HUYỀN THOẠI VĂN CHƯƠNG: THỜI ĐIỂM PHÁT SÁNG VÀ BIẾN HÓA TRONG VĂN HỌC VIẾT HIỆN ĐẠI [ 12-04-2011 06:07:29 am ] - View: 750 The Mystical Nativity - Kiệt tác danh họa người Italia Sandro Boticelli (14451510) “Một hơm đó, ta thức dậy, mù số phận”(S.Beckett – Chờ Godot) “Lá đào rơi rắc lối Thiên thai/ Suối tiễn oanh đưa luống ngậm ngùi” (Tản Đà: Tống biệt) “Nhưng có nàng mà hai rể/ Vua cho nhiều” (Nguyễn Nhược Pháp: Sơn Tinh Thủy Tinh) Chỉ cần trích câu văn, thơ ngắn, ta thấy: khơng có bề dày thẩm thấu văn học dân gian người đọc đại cảm thấy rung động đến tận tâm can chiều sâu triết lý phong cách tài hoa, giọng điệu mẻ in dấu ấn tài độc đáo- họ tưởng khơng có nét chung Ta tìm thấy bóng dáng biến hóa huyền thoại văn chương (1) thời điểm phát triển lịch sử văn chương viết (2), thật thiên hình vạn trạng Bản thân nội hàm thuật ngữ HTVC VCV liên quan tới nhiều hình thức thể loại Dẫu giới hạn đối chiếu cổ- kim thời đại, viết phải khảo sát phạm vi không gian, thời gian tác phẩm rộng lớn Bởi vậy: Chỉ thực miêu tả số thời điểm hình thức biểu mà khơng trình bày lịch sử, diễn tiến Chọn đối tượng khảo sát HTVC VCV mối quan hệ tiếp nhận, rút cục, viết tập trung vào yếu tố thể loại Bởi khảo sát tiếp nhận thể loại, A.Compagnon viết mĩ học tiếp nhận: “Nó có lẽ chẳng khác ngồi hóa thân cuối suy nghĩ lâu đời thể loại văn chương” (3) Kết viết phải lựa chọn định nghĩa cho khái niệm cơng cụ Đã có nhiều phát biểu thể loại (mà người viết thấy có phần hợp lý), khơng riêng mà “từ khóa” phê bình văn học nói chung (vd: bàn kỳ ảo Dẫn luận văn chương kỳ ảo, Todorov dành chương mở đầu để định nghĩa thể loại) Ở viết này, lựa chọn định nghĩa sau đây, khơng phải rộng mà cịn đặt mối liên hệ thể loại với vấn đề tiếp nhận- vốn hệ suy luận điểm 1: “Thể loại (…) mã văn chương, tổng thể chuẩn mực, quy tắc trò chơi cho người đọc biết cách phải tiếp cận văn sao”(4) Đề tài hướng văn lịch đại, thêm nữa, giới hạn miêu tả khảo sát lịch sử, nên phương pháp tiếp cận đối chiếu để tìm giao thoa, mà khơng phải so sánh để xác định ảnh hưởng Sau nhận định rút từ trình khảo sát đề tài dựa quan điểm phương pháp tiếp cận nêu * * * Những vấn đề cấp thiết sinh tìm khn đúc mẫu hình mn thuở Thế kỷ XX có lúc định danh Kỷ nguyên Hồ nghi, Lo âu, Phi lý.v.v Đó nét khắc họa mặt tinh thần Cịn tìm cách thể vấn đề sinh, cho tương ứng nghệ thuật VCV, là: tìm thấy nhiều dạng thái ngun sơ Khơng giới nghiên cứu văn chương mà nhà nhân chủng học xác nhận “Sự trở với huyền thoại diễn không lĩnh vực nhân học nói chung mà đặc biệt tập trung VCV Các nhà huyền thoại Gibert Durand, P.Brunel, A.Siganos…đã tìm thấy minh chứng hùng hồn phân tích sáng tác số nghệ sĩ đại (5) Họ không cảm nhận hồn nhiên (Kafka) mà ý thức sáng suốt hướng huyền thoại hóa Gunter Grass, Nobel 1999 Olivier Manonni đánh giá là: “Trong tồn sáng tác ơng, ẩn dụ truyền thuyết huyền thoại diện đóng vai trị chủ chốt” Chính G.Grass ý thức rõ điều cịn khái qt thành đặc trưng toàn cảnh VCV đại Trong viết Văn chương Huyền thoại, G.Grass cho đây, “Văn chương sống huyền thoại Nó tạo huyền thoại, lại tiêu diệt (…) Tơi hình dung truyện cổ huyền thoại phận, hay hơn, đáy thứ hai thực (…) Những khát vọng (…) nói lên thực giấc mộng đêm ngày, ngơn ngữ thường nhật, mang tính chất bột phát” (5) Để chứng minh trở với huyền thoại, để hồn tồn bị chinh phục, nghĩ chẳng cần tới thống kê- dù giới hạn tên tuổi lẫy lừng nhất, tác phẩm mà mô tip huyền thoại xuất trang bìa Việc sinh viên tải xuống từ máy tính lượng khổng lồ Lịch sử VCV chứng kiến thời điểm phát sáng văn học dân gian phương Tây kỷ XIX Vấn đề giải thích tái sinh, trở với huyền thoại thời đại “kỹ trị”, đế chế máy tính, kỷ XX, XXI Ở mức độ phổ quát nhất, trở với huyền thoại thường bột phát có tượng tỉnh thức trước số vấn đề sinh Vì bối cảnh lại kích thích nhà văn tìm cách xử lý nghệ thuật theo đường vòng- theo phương thức huyền thoại? Căn nguyên nghệ sĩ hướng tới cách xử lý nghệ thuật khác ta khảo sát trường hợp, nhiều độc vô nhị Tuy nhiên, quy tụ vào nguyên nhân phổ biến: Do vấn đề xúc gặp phải lực cản, nhà văn phải tìm tới giới ám dụ, tượng trưng, mẫu gốc… vốn cắm rễ sâu ký ức cộng đồng Ví dụ: hình tượng Jeanne d’Arc- nhân vật lịch sử có lẽ biến thành huyền thoại- mơ típ hai kịch Brecht tiếng thời kỳ bóng đen chủ nghĩa phát xít bao trùm lên giới đại Ở