PHẦN I MỞ ĐẦU I LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Lý khách quan Trong việc nâng cao chất lượng giáo dục nói chung chất lượng mơn nói riêng Việc cải tiến phương pháp dạy học nhân tố quan trọng, bên cạnh việc bồi dưỡng kiến thức chun mơn, việc phát huy tính tích cực học sinh có ý nghĩa quan trọng Bởi xét cho cơng việc giáo dục phải tiến hành sở tự nhận thức, tự hành động, việc khơi dậy phát triển ý thức lực tư duy, bồi dưỡng phương pháp tự học đường phát triển tối ưu giáo dục Cũng học tập môn khác Học vật lý lại phát triển lực tích cực, lực tư để học sinh học biết mà cịn phải hiểu để giải thích tượng vật lý áp dụng kiến thức kỹ vào hoạt động sống gia đình cộng đồng Trong khn khổ chương trình trung học sở, tập vật lý thường vấn đề khơng q phức tạp, giải suy luận logic, tính tốn thực nghiệm dựa sở quy tắc vật lý, phương pháp vật lý quy định chương trình học Giải tập vật lý khâu quan trọng trình dạy học vật lý Việc giải tập vật lý giúp củng cố đào sâu, mở rộng kiến thức giảng, xây dựng củng cố kỹ kỹ xảo vận dụng lý thuyết vào thực tiễn biện pháp quý báu để phát triển lực tư học sinh, có tác dụng giáo dục sâu sắc tới mặt tư tưởng, giáo dục Vì việc giải tập vật lý mục đích cuối khơng phải tìm đáp số, điều quan trọng cần thiết, mục đích giải tập người làm tập hiểu sâu sắc khái niệm, định luật vật lý, vận dụng chúng vào vấn đề thực tế đời sống lao động Lý chủ quan Trong số tất môn khoa học tự nhiên: Tốn, Lý, Hố, Sinh… vật lý mơn khoa học khó Việc học tập mơn vật lý nhằm mang lại cho học sinh kiến thức vật, tượng trình quan trọng đời sống sản xuất … kỹ quan sát tượng q trình vật lý để thu thập thơng tin liệu cần thiết… mang lại hứng thú học tập áp dụng kiến thức kỹ vào hoạt động đời sống gia đình cộng đồng Chương trình vật lý trung học sở gồm mảng kiến thức lớn: Cơ học Nhiệt học Quang học Điện, điện từ học Trong tốn thuộc mảng kiến thức “quang học” toán thiết thực gắn bó với sống hàng ngày em Tuy nhiên việc giải thích tính tốn tập em gặp khơng khó khăn Vì để giúp trình lĩnh hội vận dụng kiến thức lý vào giải tập quang học tốt hơn, nhằm nâng cao chất lượng dạy học, phục vụ công tác bồi dưỡng học sinh giỏi môn vật lý thúc định lựa chọn vấn đề để nghiên cứu áp dụng Từ lý định chọn đề tài “Phân loại phương pháp giải tập Quang học chương trình THCS” nhằm giúp học sinh nắm kiến thức bản, mở rộng hiểu sâu kiến thức Từ nâng cao chất lượng dạy học môn vật lý ứng dụng vào thực tế II TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU Việc dạy học vật lý trường phổ thơng chưa phát huy hết vai trị tập vật lý thực nhiệm vụ dạy học Dạy học sinh giải tập vật lý cơng việc khó khăn bộc lộ rõ trình độ người giáo viên việc hướng dẫn hoạt động học sinh Về vấn đề có nhiều tài liệu tham khảo nhiều tác giả khác dành cho học sinh, hầu hết đáp ứng yêu cầu giúp học sinh rèn luyện kỹ giải tập vật lý, củng cố nâng cao kiến thức vật lý III ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU Do thời gian có hạn nhiều nguyên nhân khách quan khác nên hệ thống kiến thức nội dung tập chương “Quang học” chương trình lớp lớp trung học sở IV MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU Tìm phương pháp giải cho loại tập Phân loại tập quang học, phương pháp giải tập quang học Hướng dẫn cho học sinh vận dụng lý thuyết phân tích tốn đề phương pháp giải cụ thể, ngắn gọn dễ hiểu So sánh với phương pháp khác, tình xảy với tốn để mở rộng hiểu sâu tường tận toán V NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU - Tìm hiểu quy luật trình nhận thức