Tôi cũng nghe đâu như chính nhà văn Thu Hoài-Tổng biên tập báo Văn nghệ Nghĩa Bình cũng đã có ý định viết về “Một tài năng cổ nhạc Trung phần bị quên lãng” như đã từng viết giới thiệu [r]
(1)Trăn trở danh cầm họ Nguyễn
Tác giả: Lâm Bích Thủy
Trong nội dung nhiều thư bác Quách Tấn gửi, người anh cả, khuyên ba và anh em làm văn nghệ nên có tâm việc khơi phục lại danh nhân đất Bình Định mà lâu bị lãng qn “Bình Định có nhiều nhân vật có danh mà gần kỷ bị bỏ quên, lẽ phải làm sống dậy Rất tiếc khơng có người có đủ tài, học, tâm chí để khai thác kho tàn Văn hóa Bình Định Tơi nhận thấy phần đơng anh em làm văn nghệ danh lợi bổn phận thiêng liêng, anh em làm văn nghệ sỹ Bình Định đừng phụ lịng cổ nhân ”
Đây điều tâm đắc đời cầm bút nhà thơ Yến Lan Tôi thường nghe ông nhắc người tên “Bảy Thiều” Theo ơng vào thập niên 40->50 của kỷ XX, người Bình Định thường tranh luận ngón đàn tranh tài tình làm mê hoặc bao người danh tài tên Nguyễn Xuân Vinh (tức Bảy Thiều)
Vậy mà suốt chục năm qua không thấy nhắc tới! Chạnh lòng nghĩ trách nhiệm của người cầm bút “nếu biết chút mà khơng làm để lưu lại cho lớp trẻ sẽ làm? Như vậy, Bình Định nói riêng đất nước nói chung mãi lãng quên người nhạc sĩ tài hoa mà lẽ ông đáng tơn vinh
Trong nhà tơi cịn lưu nhiều thư bác Tấn, nhiều cho thấy ba tơi quan tâm nhân vật Ơng hỏi bác Tấn nhiều khía cạnh, đời tư, nghiệp v.v câu trả lời nghe ca ngợi bác không rành gốc gác người nhạc sĩ Tôi nghe đâu nhà văn Thu Hồi-Tổng biên tập báo Văn nghệ Nghĩa Bình có ý định viết “Một tài cổ nhạc Trung phần bị quên lãng” viết giới thiệu với người dân Nghĩa Bình cụ Đào Tấn (Sư Tổ mơn hát bội xứ Nghĩa Bình) khơng biết chưa thực được, thực tế người nhạc sĩ tài hoa xứng đáng tôn vinh, thiếu tư liệu chăng? Cuối hai đành dừng ý định vực dậy nhân tài đất võ!
(2)Sau biết anh Nguyễn Liên - La Nhiên, đến tận nhà để tìm hiểu thêm người cha của anh – người mà ba tốn nhiều công sức chưa thực ý đồ vực dậy nhân tài quê hương Tôi vô mừng, không ngờ nhà anh lại lưu trữ nhiều tư liệu ba Nhân thể, anh kể cho nghe quen biết hai người cố:
Lúc (khoảng năm 1934) vào dịp Tổng đốc tỉnh Bình Định tổ chức tiệc chiêu đãi gia đình Chánh sứ mãn hạn cơng vụ trở Pháp Tỉnh trưởng bảo thuộc hạ ơng “Phịng thành” cho lính tống đạt đến số nhà 92 (No: 92, Rue du Cửa Đông Bình Định) một trát lệnh, nội dung đại ý “Tỉnh cần có tên…địa đến tư dinh vào lúc tối để hầu đờn cho “dạ tiệc”
“Bản trát lệnh” đến nhà Xuân Thiều vào lúc có diện thi sĩ Xuân Khai Xuân Thiều đưa cho Xuân Khai xem “trát” Nãy ngồi, Xuân Khai chứng kiến vô lễ của lính lệ danh cầm tiếng tăm Xuân Thiều, ông không chấp nhận được, bèn nhìn thẳng vào mặt anh ta, hỏi “Chú có biết khơng? Ừ! Biết tốt, biết mày vô lễ thế? Chú lính xuống giọng phân trần “Ơng Phịng thành” lệnh tơi phải nói để người nhận “trát ” khơng dám bê trễ …! Sau nhạc sĩ Xuân Thiều tỏ ý muốn mời Xuân Khai ngày mai với vào dinh …