Việt Nam vào thời điểm thời kỳ Nhân Văn Giai phẩm có lúc số nhà phê bình tự coi “chính thống” chủ trương chống “biểu tượng hai mặt” Vốn gần gụi với phương thức nghệ thuật huyền thoại nên tượng “biểu tượng hai mặt” sử dụng phương tiện để giải tỏa ẩn ức từ thời Nhân Văn Giai phẩm gần lại tái sinh hệ trẻ (như Nguyễn Huy Thiệp…), nói chung văn học đương đại Điều chứng tỏ phương thức huyền thoại đáp ứng nhu cầu nghệ sỹ trước vấn đề xúc mẻ sống Tất nhiên, nhà văn xử lý phương thức gián tiếp huyền thoại, ngây thơ tin lực cản trở giải tỏa ẩn ức (của cá nhân tập thể) không hiểu nghệ thuật ám dụ Ngược lại, “mẫn cán” giới phê bình thống có cịn khiến có nhà văn bị hàm oan (7) Kích thích lực phát thông điệp, đồng sáng tạo tiếp nhận độc giả – mục đích cuối nhà văn sáng tạo theo phương thức huyền thoại Nhà huyền thoại học André Siganos lưu ý đến sức mạnh phương thức chủ yếu huyền thoại- “sự dọi sáng biểu tượng”, cịn P Sellier chí nói đến “sự bão hòa biểu tượng” mẫu gốc Ở thời điểm căng thẳng, đòi hỏi tỉnh táo suy nghĩ thức tỉnh người đọc, nhà văn phải chọn cách khai thác bề sâu chiêm nghiệm trước vấn đề sinh tử- thể xác lẫn tâm hồn- người phương thức kích thích phát từ khối tinh tú phát nhiều tầng ý nghĩa Từ đó, huyền thoại cắm mốc tác phẩm độc đáo, mở đầu hình tượng lạ lẫm Biến dạng, Mê cung… Kafka.v.v tới Nhẫn thạch (Syngué Sabour) Atiq Rahimi… VCV Việt Nam, điều kiện xã hội, văn hóa đặc biệt nửa đầu kỷ XX, hướng tiếp nhận văn học dân gian nói chung Những vấn đề xúc trị thường địi hỏi nhà văn hướng quần chúng, hình thức văn học dân gian trực tiếp giải mã thông điệp Tuy nhiên, ta có mơ típ Thiên Thai, Đào Nguyên lạc lối- bóng dáng HTVC- vài tác phẩm thời trước cách mạng (Tản Đà, Ngô Tất Tố…và Văn Cao- xét ca từ) Sự “mãi trở về” phải hướng giải tỏa hệ bị ức chế, khát khao khơng gian, thời gian, “có mùa đào dòng ngày tháng chưa tàn qua lần…” vốn biểu tượng hình ảnh Thiên thai, Suối hoa đào cổ xưa Cuối cùng, giải thích tiếp nhận huyền thoại, biến hóa VCV đại, ta phải giải thích đặc trưng thể loại “cội nguồn” Những đặc trưng huyền thoại HTVC 3.1 Tác phẩm văn chương gọi “huyền thoại mới”, phát vài tín hiệu thể loại “cội nguồn” Đã có nhiều tổng kết đặc trưng huyền thoại “cội nguồn” qua cơng trình nhà huyền thoại học tiếng từ đầu kỷ XX- kể Freud (bởi từ kỷ XX, diễn giải huyền thoại ông coi độc đáo, quy tụ cách nhìn cực đoan, đánh giá cao lý thuyết Phân tâm học bị coi có khiếm khuyết mặt khoa học) Ở đây, lựa chọn tổng kết P.Sellier huyền thoại: - Nó câu chuyện khai ngun, kiến tạo (fondateur, restaurateur) - Nó cơng trình tập thể, vơ danh - Được coi có thật « chuyện thiêng » có hiệu phù phép, đọc lên tình định - Nhân vật (thánh thần, anh hùng…) hành động không theo động lực thông thường (tâm lý, lý…) mà theo lô gic tưởng tượng - Sức mạnh khiết tổ chức chặt chẽ cấu trúc : Mỗi chi tiết nằm hệ thống mã có ý nghĩa P.Sellier từ phân biệt huyền thoại với HTVC Sau điểm lại ý kiến nhà nghiên cứu HTVC- mà P Sellier cho « tên gọi chưa kiểm sốt »- ơng đến đặc tính chung huyền thoại HTVC Thứ nhất, « bão hòa biểu tượng » : hai « dựa tổ chức biểu tượng, làm rung động sợi dây nhạy cảm người »(8) Thứ hai, tổ chức kết cấu đặc biệt đến mức gọi « vịng xốy đinh ốc »- địi hỏi nhân vật bị phong tỏa tình phức tạp, kịch tính (tiêu chí khiến nhân vật Joseph K gọi « nhân vật huyền thoại ») Thứ ba, « sức tỏa sáng siêu hình học »- ranh giới phân biệt huyền thoại cổ tích, đặc trưng khiến tác phẩm tắm khơng khí trần tục Chờ Godot lại gần với huyền thoại văn chương hướng « nhìn lên cao », có tính chất siêu hình (theo nhận định mục « Huyền thoại » Từ điển Văn học Pháp Nước Larousse-1985) Giới nghiên cứu đặc biệt nhấn mạnh « Ý nghĩa sinh », hiệu « gợi cảm giác số mệnh đằng sau sống thường nhật » Cuối cùng, văn hóa, sức mạnh rung cảm huyền thoại phần lại nằm điểm phát ngơn : huyền thoại « thơng điệp khơng có người phát » (9) Trên số lý luận mà đối chiếu phát biến hóa huyền thoại VCV đại Sự biến hóa huyền thoại VCV đại 4.1 Cách tiếp nhận văn chương viết đại huyền thoại so với kỷ trước mẻ tới mức người ta gọi « phản huyền thoại » Cũng gọi hình thức « nhại huyền thoại » (parodie) Ví dụ : phiên Oedipe, Don Juan, Prométhée Alain Robbe-Grillet nhằm đập vỡ thần tượng lĩnh vực siêu hình học, tư tưởng triết học (mà hướng thân nhân vật huyền