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội thư viện điện tử lớn đại Vì vậy, việc nghiên cứu nhu cầu tin Trường sở khoa học để tổ chức phát triển hoạt động thông tin theo hướng, nhằm đáp ứng yêu cầu mục tiêu Nhà trường TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU Việc nghiên cứu nhu cầu tin từ trước đến nhiều người quan tâm mức độ khác với nhiều cơng trình khoa học như: “Nghiên cứu nhu cầu tin người dùng tin hoạt động thông tin - thư viện Trường Đại học Sư Phạm Hà Nội 2” Nguyễn Viết Tiến; “Nghiên cứu nhu cầu tin trường Đại học Cần Thơ” Dương Thị Vân; “ Nghiên cứu nhu cầu tin phục vụ thông tin Phân viện Hà Nội – Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh” Phùng Thị Minh Xuyến … Tuy nhiên, quan lại có tính chất, đặc thù riêng người có cách tiếp cận giải vấn đề khác Ở Thư viện Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội có luận văn nghiên cứu tập trung vào: tổ chức, hoạt động; công tác phục vụ bạn đọc; máy tra cứu tin; nguồn lực thơng tin; …nhưng chưa có cơng trình nghiên cứu cách tồn diện, có hệ thống vấn đề nhu cầu tin Bởi lý nêu trên, lựa chọn đề tài: “Nghiên cứu nhu cầu tin Thư viện Tạ Quang Bửu - Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội” làm đề tài luận văn thạc sỹ ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI 3.1 Đối tượng nghiên cứu đề tài: Nghiên cứu nhu cầu tin nhóm người dùng tin thuộc Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội 3.2 Phạm vi nghiên cứu đề tài: Nghiên cứu nhu cầu tin người dùng tin Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội giai đoạn từ năm 2006 đến Đây thời điểm tịa nhà thư viện điện tử thức vào hoạt động MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN VĂN - Khảo sát nhu cầu tin nhóm người dùng tin Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội - Xem xét, đánh giá mức độ đáp ứng nhu cầu thông tin Thư viện Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội - Đề giải pháp thích hợp nhằm kích thích phát triển nhu cầu tin việc thoả mãn nhu cầu tin phục vụ cho công tác giảng dạy, nghiên cứu khoa học học tập đội ngũ giáo viên, cán sinh viên toàn trường NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN VĂN - Khái luận người dùng tin nhu cầu tin - Nghiên cứu nhóm người dùng tin, nhu cầu tin đặc điểm riêng họ Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội - Nghiên cứu tập quán sử dụng thông tin người dùng tin Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội - Đánh giá hình thức, mức độ đáp ứng nhu cầu tin Thư viện Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội - Đề xuất giải pháp thích hợp nhằm thực tốt việc thoả mãn nhu cầu tin cho đông đảo người dùng tin PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 6.1 Phương pháp luận: Đề tài dựa sở phương pháp luận vật biện chứng, vật lịch sử đường lối sách Đảng Nhà nước ta phát triển kinh tế - xã hội, phát triển khoa học công nghệ, giáo dục đào tạo 6.2 Phương pháp nghiên cứu cụ thể: Việc khảo sát nhu cầu tin nhóm người dùng tin thực nhiều phương pháp cụ thể: - Thu thập, phân tích - tổng hợp số liệu, tài liệu - Quan sát - Phỏng vấn điều tra phiếu hỏi – đáp ( Gọi chung phương pháp điều tra xã hội học) - Phân tích phiếu yêu cầu bạn đọc phịng đọc Trong đó, điều tra phiếu hình thức chủ yếu Phương pháp điều tra chọn mẫu tiến hành với số phiếu phát ra: 600 phiếu Tổng số phiếu thu 560 phiếu, đạt tỉ lệ 93,3 %, có 68 phiếu trả lời nhóm cán lãnh