Sáng hôm sau Xuân Khai đến để vào “Tư dinh Tỉnh trưởng” Vừa khỏi nhà là lúc có xe kéo sang trọng dừng trước cửa Một người đàn bà Pháp bệ vệ bước xuống, hỏi thăm nhà ông Bảy; họ nhận người tranh luận với các Diễn đàn Văn nghệ Huế trước Nhờ mà ngài Tỉnh trưởng nhận biết được tài nghệ ơng Bảy Từ ngài Tỉnh trưởng tỏ khiêm nhường kính trọng ơng Bảy giao tiếp
(3)Anh La Nhiên cịn cho tơi biết tình cảm ba cha anh Sau cách mạng Tháng 8, có thời gian người ta gọi Qui Nhơn thành phố Tăng Bạt Hổ, huyện An Nhơn có tên Thống Can (chỉ thời gian ngắn) Hồi người dân bầu Xuân Khai làm Chủ tịch Văn nghệ sớm nhất, Xuân Khai không nhận mà giới thiệu lại cha anh-ơng Xn Thiều, “chỉ Xn Thiều có đủ lực tài đảm đương công việc này…”
Sau lần thăm trai cụ Bảy Thiều, nắm vài chi tiết q, tơi có viết : “Nhớ tiếng đàn cậu Bảy Thiều ”
đã đăng Tạp chí VNBĐ số 76/12/2006
Cách hai mươi năm vào ngày 20-5-1988, cụ Tơn Thất Dỗn–nhà sưu tầm tiểu sử các danh cầm nhạc Huế (Việt Kiều từ Bỉ, qua đời) gửi cho Ban Biên Tập Báo Long An thư, có đoạn “Điểm thắc mắc lớn “ngôi sao”rực rỡ Bả y Thiều” mà chưa viết tương xứng giới sưu tầm nhạc cổ Trung phần Việt Nam (?)
Tơi hy vọng…nếu kính nhờ q Báo chuyển dùm lời hứa quan sau đến Bạn Văn Nghệ Nghĩa Bình: Chúng tơi xin cung cấp cho bạn văn nghệ ấy cuộn bande-Magnétophon có thu tiếng đàn tranh Bảy Thiều tức Nguyễn Xuân Vinh Chắc bạn hài lịng chúng tơi xin phép Giới chức có thẩm quyền thuộc Nhà Bảo Tàng Phát Thanh Truyền Hình Pháp để thu lại tiếng đàn mà bạn cần làm “chứng liệu” cịn lưu giữ Đó nhiều tư liệu được bảo tàng qua kho tư liệu đài Bá Âm – France-Asia Đĩa nhạc thu tiếng đàn Bảy Thiều qua bản- Tứ đại cảnh Tứ đại oán hồn năm 1939 loại đĩa nhựa 33,5 tours
Ba tơi thường hay nói “Sống đời hiểu phải biết rõ khứ” Câu nói ơng dạy cháu phải biết trân trọng mà lịch sử để lại
Thiết nghĩ, để tỏ lịng kính trọng dù muộn màng với bậc Tiền bối, nên kể đôi dịng tiểu sử ơng :
(4)Tuần vũ Đào Phan Duân, làng Biểu Chánh, huyện Tuy Phước (ông tiếng bị hưu sớm dám chống Tây) Bà cháu ngoại Phan Thị Y –người hầu thân tín hàng quí phi Từ Dũ Bà Y người phụ nữ độc cung đình chọn đào tạo chơi giỏi các loại đàn để phục vụ lâu dài cho cung đình Qua ta nhận thấy tài cậu Bảy có từ hồi tóc để chỏm chịu ảnh hưởng bà ngoại, người mẹ ông mà ta hay gọi “con nhà nòi”
Và nữa, hai người anh ông danh cầm tiếng Anh thứ Năm Nguyễn Phan Tần, sống bên ngoại Vĩnh Long Ông chuyên viết sách soạn sách giáo khoa Ngồi ơng cịn tiếng nhạc sĩ đàn tay trái Ơng có cơng đưa câu ca dao trữ tình vào điệu lý miền Tây Nam Bộ
Người anh thứ sáu Nguyễn Phan Trà lúc tuổi bộc lộ tài có, chơi nhiều loại kèn Tây (trompettr, clarinette) Năm 1931 ông nhận vào nhạc viện Nancy-Paris tám năm sau Hồng cung Thái Lan mời làm trợ lý chun mơn cho nhạc trưởng –Ban nhạc Hoàng gia Xiêm
