GIỚI THIỆU NGHIÊN CỨU
Lý do chọn đề tài
Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (TNXHDN) đã trở thành một chủ đề nghiên cứu quan trọng, đặc biệt là trong lĩnh vực ngân hàng, do sự thiếu hụt TNXH có thể gây ra những tác động tiêu cực lâu dài đến nền kinh tế và xã hội (Scholtens, 2009) Theo khảo sát của PriceWaterHouse năm 2012, hơn 70% lãnh đạo doanh nghiệp nhận định rằng TNXHDN là yếu tố sống còn cho sự phát triển bền vững của doanh nghiệp Ngày nay, doanh nghiệp ngày càng nhận thức rằng thành công của họ gắn liền với lợi ích xã hội mà họ mang lại, vì sự tồn tại và phát triển không thể tách rời khỏi cộng đồng (Sharif và Rashid, 2014).
Trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu, hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam đang chuyển mình mạnh mẽ để đáp ứng yêu cầu đổi mới và tái cơ cấu Một trong những yếu tố quan trọng trong tiến trình này là tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm xã hội, nhằm hướng tới các chuẩn mực quốc tế Tính trách nhiệm xã hội (TNXH) của các ngân hàng đang thu hút sự quan tâm của lãnh đạo ngân hàng, nhà hoạch định chính sách và các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước.
Nghiên cứu về tác động xã hội của ngân hàng (TNXHDN) mặc dù không mới trên thế giới và đã có một số nghiên cứu chuyên sâu, nhưng vẫn là vấn đề mới mẻ tại Việt Nam (Trần, 2014) Đặc biệt, nghiên cứu về TNXH của ngân hàng hầu như chưa được thực hiện tại đây Hiện nay, một số ngân hàng thương mại (NHTM) đã bắt đầu triển khai một số hoạt động liên quan đến TNXH.
Mặc dù có 7 động có liên quan đến Trách nhiệm xã hội (TNXH), nhưng nhận thức về TNXH trong các ngân hàng vẫn chưa đầy đủ và toàn diện Hiện tại, chưa có ngân hàng thương mại nào công bố báo cáo thực hiện TNXH doanh nghiệp được kiểm chứng bởi bên thứ ba Điều này được thể hiện rõ qua các báo cáo thường niên đã được kiểm toán của các ngân hàng thương mại Việt Nam Hơn nữa, tác động của TNXH đến kết quả hoạt động kinh doanh và tài chính của ngân hàng thương mại vẫn chưa được nghiên cứu và kiểm chứng một cách khoa học và bài bản.
Đa số nghiên cứu về tác động của TNXHDN đến kết quả tài chính của ngân hàng chủ yếu tập trung vào các quốc gia phát triển, trong khi các nghiên cứu tại các quốc gia đang phát triển còn hạn chế Kết quả nghiên cứu về mối quan hệ này thường gây tranh cãi do sự đa dạng trong phương pháp, biến số và bối cảnh nghiên cứu Một số nghiên cứu cho thấy mối quan hệ thuận chiều giữa TNXHDN và kết quả tài chính, trong khi một số khác lại không chứng minh được mối quan hệ này Do đó, việc kế thừa và phát triển các nghiên cứu toàn cầu để kiểm chứng tác động của TNXHDN đến hiệu quả hoạt động của các NHTM tại Việt Nam sẽ đóng góp quan trọng về lý thuyết và thực tiễn.
Trong nghiên cứu này, TNXHDN được coi là một biến số độc lập, cùng với các biến số khác, nhằm đo lường và phân tích tác động của các yếu tố này đến kết quả tài chính và hiệu quả hoạt động kinh doanh của các ngân hàng thương mại (NHTM) Việt Nam Kết quả tài chính của ngân hàng là chỉ số quan trọng phản ánh hiệu quả hoạt động kinh doanh của họ Việc xem xét và đánh giá các yếu tố này là cần thiết để hiểu rõ hơn về tình hình tài chính của NHTM.
Kết quả tài chính của ngân hàng là cơ sở quan trọng cho các nhà quản lý, chủ sở hữu và nhà đầu tư trong việc phân tích và dự báo nhằm nâng cao hiệu quả quản trị và lợi nhuận của ngân hàng thương mại Các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả tài chính có thể được chia thành hai nhóm: (i) các yếu tố nội tại như mức độ an toàn vốn, chất lượng tài sản và hiệu quả quản lý, và (ii) các yếu tố bên ngoài như GDP, lạm phát và chính sách nhà nước TNXHDN đóng vai trò then chốt trong việc kết nối các yếu tố này, cho thấy rằng lợi nhuận của doanh nghiệp phụ thuộc vào sự phát triển của xã hội và cộng đồng.
