1 MỤC LỤC MỞ ĐẦU .3 Lý chọn đề tài Lịch sử nghiên cứu vấn đề Đối tượng phạm vi nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu Đóng góp luận văn 10 Cấu trúc luận văn .10 CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU NGÀY CỦA KIẾN CỦA BERNARD WERBER VÀ LÝ THUYẾT PHÊ BÌNH SINH THÁI 12 1.1 Bernard Werber tiểu thuyết Ngày kiến .12 1.1.1 Về tác giả Bernard Werber .12 1.1.2 Về tiểu thuyết Ngày kiến 14 1.2 Phê bình sinh thái góc nhìn văn học 16 1.2.1 Lược sử phê bình sinh thái .16 1.2.2 Thi pháp sinh thái phê bình tác phẩm văn học 21 Tiểu kết .26 CHƯƠNG 2: KIẾN VÀ NGƯỜI TRONG CHỈNH THỂ SINH THÁI 27 2.1 Thế giới côn trùng Ngày kiến 27 2.1.1 Những vương quốc côn trùng 28 2.1.2 Thế giới quan nhân vật kiến .35 2.2 Loài người Ngày kiến 48 2.2.1 Lồi người điểm nhìn sinh vật khác 48 2.2.2 Lồi người điểm nhìn đồng loại .60 2.3 Thế giới song hành kiến người 72 2.3.1 Thế giới song hành đa thực .72 2.3.2 Cấu trúc đa thực Ngày kiến 75 Tiểu kết .85 CHƯƠNG 3: SINH THÁI TRUNG TÂM LUẬN TRONG NGÀY CỦA KIẾN 88 3.1 Từ “Nhân loại trung tâm luận” 88 3.1.1 Câu chuyện tiến hóa ngộ nhận 88 3.1.2 Tiến vào ảo vọng trung tâm 92 3.1.3 Giải trung tâm - Mọi thứ sinh thái .100 3.2 Đến “Sinh thái trung tâm luận” 110 3.2.1 Dẫn đường vào sinh thái 110 3.2.2 Điều bình dung nhập nguyên tắc sinh thái 118 3.2.3 Lắng nghe đối thoại giải pháp sinh thái 130 Tiểu kết .141 KẾT LUẬN .142 TÀI LIỆU THAM KHẢO 145 Tài liệu tiếng Việt .145 Tài liệu tiếng Anh .148 Tài liệu trực tuyến 149 PHỤ LỤC 152 Tóm tắt chi tiết Ngày kiến 152 Một số hình ảnh minh họa 188 MỞ ĐẦU Lý chọn đề tài Khi bắt đầu viết dịng bên ngồi trời mưa, ảnh hưởng từ đợt áp thấp nhiệt đới Những bão đến từ biển vốn không xa lạ với quốc gia Đông Nam Á Việt Nam, tượng khí hậu cực đoan hai thập kỷ trở lại dường tăng lên cường độ, tần suất, diễn biến thiên tai ngày phức tạp, khơng theo quy luật trước Đó mà chương trình dự báo thời tiết thường đề cập, cịn lúc này, tơi nhớ lâu tơi khơng cịn nghe tiếng dế kêu ngồi Có thể đêm mưa to át tiếng thổn thức lồi trùng nhỏ bé, có lẽ, sắt thép bê tơng phố thị mọc lên mang đồng cỏ bụi Có thể nói phát triển văn minh nhân loại làm biến đổi nhanh chóng mơi trường sinh thái So với kỷ 18, dân số giới tăng lần, sản lượng công nghiệp gia tăng 100 lần, tạo thay đổi rõ rệt quy mô toàn giới Và văn minh biểu rõ rệt khắp bề mặt địa cầu, từ sau kỷ 20 Đi với cảnh quan khắp nơi bị hủy hoại, nguồn hải sản cạn kiệt, vùng đất cằn cỗi bị khai thác kiệt quệ công nghiệp nơng nghiệp Khí thải từ hoạt động người gây nên lỗ thủng tầng Ozone hiệu ứng nhà kính, chí đám mây mang bụi phóng xạ vụ nổ hạt nhân… Thế kỷ 20 qua để lại nợ môi sinh mà hậu cần giải Nhưng bi quan tương lai hy vọng, có lớp người kỷ 20 dành cho môi trường mối quan tâm sâu sắc phương diện văn hóa xã hội, kinh tế công nghiệp Nhân loại cần phải thừa nhận vấn đề bảo tồn sinh thái không cịn câu chuyện viển vơng Mà gắn liền với sống hàng ngày người tương lai em Nhân loại cần thiết phải phát triển bền vững, mà điều tất yếu dẫn đến lựa chọn văn hóa lựa chọn giá trị mà xã hội buộc phải định Phê bình sinh thái (Ecocriticism) hướng nảy sinh phát triển từ xu Khởi phát từ Anh - Mỹ lan rộng khắp Phương Tây, phê bình sinh thái ngày mở rộng thu hút nhiều quan tâm khắp giới, có quốc gia Phương Đông chịu tác động tiêu cực từ q trình biến đổi khí hậu, nhiễm môi trường Việt Nam ngoại lệ Những cố môi trường di họa thời gian gần đây, xảy khắp giới nói chung Việt Nam nói riêng, lời cảnh báo đến cá nhân, tổ chức, lĩnh vực nguy cấp mà sinh thái hứng chịu Văn học đặt bên ngồi cơng thay đổi nhận thức cộng đồng Trước hết kêu