đạo, 10 quản lý; 102 phiếu trả lời nhóm nghiên cứu giảng dạy; 390 phiếu trả lời nhóm học viên sinh viên Ý NGHĨA CỦA LUẬN VĂN - Ý nghĩa lý luận: Góp phần làm sáng tỏ số vấn đề lý luận người dùng tin nhu cầu tin - Giá trị thực tiễn: Luận văn giúp cho lãnh đạo Nhà trường, lãnh đạo Thư viện nắm bắt nhu cầu tin người dùng tin Trường, từ có giải pháp thoả mãn nhu cầu tin họ; góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy, nghiên cứu học tập Luận văn khơng có ý nghĩa khn khổ trường Đại học Bách Khoa Hà Nội mà cịn có ý nghĩa trường đại học khác nước CẤU TRÚC CỦA LUẬN VĂN Ngoài phần mở đầu, kết luận tài liệu tham khảo, phụ lục, luận văn gồm có chương: Chương 1: Khái quát người dùng tin nhu cầu tin Thư viện Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội Chương 2: Thực trạng nhu cầu tin khả đáp ứng nhu cầu tin Thư viện Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội Chương 3: Giải pháp nâng cao khả đáp ứng phát triển nhu cầu tin Thư viện Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội 85 Bên cạnh đó, sách cho NDT Thư viện mở rộng số điểm như: Tăng thời hạn mượn cho NDT, cho phép NDT mượn nhiều tài liệu hơn, tạo lập hịm thư góp ý hay địa email để NDT gửi ý kiến đóng góp để Thư viện hoạt động tốt Ngoài ra, qua khảo sát, thái độ làm việc cán thư viện ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng phục vụ NDT Vì vậy, cần ý đến việc tạo ấn tượng tốt lịng NDT để họ có tâm lý thoải mái, gần gũi với cán thư viện Thư viện cần thực tuyên truyền, quảng bá sản phẩm dịch vụ thơng tin Các hình thức tuyên truyền cần đa dạng, linh hoạt để đạt hiệu cao như: In tờ quảng cáo bắt mắt trưng bày nơi dễ gây ý, tổ chức buổi giới thiệu, trưng bày, triển lãm, có sách khuyến khích NDT sử dụng sản phẩm dịch vụ Thư viện,… 3.1.3 Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin hoạt động thông tin – thư viện Ngày nay, bùng nổ khoa học nói chung cơng nghệ thơng tin nói riêng tác động mạnh mẽ đến phát triển tất ngành, lĩnh vực đời sống xã hội có hoạt động thơng tin – thư viện Nhiều công nghệ tiên tiến nghiên cứu ứng dụng vào thực tế hoạt động quan thông tin – thư viện, bước nâng cao chất lượng hiệu phục vụ NDT Ngay từ năm 1995, Thư viện Trường ĐHBK HN bắt đầu ứng dụng tin học hoạt động thư viện với việc cài đặt phần mềm CDS/ISIS Tuy nhiên, giai đoạn này, việc ứng dụng chủ yếu nhằm mục đích quản trị nguồn tin phục vụ tra cứu tài liệu Do đó, Thư viện lựa chọn mua phần mềm mới: VTLS Phần mềm hệ tích hợp gồm nhiều phân hệ (module) đáp ứng yêu cầu tự động hoá chuẩn nghiệp vụ với chức năng: Bổ sung, biên mục, tra cứu trực tuyến (OPAC), quản lý lưu thông, quản lý xuất phẩm nhiều kỳ, quản lý kho, mượn liên thư viện, quản trị hệ thống Việc ứng dụng thể nhiều khâu công tác Thư viện như: - Công tác xử lý thông tin: Cơng tác tin học hóa triển khai tương đối đồng tất khâu nghiệp vụ Hiện nay, với tính hỗ trợ chuẩn nghiệp vụ quốc tế AACR2, MACR21, phần mềm VTLS với việc kết nối Internet, Thư viện liên kết khai thác nguồn tài nguyên thông 86 tin dạng thư mục với thư viện nước như: Thư viện Quốc hội Mỹ, Thư viện NewYork Thư viện Ohio, Điều tạo điều kiện thuận lợi cho Thư viện việc nâng cao chất lượng sản phẩm thông tin rút ngắn thời gian xử lý Hiện nay, Thư viện xây dựng CSDL thư mục trực tuyến cho tài liệu có Thư viện, giúp NDT dễ dàng tra cứu thơng tin tài liệu từ xa Ngoài ra, nhằm quản lý chia sẻ nguồn tài nguyên, Thư viện xây dựng số sưu