Đề tài “Nghiên cứu tác động trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp đến kết quả tài chính tại các ngân hàng thương mại Việt Nam” được lựa chọn nhằm đóng góp vào lý luận về trách nhiệm xã hội (TNXH) của ngân hàng thương mại (NHTM) Nghiên cứu này sẽ cung cấp giải pháp và khuyến nghị thúc đẩy thực hiện TNXH tại các NHTM Việt Nam, phù hợp với các thông lệ quốc tế và đáp ứng yêu cầu hội nhập cũng như phát triển bền vững kinh tế xã hội của đất nước.
Tổng quan tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước
1.2.1 Tổng quan các nghiên cứu trên thế giới
1.2.1.1 Các nhân tố tác động đến thực hiện TNXHDN
Có nhiều nhân tố ảnh hưởng đến việc thực hiện trách nhiệm xã hội doanh nghiệp, được chia thành hai nhóm chính: nhân tố bên trong và nhân tố bên ngoài Nhân tố bên trong bao gồm các chủ sở hữu, nhân viên và người quản lý, trong khi nhân tố bên ngoài gồm khách hàng, nhà cung cấp, nhà đầu tư, chính phủ, môi trường và các tổ chức phi chính phủ.
Nhóm nhân tố bên trong
Nhóm nhân tố từ bên trong ảnh hưởng đến TNXHDN của quốc gia bao gồm truyền thống văn hóa, hệ thống chính trị, ưu tiên kinh tế xã hội, hạn chế quản lý, khả năng đối phó với khủng hoảng và tiếp cận thị trường Truyền thống văn hóa về TNXH thường dựa vào các giá trị văn hóa bản địa như hoạt động từ thiện, đạo đức kinh doanh và sự gắn kết cộng đồng Văn hóa ngân hàng có thể được thực hiện để điều chỉnh mối quan hệ giữa hoạch định chiến lược và TNXHDN, như đã chỉ ra bởi Galbreath (2009).
Cải cách chính trị - xã hội không thể tách rời khỏi TNXHDN, vì nó thường dẫn dắt các doanh nghiệp kết hợp các vấn đề đạo đức và xã hội Do đó, sự cải cách chính trị đóng vai trò là động lực thúc đẩy và ảnh hưởng mạnh mẽ đến hoạt động của TNXHDN.
TNXHDN được hình thành từ các ưu tiên kinh tế - xã hội nơi ngân hàng hoạt động, đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển Nó thường được xem như một biện pháp bù đắp cho những thiếu sót trong quản lý do chính phủ yếu kém, tham nhũng hoặc thiếu nguồn lực cung cấp dịch vụ xã hội Các yếu tố như hệ thống kinh doanh nội địa, chính phủ và tổ chức phi chính phủ, cùng với áp lực từ hệ thống xã hội, có ảnh hưởng lớn đến sáng kiến TNXHDN của ngân hàng Tuy nhiên, tính ổn định trong thực hiện TNXHDN là một thách thức phức tạp, đặc biệt ở các nước đang phát triển với các tiêu chí xã hội thường không được chú trọng đầy đủ.
Nhà quản lý, nhân viên và khách hàng đều có khả năng ảnh hưởng đến quyết định về trách nhiệm xã hội (TNXH) của ngân hàng, do đó TNXH được xem như một hành động ứng phó với các tác động từ các bên liên quan.
Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng trình độ đào tạo và tiểu sử gia đình của lãnh đạo ngân hàng, cùng với các yếu tố cá nhân, ảnh hưởng đáng kể đến quyết định tham gia trách nhiệm xã hội doanh nghiệp (TNXHDN) Thái độ của nhà quản lý đối với các vấn đề kinh tế và xã hội có thể định hình văn hóa và triết lý của tổ chức Do đó, thái độ của lãnh đạo ngân hàng đối với TNXH là yếu tố quyết định hàng đầu cho các sáng kiến TNXH của ngân hàng.
Một số lãnh đạo cấp cao đã đồng thuận với các tổ chức để giảm tỷ lệ nhân viên nghỉ việc bằng cách cung cấp mức lương hợp lý, cơ hội phát triển nghề nghiệp và đảm bảo điều kiện lao động tốt (Md Moazzem Hossain, 2013) Nhân viên cũng đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy ngân hàng thực hiện trách nhiệm xã hội doanh nghiệp (Aguilera và cộng sự).
Năm 2007, các ngân hàng ở các nước đang phát triển muốn tiếp cận thị trường ở các nước phát triển cần cam kết sử dụng TNXHDN để nâng cao uy tín và niềm tin từ khách hàng Ngoài các yếu tố nội bộ, các yếu tố bên ngoài như quy mô doanh nghiệp và vị trí cũng đóng vai trò quan trọng trong chiến lược này (L.Zu, 2009).
