BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT VIỆN KHOA HỌC LÂM NGHIỆP VIỆT NAM NGUYỄN THANH MINH NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC VÀ KỸ THUẬT TRỒNG RỪNG CHIÊU LIÊU NƢỚC (Terminalia calamansanai (Blanco).Rofe) TẠI VÙNG ĐÔNG NAM BỘ LUẬN ÁN TIẾN SĨ LÂM NGHIỆP Hà Nội - 2021 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT VIỆN KHOA HỌC LÂM NGHIỆP VIỆT NAM NGUYỄN THANH MINH NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC VÀ KỸ THUẬT TRỒNG RỪNG CHIÊU LIÊU NƢỚC (Terminalia calamansanai (Blanco).Rofe) TẠI VÙNG ĐÔNG NAM BỘ Chuyên ngành : Lâm sinh Mã số : 62 02 05 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LÂM NGHIỆP Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Phạm Thế Dũng TS Giang Văn Thắng Hà Nội - 2021 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan cơng trình nghiên cứu khoa học tôi, đƣợc thực thời gian từ năm 2014 - 2020 Các số liệu kết nghiên cứu trình bày luận án trung thực chƣa đƣợc công bố công trình khác, ngồi cơng bố tác giả có liên quan đến luận án theo qui định nghiên cứu sinh Luận án có sử dụng số kết nghiên cứu đề tài: “Nghiên cứu chọn giống kỹ thuật trồng gỗ lớn mọc nhanh Thanh thất (Ailanthus triphysa Alston) Chiêu liêu nƣớc (Terminalia calamansanai (Blanco) Rolfe) số vùng sinh thái trọng điểm” từ 2014-2018, PGS.TS Phạm Thế Dũng chủ nhiệm đề tài, nghiên cứu sinh cộng tác viên trực tiếp thực nội dung nghiên cứu Các số liệu đƣợc chủ nhiệm đề tài cộng tác viên đồng cho sử dụng vào nội dung luận án Tác giả Nguyễn Thanh Minh ii LỜI CẢM ƠN Luận án đƣợc hoàn thành Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam theo chƣơng trình đào tạo nghiên cứu sinh khóa 25/2013, từ năm 2013 - 2020 Trong q trình thực hồn thành luận án, tác giả nhận đƣợc quan tâm, giúp đỡ Ban lãnh đạo Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam, Ban Khoa học, Đào tạo Hợp tác quốc tế, Viện khoa học Lâm nghiệp Nam Bộ Tác giả xin chân thành cảm ơn giúp đỡ qu báu Tác giả xin bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS Phạm Thế Dũng, TS Giang Văn Thắng ngƣời hƣớng dẫn khoa học tận tình hƣớng dẫn, giúp đỡ tác giả hồn thành luận án Xin trân trọng cảm ơn Ban lãnh đạo, cán công nhân viên Trung tâm Nghiên cứu thực nghiệp Lâm nghiệp Đông Nam Bộ, Vƣờn quốc gia Lò Gò Xa Mát, Khu bảo tồn Thiên nhiên văn hóa Đồng Nai, nơi tác giả cơng tác, thu thập số liệu triển khai thí nghiệm, tạo điều kiện thời gian công việc để tác giả theo học hoàn thành luận án Xin chân thành cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp, ngƣời