gọi việc xóa bỏ tình trạng bất bình đẳng phương diện kinh tế, văn hóa sinh thái cần phải tiến hành Qua thúc đẩy hành động tiến việc xây dựng mối quan hệ người với môi trường sinh thái, để bảo vệ sinh thái phát triển bền vững với Như thế, phê bình sinh thái gợi ý truy xét đến trách nhiệm nghệ thuật vấn đề thể văn học Tuy nhiên, việc đánh giá tác phẩm văn học góc nhìn phê bình sinh thái Việt Nam chưa thực phổ biến quan tâm mức, đủ để tạo nên sức ảnh hưởng định xu chung văn học giới Do đó, với hy vọng lạc quan, người viết muốn đưa đến cách tiếp cận thú vị tác phẩm Ngày kiến Bernard Werber từ góc nhìn phê bình sinh thái Biết đâu, thể nghiệm, gợi ý cho người đồng chí, đồng ý, đồng tình hay quan tâm đến tác phẩm Ngày kiến nói riêng vấn đề sinh thái nói chung Lịch sử nghiên cứu vấn đề Luận văn liên quan đến hai mảng chính, tiểu thuyết Ngày kiến phê bình sinh thái Thơng qua góc nhìn phê bình sinh thái, người viết diễn giải, phân tích, đánh giá tác phẩm Bernard Werber Về phê bình sinh thái, phương diện lịch sử nghiên cứu, viết: “Văn học sinh thái lí luận phê bình sinh thái” Đỗ Văn Hiểu sơ dịch từ Đương đại Tây phương tối tân văn luận giáo trình Vương Nhạc Xuyên (2008) [65]; với luận án Con người tự nhiên văn xi Việt Nam sau 1975 từ góc nhìn phê bình sinh thái [29] tác giả Trần Thị Ánh Nguyệt; nghiên cứu cho phê bình sinh thái phong trào khởi phát từ năm 70 kỷ 20 dấu hiệu khủng hoảng môi trường ngày rõ rệt; cội rễ phê bình sinh thái có từ lâu trước tư tưởng lý luận nghiên cứu Darwin, Rousseau, Heidegger … Xuất phát từ tảng tư tưởng triết học tồn hài hịa bền vững người mơi trường, từ cuối kỷ 20, phong trào bảo vệ sinh thái nảy nở từ Phương Tây lan rộng toàn giới, nhiều phương diện nhiều lĩnh vực Trong xu đó, văn học, dù chút chậm chạm, kịp hướng mối bận tâm đến với vấn đề sinh thái Từ nghiên cứu trước tác tự nhiên rời rạc số học giả Phương Tây, phê bình sinh thái tập trung ý định, thu hút giới nghiên cứu toàn giới Mà kết xuất giáo trình giới thiệu trường phái lý thuyết văn học Giáo trình Nhập mơn lý thuyết: dẫn luận lí luận văn học lý luận văn hóa (Beginning Theory: An Introduction to Literary and Cultural Theory, Manchester University press) tái năm 2002 Peter Barry soạn thêm chương “Phê Bình sinh thái”.[29, tr 14] Từ đó, học Peter Barry, Kate Rigby, Cheryll Glotfelty, Gifford Terry, Jonathan Bate, Grey Garrard, Lawrence Buell, Karen Thornber… không ngừng xây dựng, hệ thống hóa lý thuyết mở rộng ứng dụng phê bình sinh thái văn học phê bình văn học Tại Việt Nam, năm gần đây, vấn đề bảo vệ môi sinh phát triển bền vững ngày dư luận quan tâm, phê bình sinh thái cịn lý thuyết mẻ, kể phần lớn người có chút quan tâm đến văn học Ngay từ tên, nhiều người có cảm tưởng trường phái thiên khoa học tự nhiên khoa học xã hội, phần nguyên nhân quan trọng mức độ phổ biến số lượng tài liệu phê bình sinh thái cịn tương đối hạn chế Nếu tính tài liệu tiếng Việt Phê bình sinh thái, ta thấy có góp sức lớn dịch giả, nhà nghiên cứu Đỗ Văn Hiểu, Nguyễn Tiến Văn, Trần Đình Sử, Hải Ngọc, Bùi Quang Thắng… việc chuyển ngữ nghiên cứu Frederick Turner, KarenThornber, Kate Rigby… Đây tảng quan trọng để hệ thống hóa ứng dụng phê bình sinh thái vào văn học nước ta Thông qua danh sách số viết phê bình sinh thái liệt kê đây, ta thấy phần trình du nhập phát triển Phê bình sinh thái: - Bùi Quang Thắng (2008), 30 thuật ngữ nghiên cứu văn hóa, NXB Khoa học xã hội Bùi Quang Thắng (2009), Nhân học sinh thái, đăng vanhoahoc.vn - Frederick Turner (2012), “Thi pháp sinh thái”, Nguyễn Tiến Văn dịch từ tiếng Anh, - theo Bài nói chuyện họp vùng Cleveland, Hội xã