BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT VIỆN KHOA HỌC LÂM NGHIỆP VIỆT NAM NGUYỄN THANH MINH NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC VÀ KỸ THUẬT TRỒNG RỪNG CHIÊU LIÊU NƯỚC (Terminalia calamansanai (Blanco).Rofe) TẠI VÙNG ĐÔNG NAM BỘ LUẬN ÁN TIẾN SĨ LÂM NGHIỆP Hà Nội - 2021 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT VIỆN KHOA HỌC LÂM NGHIỆP VIỆT NAM NGUYỄN THANH MINH NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC VÀ KỸ THUẬT TRỒNG RỪNG CHIÊU LIÊU NƯỚC (Terminalia calamansanai (Blanco).Rofe) TẠI VÙNG ĐÔNG NAM BỘ Chuyên ngành : Lâm sinh Mã số : 62 02 05 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LÂM NGHIỆP Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Phạm Thế Dũng TS Giang Văn Thắng Hà Nội - 2021 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan cơng trình nghiên cứu khoa học tôi, thực thời gian từ năm 2014 - 2020 Các số liệu kết nghiên cứu trình bày luận án trung thực chưa công bố công trình khác, ngồi cơng bố tác giả có liên quan đến luận án theo qui định nghiên cứu sinh Luận án có sử dụng số kết nghiên cứu đề tài: “Nghiên cứu chọn giống kỹ thuật trồng gỗ lớn mọc nhanh Thanh thất (Ailanthus triphysa Alston) Chiêu liêu nước (Terminalia calamansanai (Blanco) Rolfe) số vùng sinh thái trọng điểm” từ 2014-2018, PGS.TS Phạm Thế Dũng chủ nhiệm đề tài, nghiên cứu sinh cộng tác viên trực tiếp thực nội dung nghiên cứu Các số liệu chủ nhiệm đề tài cộng tác viên đồng ý cho sử dụng vào nội dung luận án Tác giả Nguyễn Thanh Minh ii LỜI CẢM ƠN Luận án hoàn thành Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam theo chương trình đào tạo nghiên cứu sinh khóa 25/2013, từ năm 2013 - 2020 Trong q trình thực hồn thành luận án, tác giả nhận quan tâm, giúp đỡ Ban lãnh đạo Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam, Ban Khoa học, Đào tạo Hợp tác quốc tế, Viện khoa học Lâm nghiệp Nam Bộ Tác giả xin chân thành cảm ơn giúp đỡ quý báu Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS Phạm Thế Dũng, TS Giang Văn Thắng người hướng dẫn khoa học tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tác giả hồn thành luận án Xin trân trọng cảm ơn Ban lãnh đạo, cán công nhân viên Trung tâm Nghiên cứu thực nghiệp Lâm nghiệp Đông Nam Bộ, Vườn quốc gia Lò Gò Xa Mát, Khu bảo tồn Thiên nhiên văn hóa Đồng Nai, nơi tác giả cơng tác, thu thập số liệu triển khai thí nghiệm, tạo điều kiện thời gian công việc để tác giả theo học hoàn thành luận án Xin chân thành cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp, người thân gia đình ln động viên, khích lệ hỗ trợ mặt tinh thần vật chất suốt năm tháng thực luận án Trân trọng! Tác giả iii MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN .i LỜI CẢM ƠN ii Chương .28 3.4.2 Ảnh hưởng phân bón đến tỷ lệ sống sinh trưởng 93 3.4.4 Ảnh hưởng mật độ trồng đến tỷ lệ sống sinh trưởng 97 3.4.5 Ảnh hưởng phương thức trồng hỗn giao đến tỷ lệ sống sinh trưởng 99 3.4.6 Ảnh hưởng phương thức trồng làm giàu rừng đến tỷ lệ sống sinh trưởng 101 iv DANH SÁCH CÁC BẢNG Bảng .Trang LỜI CAM ĐOAN .i LỜI CẢM ƠN ii