thân gia đình ln động viên, khích lệ hỗ trợ mặt tinh thần nhƣ vật chất suốt năm tháng thực luận án Trân trọng! Tác giả iii MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN i LỜI CẢM ƠN ii MỤC LỤC iii DANH SÁCH CÁC BẢNG vi DANH SÁCH CÁC HÌNH ix DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT x MỞ ĐẦU 1 Tính cấp thiết đề tài Mục tiêu nghiên cứu Ý nghĩa khoa học thực tiễn luận án Những đóng góp luận án Đối tƣợng giới hạn nghiên cứu Cấu trúc luận án Chƣơng TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1.1 Trên giới 1.1.1 Nghiên cứu kết cấu loài gỗ 1.1.2 Nghiên cứu tái sinh, vật hậu hạt giống 1.1.3 Một số nghiên cứu trồng rừng gỗ lớn b ng gỗ địa 1.1.4 Những nghiên cứu chi Chiêu liêu loài Chiêu liêu nƣớc 1.2 Ở Việt Nam 13 1.2.1 Nghiên cứu kết cấu loài gỗ 13 1.2.2 Nghiên cứu tái sinh, vật hậu hạt giống 15 1.2.3 Nghiên cứu trồng rừng gỗ lớn b ng gỗ địa 17 1.2.4 Nghiên cứu chọn nhân giống 19 iv 1.2.5 Nghiên cứu kỹ thuật tạo trồng rừng 21 1.2.6 Nghiên cứu chi Chiêu liêu loài Chiêu liêu nƣớc 23 1.3 Thảo luận 26 Chƣơng NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 28 2.1 Nội dung nghiên cứu 28 2.1.1 Một số đặc điểm sinh học Chiêu liêu nƣớc 28 2.1.2 Chọn giống, khảo nghiệm xuất xứ kết hợp với khảo nghiệm hậu Chiêu liêu nƣớc 28 2.1.3 Kỹ thuật nhân giống Chiêu liêu nƣớc 28 2.1.4 Kỹ thuật trồng rừng Chiêu liêu nƣớc 28 2.2 Phƣơng pháp nghiên cứu 28 2.2.1 Quan điểm phƣơng pháp tiếp cận 28 2.2.2 Phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể 29 2.2.3 Phƣơng pháp xử l số liệu 40 2.2.4 Công cụ xử l số liệu 47 2.3 Khái quát đặc điểm khu vực nghiên cứu 47 2.3.1 Đặc điểm khu vực nghiên cứu lâm học vật hậu 47 2.3.2 Đặc điểm khu vực khảo nghiệm giống ảnh hƣởng loại đất 48 2.3.3 Đặc điểm khu vực nghiên cứu kỹ thuật trồng rừng 49 Chƣơng KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN 50 3.1 Một số đặc điểm sinh học Chiêu liêu nƣớc 50 3.1.1 Vai trò Chiêu liêu nƣớc quần xã thực vật rừng 50 3.1.2 Cấu trúc quần thụ trạng thái rừng trung bình giàu 58 3.1.3 Đặc điểm vật hậu Chiêu liêu nƣớc 67 3.1.4 Đặc điểm hạt giống 69 3.2 Chọn giống, khảo nghiệm xuất xứ kết hợp với khảo nghiệm hậu 73 3.2.1 Tuyển chọn trội 73 v 3.2.2 Khảo nghiệm xuất xứ kết hợp với khảo nghiệm hậu 75 3.3 Kỹ thuật nhân giống Chiêu liêu nƣớc 81 3.3.1 Kỹ thuật nhân giống b ng hạt 81 3.3.2 Kỹ thuật nhân giống b ng hom 84 3.4 Kỹ thuật trồng rừng Chiêu liêu nƣớc 91 3.4.1 Ảnh hƣởng tiêu chuẩn giống đến tỷ lệ sống sinh trƣởng 91 3.4.2 Ảnh hƣởng phân bón đến tỷ lệ sống sinh trƣởng 94 3.4.3 Ảnh hƣởng