thoại) Cũng xếp vào loại phản huyền thoại vài truyện Nguyễn Huy Thiệp Con gái thủy thần,… Hồn Trương Ba, da hàng thịt Lưu Quang Vũ… 4.2 Một hình thức dễ bị đồng với loại trên, « hợp thể huyền thoại » Ở ta, cách dịch đồng hai thuật ngữparodie(nhại) pastiche (hợp thể) làm (10) Quả ranh giới chúng mơ hồ parodie lẫn pastiche sử dụng lối bắt chước, song khác biệt nằm chỗ nhại (văn bản) thường thiên bóp méo hạ bệ cịn hợp thể thường khơng hàm ý Trường hợp Ulyssee J Joyce có lúc gọi « nhại » Odyssée, có lúc coi « hợp thể » Chúng tơi nghĩ « hợp thể » vận dụng vào cách xử lý huyền thoại số tác phẩm Toni Morrison Người yêu dấu, Antigone Brecht Jean Anouih… 4.3 Những sách kinh điển cho phân biệt huyền thoại với HTVC nằm điểm huyền thoại vô danh cịn HTVC có tên tác giả Điều hiển nhiên Song điểm này, chúng tơi phát thấy nét độc đáo, lạ lẫm, mẻ HTVC kỷ XX-XXI, : nhà văn đại cố gắng trở lại cội nguồn cách biến tác phẩm họ thành « thơng điệp khơng có người phát » huyền thoại thuở hồng hoang Họ tự xóa nhịa tác phẩm tiếng nói đa âm, cách nhân gấp bội điểm nhìn nhiều chủ thể phát ngơn, tính khơng xác định ý nghĩa văn bản…như trường hợp Người yêu dấu T.Morrison, lối kết thúc Vàng lửa Nguyễn Huy Thiệp (trường hợp sau biến truyện lịch sử thành giả-lịch sử- (vấn đề đề cập tới tác phẩm đời) Ở đây, liên tưởng tới việc gọi HTVC đại giả huyền thoại 4.4 Cũng sinh văn học dân gian nói chung kỷ trước (ví dụ kỷ XIX phương Tây), tiếp nhận nghệ thuật huyền thoại VCV thể nhiều cấp độ Truyện cũ viết lại (như Suối hoa đào Ngô Tất Tố)- thuộc dạng tiếp nhận tích truyện (11), cốt truyện Lối truyện cũ viết lại cổ, VCV lấy mảnh huyền thoại, song chiều sâu tư tưởng ám ảnh đến mức tạo huyền thoại văn chương Cấp độ mơ típđược VCV sử dụng nhiều (ví dụ chi tiết rắn bị đánh chết Lệ Chi Viên giỏ ba giọt máu xuống trang sách Nguyễn Trãi đọc…những mả hoang Cánh đồng bất tận) Hình thức parabole (dịch phúng dụ ?)(12) vốn có nguồn gốc từ lời sấm truyền Kinh Thánh, « khốc lên chân lý trừu tượng áo hình ảnh cụ thể đầy ấn tượng »( 12) tìm thấy lại Thơng điệp Hồng đế Kafka Vụ thăng tiến cưỡng lại Arturo Ui- (ám chuyện Hitler tiếm quyền vào năm 30) B.Brecht viết.v.v Liên quan tới parabole nghệ thuật biểu tượng, vốn phù hợp với HTVC « Nó tín hiệu cụ thể ln dẫn tới thực thuộc chất khác, thực mà cảm quan khái niệm không đạt tới »(15), cịn có « vơ số điều nằm ngoại biên thấu hiểu người »- Jung nói biểu tượng 4.5 Hạt nhân, « lõi cứng » (để dùng lại hình ảnh André Siganos) huyền thoại mẫu gốc : « Sự xuất huyền thoại xa, lặp lại dài, dịp may để hợp thành diễn ngơn lớn mẫu gốc cất tiếng gần »(16) 4.6 Mê cung thời đại Trong lên mẫu gốc huyền thoại, VCV đại hướng tới số tinh tú có khả lấp láy nhiều ý nghĩa thời sinh Thống kê tần số xuất số mẫu gốc thấy trạng thái tinh thần người đại- chất liệu cơng trình nghiên cứu Ở đây, chúng tơi chọn mẫu gốc có tần số xuất cao nhằm chứng tỏ : lên mẫu gốc có ý nghĩa dọi sáng vấn đề sinh Khi khảo sát di chuyển nhìn vào mẫu gốc hệ thống mã huyền thoại, chúng tơi thấy lên mơ típ « Mê cung » « Mê lộ » (Labyrinthe) Tần số đậm đặc xuất VCV đại điều chối cãi (Kafka, A Robbe-Grillet, J.Joyce, Le Clézio, Cortazar…)- Điều quan trọng : hệ thống huyền thoại, sơ đồ câu chuyện cổ sơ Minotaure, gồm bốn mẫu gốc có « lực lan tỏa hào quang » (P.Brunel) cung cấp lượng cho VCV từ kỷ trước, Thésée, Ariane, Minotaure Dédale Điều đáng lưu ý VCV đại khơng tập trung nguồn cảm hứng vào bốn nhân vật mà mơ típ, trung tâm phát sáng lại không gian : Mê cung Điều mẻ thứ hai : mê cung khơng cịn cấu trúc khơng gian, mà thường triển khai theo hai hướng : lạc lối mê cung tâm nhân vật mê hồn trận lối viết Vụ án, Lâu đài, Biến dạng…là mê Nghĩa, niềm tự hào giản dị dân làng Đông Bến chứng kiến nụ cười đám gái làng Thắm, Dâu, Cúc, Hạnh Bến vỗ mát lạnh cho Thuỷ sau phút dừng chân: “Dịng sơng uốn lượn, nước dềnh lên miền quê xanh ngắt bóng tre Nắng lấp lố mặt nước Nhịp cầu đá, mịn nhẵn bao bước chân người qua lại” Bến chủ yếu nhà văn Dương Hướng miêu tả với nghĩa thực, khơng gian thơn q hiền hồ Những xao động khẽ khàng hay lúc dềnh lên dội trạng thái dịng sơng bình n hay giơng bão Những biến thể từ vựng có ý nghĩa định danh: bến nước, sông, bến sông, bờ sông sử dụng nhiều đoạn miêu tả “Dịng sơng thấp thống hồng lên ráng đỏ hồng hơn”, “sóng vỗ ồm