Nếu vào kỷ 19 người Bình Định hay nhắc tới giai thoại văn học cha cậu Tú Khuê làng Vân Sơn xã Nhân Hậu với văn sĩ lừng danh Nguyễn Bá Huân, Nguyễn Trọng Trì vào đầu kỷ 20 họ lại bàn bốn anh em họ Phạm Phạm Văn Ký, Phạm Hổ v.v…rồi cuối giai thoại tiếng đàn cha nhà Nguyễn Xuân Vinh (1895-1952)
Nguyễn Xuân Vinh giỏi đàn Tranh lẫn đàn Nguyệt Cuộc thi biểu diễn đàn dân tộc với qui mô lớn nước vào năm 1930 kinh Huế Ơng đoạt giải quán quân đàn tranh với số đểm tuyệt đối 20/20, so với giải nhì ơng Đội Trác chiếm 14,5 điểm mà thôi Thời báo viết tài xuất chúng ông- thí sinh độc người Huế Ngay tờ báo Paris Soir phải lên “Lần người Bình Định đàn Huế hay Huế”
Không biết tự âm kỳ ảo cung trầm, cung thương tiếng đàn ông Bảy Thiều thánh thoát nao chảy tôi, dù qua âm hưởng thơ “Ngồi Dịch đình nghe đàn tranh” (lầu Dịch Đình - Bình Định-chỗ Nhà Văn Hóa huyện An Nhơn) thi sĩ Xuân Khai
Ngồi Dịch đình nghe đàn tranh
(5)Đàn trôi êm êm qua đêm không sương Nghe đàn trơi mn lịng sơi u đương Ôi mong lung rung giây tâm hồn Đời trôi chơi vơi theo đàn
Trăng nương tường cong vin khóm lê Hương ngưng lư đồng phong dáng nghê Cánh vạc lạc đàn sa mái
Con đò lênh đênh quên bờ
Xuyên qua vườn gòn lòn mây thu Xuyên qua lầu đông thông vi vu Đàn trôi, đàn trôi ngưng lưng trời Tương tư tuông dịng chừng bao ngi Bình Định 1935
(Yến Lan)
Để khách quan hơn, tơi tìm hiểu, tham khảo người có tuổi đời cao để nghe họ bình về tiếng đàn cụ Bảy, có Nguyễn Khánh (Khánh Cao) Người dân quê công bằng, tỏ khâm phục tiếng đàn người nhạc sĩ tài hoa Họ lên, rằng tiếng đàn ông tiếng đàn “thoát tục”, tiếng đàn “ma quái” Giữa đêm khuya thanh vắng, hiên nhà “số 92 Rue du Cửa Đơng Bình Định), ơng Bảy ngồi đàn Khi tiếng đàn cậu Bảy vừa vang lên âm dìu dặt khơng gian, khơng bảo ai, đơng người, kể ca gia đình bề thế, người Ấn độ, lặng lẽ đến ngồi bên nhau, chật ba bậc cấp Dịch Đình để thưởng thức tiếng đàn ông
(6)Xuân Thiều đàn tranh giỏi tiếng từ thời cịn để chỏm nhờ có bố danh cầm Xuân Kỷ-quê mẹ Tân An quê nội Vĩnh Long Thuộc vùng địa phương trù phú, chịu ảnh hưởng sâu sắc nếp sống phong lưu, tài tử Bố Xuân Thiều thường quan lớn vời tư dinh hịa nhạc Lúc có vị Tổng đốc nhậm chức, chơi đàn kha tính tự cao, tự đại Vị Tổng đốc cao hứng mời hai cha Bảy Thiều vào đọ tài, xem có lời khen giới hâm mộ không Trong thi tài ông Tổng đốc chọn đàn tranh mời người hòa tấu mở Ngay từ lúc vừa khởi tấu vài câu dạo đầu “prélude” dành cho đàn tranh, Bảy Thiều đứng dậy trước ngơ ngác người, lễ phép xin cáo biệt Có quan lớn trợn mắt quát, hỏi vô lễ thế, cậu bé chưa kịp trả lời, cha cậu nhanh nhẹn chạy đến bế xốc xin lỗi người Về sau người ta biết lý cậu bé vơ lễ cậu khơng chịu thái độ “kiêu kỳ” tân Tổng đốc cậu nghe qua, thấy tiếng đàn ông ta tồi
Người ta nói “Tiếng đàn ơng Bảy Thiều người rành âm nhạc, một lần nghe khơng thể qn được.”