tập số toàn văn phần mềm Dspace như: Bộ sưu tập luận văn, luận án, giảng điện tử, sách điện tử, (http://dlib.hut.edu.vn) Đặc biệt, với việc ứng dụng công nghệ 2.0, cán nghiệp vụ IT Thư viện phối hợp nghiên cứu xây dựng thành công hệ thống tra cứu trực tuyến theo yếu tố: DDC – LCC – LCSH – Đề mục chủ đề (http://library.hut.edu.vn/) hệ thống tạo số Cutter tự động nhằm hỗ trợ cho công tác xử lý thông tin - Công tác phục vụ: Ngay tiếp quản vận hành thư viện điện tử, hầu hết phòng đọc, phòng mượn Thư viện tổ chức theo phương thức kho mở, giúp bạn đọc dễ dàng tiếp cận nguồn tài nguyên thông tin Thư viện Nhiều công nghệ đại áp dụng như: Công nghệ RFID, công nghệ mã vạch, công nghề từ tính, hoạt động quản lý an ninh tài liệu phục vụ mượn trả Thay làm thủ công quản lý hệ thống sổ sách trước đây, giao dịch mượn trả Thư viện thực hoàn toàn máy Việc đảm bảo an ninh cho tài liệu hỗ trợ đắc lực hệ thống camera theo dõi 24/24h gắn tất phòng phục vụ hệ thống cổng từ, cổng RFID - Công tác tra cứu thông tin: Năm 2006, Thư viện cài đặt phần mềm tích hợp VTLS với phân hệ tra cứu có địa chỉ: http://opac.hut.edu.vn giúp cho NDT dễ dàng sử dụng nguồn tài nguyên thông tin Thư viện đâu, không bị giới hạn khơng gian thời gian Ngồi ra, nhằm quảng bá hình ảnh Thư viện đến với đơng đảo NDT giới thiệu cách thức truy cập khai thác nguồn tài nguyên thông tin, năm 2004 Thư viện xây dựng website http://libbrary.hut.edu.vn đến năm 2009 Thư viện cho mắt website phiên tiếng Anh (http://library.hut.edu.vn ) Tuy nhiên, thực tế nguyên nhân dẫn đến số lượng NDT tra cứu thông tin Thư viện chưa nhiều hiệu cơng tác tra cứu cịn 87 chưa cao mức ứng dụng công nghệ đại Thư viện số hạn chế như: Hệ thống mạng chưa ổn định, hệ thống Wifi chưa kích hoạt sử dụng, hệ thống truyền hình số chưa hoạt động, chưa triển khai dịch vụ Multimedia, số lượng máy tính cá nhân chưa đáp ứng so với nhu cầu NDT Để gia tăng mức độ ứng dụng công nghệ đại, Thư viện cần đầu tư kinh phí nâng cấp phần hạ tầng công nghệ thông tin như: bổ sung máy vi tính cấu hình cao, thêm đương truyền Internet để đảm bảo tốc độ truy cập nhanh ổn định Ngoài ra, để tận dụng số lượng lớn máy tính xách tay NDT, Thư viện sử dụng dịch vụ kết nối Internet không dây điều làm giảm nhiều chi phí Thư viện việc đầu tư mua sắm số lượng lớn máy tính Đồng thời đáp ứng tối đa nhu cầu sử dụng NDT 3.1.4 Nâng cao trình độ nghiệp vụ, trình độ ngoại ngữ, tin học cho cán thư viện Cán thư viện đóng vai trị quan trọng q trình hoạt động phát triển lên quan thông tin – thư viện Họ cầu nối nguồn tài nguyên thông tin NDT Nhu cầu NDT có thỏa mãn phát triển hay khơng phụ thuộc phần lớn vào đội ngũ Ngày nay, CNTT ứng dụng hoạt động Thư viện làm thay đổi mối quan hệ cán thư viện xử lý tài liệu, lưu trữ bảo quản cán thư viện với người dùng tin thơng qua máy tính cơng nghệ điện tử CNTT làm thay đổi phương thức làm việc cán thơng tin thư viện, địi hỏi họ phải thường xuyên cập nhật kiến thức mới, nâng cao trình độ ln tự điều chỉnh để thích nghi với phát triển cơng nghệ thư viện đại Ngồi kiến thức chun mơn, họ cần phải có kiến thức về lĩnh vực khác, tin học, CNTT, nắm bắt kỹ khai thác thông tin qua mạng… Chính vậy, để hoạt động Thư viện Trường ĐHBK HN tốt cán lãnh đạo, cần phải nâng cao lực quản lý, có trình độ điều hành thư viện đại, có khả đánh giá, nắm bắt phát triển hoạt động thông tin - thư viện theo hướng đại, kịp thời có định đắn vào thời điểm thích hợp