mức độ nhận thức - Sưu tầm hệ thống tập nội dung phần quang học THCS - Xác định nội dung kiến thức tương ứng với mức độ nhận thức - Xây dựng tiêu chí để phân loại tập - Đưa phương pháp giải chung áp dụng phương pháp giải chung cho số tập VI PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Trong q trình nghiên cứu tơi sử dụng số phương pháp sau: - Phương pháp đọc sách tham khảo tài liệu - Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia - Phương pháp điều tra - Phương pháp quan sát sư phạm - Phương pháp thống kê, tổng hợp, so sánh VII ĐÓNG GÓP CỦA KHÓA LUẬN - Thơng qua khóa luận giúp tơi rèn luyện thêm kỹ giải tập ứng dụng lý thuyết vào tập cụ thể - Xây dựng hệ thống tập theo mức độ nhận thức phần Quang học - Làm tài liệu tham khảo cho học sinh đặc biệt học sinh chuyên vật lý Nhằm nâng cao chất lượng học tập học phần Quang học học sinh THCS VIII CẤU TRÚC CỦA KHÓA LUẬN PHẦN I MỞ ĐẦU PHẦN II NỘI DUNG CHƯƠNG I CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN I Cơ sở lí luận II Cơ sở thực tiễn CHƯƠNG II PHÂN LOẠI VÀ PHƯƠNG PHÁP GIẢI BÀI TẬP QUANG HỌC CHƯƠNG TRÌNH THCS I Hệ thống kiến thức quang học chương trình THCS II Phân loại phương pháp giải tập quang học chương trình THCS PHẦN II NỘI DUNG CHƯƠNG I CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN I CƠ SỞ LÝ LUẬN Theo quan điểm hoạt động, sản xuất vật chất hoạt động có đối tượng, có mục đích người, có chủ thể tác động đến đối tượng, nhờ phương tiện cần thiết điều kiện định, làm đối tượng biến thành sản phẩm thu Khi đó, nói phương pháp cách thức hoạt động, tức hệ thống hành động tuần tự, có ý thức người dẫn tới đạt kết tướng ứng với mục đích vạch Do đó, nói phương pháp hoạch định mục đích đặt ra, hệ thống hành động tương ứng với nó, phương tiện cần thiết, trình biến đổi đối tượng kết thu áp dụng phương pháp Phương pháp dạy học loạt hành động có mục đích giáo viên tổ chức hoạt động trí óc chân tay học sinh, đảm bảo cho học sinh chiếm lĩnh nội dung dạy học, đạt mục tiêu xác định Đối với môn vật lý trương trung học sở, tập vật lý đóng vai trò quan trọng Việc hướng dẫn học sinh làm tập vật lý hoạt động dạy học, bộc lộ rõ trình độ người giáo viên vật lý việc hướng dẫn hoạt động trí tuệ học sinh Vì địi hỏi người giáo viên học sinh phải học tập lao động không ngừng Làm tập vật lý giúp cho học sinh lý thuyết, quy luật, tượng vật lý Thông qua tập dạng khác tạo điều kiện cho học sinh vận dụng linh hoạt kiến thức vật lý để tự giải thành cơng tình cụ thể khác Từ học sinh hiểu sâu, kiến thức trở nên sâu sắc hoàn thiện trở thành vốn riêng học sinh Trong trình giải vấn đề, tình cụ thể học sinh phải vận dụng thao tác tư so sánh, phân tích, tổng hợp, khái qt hóa để giải vấn đề Từ giúp học sinh phát triển tư sáng tạo, óc tưởng tượng phong phú, tính độc lập suy nghĩ, suy luận Nên tập vật lý gây hướng thú học tập cho học sinh HOẠT ĐỘNG NHẬN THỨC 1.1 Khái niệm hoạt động nhận thức Hoạt động nhận thức trình tâm lý phản ánh thực khách quan thân người thông qua giác quan dựa kinh nghiệm hiểu biết thân Việc nhận thức giới đạt mức độ khác nhau: từ đơn giản đến phức tạp, từ thấp đến cao Vì thế, hoạt động nhận thức chia thành: nhận thức cảm tính nhận thức lý tính 1.2 Nhận thức cảm tính Là mức độ nhận thức đầu tiên, thấp người Trong người phản ánh thuộc tính bên ngoài, trực tiếp tác động đến giác quan họ Nhận thức cảm tính bao gồm: cảm giác tri giác - Cảm giác: trình nhận thức phản ánh thuộc tính riêng lẻ, bề vật, tượng trạng thái bên thể chúng trực tiếp tác động vào giác quan ta - Tri giác: trình nhận thức phản ánh cách trọn vẹn thuộc tính vật, tượng chúng trực tiếp tác động vào giác quan ta 1.3 Nhận thức lý tính Là mức độ nhận thức cao người, người phản ánh thuộc tính bên trong, mối quan hệ có tính quy luật thực khách quan cách gián tiếp Nhận thức lý tính bao gồm: tư tưởng tượng - Tư duy: tư q trình nhận thức phản ánh thuộc tính chất, mối liên hệ quan hệ bên có tính quy luật vật tượng thực khách quan mà trước ta chưa biết - Tưởng tượng: trình nhận thức phản ánh chưa có kinh nghiệm cá nhân cách xây dựng hình ảnh sở biểu tượng có KHÁI NIỆM VỀ BÀI TẬP VẬT LÝ Trong thực tế dạy học, tập vật lý vấn đề đặt đòi hỏi phải giải nhờ suy luận logic, phép tốn thí nghiệm dựa sở định luật phương pháp vật lý Hiểu theo nghĩa rộng, vấn đề xuất nghiên cứu tài liệu giáo khoa toán học sinh Sự tư định hướng cách tích cực ln ln toán TÁC DỤNG CỦA GIẢI BÀI TẬP VẬT LÝ 3.1 Bài tập Vật lý giúp cho học sinh ôn tập, đào sâu, mở rộng kiến thức Trong giai đoạn xây dựng kiến thức học sinh nắm chúng khái quát khái niệm, định luật khái niệm trừu tượng Trong tập học sinh phải vận dụng kiến thức khái quát, trừu tượng vào trường hợp cụ thể chúng thực tế phạm vi ứng dụng chúng Ngoài ứng dụng quan trọng kỹ thuật tập vật lý giúp cho học sinh thấy ứng dụng mn hình mn vẻ thực tiễn các kiến thức học Cịn khái niệm, định luật vật lý cịn đơn giản biểu chúng tự nhiên phức tạp Do tập vật lý giúp luyện tập cho học sinh phân tích để nhận biết trường hợp phức tạp Bài tập vật lý phương tiện củng cố, ôn tập kiến thức sinh động Khi giải tập vật lý học sinh phải nhớ lại kiến thức học, có phải sử dụng tổng hợp kiến thức nhiều chương nhiều phần chương trình 3.2 Bài tập điểm khởi đầu để dẫn đến kiến thức Nhiều tập sử dụng khéo léo dẫn học sinh đến suy nghĩ tượng xây dựng khái niệm để giải thích tượng tập phát 3.3 Giải tập vật lý rèn lyện kỹ năng, kỹ xảo, vận dụng lý thuyết thực tiễn, rèn luyện thói quen vận dụng kiến thức khái quát Bài tập vật lý phương tiện quý báu để rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo vận dụng lý thuyết vào thực tiễn, rèn luyện thói quen vận dụng kiến thức khái quát thu nhận để giải vấn đề thực tiễn 3.4 Giải tập hình thức làm việc tự lực cao học sinh Trong làm tập phải tự phân tích điều kiện đầu bài, tự xây dựng lập luận, kiểm tra phê phán kết luận mà học sinh rút nên tư học sinh phát triển, lực làm việc tự lực, nâng cao, tính kiên trì phát triển 3.5 Giải tập góp phần làm phát triển tư sáng tạo học sinh Có nhiều tập vật lý không dừng lại phạm vi vận dụng kiến thức học mà giúp bồi dưỡng cho học sinh tư sáng tạo Đặc biệt tập giải thích tượng, tập thí nghiệm 3.6 Giải tập vật lý phương tiện để kiểm tra mức độ nắm vững kiến thức học sinh Tùy theo cách tập ta phân loại mức độ nắm vững kiến thức học sinh giúp việc đánh giá chất lượng học sinh xác 3.7 Bài tập Vật lý phương tiện để giáo dục người học Nhờ tập vật lý ta giới thiệu cho người học biết xuất tư tưởng, quan điểm tiến bộ, đại, phát minh, thành tựu khoa học nước Tác dụng giáo dục tập vật lý thể chỗ: Chúng phương tiện hiệu để rèn luyện đức tính kiên trì, vượt khó, ý chí nhân cách người học Việc giải tập vật lý mang đến cho người học niềm phấn khởi sáng tạo, tăng thêm u thích mơn học, tăng cường hứng thú học tập PHÂN LOẠI VÀ PHƯƠNG PHÁP GIẢI BÀI TẬP VẬT LÍ THCS Có nhiều kiểu phân loại tập vật lý: phân loại theo mục đích, phân loại theo nội dung, phân loại theo cách giải, phân loại theo mức độ nhận thức… Tùy theo mục đích sử dụng mà ta chọn cách phân loại phù hợp Phân loại: Về có cách phân loại: + Phân loại theo nội dung + Phân loại theo phương tiện giải + Phân loại theo mức độ nhận thức 4.1 Phân loại a Phân loại theo nội dung: phân làm loại: - Phân loại theo môn vật lý: Chia tập theo đề tài tài liệu vật lý Bài tập học, điện học, quang học… Sự phân chia có tính quy ước - Phân loại theo tính chất trừu tượng hay cụ thể nội dung tập Nét đặc trưng tập trừu tượng tập trung làm bật chất vật lý vấn đề cần giải quyết, bỏ qua yếu tố khơng cần thiết Những tốn dễ dàng giúp học sinh nhận cần phải sử dụng công thức hay định luật hay kiến thức vật lý để giải Các tập có nội dung cụ thể, gắn với sống thực tế có tính chất trực quan cao Khi giải tập vật lý người học nhận tính chất vật lý tượng qua phân tích tượng thực tế, cụ thể toán - Phân loại theo tính chất kĩ thuật: tốn có nội dung chứa đựng tài liệu sản xuất công nghiệp, nông nghiệp, giao thông, vận tải… - Phân loại theo tính chất lịch sử: tập chứa đựng kiến thức có đặc điểm lịch sử, liệu thí nghiệm vật lý cổ điển, phát minh sáng chế câu chuyện có tính lịch sử b Phân loại theo mức độ nhận thức Dựa vào thang đo độ nhận thức Bloom ta phân loại tập theo mức độ: - Bài tập vận dụng, tái tái tạo: khả ghi nhớ nhận diện thông tin - Bài tập hiểu áp dụng: khả hiểu, diễn dịch, diễn giải, giải thích suy diễn - Bài tập vận dụng linh hoạt: khả sử dụng thông tin kiến thức từ việc sang việc khác - Bài tập phân tích, tổng hợp: phân tích khả nhận biết chi tiết, phát phân biệt phận cấu thành thơng tin hay tình huống; tổng hợp khả hợp nhiều thành phần để tạo thành vật lớn, khả khái quát - Bài tập đánh giá: khả phán xét giá trị sử dụng thông tin theo tiêu chí thích hợp c Phân loại theo cách giải Bài tập vật lý chia làm loại sau: Bài tập vật lý Bài tập giải thích tượng Bài tập dự đoán tượng Bài tập định tính Bài tập định lượng Bài tập thí nghiệm Bài tập đồ thị Bài tập thí nghiệm - Bài tập định tính (bài tập câu hỏi lý thuyết): loại tập mà việc giải khơng địi hỏi phải làm phép tính phải làm phép tính đơn giản tính nhẩm Muốn giải tập phải dựa vào khái niệm, định luật vật lý học, xây dựng suy luận logic, để xác lập mối liên hệ phụ thuộc chất đại lượng vật lý - Bài tập định lượng (bài tập tính tốn): loại tập mà việc giải đòi hỏi phải thực loạt phép tính Được phân làm hai loại: tập tập dượt tập tổng hợp + Bài tập tập dượt loại tập tính toán đơn giản, muốn giải cần vận dụng vài định luật, vài công thức Loại giúp củng cố khái niệm vừa học, hiểu kỹ định luật công thức cách sử dụng chúng, rèn luyện kỹ sử dụng đơn vị vật lý chuẩn bị cho việc giải tập phức tạp + Bài tập tổng hợp loại tập tính tốn phức tạp, muốn giải phải vận dụng nhiều khái niệm, nhiều cơng thức có thuộc nhiều bài, nhiều phần khác chương trình Loại tập có tác dụng đặc biệt việc mở rộng, đào sâu kiến thức thành phần khác chương trình tập giúp cho người học biết tự lựa chọn định luật, nhiều công thức học 10 b Vào lúc chập tối ta thấy Mặt Trăng có màu vàng Ví dụ 2: Khi ta nhìn xuống suối, ta thấy suối cạn Nhưng ta bước suống suối sâu Hãy giải thích tượng ? Trả lời: Hiện tượng liên quan đến tượng khúc xạ ánh sáng Để giải thích tượng cần vẽ gần ảnh sỏi đáy suối Tia tới từ sỏi AI khúc xạ mặt phân M cách nước khơng khí cho ta tia khúc xạ IM đến mặt nước Thưc tế, ta khơng nhìn thấy P J I Q hịn sỏi thực mà nhìn thấy ảnh vị trí cao vị trí thực nước Điều tương B A tự ta nhìn vật đáy suối Kết ta có cảm giác suối cạn Ví dụ 3: Đặt đồng xu đáy chậu hình Đặt Mắt mắt sát thành chậu nhìn xuống đáy cho miệng chậu vừa che lấp đồng xu để khơng nhìn thấy Thực nghiệm cho thấy, ta