Philadelphia ngày 21/9/2002, Nguồn: http://www.nhavantphcm.com.vn Đỗ Văn Hiểu (2012), “Phê bình sinh thái – Khuynh hướng nghiên cứu văn học mang - tính cách tân”, Tạp chí Sơng Hương, số SH285/11-12 Đỗ Văn Hiểu (2012), “Phê bình sinh thái – cội nguồn phát triển” (phần 1, 2), - dịch từ tiếng Trung; Ngô Hương Giang hiệu đính thuật ngữ từ tiếng Anh; Tạp chí Nhà văn, số 11 Đỗ Văn Hiểu (2015), “Văn học sinh thái lí luận phê bình sinh thái”, Đỗ Văn Hiểu - sơ dịch từ “Đương đại Tây phương tối tân văn luận giáo trình” Vương Nhạc Xuyên, Nxb Đại học Phúc Đán, Thượng Hải, 2008 Nguồn: http://www.dovanhieu.net Karen Thornber (2013), Những tương lai phê bình sinh thái văn học, Hải Ngọc - dịch, đăng khoavanhoc-ngonngu.edu.vn Karen Thornber (2013), “Ecocritical and Literary Futures”, sách Simon C - Estok, Won-Chung Kim (ed) (2013), East Asian Ecocriticisms A Critical Reade, Palgrave Macmillan, New York, US Ngô Thị Thu Giang (2014), Cảm quan sinh thái truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp, - Luận văn thạc sĩ ngôn ngữ văn hóa Việt Nam, ĐH Thái Nguyên, Việt Nam Trần Đình Sử (2015), “Phê bình sinh thái tinh thần nghiên cứu văn học - nay”, đăng trandinhsu.wordpress.com Đặng Thị Thái Hà (2014), “Bước đầu tìm hiểu truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp từ điểm - nhìn phê bình sinh thái”, đăng vietvan.vn Đặng Thị Thái Hà (2015), “Vấn đề sinh thái - đô thị văn xi Việt Nam thời Đổi - mới”, Tạp chí Văn nghệ quân đội, đăng ngày 03/08/2015, vannghequandoi.com.vn Trần Thị Ánh Nguyệt (2015) Con người tự nhiên văn xi Việt Nam sau 1975 - từ góc nhìn phê bình sinh thái Luận án tiến sĩ Ngữ Văn; ĐH Sư Phạm Hà Nội, Việt Nam Nguyễn Thị Quế Vân Lâm Hồng Phúc (2017), Sinh thái mơi trường văn xi - Đồn Giỏi, Trường Đại học Văn Hiến Nguyễn Thị Tịnh Thy (2014), “Sáng tác phê bình văn học sinh thái – tiềm cần - khai thác văn học Việt Nam”, Tạp chí Văn nghệ quân đội, 2014, Số: 10/2014 Nguyễn Thị Tịnh Thy (2013), Phê bình sinh thái – nhìn từ lí thuyết giải cấu trúc, Kỷ - yếu hội thảo khoa học quốc gia Văn học hậu đại – Lí thuyết thực tiễn, Khoa Ngữ văn, ĐH Sư phạm Hà Nội Nguyễn Thị Tịnh Thy (2017), “Phê bình từ chủ nghĩa nữ quyền sinh thái: Sự kết hợp giữa “cách mạng giới” “cách mạng xanh” nghiên cứu văn học”, Tạp chí sơng Hương, đăng khoavanhoc-ngonngu.edu.vn Tất nhiên, viết danh mục hoàn chỉnh bao gồm tất nghiên cứu phê bình sinh thái Việt Nam Nhưng từ ta thấy rằng, từ khoảng năm 2015 đổ trước, phê bình sinh thái lý thuyết xa lạ văn học nước ta, có viết chuyển ngữ lý thuyết chưa kể đến nghiên cứu ứng dụng phê bình văn học Bản thân người viết trước bối rối bắt đầu theo đuổi hướng mẻ Vì lý ngẫu nhiên đó, gần với thời điểm luận văn chấp bút, dường phê bình sinh thái gây ý định, thông qua việc số người làm nghiên cứu chọn vấn đề môi trường tự nhiên làm điểm tựa cho nghiên cứu văn học khác Tuy nhiên, hầu hết viết dừng lại dạng ấn phẩm số hóa internet vài nghiên cứu trường đại học, chưa có sách chun mơn dành cho phê bình sinh thái Điều cho thấy xu hướng nghiên cứu phê bình sinh thái manh nha bắt đầu phát triển Việt Nam rời rạc mức độ định Trong lúc ấy, tình cờ chủ đề tìm hiểu đưa tơi đến gần luận án công bố năm 2015 tác giả Trần Thị Ánh Nguyệt, viết người tự nhiên văn xi Việt Nam sau 1975 từ góc nhìn phê bình sinh thái Nghiên cứu trở thành nguồn tham khảo quý giá, lời cổ vũ cho thân người viết mạnh dạn việc thể nghiệm hướng ứng dụng phê bình sinh thái cho tác phẩm văn học nước Về tác phẩm Ngày kiến Bernard Werber, tiểu thuyết xuất Pháp năm 1992, đến tận năm 2012 người viết tiếp cận dịch tiếng Việt dịch giả Phùng