Chương .28 3.4.2 Ảnh hưởng phân bón đến tỷ lệ sống sinh trưởng 93 3.4.4 Ảnh hưởng mật độ trồng đến tỷ lệ sống sinh trưởng 97 3.4.5 Ảnh hưởng phương thức trồng hỗn giao đến tỷ lệ sống sinh trưởng 99 3.4.6 Ảnh hưởng phương thức trồng làm giàu rừng đến tỷ lệ sống sinh trưởng 101 v DANH SÁCH CÁC HÌNH Hình .Trang LỜI CAM ĐOAN .i LỜI CẢM ƠN ii Chương .28 3.4.2 Ảnh hưởng phân bón đến tỷ lệ sống sinh trưởng 93 3.4.4 Ảnh hưởng mật độ trồng đến tỷ lệ sống sinh trưởng 97 3.4.5 Ảnh hưởng phương thức trồng hỗn giao đến tỷ lệ sống sinh trưởng 99 3.4.6 Ảnh hưởng phương thức trồng làm giàu rừng đến tỷ lệ sống sinh trưởng 101 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt CS (%) CV% D0 (cm) D1.3 (cm) DMax – DMin Đt (m) Đtt FD , FH Gp (%) GE (%) Hvn (m) HG HMax – HMin Tên gọi đầy đủ Hệ số tương đồng lồi Hệ số biến động Đường kính gốc Đường kính thân ngang ngực Biên độ biến động đường kính thân Đường kính tán Độ thẳng thân Hàm phân bố tích lũy đường kính chiều cao Tỷ lệ nảy mầm Thế nảy mầm Chiều cao toàn thân hay vút Tỷ lệ hỗn giao loài gỗ Biên độ biến động chiều cao thân vi Chữ viết tắt Hdc (m) IVI (%) LMax (cm) KBTTNVHĐN MAE ME MAPE Tên gọi đầy đủ Chiều cao cành Chỉ số giá trị quan trọng loài gỗ Chiều dài rễ hom Khu bảo tồn thiên nhiên văn hóa Đồng Nai Sai số tuyệt đối trung bình (Mean Absolute Error) Sai số trung bình Sai số tuyệt đối trung bình theo phần trăm (Mean M (m /ha) N (cây/ha) NS NT QXTV r2 Absolute Percent Error) Trữ lượng rừng Số Năng suất Nghiệm thức Quần xã thực vật rừng Hệ số xác định R (%) Ri (%) ±SEE s (m2) SR TB TLNM (%) TLS (%) TTRG TTRTB Vcây (m3/ha) XL ZY (Y = D, H, M) ∆Y (Y = D, H, M) S (m2) Tỷ lệ rễ Chỉ số rễ hom Sai lệch chuẩn Diện tích mẫu Số rễ hom Trung bình Tỷ lệ nảy mầm hạt giống Tỷ lệ sống Trạng thái rừng giàu Trạng thái rừng trung bình Thể tích thân bình qn Xử lý Lượng tăng trưởng thường xuyên hàng năm Lượng tăng trưởng bình quân hàng năm Diện tích tiêu chuẩn MỞ ĐẦU Tính cấp thiết đề tài Trong gần thập niên qua giá trị sản phẩm chế biến gỗ xuất nước ta gia tăng mạnh, từ 5,3 tỷ USD năm 2013 đến 9,3 tỷ USD năm 2018 Hiện Việt Nam trở thành nước xuất đồ gỗ lớn ASEAN, đứng thứ hai châu Á thứ giới Sản phẩm đồ gỗ lâm sản Việt Nam có mặt 120 thị trường nước ngồi Trong năm 2018, ngành lâm nghiệp cung ứng 28,45 triệu m gỗ nguyên liệu, đạt 76,4% cho công nghiệp chế biến gỗ (Bộ NN&PTNN, 2019) [7] Tuy vậy, rừng nước ta chưa cung cấp đủ gỗ lớn với chất lượng cao cho ngành chế biến gỗ Vì thế, ngành lâm nghiệp phải nhập lượng lớn gỗ nguyên liệu Năm 2018, lượng gỗ tròn nhập cho ngành chế biến gỗ 2,2 triệu m3 Điều ảnh hưởng đến giá thành sản phẩm đồ gỗ xuất (Tô Xuân Phúc cs, 2019) [37] Nghiên cứu sử dụng loài gỗ địa có giá trị để trồng rừng cung cấp gỗ lớn nhiệm vụ quan trọng ngành lâm nghiệp Tuy vậy, số lượng loài gỗ địa tuyển chọn để trồng rừng làm giàu rừng Việt Nam Để “Nâng cao suất, chất lượng giá trị rừng trồng sản xuất” “Nâng cao giá trị sản phẩm gỗ qua chế biến” (QĐ 774&919 Bộ NN&PTNT), ngành lâm nghiệp cần phải trồng rừng gỗ lớn, loài gỗ địa Thế nhưng, ngành lâm nghiệp cịn thiếu khơng