oạp” Trạng thái tĩnh động dịng sơng, bến nước gợi liên tưởng đến nhịp sống người làng Đông Không gian bến nước chỗ dừng chân êm ấm Bến cịn nhân chứng cho tình lãng mạn, đằm thắm người làng Đông Trong ý nghĩa này, tín hiệu thẩm mĩ bến miêu tả qua kết hợp với từ ngữ giàu tính biểu cảm, qua lồng ghép với suy nghĩ nhân vật ý nghĩa biểu trưng bến nới rộng thông qua việc dùng ẩn dụ từ miêu tả Bến tình lặp lại lần, gắn với tình dun trai gái làng Đơng Các cụ truyền lại “Bến sơng quyến rũ lạ”, “Nước bến tình mát, dễ làm lịng người khoái cảm Nhiều cặp vợ chồng trẻ tối tân thường bến tình tắm, qn hết chuyện ba ba, thuồng luồng ma mắt đỏ” Với ý nghĩa biểu trưng này, bến không đơn mang ý nghĩa khơng gian mà thuộc tinh thần, ý niệm, tín hiệu cảm xúc Bến tình miêu tả huyền thoại chiều kích liên tưởng với khứ: câu chuyện người gái đằm xuống sơng để giữ gìn trinh tiết với mối tình đầu; nối liền câu chuyện trai gái làng Đông Hạnh Nghĩa gìn giữ tuổi thơ sáng với ngày dắt khám phá dòng chảy bến Tình Lớn lên, khơng mẹ cha chấp nhận cho hai đứa đến với nhau, Hạnh Nghĩa buồn khổ Ngày cưới, hai đứa lại dắt bến sông “Đám cưới tan, làng Đông lặng Cô dâu rể lại dắt bờ sông Một tay Nghĩa cắp phông xanh đội văn nghệ, tay nắm lấy bàn tay Hạnh… Ra đến bến Tình hai đứa quên hết ưu phiền Cũng chẳng cịn nơi ngồi bến nước Cả giới, khơng có cặp vợ chồng lại có đêm tân Hạnh Nghĩa… Và dịng sơng hai cánh tay ôm lấy hai đứa chúng mình” Kỉ niệm mối tình sáng ln ấp ủ tâm trí Hạnh: “Hạnh nghe rõ có tiếng gió tiếng sóng ràn rạt ngồi bờ sơng” Bến Tình trở thành điểm hẹn hị trai gái làng Đơng Dịng nước mát lạnh, sóng lăn tăn vỗ Con người sung sướng hạnh phúc sống với muốn, vượt qua áp lực cuả gia đình xã hội Có thể nói bến Tình bến tình u tha thiết, khơng gian bao dung Con gái làng Đơng có thói quen bến Tình tắm Lúc vui vẻ hay buồn đau, họ vẫy vùng, lặn ngụp Bến Tình gắn kết tình bạn sáng Hạnh Dâu Khơng vậy, nơi hội tụ, sinh hoạt người làng Đông 3.2 Bến - Sự đợi chờ bi kịch số phận Ngay từ đầu tác phẩm, bến Tình giới thiệu tích gái làng Đơng tự để giữ lịng thuỷ chung với người yêu Điều bao hàm ý nghĩa đợi chờ vĩnh viễn, nuôi giữ bền chặt mối tình đầu tha thiết Con gái làng Đơng lớn lên Hạnh, Dâu, Thắm, Cúc, tiễn người yêu vào chiến trường Bến nước đằng đẵng ngày bão lũ dội hay ngày gợn sóng bình n Thân phận người gái đằng đẵng đợi chờ người u trở Hồn cảnh chung khiến người ta thương yêu nhau, đùm bọc lẫn Hạnh cưới Nghĩa chẳng Nghĩa lên đường nhập ngũ Mỗi lần qua bến sông, kỉ niệm lại tâm trí Hạnh Bến nước nhắc cho Hạnh ngày hạnh phúc để Hạnh kiên nhẫn hi vọng vào tình cảm Nghĩa Trên chứng kiến bền vững bến, nhịp sống chảy trôi Bến trở thành nơi đối chứng khứ “Hạnh chạy xuống bếp lấy nón mẹ vội vàng bờ sông Lại lần Hạnh bờ sông quen thuộc xuống cống Linh Lần khơng có Nghĩa, Hạnh thấy trống trải Dịng sơng lặng lẽ trơi Gió buổi sáng mát rượi Những giọt sương đọng cỏ sáng l nắng sớm” Mỗi lần nhìn bến sơng, kỉ niệm lại với Hạnh, mạnh “như bão sơi réo lên dịng sơng kia” Khơng riêng Hạnh, hệ trẻ làng Đông chịu chung cảnh đợi chờ Mẹ Hạnh mỏi mòn trơng ngóng năm bố chiến đấu Giờ đến hệ sau: Hạnh chờ Nghĩa, Dâu đợi Hiệp, Cúc mong Thành, Thắm ngóng anh chàng pháo thủ… Những ngày đợi chờ mòn mỏi trở thành điệu chung làng Đông Bến làng Đông tiễn trai làng đi, người lại nuôi dưỡng niềm tin ngày kia, họ trở Bến người bền gan nhau, đợi chờ “Hạnh kì cơng tự làm lấy gối đôi thêu hoa hồng va đôi chim, bay đậu Hạnh tự nhận chim đậu chờ đợi chim bay trở Chiếc gối đôi hạnh phúc mà chưa lần vợ chồng gối chung Chiếc gối đôi hạnh phúc thấm bao mồ hôi nước mắt Hạnh, Hạnh giặt lần sờn cũ mà anh chưa Chiếc gối khâu vải pôpơlin trắng, dài tới 80 phân, lần đem sơng Đình giặt, Hạnh phải giấu giếm khơng muốn để nhìn thấy sợ người ta quở, phơi Hạnh mang tận vườn chuối để phơi cho đỡ chướng” Dịng sơng nơi bến nước dặn chảy trơi, có bến đứng sững chờ đợi Cũng giống Hạnh người gái làng Đông, thăng trầm sống dội đến, trải nghiệm dần khuôn mặt, mái tóc, chờ đợi sắt son âm ỉ lòng người Bến tác phẩm mang ý nghĩa bi kịch số phận, đời Với ý nghĩa này, bến xuất với biến thể từ vựng, dựa chế ẩn dụ: Bến không chồng lặp lại lần tác phẩm (một lần từ lời cụ truyền lại, lần Hạnh bất lực lội xuống dịng sơng nhận bến không chồng vỗ trước mặt, lần Vạn lo Hạnh bị bến không