Hồng Minh, thông qua ấn phẩm nhà xuất Nhã Nam nhà xuất Văn Học Ngoài giới thiệu, đánh giá ngắn gọn sách mạng xã hội hay tạp chí, người viết chưa tìm thấy nghiên cứu sâu tác phẩm, góc nhìn phê bình sinh thái Ngày kiến sách thứ hai ba tiểu thuyết kiến Bernard Werber So với sách Kiến, sách thứ hai đem lại cho cá nhân người làm luận văn ấn tượng đặc biệt đụng độ hai văn minh kiến - người, mà qua đó, vấn đề liên đới phát sinh thuận lợi cho hướng Phê bình sinh thái Bản dịch sách thứ ba tam tiểu thuyết có tên Cách mạng kiến xuất muộn màng, may thay khơng gây ảnh hưởng nhiều đến định lựa chọn đề tài trình thực Ngày kiến, sách ba tiểu thuyết hoàn chỉnh, độc lập tương Hy vọng hai phần lại trở thành nguyên liệu tốt cho nghiên cứu tương lai, điểm nhìn khác sinh thái Đối tượng phạm vi nghiên cứu Đề tài luận văn Ngày kiến Bernard Werber từ góc nhìn phê bình sinh thái Do đó, đối tượng nghiên cứu khơng khác tiểu thuyết kiến nhà văn Bernard Werber, dịch giả Phùng Hồng Minh dịch nhà xuất Văn Học kết hợp với nhà xuất Nhã Nam giới thiệu năm 2011 Theo đó, luận văn tập trung vào yếu tố sinh thái vấn đề liên quan đến phê bình sinh thái xuất tác phẩm Ngày kiến Ở luận văn này, đề xuất phương diện cần xem xét tác phẩm Ngày kiến, là: hình ảnh giới tự nhiên mơ tả tác phẩm; hình ảnh người nhân loại góc độ tự nhiên; cách xây dựng cấu trúc tương quan, tương tác giới côn trùng nhân loại; giải huyền thoại nhân loại trung tâm luận, đồng thời, dịch chuyển từ nhân loại trung tâm luận sang sinh thái trung tâm luận Thông qua mối quan hệ người yếu tố tự nhiên phản ánh văn bản, nhận diện hướng sinh thái người, hòa giải chung sống bền vững sinh thái tương lai Trong phạm vi nghiên cứu, chủ yếu tập trung vào tác phẩm Ngày kiến Bernard Werber dựa hướng tiếp cận phê bình sinh thái Anh-Mỹ Khơng phê bình sinh thái theo chiều sâu nội hàm văn bản, phân tích tác phẩm mở rộng theo hướng sinh thái xã hội, kết hợp với kiến thức đa lĩnh vực xã hội học, nhân chủng học, sinh vật học, ký hiệu học… Từ thấy quan điểm cách phản ứng tác giả vấn đề sinh thái diện tác phẩm Phương pháp nghiên cứu Trên sở phương pháp thông dụng nghiên cứu văn học thống kê, phân loại, phân tích, tổng hợp, so sánh… đề tài kết hợp chúng thành nhóm phương pháp để vận dụng vào phân tích làm rõ số vấn đề sinh thái sau: 10 - Phương pháp lịch sử, xã hội: Phê bình sinh thái hướng tất yếu trình vận động tương tác xã hội người với môi trường tự nhiên Do khơng tách rời hay nằm ngồi vấn đề xã hội Phương pháp giúp đề tài tìm hiểu tác phẩm góc độ văn hóa xã hội tác động lên vấn đề sinh thái có văn - Phương pháp so sánh, đối chiếu, liên văn bản: Những yếu tố liên quan đến sinh thái văn so sánh, đối chiếu với tác phẩm tương ứng đồng đại đồng chủ đề Đề tài dùng thao tác so sánh để tìm kiếm mối liên hệ vấn đề, tượng sinh thái có tác phẩm với thực tiễn xã hội, đặc biệt với tri thức khoa học đa lĩnh vực sinh học, xã hội học, ký hiệu học… Những dấu hiệu cần đến phương pháp liên văn vận dụng để mở rộng mạch ngầm cốt truyện, phân tích ẩn dụ văn - Phương pháp cấu trúc giải cấu trúc: Sử dụng phương pháp này, đề tài nối kết thành phần tiểu thuyết mối quan hệ chung với vấn đề sinh thái Bởi tính phức tạp hệ thống cấu trúc câu chuyện mà phân đoạn tác phẩm cần khám phá chỉnh thể thực Sự tái cấu trúc sau phân mảnh văn bản, để cài đặt “mã” sinh thái, tạo nên hàm ý nghệ thuật mới, đáng lưu ý Ngoài ra, đề tài sử dụng thêm số phương pháp hỗ trợ cho việc nghiên cứu như: tự học, thi pháp học, ký hiệu học…, từ hướng nghiên cứu này, khám phá Ngày kiến góc nhìn phê bình sinh thái thời đại khủng hoảng môi sinh Đóng góp luận