loại đất trồng rừng đến tỷ lệ sống sinh trƣởng 97 3.4.4 Ảnh hƣởng mật độ trồng đến tỷ lệ sống sinh trƣởng 98 3.4.5 Ảnh hƣởng phƣơng thức trồng hỗn giao đến tỷ lệ sống sinh trƣởng 100 3.4.6 Ảnh hƣởng phƣơng thức trồng làm giàu rừng đến tỷ lệ sống sinh trƣởng 102 3.5 Đề xuất áp dụng kết nghiên cứu 105 3.5.1 Nguồn giống 105 3.5.2 Kỹ thuật nhân giống Chiêu liêu nƣớc 105 3.5.3 Kỹ thuật trồng rừng Chiêu liêu nƣớc 107 KẾT LUẬN, TỒN TẠI VÀ KIẾN NGHỊ 110 1.Kết luận 110 Tồn 111 Kiến nghị 112 DANH MỤC CƠNG TRÌNH ĐÃ CƠNG BỐ 113 TÀI LIỆU THAM KHẢO 114 Tiếng Việt 114 Tài liệu Tiếng Nƣớc Ngoài 119 PHỤ LỤC 123 vi DANH SÁCH CÁC BẢNG Bảng Trang Bảng 2.1 Tiêu chí cho điểm trội 34 Bảng 2.2 Tiêu chí điểm độ thẳng thân 44 Bảng 2.3 Đặc điểm đất địa điểm trồng rừng thí nghiệm 49 Bảng 3.1 Kết cấu loài gỗ QXTV TTRTB 50 Bảng 3.2 Hệ số tƣơng đồng loài gỗ QXTV thuộc TTRTB 51 Bảng 3.3 Kết cấu loài gỗ QXTV TTRG 52 Bảng 3.4 Hệ số tƣơng đồng loài gỗ QXTV TTRG 53 Bảng 3.5 Kết cấu loài tái sinh QXTV thuộc TTRTB 54 Bảng 3.6 Kết cấu loài tái sinh QXTV thuộc TTRG 54 Bảng 3.7 Tỷ lệ tái sinh Chiêu liêu nƣớc QXTV thuộc TTRTB TTRG 56 Bảng 3.8 Kết cấu loài gỗ QXTV thuộc TTRTB TTRG 57 Bảng 3.9 Đặc trƣng thống kê phân bố N D QXTV thuộc TTRTB TTRG 58 Bảng 3.10 Phân bố thực nghiệm N D QXTV thuộc TTRTB TTRG ………………………………………………………………… .59 Bảng 3.11 Phân bố l thuyết N D QXTV thuộc TTRTB 60 Bảng 3.12 Phân bố l thuyết N D QXTV thuộc TTRG 61 Bảng 3.13 Phân bố N D Chiêu liêu nƣớc QXTV thuộc TTRTB 61 Bảng 3.14 Phân bố N D Chiêu liêu nƣớc QXTV thuộc TTRG 62 Bảng 3.15 Đặc trƣng thống kê phân bố N H QXTV thuộc TTRTB TTRG…………………………………………………………………………….63 Bảng 3.16 Phân bố N H thực nghiệm QXTV thuộc TTRTB TTRG………………………………………………………………………… 64 Bảng 3.17 Phân bố l thuyết N H QXTV thuộc TTRTB 65 Bảng 3.18 Phân bố l thuyết N H QXTV thuộc TTRG 65 vii Bảng 3.19 Phân bố N H Chiêu liêu nƣớc QXTV thuộc TTRTB…………………………………………………………………………66 Bảng 3.20 Phân bố N H Chiêu liêu nƣớc QXTV thuộc TTRG………………………………………………………………………… 66 Bảng 3.21 Các đặc điểm vật hậu Chiêu liêu nƣớc Mã Đà - Đồng Nai 67 Bảng 3.22 Các pha vật hậu Chiêu liêu nƣớc 68 Bảng 3.23 Kích thƣớc hạt nguyên cánh không cánh 69 Bảng 3.24 Khối lƣợng hạt nguyên cánh không cánh 70 Bảng 3.25 Ầm độ hạt Chiêu liêu nƣớc khơng có cánh 71 Bảng 3.26 Tỷ lệ nảy mầm nghiệm thức bảo quản 24 tháng 71 Bảng 3.27 Đặc trƣng D1.3 Hvn trội vùng sinh thái 74 Bảng 3.28 Đặc trƣng Hdc điểm số trội vùng sinh thái 74 Bảng 3.29 Sinh trƣởng, suất xuất xứ Chiêu liêu nƣớc năm tuổi 76 Bảng 3.30 Năng suất chất lƣợng xuất xứ Chiêu