chồng nuốt chửng) Gái làng Đông thuỷ chung bến nước, bền gan với thời gian trôi chảy Thế nhưng, đợi chờ dẫn vào ngõ cụt, nhấn chìm số phận gái làng Đơng Tên gọi Bến không chồng mở phần ý nghĩa thẩm mĩ Từ hệ sang hệ khác, bi kịch người phụ nữ gieo vào làng Đông thảm hoạ Mẹ Hạnh khơ cạn nước mắt khóc chồng, khóc trai Hạnh đằng đẵng đợi chờ Nghĩa với mong mỏi cháy lịng có với anh mà khơng Lấy chồng, Hạnh chịu áp lực mà cuối không neo đậu bến bờ hạnh phúc Hạnh Nghĩa chia tay đau đớn tuyệt vọng Dâu ơm ấp mối tình với Hiệp, ni dưỡng hi vọng ngày anh trở về, nhận tay mảnh giấy báo tử Cúc chối bỏ Thành khơng chấp nhận dị dạng khuôn mặt anh chiến tranh đưa lại Bi kịch số phận người làng Đông lên đầy ám ảnh Con gái làng Đơng khơng có hạnh phúc Hạnh bỏ đi, trở đứa Vạn Những tưởng có sống êm đềm Vạn lại Những mảnh đời leo lét, số phận chìm nơi bến quê khắc khía vào tâm can người đọc Tất thấm đẫm bi kịch, thấm đẫm buồn thương Con nước, dịng sơng thấm mồ hơi, nước mắt gái làng Đơng Bến quê chứng kiến hạnh phúc giản dị, mộc mạc chứng kiến nỗi đau không gọi thành tên “Đã tám năm Hạnh nhận sống kỉ niệm với Nghĩa nhiều chờ đợi tương lai Những hi vọng ngày mỏng manh, dù mỏng manh tắt hẳn Hạnh lội xuống bến rửa chân, lịng ngẩn ngơ nhìn mặt trăng loang lống nước Hạnh thấy lạc vào giới mông lung sâu thẳm câu chuyện huyền thoại xa xưa…” Qua khảo sát ta thấy rằng, hai biến thể xuất nhiều tác phẩm nước dịng sơng Nếu bến mang nét nghĩa cố định dịng sơng nước lại mang ý nghĩa chảy trôi Nước xếp vào biểu tượng văn hố giới với ba nét nghĩa chính: Nguồn sống nguồn chết Phương tiện tẩy Trung tâm tái sinh Tác phẩm Bến không chồng chủ yếu sử dụng nét nghĩa biểu trưng phương tiện tẩy Khi Hạnh đau đớn, dày vò mối đợi chờ âm ỉ tám năm trời với Nghĩa, Hạnh nhìn bến sơng thấy lạc vào giới khác “Bến vắng Nỗi buồn liêu Một tiếc nuối thống qua Một thời xuân sắc phút ân với Nghĩa trỗi dậy Đầu óc Hạnh căng rung lên ngây ngất tìm lạc thú hoang tưởng Hạnh lao dịng nước mát lạnh sóng sánh bóng trăng Cơ thể lâu ngày khô hoé rạo rực ngập tràn hưng phấn Hạnh vùng vẫy, quẫy đạp ham muốn làm tình với nước Trong phút chốc Hạnh thấy chìm dần thể có ba ba thuồng luồng trôi tuột xuống đáy sông Hạnh hoảng loạn chới với cố nhoài lên bãi cát Tay giữ quần áo sũng nước Hạnh lao lên bến chạy dọc bờ sông Hạnh chạy mãi, chạy mãi…”Dường ẩn ức lôi Hạnh xuống dịng nước để tẩy rửa, để xố bỏ ngày tháng căng thẳng, chờ đợi chai lì thành nỗi đau tâm trí Hạnh Dịng nước vỗ thoả mãn khao khát Hạnh Và phút chốc, dòng nước gợi Hạnh liên tưởng đến câu chuyện huyền thoại bến Tình xa xưa Hạnh vùng chạy rũ bỏ vướng mắc, đớn đau Hoặc Dâu, tự trấn an lời nói bề ngồi dửng dưng khơng có mà chất chứa nỗi đau: “Mày tưởng mày sướng Tao sung sướng, dưng tao lại trở thành gái tân Rõ ràng giá trị phụ nữ tao hẳn mày Vong hồn anh Hiệp mày phù hộ tao kiếm anh chàng Mày khỏi phải thương hại tao Trai thời loạn gái thời bình Hồ bình ! haha! Đàn ơng lại đầy ra” Rồi Dâu rủ Hạnh bến tắm “Gió hây hây, nước mát lạnh Hạnh đưa tay quấn lại tóc khẽ nhún chân xuống cho nước ngập đến cổ Hai bờ sơng xóm làng lềnh bềnh đêm” Bến nước dự báo cho bi kịch, tai ương Sau đêm Hạnh thoả mãn khát khao, Vạn trăn trở câu hỏi “Nó đâu” khơng tìm thấy Hạnh Vạn hoảng loạn bến sơng, tâm trí u mê mị mẫm theo mép nước Mặt sơng đen sẫm Vạn ngỡ bến không chồng nuốt chửng Hạnh Vạn đi, lần mò đêm Lần đời, Vạn thấy nỗi lo sợ khủng khiếp Vạn bước xuống bến sông ẩn dằn vặt Người làng Đông thương tiếc cho Vạn “Hạnh ngước nhìn lên gương mặt nguời làng Đông hiểu đời có chị hiểu rõ nguyên nhân dãn đến chết Vạn” Dịng người làng Đơng chầm chậm, chầm chậm đưa nguyễn Vạn cánh mả Rốt Những vành khăn trắng nhấp nhô sáng rực lên nắng xuân Niềm đau nhức đọng lại, thấm thía tâm trạng người Như vậy, nhà văn Dương Hướng ý phương diện nỗi đau nhân vật Bến trở thành niềm ám ảnh đầy đứt gãy tâm hồn nhân vật Gặp chuyện buồn, Nghĩa, Hạnh, Dâu, Vạn, Thuỷ… tất người làng Đông bến nước, lúc để nhìn dịng nước lặng trơi, lúc để khoả rũ bỏ tủi hờn Khơng phải ngẫu nhiên Dương Hướng chọn bến tín hiệu thẩm mĩ tập trung tác phẩm Nhìn từ góc độ văn hố, bến vào tâm thức người Việt điểm hẹn, bến đỗ bình n Khơng gian bình dị bến gắn với sinh hoạt vùng nông thôn Việt Nam, gắn với suy nghĩ mộc mạc chân thành người bình dân Ca dao sử dụng