văn Xu hướng nghiên cứu văn học góc nhìn phê bình sinh thái hướng đáng ý thời gian tới Do đó, chọn đề tài này, người viết mong muốn có đóng góp định việc áp dụng phê bình sinh thái vào phân tích tác phẩm văn học, cụ thể sách Ngày kiến Bernard Werber Cùng với việc thủ pháp sáng tạo, kỹ thuật viết đặc biệt thi pháp sinh thái ẩn giấu văn 175 Laetitia Wells Jacques Méliès đột nhập vào cửa hàng đồ chơi, nơi đám kiến ám sát dừng chân Họ phát “người thổi sáo Hamelin” 148 Bách khoa toàn thư Bọ đánh rắm: Bọ đánh rắm (Brachynus creptians) sở hữu “súng hữu cơ” 149 Một buổi sáng dễ chịu Con kiến 24 dậy sớm thăm đảo, chiêm ngưỡng khung cảnh tươi đẹp nơi Một kỳ giông xuất công đám côn trùng gai keo bảo vệ chúng Cuộc sống đảo keo hứa hẹn thật tuyệt vời 103 cảm thấy lo lắng yêu cầu đoàn quân chuẩn bị sáng mai lên đường 150 Bách khoa toàn thư Auroville: Biến cố Auroville (viết tắt Aurore-ville, tức Thành phố Rạng đông) trải nghiệm thú vị cộng đồng người không tưởng Rổi sau biến cố âm mưu, họ quên bẵng điều không tưởng giới lý tưởng, đô thị sụp đổ 151 Nicolas Nicolas Wells, lợi dụng lúc cộng đồng lòng đất say ngủ, đến đứng trước máy phiên dịch gửi thông điệp thần thánh cho bầy kiến hữu thần Cậu bị bố phát Ông Jonathan Wells biết chuyện Nicolas biến lũ kiến thành kẻ sùng đạo nên giận tất cậu Bà LucieWells can ngăn 152 Sự đời cộng đồng Cornigera tự (CLC) Trước Bình minh tráng lệ đảo keo, 24 ngộ triết lý sống, tìm trả lại 103 vỏ kén Nó định lại xây dựng đô thị không tưởng với trùng khác Chúng đặt cho cộng đồng đa lồi tên “Đơ thị Cornigera” 153 Bách khoa toàn thư 176 Giao tiếp cây: Cơ chế giao tiếp biến đổi độc tố để bảo vệ số lồi keo châu Phi 154 Hai bước đến rìa giới Đồn qn kiến lên đường, chia tay côn trùng lại đảo để lập nên xã hội tự Đoàn quân tới “nơi tận giới” 155 Một gương mặt quen Jacques Méliès Laetitia Wells bị vợ chồng nhà Arthur bắt trói Họ thấy bà vợ trơng quen Ơng Arthur mắc ung thư giai đoạn cuối, muốn khun vợ dừng kế hoạch lại 156 Bách khoa tồn thư Sự đồng thời: Dường có tồn gọi trí “thơng minh đồng thời” chuột người 157 Phía bên giới Đồn qn thập tự chinh băng qua rìa bên giới để vào tổ Ngón Tay (vượt qua đường nhựa leo qua bậc thềm để vào nhà) Chúng bị công (thực chất bị người đường vơ tình dẫm bẹp), chúng phản cơng cách vô vọng vào đôi giày cửa kính bưu điện Đồn qn tạm nghỉ chờ thời Một vài kiến chui vào kiện hàng chuyển phát, vài năm sau, người ta ngạc nhiên phát Nepal có lồi hiến đỏ Pháp! 158 Chính bà Méliès Laetitia nhận người bắt trói Juliette Ramirez, ứng viên ngơi chương trình Bẫy Suy Tưởng Ơng Arthurchính “thầy” lũ kiến 159 Sửa lỗi 177 Ông bố Jonathan khuyên bảo cậu trai Nicolas, giảng cho cậu hiểu sức mạnh tinh thần 160 Chất gây nghiện sâu Lochemuse Các nội chiến lúc lan rộng Cấm Thành Đám kiến loạn hữu thần có cách nói tựa thứ chất gây nghiện lồi sâu lochemuse Số lượng quân loạn hữu thần ngày gia tăng phản công chiếm lại dự trữ thức ăn Lũ kiến bị nhiễm “tơn giáo Ngón Tay” khơng lao động khơng chăm sóc ấu trùng nữa, chúng nghĩ đến việc ăn cắp thức ăn cho Ngón Tay Kiến chúa Chli-pou-ni khơng khó chịu trước tình trạng phong trào loạn gia tăng Nó quan tâm đến tin tức thập tự chinh 161 Bách khoa toàn thư Conte (Đếm): Chữ số chữ thống từ bước khởi đầu ngôn ngữ 162 Tai nạn đường 103 bầy côn trùng chuẩn bị cho đại cơng điên loạn vào Ngón Tay Đúng lúc chúng xơng lên xe bồn rửa đường qua Hữu thần, vô thần, kiến, ong, bọ hung, mối, ruồi, tất cả, không trừ kẻ nào, thảy bị lốc chất lỏng quét Đoàn quân tan tác cảnh tượng đại thảm sát 163 Nicolas Nicolas Wells gia nhập “thống tinh thần” người, cậu có cảm giác