đổ nước vào chậu ta thấy Đồng xu đồng xu Hãy giải thích ? Trả lời: - Khi đổ nước vào chậu tượng Mắt I khúc xạ ánh sáng nên tia sáng xuất phát từ đồng xu, khúc xạ khơng khí vào mắt người quan sát hình, ta S thấy đồng xu Ví dụ 4:Con tắc kè leo lên xanh có màu ? Tại ? Trả lời: Con tắc kè leo lên màu xanh có màu xanh da nhiễm vẩy nhỏ màu trắng, tán xạ tốt ánh sáng màu Do đó, tắc kè vào vùng có màu tán xạ ánh sáng màu 61 Ví dụ 5: Cho ánh sáng mặt trời qua kính lọc sắc màu xanh, sau cho qua kính lọc màu đỏ, đặt tờ giấy sau kính lọc, ta thấy tờ giấy có màu ? Giải thích Trả lời: Trên tờ giấy có màu tối Vì ánh sáng từ Mặt Trời ánh sáng trắng, qua lọc màu xanh có ánh sáng màu xanh qua lọc xanh, ánh sáng màu xanh khơng qua kính lọc sắt màu đỏ Nên tờ giấy khơng có ánh sáng màu chiếu vào, thấy màu tối * Một số tập thêm Bài tập 1: Vì nguyệt thực thường xảy vào đêm rằm Âm lịch ? Bài tập 2: Vì đặt bàn tay đèn dây tóc bóng bàn tay mặt bàn rõ nét, đặt bóng đèn ống bóng bàn tay lại nhịe? 3.2 Bài tập dự đoán tượng - Là loại tập sau xây dựng phương án thí nghiệm( tính tốn lập luận giấy, khơng đo đạc làm thí nghiệm thực) Từ khả tổng hợp kiến thức thực tiễn lý thuyết, khả suy luận tư logic học sinh dự đoán tượng vật lý xảy tiến hành thí nghiệm Ví dụ 1: Hiện tượng xảy cho ánh sáng chiếu từ mơi trường nước sang mơi trường khơng khí với góc tới lớn 48o30’ ? Trả lời: Khi cho ánh sáng chiếu từ môi trường nước sang môi trường khơng khí với góc tới lớn 48030’ tia sáng khơng khỏi nước Vì theo tượng phản xạ tồn phần, tia sáng khơng bị khúc xạ mà phản xạ toàn phần mặt phân cách nước khơng khí Ví dụ 2: Khi ta nhìn vật màu trắng qua kính lọc màu đỏ, xanh, vàng, lục ta thấy vật có màu ? Hiện tượng lạ xảy ta nhìn vật màu đen qua kính màu đỏ, xanh, vàng, lục đó? Tại ? Trả lời: Khi ta nhìn vật màu trắng qua kính lọc màu đỏ, xanh, vàng, lục ta nhìn thấy vật có màu đỏ, xanh, vàng, lục 62 Nhưng ta nhìn thấy vật màu đen qua kính lọc màu đỏ, xanh, vàng, lục ta thấy vật có màu đen Bởi màu đen khơng có khả tán xạ ánh sáng màu * Một số tập thêm Bài tập 1: Một nguồn sáng S đặt trước gương phẳng a) Xác định khoảng không gian cần đặt mắt để quan sát thấy ảnh S b) Nếu đưa S lại gần gương khoảng khơng gian biến đổi ? Bài tập 2: Một người đứng trước gương phẳng đặt mắt M để quan sát ảnh tường song song với gương phía sau lưng a) Dùng hình vẽ xác định khoảng PQ tường mà người quan sát gương Nêu rõ cách vẽ b) Nếu người tiến lại gần gương khoảng PQ biến đổi ? Bài tập 3: Một tia sáng đèn pin rọi vào từ khơng khí vào xơ nước Tại đâu xảy tượng khúc xạ ánh sáng? A Trên đường truyền khơng khí B Tại mặt phân cách khơng khí nước C Trên đường truyền nước D Tại đáy xô nước 3.3 Bài tập thí nghiệm - Đây loại tập yêu cầu học sinh xây dựng phương án thực nghiệm để xác định đại lượng kiểm tra quy luật, tượng điều kiện vật lý Ví dụ 1: Hãy nêu vài thí nghiệm chứng tỏ chùm ánh sáng trắng có chứa nhiều chùm ánh sáng màu khác ? Trả lời: - Chiếu chùm ánh sáng trắng qua lăng kính, ta có chùm sáng màu khác 63 - Chiếu chùm ánh sáng trắng mặt ghi âm đĩa CD, ta có chùm phản xạ chùm sáng màu khác Như vậy, lăng kính, đĩa CD, bong bong xà phịng phân tích ánh sáng trắng thành nhiều ánh sáng màu khác Chứng tỏ chùm ánh sáng trắng có chứa nhiều chùm ánh sáng màu khác Ví dụ 2: Ban đêm, bạn Hoa ngồi đọc sách đèn điện Hoa nói rằng, bạn nhìn thấy trang sách mắt bạn phát tia sáng chiếu lên trang sách Hãy bố trí thí nghiệm chứng tỏ lập luận bạn sai ? Trả lời: - Nếu bạn Hoa nói ta mở mắt có ánh sáng phát từ mắt chiếu lên trang sách