hình ảnh bến tượng trưng cho người gái thuỷ chung, son sắt: - Thuyền ơi, có nhớ bến chăng? Bến khăng khăng đợi thuyền - Thuyền dời bến có dời Khăng khăng lời, qn tử ngơn Và có bến dùng với ý nghĩa điểm đến: - Thuyền đà đến bến anh Sao anh chẳng bắc cầu noi lên bờ? - Thuyền tình đến bến anh Sao anh chẳng bước xuống chơi thuyền tình? Nối tiếp ca dao, văn học trung đại đưa vào thơ hình ảnh bình dị, gần gũi Song, tính chất quy phạm mẫu mực văn chương trung đại, xuất tín hiệu thẩm mĩ bến thơ đánh dấu cách tân táo bạo cảm hứng chất liẹu thơ bút tài Ví dụ tập thơ Quốc âm thi tập Nguyễn Trãi Tập thơ xem kiệt tác Nguyễn Trãi nội dung nghệ thuật Bến xuất thơ Nguyễn Trãi với biến thể bãi, nước, thuyền, nước xuôi nước ngược… - Hương cách gác vân thu lạnh lạnh Thuyền kề bãi tuyết nguyệt chênh chênh Nước biếc non xanh thuyền gối bãi Đêm nguyệt bạc khách lên lầu - Nước xuôi nước ngược đôi triều Thuyền khách chơi thu gác lưới chèo Thơ đại dành ưu cho hình ảnh giản dị, đậm chất đời thường sống: Mưa đổ bụi êm êm bến vắng Đò biếng lười nằm mặc nước sông trôi (Chiều xuân - Anh Thơ) Khơng thế, nhà văn cịn sử dụng hình ảnh bến biểu tượng gốc rễ, cội nguồn, giới hạn cao quý mà đạt Nhân vật Nhĩ tác phẩm “Bến quê” nhà văn Nguyễn Minh Châu bôn ba khắp năm châu để gây dựng nghiệp, không nơi đâu anh chưa đặt chân đến Thế nhưng, đau yếu cảm thấy chết gần kề, hình ảnh bến quê ám ảnh dai dẳng tâm trí Nhĩ khao khát lần trở lại bến quê mà thực Giá trị cảnh tỉnh bến khiến người hồi tỉnh lại chốn n bình từ nguồn cội Đến “Bến khơng chồng”, Dương Hướng chọn bến nước nơi tập trung đổ vớ, đứt gãy thân phận Bến nước khơng đơn bình n, không gian sinh hoạt vui vẻ, đầm ấm làng quê, chốn neo đậu khát khao nguồn cội mà người khắc khoải tìm kiếm Với Dương Hướng, bến quê nơi biểu dày đặc bi kịch Trong hình ảnh mang tính biểu trưng cho văn hố dân tộc, văn hố nơng thơn, Dương Hướng tìm thấy tồn dai dẳng nỗi đau Nguyên nhân đổ vỡ ấy, suy cho chiến tranh khốc liệt, phần hủ tục lạc hậu bóp nghẹt người Những đàn ơng làng Đơng Vạn, Nghĩa mang đầy thương tích Tấm huân chương ngực Vạn không mang đến cho anh niềm vui giản dị đời thường Nghĩa mãi thực trách nhiệm nối dõi tơng đường - trách nhiệm quan trọng mà dịng họ đặt hi vọng vào Nghĩa Nỗi đau bi kịch hướng mà Dương Hướng muốn tiếp cận thơng qua tín hiệu thẩm mĩ bến Đây cách tiếp cận mẻ Dương Hướng hoàn cảnh chiến tranh qua, văn chương đặt nhu cầu nhận thức lại - nhận thức chân xác nhân văn thực Mối quan hệ tín hiệu thẩm mĩ Bến với yếu tố khác tác phẩm phong cách tác giả 4.1 Mối quan hệ với hình tượng nhân vật Tín hiệu thẫm mĩ có giá trị đặt tương quan với nhân vật giao tiếp, hoàn cảnh giao tiếp phương tiện giao tiếp - tức đặt ngữ cảnh định Bằng cách nhìn tồn diện vậy, ý nghĩa biểu trưng tín hiệu thẫm mĩ đánh giá đầy đủ sâu sắc Với tác phẩm văn xi, hình tượng nhân vật trung tâm, hình tượng quan trọng Mọi yếu tố tác phẩm châu tuần làm rõ phát triển tính cách nhân vật Trở lên, lúc trình bày ý nghĩa biểu tượng bến, người viết đan xen nói nhân vật tác phẩm Bến khơng chồng Dương Hướng Tín hiệu thẩm mĩ bến gắn với số phận nguời làng Đông, từ cụ già, trẻ đến hệ niên làng Bến chứng kiến tất cả, từ nỗi đau đến niềm vui, từ đoàn tụ chia li Trong mối quan hệ với nhân vật tác phẩm, bến vừa điểm tựa tinh thần vừa thức dậy nỗi đau Không phải ngẫu nhiên Dương Hướng đặt tên truyện Bến không chồng, số phận người gái làng Đơng Những tình, tiếng cười bọn trẻ, câu chuyện đời thường, chí vặt vãnh gắn liền với bến nước Chọn không gian bến nước làm nơi vận động, sinh hoạt người dân, Dương Hướng tạo nên khung cảnh tập trung, khép kín Mọi chuyện diễn người biết Chuyện Vạn trở về, chuyện Hạnh Vạn, chị Nhân Vạn, chuyện khu từ đường họ Nguyễn, chuyện Hạnh - Nghĩa; Hiệp - Dâu… lan truyền thôn, làng trở thành niềm vui, tiếng dèm pha người Như thế, mặt không gian bến nước tái thói quen sinh hoạt người lao động nơng thơn Mặt khác, từ góc nhìn khơng gian này, Dương Hướng đào sâu mảnh đời, thân phận trai gái làng Đông Và nữa, bến nước cịn khơng gian tâm tưởng nhân vật phương diện này, Dương Hướng khắc họa thành công tâm lí nhân vật, tạo nên trường đoạn miêu tả nội tâm sắc nét Khi đổ vỡ, Hạnh nhào bến để thoả mãn khao khát, để tẩy lo toan trăn trở Dâu, Cúc nghẹn ngào thấy có lỗi với người thân, lang thang nơi bến