tự tuyệt đối 164 Thanh tốn nợ nần Đồn qn viên chinh tan tác, lại kiến Bel-o-kan: số 9,103 23 Con số thắc mắc bí mật vỏ kén bướm 103, nghi ngờ 103 gián điệp Ngón Tay nên đấu Số bị 103 đánh bại đầu.103 chia tay 23, cưỡi Sừng Lớn bay lên cao,tiếp tục “nhiệm vụ Sao Thủy” 178 165 Thầy bầy yêu tinh Laetitia Wells Jacques Méliès ngồi chăm lắng nghe bà Juliette Ramirez kể câu chuyện kỳ lạ: chồng Juliette, ông Arthur Ramirez nhà chế tạo máy móc điều khiển từ xa đại tài Những phát minh ông bị đem ứng dụng vào quân gây nhiều thiệt hại Ông chán nản quay mở tiệm đồ chơi Trong “tai nạn”, bà đem cho ơng gói hàng để sửa chữa Đó gói hàng ơng Edmond Wells gửi cho gái Laetitia, có sách hướng dẫn ráp cỗ máy Đá Hoa Thị Vợ chồng Arthur chiếm lấy sách ông Arthur Ramirez bắt tay vào việc tái tạo cỗ máy Thậm chí ơng cịn cải tiến đơi chút cho phép người đối thoại với xã hội kiến Myrmécéen Nhờ họ tạo đội quân kiến thép Arthur Ramirez đăng ký cho Juliette tham gia chương trình “Bẫy suy tưởng” để kiếm tiền thưởng nghiên cứu Đội qn rơ bốt kiến tí hon đời, chúng khơng bị điều khiển từ xa mà hồn tồn tự chủ, chúng tìm tiêu diệt nhà khoa học tham gia nghiên cứu sản xuất thuốc diệt kiến Các vụ án mạng sáng tỏ 166 Bách khoa tồn thư Nhân cách hóa: Lồi người ln tư giống cách quy thứ theo chuẩn mực giá trị mà họ đặt 167 Khơng có tin gì, có tin tức xấu Chli-pou-ni liên lạc với đoàn quân viễn chinh 168 Bách khoa toàn thư Mệnh lệnh thứ mười một: Giấc mơ kỳ lạ thông điệp Edmond Wells: “đừng gây cho người khác chuyện mà bạn không muốn người ta gây cho Và thơng qua từ “người khác”, tơi muốn nói “tất cả” người khác.” 169 Ở xứ sở loài gián 179 Kiến 103 cưỡi Sừng Lớn bay lên tầng thứ 13 rơi xuống bị mèo vồ Chỉ 103 xứ sở bầy gián (thùng rác) Bọn gián cho Ngón Tay nô lệ chúng, cung cấp cho chúng chỗ ở, thức ăn chí ấm Bọn gián đồng ý dẫn 103 vào tổ Ngón Tay sau kiến vượt qua “thử thách tối cao” chúng: chiến đấu với gương 170 Các chiến binh nghỉ ngơi Laetitia Wells bước bên cạnh Jacques Méliès, vụ án coi kết thúc, họ không tố cáo chuyện ông bà Arthur Hai người đùa giỡn cảm thấy yêu thương 171 CÂU CHUYỆN CON ỐC SÊN Nicolas muốn sửa sai chuyện tạo Chúa Trời cho loài kiến Bà Lucie kể cho cậu nghe câu chuyện ba nhà sư ốc sên 172 Bách khoa toàn thư Kinh tế: Bành trướng kinh tế khơng có tương lai Chỉ tồn tình trạng bền vững nhất: cân lực lượng 173 Bản sử thi cống ngầm Lũ gián dẫn 103 đột nhập vào tổ Ngón Tay, mang theo vỏ kén bướm thuộc nhiệm vụ Sao Thủy 174 Giao tiếp bị cắt Sau cố “thần thánh”, người định phá tan cỗ máy “Đá Hoa thị” Nicolas hối hận Các tiếp xúc với văn minh loài kiến bị chấm dứt 175 Âm dương Laetitia Wells Jacques Méliès trở hộ cô Họ nghỉ ngơi chơi cờ đam Trung Quốc Hai người ngộ triết lý âm dương, triết lý hòa hợp 176 Một giới siêu nhiên 180 103 khám phá giới kỳ lạ tổ Ngón Tay Nó qua nhiều hộ ghi chép lại pheromone tập tục ngón tay 177 Bách khoa toàn thư Định hướng: Đi phía Tây đồng nghĩa với mong muốn tường tận tương lai Đi phía Đơng đồng nghĩa với mong muốn tường tận nguồn gốc mặt trời tường tận nguồn gốc Đi phía Bắc đồng nghĩa với việc kiếm tìm trở ngại để lượng sức Đi phía Nam đồng nghĩa với việc kiếm tìm nghỉ ngơi sống bình 178 Lang thang 103 lang thang hồi lâu giới siêu nhiên Ngón Tay, ln mang theo vỏ kén bướm quý giá Nó lang thang từ tịa nhà sang tịa nhà khác Tình cờ tìm tổ Giou-li-kan, tổ kiến bị Ngón Tay bắt cóc lâu trước đồn quân thập tự chinh lên đường Bằng mùi cử chỉ, lũ kiến bị giam tổ nhân tạo cho cách gặp Ngón Tay “tử tế” 179 Hương thơm Augusta Wells buổi kết nối cộng đồng có suy ngẫm khoảng cách ngăn giới 180 Sắp đạt mục tiêu 