hoạt động đơn vị phát triển Đồng thời, 88 cán quản lý phải thường xuyên tham gia hội nghị, hội thảo có tính định hướng, đạo cho nhiệm vụ chuyên môn ngành thông tin – thư viện, tạo điều kiện tham quan, học hỏi quan thông tin – thư viện tiên tiến nước Mặt khác, để nâng cao hiệu hoạt động thơng tin – thư viện, ngồi cán quản lý cán thư viện phải nâng cao trình độ mặt như: chuyên mơn nghiệp vụ, trình độ ngoại ngữ, tin học, có kiến thức khả xử lý thông tin thuộc lĩnh vực khoa học kỹ thuật, công nghệ mà trường đào tạo, biết sử dụng khai thác phần mềm chuyên dụng phục vụ cho công tác chuyên mơn nghiệp vụ, sử dụng thành thạo máy tính việc tra cứu khai thác thơng tin, có khả phân tích đánh giá nhu cầu tin khác NDT, giúp Thư viện xây dựng nguồn tin phù hợp với yêu cầu người dùng tư vấn cho họ kỹ khai thác thông tin công cụ tra cứu truyền thống đại, có kỹ sàng lọc phân tích bao gói thơng tin để đáp ứng yêu cầu đa dạng người dùng tin, có kiến thức chủ đề chuyên sâu mối quan hệ cơng cộng để làm tốt dịch vụ tìm tin trực tuyến hệ thống mạng,… Hiện nay, đội ngũ cán Thư viện có 44 người, với 22 cán tốt nghiệp cử nhân chuyên ngành thông tin - thư viện, 09 thạc sĩ Thông tin thư viện Công nghệ thông tin, 06 kỹ sư công nghệ thông tin ngành kỹ thuật, lại ngành khác Tuy nhiên, phần lớn cán thư viện yếu ngoại ngữ tin học, việc tổ chức lớp bồi dưỡng, nâng cao trình độ ngoại ngữ, tin học cho cán chuyên ngành thư viện việc làm cấp thiết Các hình thức thực là: - Cử cán tham gia lớp bồi dưỡng nâng cao ngắn hạn nghiệp vụ, chuyên môn, ứng dụng CNTT hoạt động thông tin - thư viện Trung tâm Thông tin Khoa học Công nghệ quốc gia, Thư viện Quốc gia trường Đại học Văn hoá Hà Nội mở - Tham dự lớp nâng cao lực quản lý điều hành thư viện đại nước 89 - Tổ chức cho cán khảo sát tham quan học hỏi kinh nghiệm thư viện đại nước - Tổ chức buổi hội thảo chuyên đề để nâng cao kiến thức chuyên môn nghiệp vụ: Xây dựng phát triển nguồn lực thơng tin, xử lý thơng tin, bao gói thông tin, cung cấp chuyển giao thông tin, phân tích tổ chức hệ thống thơng tin, phương pháp kỹ khai thác thông tin mạng, ứng dụng CNTT thư viện đại - Khuyến khích, động viên cán tự học, nâng cao trình độ ngoại ngữ tin học Có hình thức khích lệ động viên để cán có điều kiện học đôi với hành Như vậy, để hoạt động thông tin – thư viện phát triển theo hướng đại, thiết phải có đội ngũ cán giỏi chuyên môn tin học, ngoại ngữ say mê với nghề, có hiểu biết sâu sắc nhiệm vụ dạy học Trường Có thúc đẩy hoạt động thông tin – thư viện Trường ĐHBK HN lên tầm cao mới, đáp ứng yêu cầu giảng dạy, học tập nghiên cứu Trường thời kỳ hội nhập phát triển 3.2 Các giải pháp phát triển nhu cầu tin 3.2.1 Đẩy mạnh công tác hướng dẫn đào tạo người dùng tin NDT phận tách rời hệ thống thông tin – thư viện NCT NDT thỏa mãn thúc đẩy hoạt động thơng tin – thư viện phát triển Song, NDT hiểu biết kỹ sử dụng sản phẩm dịch vụ Thư viện khơng thể tìm kiếm truy cập thơng tin dễ dàng Mục đích việc đào tạo NDT Trường ĐHBK HN trước hết để họ biết rõ khai thác tối đa nguồn lực thơng tin Thư viện Nếu khơng biết rõ Thư viện có sản phẩm dịch vụ NDT sử dụng Thư viện cách hiệu Như thế, nguồn tài nguyên Thư viện bị lãng phí NCT NDT khó phát triển họ khơng biết nhu cầu khác đáp ứng NDT chưa nhìn thấy hết tiềm phục vụ thơng tin Thư viện, họ có khả nảy sinh nhu cầu thông tin 90 Sau NDT giới thiệu nguồn lực thông tin Thư viện, họ cần hướng dẫn để biết cách sử