THS HỒNG THỊ MINH HUỆ THS ĐỒNG THỊ THANH X¢Y DựNG MÔ HìNH TRìNH DIễN TRONG KHUYếN NÔNG TRNG I HỌC LÂM NGHIỆP - 2018 THS HOÀNG THỊ MINH HUỆ THS ĐỒNG THỊ THANH BÀI GIẢNG XÂY DỰNG MƠ HÌNH TRÌNH DIỄN TRONG KHUYẾN NƠNG TRƢỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP - 2018 i ii MỤC LỤC LỜI NÓI ĐẦU Chƣơng Khái quát chung mô hình trình diễn 1.1 Khái niệm 1.1.1 Khái niệm mơ hình trình diễn 1.1.2 Điểm trình diễn 1.2 Phân loại mơ hình trình diễn 1.2.1 Mơ hình trình diễn lĩnh vực trồng trọt 1.2.2 Mơ hình trình diễn lĩnh vực Chăn nuôi - thú y 1.2.3 Mơ hình trình diễn lĩnh vực Khuyến ngư 1.2.4 Mô hình trình diễn lĩnh vực Khuyến lâm 1.3 Mục đích, ý nghĩa việc xây dựng mơ hình trình diễn 1.3.1 Mục đích 1.3.2 Ý nghĩa 1.3.3 Một số nguyên tắc thực mơ hình 1.4 Điều kiện để thực mô hình trình diễn 1.4.1 Nguyên tắc trình diễn 1.4.2 Điều kiện để mơ hình hỗ trợ kinh phí khuyến nông 1.4.3 Điều kiện người sản xuất hỗ trợ xây dựng mơ hình trình diễn 1.4.4 Điều kiện đơn vị tham gia thực triển khai chương trình, dự án khuyến nơng9 1.5 Một số sách liên quan đến xây dựng mơ hình trình diễn khuyến nơng Chƣơng PHƢƠNG PHÁP XÂY DỰNG MƠ HÌNH TRÌNH DIỄN TRONG KHUYẾN NÔNG 17 2.1 Quy trình xây dựng mơ hình trình diễn 17 2.2 Các bƣớc triển khai xây dựng mơ hình trình diễn ngồi thực địa 21 2.2.1 Chuẩn bị 21 2.2.2 Lập kế hoạch triển khai mơ hình 24 2.2.3 Tổ chức triển khai thực mơ hình 28 2.2.4 Giám sát, đánh giá tổng kết mơ hình 31 2.2.5 Tổ chức nhân rộng mơ hình 32 Chƣơng GIÁM SÁT VÀ ĐÁNH GIÁ HOẠT ĐỘNG XÂY DỰNG MƠ HÌNH TRÌNH DIỄN TRONG KHUYẾN NÔNG 35 i 3.1 Khái niệm chung giám sát đánh giá 35 3.2 Giám sát hoạt động xây dựng mơ hình trình diễn 37 3.2.1 Khái niệm giám sát 37 3.2.2 Mục tiêu giám sát 37 3.2.3 Chức hoạt động giám sát 37 3.2.4 Căn phương pháp thực 38 3.2.5 Nội dung tiến trình giám sát 38 3.2.6 Các hoạt động giám sát 41 3.3 Đánh giá hoạt động xây dựng mơ hình trình diễn 42 3.3.1 Khái niệm đánh giá 42 3.3.2 Mục đích yêu cầu đánh giá hoạt động xây dựng mơ hình trình diễn 42 3.3.3 Ngun tắc đánh giá………………….………………………… 42 3.3.4 Ai tham gia đánh giá 42 3.3.5 Các loại hình đánh giá 42 3.3.6 Nội dung đánh giá xây dựng mơ hình trình diễn khuyến nông 43 Chƣơng GIỚI THIỆU MỘT SỐ MƠ HÌNH TRÌNH DIỄN TRONG KHUYẾN NƠNG 48 4.1 Mơ hình trình diễn khuyến nông lĩnh vực trồng trọt 48 4.2 Mơ hình trình diễn khuyến nơng lĩnh vực chăn nuôi 54 4.3 Mô hình trình diễn khuyến nơng lĩnh vực thủy sản 61 4.4 Mơ hình trình diễn khuyến nông lĩnh vực khuyến lâm 65 TÀI LIỆU THAM KHẢO………………………………………………… ….80 ii LỜI NÓI ĐẦU Xây dựng mơ hình trình diễn phƣơng pháp Khuyến nông trọng tâm đƣợc thực thƣờng xuyên hoạt động khuyến nông Môn học Xây dựng mơ hình trình diễn khuyến nơng môn học nằm khối kiến thức chuyên môn hóa tự chọn chƣơng trình đào tạo kỹ sƣ ngành Khuyến nông trƣờng Đại học Lâm nghiệp Cuốn giảng đƣợc xây dựng với mong muốn cung cấp cho ngƣời học kiến thức kỹ về: Lập kế hoạch xây dựng mơ hình trình diễn; Xác định tiêu chí lựa chọn địa điểm, hộ gia đình tham gia hoạt động trình diễn mơ hình; Hƣớng