103 tìm thấy Jacques Méliès Laetitia Wells lúc hai người yêu đương 103 cố gắng giao tiếp với họ dù sợ hãi Nó leo lên người Ngón Tay 181 Bách khoa tồn thư Số sáu: Số sáu số đẹp để dùng kiến trúc, giả kim, hội họa Bí thứ sáu: Đế chế ngón tay 182 Gần mục tiêu thêm chút 181 Kiến 103 trao thư vỏ kén cho Ngón Tay, thực thư siêu nhỏ Méliès dùng kính lúp để đọc giải mã từ thiếu 183 Bách khoa tồn thư Mối: Mối lồi trùng mang tính xã hội nhất, chắn vật tạo “xã hội hoàn hảo” 184 Giải mã Sau nhiều phút giải mã, cuối Méliès nhận thư cầu cứu Jonathan Wells Anh Laetitia tìm đến cỗ máy “Đá Hoa thị” Arthur Ramirez để trò chuyện với 103 185 Mảnh đât cần gây dựng Con 24 phát triển cộng đồng xã hội lý tưởng Sự sáng tạo diễn khơng ngừng, việc tốt đẹp 186 Lời phán xét cuối Arthur Ramirez khởi động cỗ máy “Đá Hoa thị” trò chuyện với 103 Con kiến muốn tìm hiểu kỷ loài người trước dẫn họ tới Bel-o-kan để cứu người bị kẹt lòng đất Để 103 có cách nhìn “khách quan” giới lồi người, họ dùng truyền hình 187 Pheromone Truyền thuyết Myrmécéen: Pheromone ký ức số 123; Chủ đề: Truyền thuyết; Kiến tiết dãi: Kiến chúa Chli-pou-ni: “(…) Câu chuyện cho thấy ln tồn khoảnh khắc xác để tiến hành việc Trước sớm, mà sau lại muộn Theo năng, loài tự thời điểm thích hợp.” 188 Trọng lượng ngơn từ, cú sốc hình ảnh 182 Họ chế tạo hình tivi nhỏ xíu cho 103 xe để ghi chép lại 103 hỏi nhiều giới loài người tiếp thu nhanh 189 Bách khoa tồn thư Sóng: Mọi thứ, đồ vật, ý tưởng, người, quy tụ loại sóng 190 Chli-pou-ni day dứt Chli-pou-ni lo lắng tin bại trận đoàn quân viễn chinh 191 Điều nghĩ Kiến 103 xem ti vi ghi chép suốt ngày Arthur Ramirez, Méliès Laetitia thắc mắc chuyện 103 nghĩ lồi người Đến ngày thứ 10 192 Khủng long Đó pheromone ký ức lịch sử vượt qua hàng thiên niên kỷ từ thời khủng long Đại Liên minh Tồn cầu trùng đời, lồi kiến cần tới hàng trăm triệu năm để tàn sát toàn loài khủng long mùa xuân bọn khủng long tuyệt chủng Kiến chúa thấy tiếc nuối khơng nghiên cứu Ngón Tay sống tổ kiến Nếu chịu lắng nghe 103 quan sát họ, hẳn tìm thiếu sót họ thập tự chinh giành phần thắng thay thất bại 193 Bệnh ung thư Kiến 103 nói lồi kiến có cách trị ung thư Laetitia, Jacques, Juliette, Arthur, vơ tình đánh rơi 103 xuống ban cơng 194 Bách khoa tồn thư Cú sốc văn minh: Ấn Độ đất nước hấp thu nguồn lượng Bất kỳ vị huy quân có ý định chinh phục đất nước lâm vào khánh kiệt 183 195 Một kiến lang thang thành phố Mọi người hối tìm lại 103 thành phố Fontainebleau 196 Bách khoa toàn thư Chiến thắng: Tại hình thức chiến thắng khó chịu? Tại người ta bị thu hút không khí an tồn thất bại? Thất bại mang tính cách tân, chiến thắng mang hướng bảo thủ 197 Lời kêu gọi người dân Laetitia Wellsvà Jacques Méliès, đăng tin tìm kiến 103 683 bị tích 199 Đống xương Chli-pou-ni tự nhủ thật ngu ngốc khơng chịu lắng nghe 103 sớm Nó định ni, đối thoại tìm cách hóa Ngón Tay hầm Nó xuống tầng hầm sau rơi vào ổ mai phục kiến hữu thần 199 Hội ngộ Có tin báo 103, người vội vàng tới trạm tàu điện ngầm Fontainebleau 200 Phút thư giãn Quảng cáo truyền hình: thuốc diệt kiến Nhà Sạch 201 Cuộc rượt đuổi ga tàu điện ngầm Một tìm kiếm kỳ lạ diễn gà tàu điện ngầm Họ định dùng kế “mò kim đống rơm” để tìm 103 202 Bách khoa tồn thư Abracadabra: Công thức kỳ diệu “Habracadabrah” tiếng Do Thái có nghĩa “Mong điều xảy dự đoán” (hay mong chuyện dự đoán trở thành thật) 184 203 Một kiến ga tàu điện ngầm Kiến 103 ngửi thấy thơng điệp pheromone khơng khí: “Hẹn gặp chỗ sáng sủa nhất” tìm đến chỗ Ngón Tay quen thuộc 204 Cuộc gặp bất khả Chli-pou-nilao xuyên qua tập kích xuống sâu Tử Cấm Thành Nó tìm vật thể gọi “Tiến