dụng nguồn lực như: - Hướng dẫn NDT biết cách tra cứu tài liệu: Thông qua hệ thống mục lục truyền thống, (Tìm theo tên sách, theo tên tác giả theo lĩnh vực khoa học tài liệu), CSDL Thư viện thông qua điểm truy cập thơng tin theo mơ tả hình thức nội dung tài liệu như: tác giả, tên sách, từ khoá, chủ đề theo phân loại Hướng dẫn NDT sử dụng tra cứu tài liệu Internet, giới thiệu cho người dùng địa cần thiết tìm tài liệu qua mạng, kỹ khai thác nguồn tin điện tử, trang bị cho họ số khái niệm tìm tin CSDL điện tử như: khái niệm CSDL; biểu ghi thư mục, trường điểm truy cập; cách phân tích chủ đề thành yêu cầu tin cụ thể để phát triển chiến lược tìm tin; cách kiểm sốt từ vựng thuật ngữ tự có hiệu quả; sử dụng tốn tử Boolean phép tốn tìm tin khác để liên kết thuật ngữ biểu thức tìm - Hướng dẫn NDT sử dụng CD-ROM chương trình phần mềm CSDL CD-ROM phương tiện nghe nhìn khác - Hướng dẫn NDT biết cách khai thác sản phẩm dịch vụ thông tin Thư viện Hiện nay, số NDT chưa biết cách sử dụng Thư viện có nhu cầu hướng dẫn sử dụng Thư viện lớn Qua điều tra, số NDT có nhu cầu tham gia buổi hướng dẫn NDT Thư viện tổ chức chiếm 86,2% Bảng 3.1: Nhu cầu tham gia lớp hướng dẫn người dùng tin Nhu cầu hướng dẫn Số lượng Tỉ lệ Có nhu cầu 483 86,2% Khơng có nhu cầu 77 13,8% Như vậy, việc tuyên truyền giới thiệu tổ chức lớp đào tạo NDT cần thiết Thư viện làm tương đối tốt công tác đào tạo, hướng dẫn NDT Bắt đầu từ năm 2007, Thư viện tiến hành tổ chức lớp hướng dẫn sử dụng Thư viện hiệu cho nghiên cứu sinh, học viên cao học sinh viên khóa nhập trường Tất 91 sinh viên khóa bắt buộc phải tham gia lớp học có điều kiện sử dụng Thư viện Sau khoá học hướng dẫn sử dụng Thư viện cách thức khai thác tìm tài liệu, NDT cấp thẻ NDT thức Thư viện Nhờ có lớp hướng dẫn này, mà NDT biết cách khai thác sử dụng tài liệu Thư viện Tuy nhiên với số lượng NDT đông đảo nay, Thư viện cần mở lớp đào tạo NDT thường xuyên nữa, biên soạn ấn phẩm hướng dẫn: hướng dẫn NDT cách sử dụng Thư viện khai thác thông tin, cách tiếp cận loại sản phẩm dịch vụ giới thiệu website Trường Quá trình hướng dẫn đào tạo NDT q trình tự đào tạo lại cán bộ, thông qua buổi toạ đàm, trao đổi cách đặt câu hỏi để cán thư viện giải đáp cách để cán thư viện phải tìm hiểu sâu kiến thức CNTT, kiến thức chuyên ngành cách thức làm việc môi trường điện tử để tự tìm hiểu, học hỏi nâng cao trình độ, kiến thức cho thân đáp ứng nhu cầu ngày cao người dùng tin Để công tác hướng dẫn đào tạo NDT thực đạt hiệu quả, cán thư viện cần có tinh thần trách nhiệm cao, tâm huyết say mê với công việc Mặt khác, cần đến đạo sát Ban lãnh đạo Thư viện, phối hợp phịng ban, có kế hoạch cụ thể phải có kinh phí để trì 3.2.2 Áp dụng nguyên lý Marketing hoạt động thông tin – thư viện Trong vài năm gần đây, xuất khái niệm kinh tế tri thức thơng tin sản phẩm thông tin trở thành dạng hàng hóa đặc biệt với đầy đủ tiêu thức giá giá trị sử dụng Tính chất hàng hóa thơng tin sản phẩm thơng tin tiền đề quan trọng để thơng tin gắn liền với trình sản xuất trở thành nguồn lực phát triển thư viện Ngày nay, hầu hết quan thông tin – thư viện giới bao cấp phần, phần chi phí cho hoạt động cịn lại trang trải thông qua việc thu hồi sản phẩm dịch vụ thơng tin Chính vậy, cần áp dụng nguyên lý Marketing hoạt động thông tin – thư viện cách tiếp cận khoa học quản lý đại số công cụ hữu hiệu để 92 cải tiến hoạt động dịch vụ mà hoạt động thông tin – thư viện không ngoại lệ Marketing