ta nhìn thấy trang sách dù tắt đèn Hãy thử tắt đèn xem có giống bạn Hoa nói khơng? Ví dụ 3: Làm để biết chùm sáng đèn ống phát có ánh sáng màu ? Trả lời: - Để kiểm tra cách cho chùm sáng đèn sáng phát chiếu vào lăng kính thủy tinh hay chiếu vào mặt ghi đĩa CD Ví dụ 4: Hãy nêu hai ví dụ nguồn ánh sáng trắng ví dụ cách tạo ánh sáng đỏ ? Trả lời: a Nguồn ánh sáng trắng: ánh sáng Mặt Trời ánh sáng bóng đèn điện có dây tóc b Cách tạo ánh sáng đỏ: Dùng đèn Led màu đỏ dùng lọc màu đỏ chắn trước ánh sáng trắng * Một số tập thêm Bài tập1: Hãy vẽ sơ đồ bố trí thí nghiệm để kiểm tra xem ánh sáng từ đèn pin bật sáng phát có truyền theo đường thẳng khơng ? Mơ tả cách làm Bài tập 2: Ban đêm, phòng tối ta nhìn thấy điểm sáng bàn Hãy bố trí thí nghiệm để kiểm tra xem điểm sáng có phải nguồn sáng khơng ? 64 Bài tập 3: Làm để trộn hai hay nhiều màu ánh sáng với Khi trộn ánh sáng có màu đỏ, lục lam trộn ánh sáng có màu từ màu đỏ đến tím ta thu ánh sáng có màu ? Bài tập 4: Hãy kể số nguồn sáng phát ánh sáng trắng, ánh sáng màu mà em biết Muốn tạo ánh sáng màu, cụ thể ánh vàng em làm ? Bài tập 5: Làm để kiểm tra xem cạnh thước có thẳng khơng ? Mơ tả cách làm giải thích cách làm 65 PHẦN III KẾT LUẬN Quang học phần kiến thức khó, trừu tượng nội dung kiến thức rộng, sử dụng nhiều cơng thức tốn học( đại số, hình học) tương ứng tập đa dạng nên việc giải tập gặp khơng khó khăn Do đó, việc xác định yêu cầu, phân tích nội dung tượng vật lý Từ đó, định hướng bước giải tập vật lý cần thiết Đề tài, “Phân loại phương pháp giải tập quang học chương trình THCS”, tơi đưa vào 74 tập ( 30 tập định tính, 23 tập định lượng, 21 thí nghiệm) dựa vào mức độ nhận thức để phân loại tập, với ý muốn giúp cho giúp cho giáo viên học sinh có cách nhìn phương pháp luận giải tập vật lý nói chung phần quang học nói riêng Khi bắt đầu giải tập, nên chọn tập mức độ hiểu để làm Mục đích giải tập tập sang tập khác, cao Và cuối tiến hành phân tích, tổng hợp, tìm cách giải cho tập khó Việc phân loại cịn kết hợp với tiêu chí: tổng hợp nội dung kiến thức, mục tiêu nhận thức tập, nhằm bước xây dựng phương pháp nhận thức khoa học nói chung phương pháp giải tập nói riêng Khóa luận giúp cho thân có hiểu biết sâu sắc Quang học nói riêng Vật lý THCS nói chung, làm tiền đề cho phát triển tri thức thân sau Đồng thời, tơi hy vọng khóa luận góp phần làm phong phú tài liệu học tập cho bạn học sinh, nhằm nâng cao hiệu học tập Tuy nhiên, thời gian cịn ít, nên khóa luận trình bày tập mà chưa đề cập đến tập chuyên sâu Dù cố gắng nhiều không tránh khỏi thiếu sót, tơi mong nhận đóng góp ý kiến từ quý thầy, cô giáo bạn đọc để đề tài hoàn thiện 66 TÀI LIỆU THAM KHẢO Nguyễn Thanh Hải, “Ôn tập vật lý 9”, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội Nguyễn Đức Thâm, “Bài tập vật lý 7”, NXB Giáo dục Việt Nam Đoan Duy Minh, “Bài tập vật lí 9”, NXB Giáo dục Việt Nam Phạm Hữu Tịng, “Lí luận dạy học vật lý 1”,NXB ĐHSP - 2005 Nguyễn Đức Thâm, Lí luận dạy học vật lý 2”,NXB ĐHSP - 2005 Lê Thị Hạnh Dung, “Bồi dưỡng học sinh giỏi vật lý 9”, NXB Đại học quốc gia Hà Nội 7.Gs.Ts Nguyễn Quang Uẩn Giáo Trình Tâm Lý Học Đại Cương NXB Đại học sư phạm Sách giáo khoa sách giáo viên vật lí 7,9 9.A.V Mu-ra-vi-ep, “Dạy cho học sinh tự lực nắm kiến thức vật lí”, NXB GD– 1974 67 PHỤ LỤC ĐỀ KIỂM TRA 45 PHÚT I Hãy khoanh vào chữ đầu câu mà em cho (1,5điểm) Câu Thấu kính hội tụ loại thấu kính có: a Phần rìa dày phần b Phần rìa mỏng phần c Phần rìa phần d Hình dạng Câu Vật đặt trước thấu kính phân kì, cho ảnh có đặc điểm: a Ảnh ảo, chiều