Nhóm nhân tố từ bên ngoài
Các tiêu chuẩn và thông lệ quốc tế đóng vai trò quan trọng trong việc giúp doanh nghiệp tự điều chỉnh và thực hiện các quy định TNXHDN một cách hiệu quả, không chỉ phù hợp với lợi ích của họ (Christmann và Taylor, 2006; Gonzalez và Martinez, 2004) Các quy tắc và tiêu chuẩn TNXHDN là yếu tố quan trọng cho các công ty muốn hoạt động toàn cầu, chịu ảnh hưởng từ áp lực cạnh tranh toàn cầu, chính sách pháp lý (bộ luật và quy định) (Qi Lai, 2006) và sự cạnh tranh trong bối cảnh toàn cầu hóa (Korhonen và cộng sự, 2002).
TNXHDN được hưởng lợi từ xu hướng đầu tư trách nhiệm xã hội, trong đó nguồn quỹ được xác định dựa trên các tiêu chí đạo đức, xã hội và môi trường.
TNXHDN được khuyến khích thông qua hoạt động của các bên hữu quan nhằm giải quyết những thất bại về nhận thức của thị trường và chính sách chính phủ Hoạch định chiến lược là yếu tố quan trọng giúp tạo ra nhận thức và phản ứng từ các bên hữu quan, từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động của TNXHDN Nhân viên doanh nghiệp, như một nhóm hữu quan, được khuyến khích tham gia vào thực hành TNXHDN Bên cạnh đó, các quy định từ các chủ thể đa quốc gia trong chuỗi cung ứng cũng tác động đến hoạt động TNXH của các công ty vừa và nhỏ, đáp ứng nhu cầu của quá trình toàn cầu hóa hiện nay.
1.2.1.2 Các nhân tố tác động đến kết quả tài chính của NHTM
Các nhân tố tác động tới kết quả tài chính của ngân hàng thương mại (NHTM) được chia thành hai loại: yếu tố bên trong và bên ngoài Yếu tố bên trong, bao gồm mức độ an toàn vốn, chất lượng tài sản, tính thanh khoản và hiệu quả quản lý, ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả tài chính và phụ thuộc vào quyết định của quản lý và cổ đông Trong khi đó, yếu tố bên ngoài như GDP, lạm phát và lãi suất là những yếu tố không nằm trong tầm kiểm soát của ngân hàng nhưng vẫn tác động đến lợi nhuận Nghiên cứu của Frederick (2014) cũng khẳng định rằng các yếu tố như an toàn vốn, chất lượng tài sản và hiệu quả hoạt động quản lý, cùng với thu nhập lợi tức và CPI, đều có ảnh hưởng lớn đến kết quả tài chính của NHTM Hơn nữa, việc thực hiện TNXHDN cũng có tác động đáng kể đến kết quả tài chính của ngân hàng.
Mức độ an toàn vốn
Nguồn vốn là số tiền cần thiết để hỗ trợ hoạt động kinh doanh của ngân hàng, đóng vai trò quan trọng trong khả năng sinh lợi của ngân hàng Nó quyết định các hoạt động tài chính như cho vay, đầu tư và quản lý ngân quỹ Nguồn vốn lớn giúp tăng tính thanh khoản và giảm nguy cơ phá sản cho ngân hàng (Diamond và Raghuram, 2000).
Mức độ an toàn của vốn được đánh giá trên cơ sở tỷ lệ an toàn vốn (CAR)
Tỷ lệ an toàn vốn phản ánh sức mạnh nội bộ của ngân hàng, cho thấy khả năng thanh toán các khoản nợ và khả năng ứng phó với biến động khủng hoảng cũng như các loại rủi ro Do đó, nguồn vốn đóng vai trò quyết định trong việc tạo ra lợi thế cạnh tranh cho ngân hàng, chi phối các hoạt động tài chính và ảnh hưởng đến kết quả tài chính.
Tài sản của ngân hàng bao gồm tài sản cố định, danh mục đầu tư tín dụng, các khoản cho vay và các khoản đầu tư khác Ngân hàng có tuổi tài chính lớn thường sở hữu quy mô tài sản cao hơn (Athanasoglou và cộng sự, 2005) Trong đó, các khoản cho vay được xem là tài sản quan trọng nhất, tạo ra lợi nhuận thông qua lãi suất Do đó, chất lượng danh mục cho vay là yếu tố quyết định lợi nhuận của ngân hàng Nếu chất lượng tài sản kém, ngân hàng sẽ đối mặt với áp lực lên nguồn vốn ngắn hạn, có thể dẫn đến khủng hoảng thanh khoản hoặc tình trạng rút tiền hàng loạt.
Hiệu quả hoạt động quản trị