thuật ngữ có nguồn gốc từ tiếng Anh, có nghĩa tiếp cận thị trường Trong tiếng Việt thường gọi tiếp thị Thư viện nhiều nước đón nhận việc áp dụng nguyên lý Marketing để định hướng hoạt động sản phẩm dịch vụ Việc áp dụng nguyên lý Marketing vào hoạt động thông tin – thư viện bước tiến quan trọng để nâng cao chất lượng sản phẩm dịch vụ thông thông Thư viện Trường ĐHBK HN nên áp dụng nguyên lý bắt đầu việc nghiên cứu nhu cầu điều tra NCT cách thường xuyên, định kỳ Kết điều tra sở để điều chỉnh hoạt động thông tin nhằm thỏa mãn tối đa NCT, cung cấp sản phẩm dịch vụ mà NDT có nhu cầu phù hợp với nhu cầu NDT cung cấp sản phẩm dịch vụ thư viện có Cần có chiến lược phát triển, mở rộng, nâng cao chất lượng sản phẩm dịch vụ thông tin Trước hết phải xác định giá cho sản phẩm dịch vụ thông tin Trong phải xác định chi phí hữu hình vơ hình Cụ thể cần xác định chi phí cần thiết để tạo sản phẩm Thực tế cho thấy điều khó khăn sản phẩm dịch vụ thông tin thư viện định giá cho sản phẩm dịch vụ thông tin Việc đánh giá phù hợp không tạo điều kiện thuận lợi để đối tượng NDT khác tiếp cận sản phẩm dịch vụ thơng tin mà cịn cách thức để đánh giá lực, công sức cán thông tin trực tiếp làm sản phẩm dịch vụ thơng tin [10], [11] Vận dụng Marketing hoạt động thông tin – thư viện Thư viện cần tiến hành giới thiệu, quảng bá rộng rãi sản phẩm dịch vụ thơng tin có nhiều hình thức tiện ích cách thức sử dụng Việc giới thiệu lồng ghép, kết hợp nội dung lớp đào tạo NDT, hội nghị bạn đọc, buổi triển lãm, giới thiệu sách, tờ rơi, đặc biệt giới thiệu mạng thông tin 93 Áp dụng tốt nguyên lý Marketing bước thay đổi cách nhìn sản phẩm dịch vụ thơng tin – thư viện NDT, giúp NDT ý thức sử dụng sản phẩm dịch vụ thư viện Đồng thời làm tăng khả đáp ứng NCT NDT Thư viện ngày hoàn thiện Trên số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng hoạt động thông tin – thư viện Thư viện Trường ĐHBK HN Các giải pháp tiến hành đồng góp phần thỏa mãn ngày cao NCT đảm bảo thông tin cho hoạt động NDT Thư viện Như vậy, cần có ủng hộ tích cực Nhà trường quan tâm nhiệt tình cán thư viện 94 KẾT LUẬN Trong thời đại ngày nay, thông tin ảnh hưởng trực tiếp đến cá nhân tổ chức xã hội mức độ định Và nhu cầu tin cá nhân, nhóm người tồn xã hội có chiều hướng phát triển mạnh mẽ Đất nước ta tiến hành công đổi toàn diện, tăng cường giao lưu khu vực phạm vi giới Trong tiến trình hội nhập đó, nhu cầu tin người dùng tin Đại học Bách Khoa Hà Nội có nhiều biến đổi, đa dạng, ngày sâu sắc chịu chi phối nhiều nhân tố, quan trọng chất lượng hoạt động thông tin Không yếu tố quan trọng hoạt động thông tin, nhu cầu tin cịn thước đo trình độ lực hội nhập người dùng tin Vì thế, thoả mãn phát triển nhu cầu tin đường đắn để nâng cao chất lượng đào tạo, đáp ứng yêu cầu xã hội Trong năm qua, Thư viện Trường ĐHBK HN có nhiều chuyển biến tích cực việc nâng cao chất lượng hoạt động thông tin Tuy nhiên, hoạt động thông tin Trường Đại học Bách Khoa bộc lộ số bất cập, dẫn đến tình trạng chưa đáp ứng đầy đủ NCT NDT Trường Để thoả mãn tối đa nhu cầu tin người dùng tin, Thư viện cần tiến hành, triển khai đồng bộ, kịp thời giải pháp như: Phát triển nguồn lực thông tin phù hợp với NCT, đa dạng hóa sản phẩm dịch vụ thông tin theo hướng phù hợp với NDT, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin hoạt động thông tin – thư viện, nâng cao trình độ nghiệp vụ cho cán thư viện Đồng thời đẩy mạnh công tác đào tạo NDT Marketing