liêu nƣớc tuổi 77 Bảng 3.31 Sinh trƣởng, suất gia đình Chiêu liêu nƣớc năm tuổi 78 Bảng 3.32 Năng suất rừng chất lƣợng gia đình Chiêu liêu nƣớc tuổi 79 Bảng 3.33 Ảnh hƣởng nhiệt độ nƣớc đến tỷ lệ nảy mầm hạt 82 Bảng 3.34 Ảnh hƣởng thành phần ruột bầu đến tỷ lệ sống sinh trƣởng 83 Bảng 3.35 Ảnh hƣởng chất KTST nồng độ tới khả rễ 85 Bảng 3.36 Ảnh hƣởng thời gian xử l thuốc tới khả rễ 87 Bảng 3.37 Ảnh hƣởng giá thể giâm hom tới khả rễ 87 Bảng 3.38 Ảnh hƣởng tuổi mẹ lấy hom đến khả rễ 88 Bảng 3.39 Ảnh hƣởng mùa vụ tới khả rễ 89 Bảng 3.40 Ảnh hƣởng tiêu chuẩn giống đến tỷ lệ sống rừng trồng 91 Bảng 3.41 Ảnh hƣởng tiêu chuẩn giống đến sinh trƣởng rừng trồng tuổi .92 Bảng 3.42 Ảnh hƣởng tiêu chuẩn giống đến sinh trƣởng rừng trồng tuổi 93 viii Bảng 3.43 Ảnh hƣởng phân bón đến sinh trƣởng Chiêu liêu nƣớc tuổi 94 Bảng 3.44 Ảnh hƣởng phân bón đến sinh trƣởng Chiêu liêu nƣớc tuổi 95 Bảng 3.45 Sinh trƣởng tỷ lệ sống Chiêu liêu nƣớc tuổi hai loại đất 97 Bảng 3.46 Sinh trƣởng Chiêu liêu nƣớc tuổi hai loại đất 97 Bảng 3.47 Ảnh hƣởng mật độ trồng đến sinh trƣởng Chiêu liêu nƣớc tuổi .99 Bảng 3.48 Phẩm chất thí nghiệm mật độ trồng Chiêu liêu nƣớc tuổi 99 Bảng 3.49 Sinh trƣởng Chiêu liêu nƣớc tuổi thí nghiệm trồng hỗn giao 100 Bảng 3.50 Sinh trƣởng Chiêu liêu nƣớc tuổi thí nghiệm trồng hỗn giao 101 Bảng 3.51 Sinh trƣởng Chiêu liêu nƣớc tuổi thí nghiệm trồng làm giàu rừng103 Bảng 3.52 Sinh trƣởng Chiêu liêu nƣớc tuổi thí nghiệm trồng làm giàu rừng 104 37 - Chiều cao dƣới cành Analysis of Variance for Hdc - Type III Sums of Squares -Source Sum of Squares Df Mean Square F-Ratio P-Value -MAIN EFFECTS A:GIA DINH 31.5774 41 0.77018 2.12 0.0002 B:LAP 12.9367 1.8481 5.09 0.0000 RESIDUAL 104.208 287 0.363095 -TOTAL (CORRECTED) 148.722 335 - Độ thẳng thân Analysis of Variance for Dtt - Type III Sums of Squares -Source Sum of Squares Df Mean Square F-Ratio P-Value -MAIN EFFECTS A:GIA DINH 18.8855 41 0.460622 2.41 0.0000 B:LAP 11.7504 1.67864 8.80 0.0000 RESIDUAL 54.7733 287 0.190848 -TOTAL (CORRECTED) 85.4093 335 Phụ lục 14 Kỹ thuật nhân giống hạt 14.1 ố i u theo dõi ảnh hưởng củ nhi t Công thức XL1 (20 250C) XL2 (52 550C) XL3 (68 700C) P-value LSD Lần lặp L1 L2 L3 L4 L1 L2 L3 L4 L1 L2 L3 L4 nư c n tỷ Tỷ lệ nảy mầm (%) theo ngày sau ủ 13 12 9 11 10 4 19 14 16 17 14 12 12 10 10 17 17 16 14 13 15 14 12 9 12 12 14 12 10 9 6 10 11 12 7 5 11 10 4 5 3 2 4 2 1 1 1 1 nả m m hạt GP (%) GE (%) 83 85 84 80 64 70 59 62 41 40 41 40 49 43 41 40 35 38 31 30 22 21 21 21 TB GP (%) TB GE (%) 83,0a 43,3a 63,8b 33,5b 40,5c 21,3c