nhỏ vật b Ảnh ảo, ngược chiều nhỏ vật c Ảnh thật, chiều nhỏ vật d Ảnh ảo, chiều lớn vật Câu Trường hợp tia sáng truyền tới mắt tia khúc xạ a Khi ta ngắm hoa trước mắt b Khi ta soi gương c Khi ta quan sát cá vàng bơi bể cá cảnh d Khi ta xem chiếu bóng II Điền từ thích hợp vào chỗ trống : (1,5 điểm ) Câu Khi tia sáng song song với trục tới thấu kính phân kỳ cho tia ló Câu Khi tia sáng qua tiêu điểm thấu kính hội tụ cho tia ló ………… …………………………………………………………………………………… Câu Tia sáng qua quang tâm thấu kính và………… III Tự luận Câu (4 điểm): Cho hình vẽ: 68 S S' Cho biết () trục thấu kính, S điểm sáng , S’ ảnh S tạo thấu kính a S’ ảnh thật hay ảnh ảo? Vì sao? b Thấu kính cho thấu kính gì? Vì sao? c Bằng vẽ xác định quang tâm O, hai tiêu điểm F, F’ thâu kính cho Câu (3 điểm): Vẽ ảnh vật tạo thấu kính phân kì, thấu kính hội tụ hình vẽ B B O ( ) ( ) A F F' Hình a A F O F' Hình b b) Tính khoảng cách từ ảnh đến thấu kính hội tụ chiều cao ảnh ( hình vẽ câu b) Biết độ cao vật 27cm, khoảng cách từ vật đến thấu kính 50cm tiêu cự thấu kính 20cm ? 69 ĐỀ KIỂM TRA 15’ Câu 1: Tia sáng truyền từ không khí vào nước, gọi i r góc tới góc khúc xạ Kết luận sau A i < r B i > r C.i = r D i = 2r Câu Trong trường hợp tia sáng truyền tới mắt tia khúc xạ? A Khi ta ngắm hoa trước mắt B Khi ta xem chiếu bóng C Khi ta quan sát cá bơi bể cá cảnh C Khi ta đọc sách Câu Chiếu chùm tia sáng song song với trục thấu kính phân kỳ thì: A Chùm tia ló chùm hội tụ tiêu điểm F' thấu kính B Chùm tia ló chùm tia C Chùm tia ló chùm song song với trục thấu kính D Chùm tia ló chùm phân kì Câu Một vật đặt khoảng f < d < 2f thấu kính hội tụ Đặc điểm ảnh vật tạo thấu kính là: A ảnh ảo, chiều, nhỏ vật C ảnh thật, chiều, nhỏ vật B ảnh ảo, chiều, lớn vật D ảnh thật, ngược chiều, lớn vật Câu Vật AB hình mũi tên đặt vng góc với trục tiêu điểm thấu kính phân kì Ảnh A'B' AB qua thấu kính có độ cao: A Nhỏ vật B Lớn vật C.Bằng vật D Chỉ nửa vật Câu Khi mô tả đường truyền tia sáng qua thấu kính hội tụ Câu mơ tả khơng là: A Tia tới qua quang tâm tia ló truyền thẳng B Tia tới song song với trục tia ló qua tiêu điểm C Tia tới qua tiêu điểm tia ló truyền thẳng D Tia tới qua tiêu điểm tia ló song song với trục 70 Câu Một vật đặt khoảng tiêu cự thấu kính phân kỳ Đặc điểm ảnh vật tạo thấu kính là: A Ảnh ảo, chiều, lớn vật C Ảnh thật, chiều, nhỏ vật B Ảnh ảo, chiều, nhỏ vật D Ảnh thật, ngược chiều, nhỏ vật Câu Một thấu kính hội tụ có tiêu cự 12 cm khoảng cách hai tiêu điểm FF' là: A 12 cm B 22 cm C 24 cm D 36 cm Câu Trong trường hợp ánh sáng truyền theo đường thẳng ? A Trong môi trường suốt B Đi từ môi trường suốt sang môi trường suốt khác C Trong môi trường đồng tính D Trong mơi trường suốt đồng tính Câu 10.Chiếu tia sáng vng góc tới mặt gương phẳng Góc phản xạ r có giá trị sau ? A r = 90o B r = 45o C r =180o D r = 0o 71 LỜ I CẢ M Ơ N Khơng có thành công mà không gắn liền với hỗ trợ, giúp đỡ dù hay nhiều, dù trực tiếp hay gián tiếp người khác Trong suốt thời gian từ bắt đầu học tập giảng đường đại học đến nay, em nhận nhiều quan tâm, giúp đỡ q thầy cơ, gia đình bạn bè Với lòng biết ơn sâu sắc nhất, em xin gửi lời cảm ơn đến quý thầy cô khoa Khoa học tự nhiên – Đại học Quảng Bình với tri thức tâm huyết truyền đạt vốn tri thức quý báu cho em suốt thời gian học trường Và đặc biệt, em xin chân thành cảm ơn Th.s Châu Ngọc Ánh tận tâm hướng dẫn em thời gian học tập làm khóa luận tốt nghiệp Nếu khơng có lời hướng dẫn, dạy bảo thầy em nghĩ khóa luận tốt nghiệp em khó để hoàn thiện Một lần nữa, em xin chân thành cảm ơn thầy