chỉ nguồn giống chất lượng cao, mà kỹ thuật trồng nuôi dưỡng rừng trồng từ gỗ địa Hạn chế dẫn đến khó khăn cho việc hoàn thành mục tiêu chiến lược ngành Vì thế, nghiên cứu chọn giống, nhân giống, kỹ thuật trồng rừng làm giàu rừng tự nhiên nghèo bằng số loài gỗ địa có vùng phân bố tự nhiên rộng, sinh trưởng nhanh, cho gỗ lớn vấn đề quan tâm Chiêu liêu nước (Terminalia calamansanai (Blanco) Rolfe) thuộc họ Bàng (Combretaceae) loài gỗ lớn, cao đến 30 - 40 mét, đường kính đạt 60 – 80 cm, chí tới mét Loài phân bố rộng tỉnh Nam Trung Bộ, Tây Nguyên, Đông Nam Bộ Tây Nam Bộ Gỗ Chiêu liêu nước có màu trắng trung bình, mịn, thớ thẳng dễ gia cơng chế biến Vì thế, gỗ Chiêu liêu nước sử dụng để làm gỗ ván, gỗ dán, đồ mộc gia dụng gỗ xây dựng (Trần Hợp Nguyễn Bội Quỳnh, 2003) [21] Chiêu liêu nước, hoa hàng năm, tạo điều kiện tốt cho việc chọn giống trồng rừng Cho đến nay, loài chưa quan tâm nghiên cứu sâu chọn giống, nhân giống, kỹ thuật trồng rừng trồng làm giàu rừng Các nghiên cứu trước loài chỉ dừng lại mô tả, phân loại Từ lý trên, đề tài “Nghiên cứu số đặc điểm sinh học kỹ thuật trồng rừng Chiêu liêu nước (Terminalia calamansanai (Blanco) Rolfe) vùng Đông Nam Bộ” đặt cần thiết có ý nghĩa nhằm góp phần phát triển trồng rừng sản xuất cung cấp gỗ lớn cho ngành chế biến gỗ nước ta Mục tiêu nghiên cứu 2.1 Mục tiêu chung Cung cấp thông tin làm sở khoa học cho việc chọn giống, nhân giống, trồng nuôi dưỡng rừng Chiêu liêu nước, nhằm nâng cao suất rừng đa dạng hóa lồi trồng rừng địa vùng Đông Nam Bộ 2.2 Mục tiêu cụ thể - Xác định số đặc điểm sinh học Chiêu liêu nước, làm sở xây dựng giải pháp kỹ thuật lâm sinh phù hợp - Chọn xuất xứ gia đình Chiêu liêu nước có khả sinh trưởng nhanh đáp ứng yêu cầu trồng rừng địa - Xác định kỹ thuật nhân giống Chiêu liêu nước bằng phương pháp gieo hạt giâm hom - Xác định kỹ thuật trồng, nuôi dưỡng rừng trồng Chiêu liêu nước loài hỗn giao số loại đất chủ yếu vùng Đông Nam Bộ Ý nghĩa khoa học thực tiễn luận án 36 Analysis of Variance for Hdc - Type III Sums of Squares -Source Sum of Squares Df Mean Square F-Ratio P-Value -MAIN EFFECTS A:GIA DINH 31.5774 41 0.77018 2.12 0.0002 B:LAP 12.9367 1.8481 5.09 0.0000 RESIDUAL 104.208 287 0.363095 -TOTAL (CORRECTED) 148.722 335 - Độ thẳng thân Analysis of Variance for Dtt - Type III Sums of Squares -Source Sum of Squares Df Mean Square F-Ratio P-Value -MAIN EFFECTS A:GIA DINH 18.8855 41 0.460622 2.41 0.0000 B:LAP 11.7504 1.67864 8.80 0.0000 RESIDUAL 54.7733 287 0.190848 -TOTAL (CORRECTED) 85.4093 335 Phụ lục 14 Kỹ thuật nhân giống hạt 14.1 Số liệu theo dõi ảnh hưởng nhiệt độ nước đến tỷ lệ nảy mầm hạt Công thức Lần lặp XL1 (20 250C) L1 L2 L3 L4 L1 L2 L3 L4 L1 L2 L3 L4 XL2 (52 550C) XL3 (68 700C) Tỷ lệ nảy mầm (%) theo ngày sau ủ 13 12 9 11 10 4 19 14 16 17 14 12 12 10 10 17 17 16 14 13 15 14 12 9 Pvalue LSD 14.2 Kết xử lý thống kê - Tỷ lệ nảy mầm 12 12 14 12 10 9 6 10 11 12 7 5 11 10 4 5 3 2 4 2 1 1 1 1 GP (%) GE (%) 83 85 84 80 64 70 59 62 41 40 41 40 49 43 41 40 35 38 31 30 22 21 21 21 TB GP (%) TB GE (%) 83,0a 43,3a 63,8b 33,5b 40,5c 21,3c