sĩ Livingstone”, phát thơng điệp không hồi âm Chli-pou-ni nghĩ thứ lừa bịp, Ngón Tay khơng tồn Nó bị kiến hữu thần ám sát 205 Đi tìm 103 Mọi người tìm thấy 103, đó, lại nghĩ bị giết nên lẩn trốn Vơ tình Laetitia dẫm trúng 103 206 Bách khoa tồn thư Nụ hơn: Đơi người ta hỏi tơi lồi người học từ lồi kiến Câu trả lời là: hôn môi…(Edmond Wells) 207 103 giới khác Kiến 103 vơ tình bị dẫm bẹp dí Nhưng người cịn le lói chút hy vọng cứu sống 208 Pheromone Pheromone: Động vật học; Chủ đề: Các Ngón Tay; Kiến tiết dãi: 103 683 209 Cơ may cuối Arthur Ramirez tiến hành phẫu thuật cho103 hấp hối 103 thoát nạn dần hồi sức 210 Bách khoa toàn thư 185 Nên đường nào? : Cần phải nghĩ đến người năm 100 triệu (Con người hẳn có nhiều trải nghiệm ngang loài kiến nay) 211 Lỗ hổng Sau ba ngày an dưỡng, 103 hồn tồn bình phục Nó dẫn người Bel-o-kan giải cứu Ngón Tay bị mắc kẹt Những người lòng đất giải cứu 212 Bách khoa toàn thư Vitriol: “Vitriol” tên gọi khác axit sunfuric 213 Chuẩn bị Lũ kiến hữu thần đặt xác Chli-pou-ni vào phòng dành cho kiến chết Bel-okan chuẩn bị lễ hội Phục Sinh để tìm kiến chúa kế vị 214 Pheromone động vật học Pheromone: Động vật học; Chủ đề: Các Ngón Tay; Kiến tiết dãi: 103 683 215 Tái sinh Những người sống sót cứu trạng thái “những xương điềm tĩnh” có biểu khác thường theo cách dễ chịu 216 Những vật tổ thiết lập Một ngày kia, dạo rừng Fontainebleau, người câu tìm thấy hịn đảo nhỏ có tượng tinh xảo thể đảo Phục sinh dân tộc tí hon 217 Bệnh ung thư 103 thực lời hứa thứ nhất: người sống thị cứu Juliette Ramirez xin thực lời hứa thứ hai: tiết lộ bí mật bệnh ung thư 186 Để hiểu yếu tố bao quanh chúng ta, cần phải biết đặt vào vị trí, vào tính tổng thể yếu tố Jacques Méliès, Laetitia Wells vợ chồng Ramirez bối rối trước lời đề xuất kỳ cục 103: Đối thoại với bệnh ung thư 218 Những tiếp xúc Đội trưởng Jacques Méliès ngài Raphal Hisaud, Bộ trưởng Bộ Nghiên cứu Khoa học đón tiếp Ơng ta thích thú với trò chuyện với kiến 103 Bộ trưởng Hisaud thuyết phục Tổng thống Malrout đối thoại với loài kiến bất thành 219 Lời bình Quang cảnh bình minh êm đềm trở lại với rừng Fontainebleau, lũ kiến Bel-o-kan bắt đầu lễ Phục Sinh để tiếp tục tạo nên đế chế Từ điển giải Phần giải thích số từ khóa, tên riêng tác phẩm 187 Một số hình ảnh minh họa Bìa sách Le Jour des fourmis (1992) Ngày kiến (2011) Nguồn ảnh: Internet Kích thước thực tế "đơ thị" kiến đỏ Nguồn ảnh: Internet 188 Kiến đỏ Formica rufa “Ngón Tay” Nguồn ảnh: Internet Những kiến “vú em” làm nhiệm vụ tích trữ mật chất dinh dưỡng treo ngược trần tổ Nguồn ảnh: Internet Cây keo Acacia Cornigera có gai rỗng để loài kiến Pseudomyrmex Ferruginea chui vào làm tổ cộng sinh Nguồn ảnh: Internet Bức tranh March of Progress (Tạm dịch: Bước đường Tiến bộ) Rudolph Zallinger Early Man Time-Life Books, minh họa 25 triệu năm tiến hóa người Dù hình ảnh bước tiến từ vượn thành người (March of Progress) trở thành biểu tượng, thực tế vậy: người đỉnh cao tiến hóa mà nhánh bao nhánh khác Nguồn ảnh: Internet ... lý luận sinh thái nói riêng triết học sinh thái nói chung, văn học sinh thái phê bình sinh thái, thời gian tới 1.2.2 Thi pháp sinh thái phê bình tác phẩm văn học “Thi pháp” “thi pháp học? ?? khái... cảnh bình lễ hội Phục Sinh Bel-o-kan 1.2 Phê bình sinh thái góc nhìn văn học 1.2.1 Lược sử phê bình sinh thái Ngay từ tên gọi mình, phê bình sinh thái gợi cho người ta ý niệm kết hợp sinh thái học. .. triển phê bình sinh thái Mĩ – Cheryll Glotfelty: ? ?Phê bình sinh thái phê bình bàn mối quan hệ giữa văn học tự nhiên” [18] Nhưng ta cần ý rằng, phê bình sinh thái khơng phải dấu cộng túy sinh thái