Thật vậy, tình cờ tơi đọc tờ Nội san khảo cứu Văn hóa Phương Đơng số 5-2003 (9) chứng minh điều mà người đồn đại:
“Tơi người may mắn cịn sót lại hôm để kể lại đôi nét cảm nhận đặc biệt của mình lần thưởng thức tiếng đàn tranh nghệ sĩ Bảy Thiều biểu diễn… ”
Vào năm 1935, Triều đình Huế chọn số nghệ sĩ đàn ưu tú để tháp tùng Ban nhac Cung đình thi nhạc Huế New York Nguyễn Xuân Vinh số người được cử Thât không may cho nhà danh cầm, lúc vợ ông qua đời Nỗi buồn mất vợ, nỗi buồn khơng tham gia dịp may có đời làm cho vết thương lịng ơng rộng Càng buồn ơng đàn hay Nỗi buồn truyền vào cung thương cung trầm ngón đàn mà có ơng Bảy thể được, người nghe tưởng như nghe lời từ giới bên vọng Chính tiếng đàn của ơng nhiều người ngưỡng mộ đánh giá cao thập niên 50-60 thế kỷ 20…
Ngày tạ danh cầm tài hoa để lại cho giới âm nhạc người hâm mộ mất mát lớn Ông nghè Đào Thuyên làng Biểu Chánh khóc tiễn bạn:
(7)Qua người thân cụ Bảy ơng cụ nhà đề cập tới danh cầm Nguyễn Xuân Vinh, thật ngưỡng mộ tài, đức ơng Khơng biết sau viết tơi có cịn nghĩ về ơng hay khơng! Có điều, phần an ủi ông bên giới, đời cịn có nghệ sĩ Hải ngoại trân trọng gìn giữ báu vật ỏi mà may họ tìm thấy được:
“Mới nhóm nghệ sĩ gốc Viêt Pháp cho biết họ tìm thấy kho lưu trữ Tư liệu nhạc cổ Đông Dương, nhạc nhạc sĩ cố - người đồng hương với thi sĩ Lâm Thanh Lang (Yến Lan) mà theo họ nói gặp nhiều khó khăn gần 30 năm việc xác định tên tác giả -đó Cung Nam Oán (còn gọi Sài Gòn Oán khúc) ký hiệu SGOK Bà Denise Nguyễn-thành viên quan trọng nhóm sưu tầm tư nhân cho biết: Nhờ nét “âm hưởng” thơ mang tên “Nghe đàn tranh bên thềm Dịch Đình” của nhà thơ Yến Lan nhận nhạc mê ly ông Bảy Thiều
Chỉ tiếc khơng có điều kiện để lưu lại ngón đàn tài hoa mê ly mà ông Bảy đã gieo vào lòng người dân huyện An Nhơn Cung đình Huế Tài sản ơng để lại cho q hương đất nước thật ỏi, khơng cân đo đong đếm được, thật vơ hình Nhưng những người ta biết ơng đức độ, tình người
Hiện người bước khơi phục lại ơng cha để lại Chúng ta thấy nhân dân Miền Bắc yêu cầu giới chấp nhận “Ca trù di tích văn hóa thế giới” Ca trù đâu có hình dáng tài sản ông cha khai phá nên ta cần giữ lại
Vậy, với Bình định nên tìm hiểu để phát tơn vinh, bảo tồn vốn q q hương Bình Định, kẻo sau cháu trách ta
Thể nhìn cơng tâm lịch sử biểu lộ lịng người hơm tiền nhân, cầm bút viết này, hy vọng rằng, chút nhỏ để giúp người làm công tác nghiên cứu tiếp tục công việc “vực dậy nhân vật bị lãng quên” mà ba tơi và nhà thơ Thu Hồi cịn bỏ dở