quê tìm cảm giác vỗ cân trở lại Trong giây phút nặng nề thế, bến nước ma lực, nối câu chuyện huyền thoại xa xưa với tại, khiến nhân vật vừa hoảng sợ vừa đau đớn… Những mảnh vỡ tâm lí người Dương Hướng thể thành công Dương Hướng viết “Bến khơng chồng” vào ngày hồ bình vừa lập lại Và trang văn Dương Hướng, giao thoa nếp sống cũ nếp sống lên rõ nét Bến nước nơi tập trung thể văn hố ấu trĩ làng Đơng, nơi diễn đổi mờ nhạt Trong khoảng đứt gãy thời cuộc, tư tưởng ấy, kết đọng lại nỗi đau người Thêm nữa, xét nghệ thuật xây dựng cốt truyện, tín hiệu thẩm mĩ bến có ý nghĩa đan dệt chi tiết làm nên thống tác phẩm Câu chuyện tình đầy huyền thoại người dân kết nối bi kịch tình yêu niên Những khoảnh khắc yên ả hay xáo động nơi bến nước gắn với kiện liên quan đến số phận nhân vật Từ đầu đến cuối truyện, hình ảnh bến nước lặp lặp lại kết thúc cảnh dịng nước trơi, mang chở buồn thương, va động lòng người Dường việc thu xếp gọn ghẽ, người đối diện với cảnh sống mới, thật ra, đổi thay ấy, lặng lẽ tâm hồn lại chất chứa đầy bi kịch, đầy nỗi đau khắc khoải 4.2 Mối quan hệ với phong cách tự Dương Hướng Tác phẩm Bến không chồng đời thời kì đầu đổi văn học Việt Nam Sau Đảng đặt vấn đề “Đổi sống còn”, đưa tinh thần dân chủ lên hàng đầu, hàng loạt bút xơng xáo nhìn thẳng vào thực, phản ánh chất thực Dương Hướng nhà văn tiên phong Cùng với Thời xa vắng Lê Lựu, Nỗi buồn chiến tranh Bảo Ninh, Bến không chồng dựng lên trước mắt người đọc thực nghiệt ngã Đó xã hội cịn vương vít tưởng bảo thủ, lạc hậu dồn đẩy thân phận người đến ngõ cụt, chiến tranh tàn khốc gây cảnh chia ly, cảnh đợi chờ mòn mỏi Lần lượt trai làng Đông lên đường, gái làng Đông hi vọng mỏi mịn Nói nhà văn Nguyễn Minh Châu, “chiến tranh nhát dao phạt ngang hai nửa đời người”, hai nửa không liền lại Chiến tranh găm vào nhân vật nỗi đau khơng gọi thành tên Cái nhìn thẳng thắn, đa diện thực đóng góp mẻ nhà văn Dương Hướng Từ bối cảnh làng Đơng với hình ảnh bến nước đặc trưng riêng, nhà văn Dương Hướng nới rộng thực, phản ánh tranh thời, đào sâu vấn đề chất thời lay tỉnh cách đánh giá Dương Hướng có biệt tài xây dựng hình ảnh mang tính bổ sung, tương hỗ tác phẩm Khơng có hình ảnh bến, khu từ đường họ Nguyễn láy láy lại tạo nên o bế, ám ảnh tàn dư lối sống lạc hậu, bảo thủ Với cách đan chéo hình ảnh vậy, Dương Hướng tạo khơng khí truyện ngột ngạt khép kín, dồn đẩy nhân vật đến bi kịch Thêm vào đó, số phận người nhà văn “xếp lớp”, từ bà mẹ Hạnh đến hệ người Hạnh Cả lớp trẻ làng Đơng mịn mỏi tuyệt vọng, khơng số phận có hạnh phúc Cái nhìn Dương Hướng chuyển quỹ đạo nhân -một số có tính thời văn học thời đổi mới, gây hấn lại với quan niệm “văn chương phải đạo”, “văn chương minh hoạ” trước Đào sâu vào số phận người, Dương Hướng đặt nhu cầu hạnh phúc cá nhân lên bình diện thứ Dương Hướng có cách dẫn truyện tự nhiên, việc đưa ngơn ngữ đối thoại đậm chất ngữ tạo cho trang văn Dương Hướng khơng khí đời thường rõ rệt Ví dụ lời ơng Xung: Đã có mống chưa đấy? … Mẹ kiếp, bàn suông nên đấy… Anh ngu bỏ mẹ, lương thiện mà chả có lúc nhăn răng, nói chuyện với anh phí rượu Hay lời Dâu: Tao nói thật, vài ba năm anh không tao tếch… Mày thấy Thắm có u chồng khơng? Tao thấy tay đĩ thõa mà hèn hèn nào… Có lúc, giọng trần thuật nửa trực tiếp nhà văn tạo nên nhìn khách quan, lạnh lùng, dửng dưng: “Mẹ kiếp, vừa đến làng gặp thằng ngốc Nguyễn Vạn biết thừa người làm đồng lố nhố đứng lên nhìn Vạn Hãy nhìn cho kĩ Chẳng Nguyễn Vạn lính Điện Biên chiến thắng trở Dấu tích oanh liệt chiến trường vết thương bả vai ống chân bị gãy, làm bước Nguyễn Vạn tập tễnh… Vạn cười rống lên để khỏi khóc Vạn cười đến ngất xỉu lúc khơng biết nữa.” Tuy nhiên, đào sâu vào số phận, cộng với ngòi bút kể chuyện thiên chi tiết tâm lí, “Bến khơng chồng” Dương Hướng bàng bạc giọng buồn thương Chiều sâu tác phẩm nỗi đau, niềm trăn trở Dừng lại trang viết dội, ví dụ Hạnh vùng vẫy nước, ám ảnh kí ức câu chuyện huyền thoại, ta nhận thấy ngòi bút Dương Hướng miêu tả tâm lí đặc sắc Cái khấp khểnh, đau đớn vật vã truyện Dương Hướng đẩy người tiếp nhận vào miền thương cảm Điều phần hệ lựa chọn biểu tượng bến Bởi vì, biểu tượng bến từ ca dao đến vốn gợi đợi chờ, mong mỏi nhiều sôi động Những cảnh sinh hoạt, tiếng cười khía cạnh nhỏ Khi xuất biểu tượng bến dày đặc tác phẩm, thân gây hiệu ứng buồn thương Những đoạn