sản phẩm dịch vụ hoạt động thông tin thư viện Khi tất giải pháp thực hiện, kết hợp với thường xuyên nắm bắt NCT phát sinh có hướng đáp ứng kịp thời nhu cầu đó, chắn NCT NDT đáp ứng mức độ cao hoạt động thông tin – thư viện Trường ĐHBK HN có vai trị quan trọng việc nâng cao chất lượng đào tạo Nhà trường đáp ứng nhu cầu xã hội 95 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Nguyễn Thị Chung (2009), Nghiên cứu nhu cầu tin khoa học công nghệ Trung tâm thông tin khoa học công nghệ quốc gia, luận văn thạc sĩ khoa học thư viện, Đại học Khoa học xã hội nhân văn, Hà Nội Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng (1991), Chỉ thị 95/CT ngày 4/04/1991 Về công tác thông tin khoa học công nghệ, Nguyễn Hữu Hùng (2000), Nghiên cứu xây dựng sách quốc gia phát triển cơng tác thông tin KH& CN giai đoạn công nghiệp hoá- Hiện đại hoá: Đề tài nghiên cứu cấp bộ, Trung tâm Thông tin Khoa học Công nghệ Quốc gia, Hà Nội, 113 tr Nguyễn Hữu Hùng (2005), “Phát triển thông tin khoa học công nghệ để trở thành nguồn lực”, Tạp chí Thơng tin tư liệu, (1), tr 2-7 Nghị định phủ số 159/2004/NĐ-CP ngày 31/8/2004 hoạt động thông tin khoa học công nghệ, (2004) Nguyễn Viết Nghĩa (2001), “Phương pháp luận xây dựng sách phát triển nguồn tin” Tạp chí thơng tin tư liệu, (1), tr 12-17 Nguyễn Viết Nghĩa (2003), “Tài liệu điện tử giá tài liệu điện tử” Tạp chí thơng tin & tư liệu, (1), tr 2-8 Trần Thị Minh Nguyệt (2010), Bài giảng môn học Người dùng tin, Trường Đại học Văn hóa Hà Nội, Hà Nội Vũ Văn Nhật (2002), Nghiên cứu nhu cầu tin đảm bảo thông tin khoa học công nghệ, Trường Đại học Khoa học xã hội nhân văn, Hà Nội 10 Vũ Văn Nhật (2010), Thông tin kinh tế (Giáo trình dùng cho lớp đào tạo thơng tin – thư viện), Trường Đại học Khoa học xã hội nhân văn, Hà Nội 11 Vũ Văn Nhật (2010), “Khái quát kinh tế học thông tin khoa học cơng nghệ”, Tạp chí Thơng tin tư liệu, (4), tr.26-29 12 Lê Ngọc Oánh (2000), Vai trò thư viện đại học việc đổi phát triển giáo dục, Câu lạc Thư viện, Bản tin điện tử, Tr.1-2 13 Pháp lệnh thư viện, (2001), Chính trị Quốc gia, Hà Nội 96 14 Đoàn Phan Tân (2006), Thơng tin học (Giáo trình dành cho sinh viên ngành Thông tin – Thư viện Quản trị kinh doanh), Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội 15 Nguyễn Thị Lan Thanh (2002), “Marketing quản lý thư viện trung tâm thơng tin”, Văn hóa Nghệ thuật, (4), tr.97-100 16 Vũ Thanh Thủy (2011), Nghiên cứu nhu cầu tin Thư viện Học viện tài chính, luận văn thạc sĩ khoa học thư viện, Đại học Văn hóa, Hà Nội 17 Thư viện Tạ Quang Bửu trường ĐHBK HN (2007), Báo cáo tổng kết năm 2007, Hà Nội 18 Thư viện Tạ Quang Bửu trường ĐHBK HN (2008), Báo cáo tổng kết năm 2008, Hà Nội 19 Thư viện Tạ Quang Bửu trường ĐHBK HN (2009), Báo cáo tổng kết năm 2009, Hà Nội 20 Thư viện Tạ Quang Bửu trường ĐHBK HN (2010), Báo cáo tổng kết năm 2010, Hà Nội 21 Nguyễn Viết Tiến (2009), Nghiên cứu nhu cầu tin người dùng tin hoạt động thông tin - thư viện Trường Đại học Sư Phạm Hà Nội 2, luận văn thạc sĩ khoa học thư viện, Đại học Văn hóa Hà Nội, Hà Nội 22 Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội (2011) 55 năm Đại học Bách Khoa Hà Nội (15.10.1956 – 15.10.2011) 23 Trần Mạnh Tuấn (1998), Sản phẩm dịch vụ thông tin, Trung tâm Thông tin khoa học công nghệ quốc gia, Hà Nội 24 Dương Thị Vân (2003), Nghiên cứu nhu cầu tin trường Đại học Cần Thơ, luận văn thạc sĩ khoa học thư viện, Đại học Văn hóa Hà Nội, Hà Nội 25 