Em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến gia đình, anh chị, bạn bè giúp đỡ, tạo điều kiện trình thực khóa luận Khóa luận thực thời gian ngắn, kiến thức em hạn chế nhiều bỡ ngỡ Do vậy, không tránh khỏi thiếu sót điều chắn, em mong nhận đóng góp quý báu quý thầy giáo bạn đọc để khóa luận tốt nghiệp em hoàn thiện Sau cùng, em xin kính chúc q thầy khoa Khoa học tự nhiên thầy Châu Ngọc Ánh thật dồi sức khỏe, niềm tin để tiếp tục thực sứ mệnh cao đẹp truyền đạt kiến thức cho hệ mai sau Em xin chân thành cảm ơn! Quảng Bình, tháng năm 2014 Sinh viên thực Đinh Thị Mỹ Hoài 72 MỤC LỤC PHẦN I MỞ ĐẦU I LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI 1 Lý khách quan Lý chủ quan II TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU III ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU IV MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU V NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU VI PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VII ĐÓNG GÓP CỦA KHÓA LUẬN VIII CẤU TRÚC CỦA KHÓA LUẬN PHẦN II NỘI DUNG CHƯƠNG I CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN I CƠ SỞ LÝ LUẬN HOẠT ĐỘNG NHẬN THỨC 1.1 Khái niệm hoạt động nhận thức 1.2 Nhận thức cảm tính 1.3 Nhận thức lý tính KHÁI NIỆM VỀ BÀI TẬP VẬT LÝ TÁC DỤNG CỦA GIẢI BÀI TẬP VẬT LÝ 3.1 Bài tập Vật lý giúp cho học sinh ôn tập, đào sâu, mở rộng kiến thức 3.2 Bài tập điểm khởi đầu để dẫn đến kiến thức 3.3 Giải tập vật lý rèn lyện kỹ năng, kỹ xảo, vận dụng lý thuyết thực tiễn, rèn luyện thói quen vận dụng kiến thức khái quát 3.4 Giải tập hình thức làm việc tự lực cao học sinh 3.5 Giải tập góp phần làm phát triển tư sáng tạo học sinh 3.6 Giải tập vật lý phương tiện để kiểm tra mức độ nắm vững kiến thức học sinh 3.7 Bài tập Vật lý phương tiện để giáo dục người học PHÂN LOẠI VÀ PHƯƠNG PHÁP GIẢI BÀI TẬP VẬT LÍ THCS 4.1 Phân loại 4.2 Phương pháp giải 11 73 4.3 Lựa chọn tập vật lý 18 II CƠ SỞ THỰC TIỄN 19 Thực trạng dạy học vật lý trường trung học sở 19 Thuận lợi khó khăn 20 Điều tra thực tế giáo dục 21 CHƯƠNG II PHÂN LOẠI VÀ PHƯƠNG PHÁP GIẢI BÀI TẬP 23 QUANG HỌC CHƯƠNG TRÌNH VẬT LÝ THCS 23 I HỆ THỐNG CÁC KIẾN THỨC CƠ BẢN QUANG HỌC CHƯƠNG TRÌNH VẬT LÝ THCS 23 Nội dung kiến thức chương quang học lớp 23 1.1 Các khái niệm 23 1.2 Sự phản xạ ánh sáng 23 1.3 Các loại gương 23 Nội dung kiến thức chương quang học lớp 24 2.1 Thấu kính 24 2.2 Các trường hợp đặc biệt cần ý 27 2.3 Máy ảnh:+ Vật kính máy ảnh thấu kính hội tụ 27 2.4.Mắt, mắt cận mắt lão 27 2.5 Kính lúp 28 2.6 Các bước giải tốn dựng hình 28 II PHÂN LOẠI VÀ PHƯƠNG PHÁP GIẢI BÀI TẬP QUANG HỌC CHƯƠNG TRÌNH VẬT LÝ THCS 28 Bài tập định tính 28 1.1 Loại tập định tính đơn giản 28 1.2 Loại tập định tính phức tạp 36 Bài tập định lượng 45 2.1 Bài tập tập dượt 45 Bài tập thí nghiệm: 60 3.1 Bài tập giải thích tượng 60 3.2 Bài tập dự đoán tượng 62 3.3 Bài tập thí nghiệm 63 PHẦN III KẾT LUẬN 66 TÀI LIỆU THAM KHẢO 67 74 ... PHÂN LOẠI VÀ PHƯƠNG PHÁP GIẢI BÀI TẬP QUANG HỌC CHƯƠNG TRÌNH THCS I Hệ thống kiến thức quang học chương trình THCS II Phân loại phương pháp giải tập quang học chương trình THCS PHẦN II NỘI DUNG CHƯƠNG... hứng thú học tập PHÂN LOẠI VÀ PHƯƠNG PHÁP GIẢI BÀI TẬP VẬT LÍ THCS Có nhiều kiểu phân loại tập vật lý: phân loại theo mục đích, phân loại theo nội dung, phân loại theo cách giải, phân loại theo... TIÊU NGHIÊN CỨU Tìm phương pháp giải cho loại tập Phân loại tập quang học, phương pháp giải tập quang học Hướng dẫn cho học sinh vận dụng lý thuyết phân tích tốn đề phương pháp giải cụ thể, ngắn