miêu tả dịng nước hiền hồ, phẳng lặng, mơn man ru vỗ hay dội, khốc liệt mang ám ảnh câu chuyện huyền thoại; câu văn dài kết hợp nhiều định ngữ tạo nên giọng trữ tình có chiều sâu Chính đoạn diễn tả tâm lí thế, tín hiệu thẩm mĩ bến phát huy hiệu Thêm nữa, gắn kết với số phận tương đồng, tác phẩm nhấn sâu vào nỗi buồn Biểu tượng bến góp phần làm bật phong cách tự nhà văn Dương Hướng: lối văn nhẹ nhàng với giọng kể khắc khoải Trên đây, người viết trình bày ý nghĩa biểu trưng bến tác phẩm “Bến không chồng” nhà văn Dương Hướng Đề tài góp phần khẳng định tầm quan trọng hướng phân tích tác phẩm văn học từ góc độ tín hiệu thẩm mĩ Mặt khác, thông qua việc khám phá đánh giá tác phẩm, đồng thời nhận diện cách tân Dương Hướng văn xuôi Việt Nam đại Tài liệu tham khảo Nguyễn Thị Bình – Văn xuôi Việt Nam 1975 – 1995, đổi bản, Nxb GD, 2007 Đỗ Hữu Châu – Cơ sở ngữ nghĩa học từ vựng, Nxb GD, 1998 Đỗ Hữu Châu – Những luận điểm cách tiếp cận ngôn ngữ học kiện văn học, TCNN, số 2/ 1990 Đỗ Hữu Châu – Từ vựng ngữ nghĩa Tiếng Việt, Nxb GD, 2000 C.G.Jung, Jean Chevalier, Alain Gheerbrant – Từ điển biểu tượng văn hoá giới, Nxb Đà Nẵng, Trường viết văn Nguyễn Du, 1997 Iu.A.Philipiep – Những tín hiệu thơng tin thẩm mĩ, Tài liệu đánh máy Thư viện trường ĐHSP HN Lê Bá Hán, Trần Đình Sử – Từ điển thuật ngữ văn học, Nxb ĐHQG, HN, 2000 N.B.Khrapchenco – Cá tính sáng tạo nhà văn phát triển văn học, Nxb Tác phẩm mới, HN, 1978 Nguyễn Thị Ngân Hoa, Đỗ Việt Hùng – Phân tích phong cách ngơn ngữ tác phẩm văn học, Nxb ĐHSP, 2001 Đinh Trọng Lạc, Nguyễn Thái Hoà - Phong cách học Tiếng Việt, Nxb GD, 1996 Đinh Văn Thiện – Khảo sát nét nghĩa biểu trưng từ tượng thiên nhiên khí tượng mưa, nắng, gió ca dao thơ Nguyễn TrãI, Luận văn Thạc sĩ 1983, ĐHSPHN [1]Theo GS Đỗ Hữu Châu, với tư cách thể chất thành phần văn học, ngôn ngữ văn học hệ thống thành phần bao gồm: tín hiệu thơng thường thực chức giao tiếp lí trí (tái tạo thực) tín hiệu thẫm mĩ chứa đựng tư tưởng, tình cảm tác giả, thơng qua q trình biểu trưng hoá, khái quát hoỏ nghệ thuật.(Cơ sở ngữ nghĩa học từ vựng, Nxb GD, 1998) [2] Phân biệt ẩn dụ, tượng trưng với biểu trưng: ẩn dụ, nhỡn từ gỳc độ sỏng tạo nghệ thuật, cỏch dựng vật (trong từ, ngữ) để biểu thị vật khỏc dựa trờn tương đồng đặc điểm, thuộc tớnh đỳ, nhằm đem đến cho vật nỳi tới hỡnh ảnh, vẻ đẹp riờng, mẻ, khơi gợi cho người đọc; vừa nhận thức mới; vừa rung cảm mới; cỏi gọi giỏ trị thẩm mĩ ngụn ngữ nghệ thuật Cũng cỳ thể nỳi, chất ẩn dụ nhấn mạnh thuộc tớnh cỳ thật vật, tượng, đẩy thuộc tớnh đặc điểm thành chất vật Vớ dụ: Con đường truyện ngắn Lỗ Tấn, Mặt trời thơ Tố Hữu… Biểu tượng: Một vật, hỡnh ảnh dựng lờn vật chất mang giỏ trị thẩm mĩ, gợi lờn liờn tưởng chất vật noà đú Trong văn chương, hội hoạ, người ta dựng ngụn từ, dựng màu sắc, hỡnh ảnh để thể biểu tượng Biểu trưng: Biểu trưng chớnh ẩn dụ trở thành phổ biến, quen thuộc hệ thống sỏng tỏc tỏc giả; trở thành phổ biến khỏ quen thuộc sỏng tạo nghệ thuật núi chung Một tác phẩm văn học hình thành phải kinh qua suy nghĩ, trăn trở người nghệ sĩ Bản thân tác phẩm cấu trúc sinh động có phối hợp nhiều yếu tố nghệ thuật tạo thành chỉnh thể chặt chẽ Cùng với cộng hưởng yếu tố văn hố, lịch sử, hình tượng tác phẩm ln mở nhiều tầng nghĩa với chiều kích liên tưởng khác Nhà văn thường dụng công xây dựng tín hiệu thẩm mĩ[1] để tăng cường giá trị biểu đạt chiều sâu ý nghĩa cho tác phẩm Tín hiệu thẩm mĩ sở để giải mã hình tượng, tăng tính hàm súc, giàu sức gợi ngơn từ Tín hiệu thẩm mĩ ln chứa khả nảy sinh quan niệm, dồn nén tầng nghĩa Phân tích tác phẩm từ phương diện tín hiệu thẩm mĩ đường khoa học để khám phá thông điệp nghệ thuật đắt giá (Source: Đào tạo Cao học - Khoa Ngữ văn ) ... cảm huyền thoại phần lại nằm điểm phát ngơn : huyền thoại « thơng điệp khơng có người phát » (9) Trên số lý luận mà chúng tơi đối chiếu phát biến hóa huyền thoại VCV đại Sự biến hóa huyền thoại. .. thích tiếp nhận huyền thoại, biến hóa VCV đại, ta phải giải thích đặc trưng thể loại “cội nguồn” Những đặc trưng huyền thoại HTVC 3.1 Tác phẩm văn chương gọi ? ?huyền thoại mới”, phát vài tín hiệu... huyền thoại diện đóng vai trị chủ chốt” Chính G.Grass ý thức rõ điều cịn khái qt thành đặc trưng toàn cảnh VCV đại Trong viết Văn chương Huyền thoại, G.Grass cho đây, ? ?Văn chương sống huyền thoại