Lê Văn Viết (2001), Cẩm nang nghề thư viện, Văn hố Thơng tin, HN 26 Phùng Thị Minh Xuyến (2004), Nghiên cứu nhu cầu tin phục vụ thông tin Phân viện Hà Nội – Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, luận văn thạc sĩ khoa học thư viện, Đại học Văn hóa Hà Nội, Hà Nội 27 www.hut.edu.vn 97 Hình 1: Cơ cấu tổ chức Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội 17 Hình1 2: Biểu đồ nguồn nhân lực Thư viện Trường ĐHBK HN Bảng 1.1: Số lượng người dùng tin Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội 24 Bảng 1.2: La tuổi nhóm người dùng tin 25 Bảng 1.3: Trình độ học vấn nhóm người dùng tin 27 Bảng 1.4: Đời sống tinh thần nhóm người dùng tin 29 Bảng 2.1: Nhu cầu tin lĩnh vực đào tạo nghiên cứu trường 32 Bảng 2.2: Nhu cầu tin ngôn ngữ tài liệu mà người dùng tin sử dụng 35 Bảng 2.3: Khả sử dụng ngoại ngữ người dùng tin 36 Bảng 2.4: Nhu cầu người dùng tin loại hình tài liệu 38 Bảng 2.5: Nhu cầu loại hình tài liệu nhóm người dùng tin 40 Bảng 2.6: Nhu cầu thời gian xuất tài liệu 43 Bảng 2.7: Nguồn khai thác thơng tin nhóm người dùng tin 44 Biểu đồ 2.1: Nguồn cung cấp thơng tin nhóm người dùng tin 45 Bảng 2.8: Thời gian thu thập thông tin ngày người dùng tin 47 Biểu đồ 2.2: Thời gian NDT dùng để thu thập thông tin ngày Thư việ 48 Biểu đồ 2.3: Thời gian NDT dùng để thu thập thông tin ngày nhà 49 Bảng 2.9: Các sản phẩm dịch vụ thông tin sử dụng thường xuyên 52 Bảng 2.10: Nguồn lực thông tin phân chia theo nội dung tài liệu 53 Bảng 2.11: Nguồn lực thông tin phân chia theo ngôn ngữ tư liệu 54 Bảng 2.12: Nguồn lực thông tin phân chia theo loại hình tài liệu 55 Bảng 2.13: Nguồn lực thông tin phân chia theo thời gian xuất tài liệu 59 Bảng 2.14: Mức độ đáp ứng nhu cầu tin của người dùng tin 60 Bảng 2.15: Số người hoạt động nhu cầu tin lĩnh vực khoa học 60 Bảng 2.16: Nguồn lực thông tin nhu cầu tin loại hình tài liệu 61 Bảng 2.17: Nguồn lực thông tin nhu cầu ngôn ngữ tài liệu 62 Bảng 2.18: Nguồn lực thông tin nhu cầu thời gian xuất tài liệu 63 Bảng 2.19: Người dùng tin đánh giá chất lượng sản phẩm, dịch vụ thông tin 65 98 Bảng 2.20: Đánh giá người dùng tin sở vật chất, trang thiết bị 67 Bảng 2.21: Ý kiến người dùng tin mở cửa thư viện 68 Bảng 2.22: Lý người dùng tin đến Thư viện 69 Bảng 2.23: Thái độ phục vụ cán thư viện 71 Bảng 2.24: Ảnh hưởng thái độ phục vụ cán thư viện hứng thú nhu cầu tin 71 Bảng 3.1: Nhu cầu tham gia lớp hướng dẫn người dùng tin 90 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO 99 BỘ VĂN HOÁ - THỂ THAO & DU LỊCH TRƯỜNG ĐẠI HỌC VĂN HOÁ HÀ NỘI PHẠM THỊ NGỌC YẾN NGHIÊN CỨU NHU CẦU TIN TẠI THƯ VIỆN TẠ QUANG BỬU TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI PHỤ LỤC LUẬN VĂN ... triển nhu cầu tin Thư viện Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội 11 CHƯƠNG KHÁI QUÁT VỀ NGƯỜI DÙNG TIN VÀ NHU CẦU TIN TẠI THƯ VIỆN TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI 1.1 Người dùng tin nhu cầu tin hoạt... phát triển Thư viện 1.2 Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội với công tác đào tạo nghiên cứu khoa học 1.2.1 Khái quát Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội Trường Đại học Bách khoa Hà Nội trường đại học kỹ... Khái quát người dùng tin nhu cầu tin Thư viện Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội Chương 2: Thực trạng nhu cầu tin khả đáp ứng nhu cầu tin Thư viện Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội Chương 3: Giải pháp