dẫn thực đƣợc nội dung mơ hình trình diễn theo kế hoạch đƣợc phê duyệt; Xây dựng tiêu chí giám sát đánh giá việc thực mơ hình trình diễn viết báo cáo thực mơ hình Nội dung giảng bao gồm bốn chƣơng: Chƣơng 1: Khái qt chung mơ hình trình diễn; Chƣơng 2: Tiến trình xây dựng mơ hình trình diễn khuyến nông; Chƣơng 3: Giám sát đánh giá hoạt động xây dựng mơ hình trình diễn; Chƣơng 4: Giới thiệu số mơ hình trình diễn khuyến nơng thực tế Để hồn thành giảng, nhóm tác giả nhận đƣợc nhiều ý kiến đóng góp nhà chuyên môn đồng nghiệp Chúng xin chân thành cám ơn ý kiến đóng góp quý báu Trong q trình biên soạn giảng, chắn cịn có nhiều thiếu sót, mong nhận đƣợc ý kiến đóng góp đồng nghiệp độc giả để giảng đƣợc hoàn thiện Xin chân thành cám ơn! Nhóm tác giả Chƣơng KHÁI QT CHUNG VỀ MƠ HÌNH TRÌNH DIỄN 1.1 Khái niệm 1.1.1 Khái niệm mơ hình trình diễn Mơ hình trình diễn nhằm chứng minh lợi ích, hiệu tính khả thi kỹ thuật mới, đồng thời trình bày bƣớc áp dụng kỹ thuật Xây dựng mơ hình trình diễn phƣơng pháp đƣợc quan nghiên cứu khuyến nông thƣờng áp dụng chuyển giao tiến kỹ thuật (TBKT) cho ngƣời dân Theo quy chế quản lý chƣơng trình dự án Khuyến nơng, khuyến ngƣ quốc gia ban hành theo định số 37/2008/QD-BNN ngày 22/2/2008 Bộ trƣởng Bộ NN&PTNT, quy định: Mơ hình trình diễn triển khai áp dụng tiến khoa học kỹ thuật khoa học công nghệ ngành nơng nghiệp phát triển nơng thơn, có quy mơ phù hợp để trình diễn trước đưa áp dụng diện rộng Nói cách khác mơ hình trình diễn mơ hình kỹ thuật cụ thể đƣợc xây dựng trƣờng để trình diễn kết cho số đông nông dân; giúp họ thấy đƣợc khác biện pháp cách làm cũ với cách làm Kết thực tế nơi trình diễn tạo sức thuyết phục lớn cho nông dân, đặc biệt ngƣời đọc, biết viết Trong thực tế, để khái quát hoá vật, tƣợng, trình, mối quan hệ hay ý tƣởng đó, ngƣời ta thƣờng thể dƣới dạng mơ hình Có nhiều loại mơ hình khác nhau, loại mơ hình đặc trƣng cho điều kiện sinh thái hay sản xuất định nên khơng thể có Hình 1.1 Mơ hình trình diễn trồng mơ hình chung cho tất điều ngơ xen đậu nho nhe kiện sản xuất khác 1.1.2 Điểm trình diễn Điểm trình diễn cụ thể hóa mơ hình trình diễn địa điểm định với quy mơ định Điểm trình diễn khuyến nông địa bàn hoạt động lâm nghiệp thƣờng tập trung nơi đất dốc, giao thông lại tƣơng đối khó khăn, xa khu dân cƣ địa bàn rộng, Vì vậy, cơng tác triển khai, giám sát bảo vệ mơ hình trình diễn khó khăn 1.2 Phân loại mơ hình trình diễn Thực tế nay, chƣa có tiêu chí cụ thể để phân loại mơ hình trình diễn khuyến nông chung cho nƣớc.Tùy theo điều kiện cụ thể địa phƣơng, xây dựng mơ hình trình diễn, cán khuyến nơng có thiết kế điều chỉnh mơ hình cho phù hợp với đặc điểm địa phƣơng Quyết định số 1258/QĐ-BNN-KHCN ngày 04/06/2013 phê duyệt chƣơng trình khuyến nơng Trung ƣơng trọng điểm giai đoạn 2013-2020 đƣa phụ lục cho chƣơng trình khuyến nơng trung ƣơng trọng điểm giai đoạn 2013-2020 Theo đó, mơ hình trình diễn khuyến nơng phân loại nhƣ sau: 1.2.1 Mơ hình trình diễn lĩnh vực trồng trọt 1.2.1.1 Mục tiêu - Khuyến khích, hƣớng dẫn nơng dân ứng dụng tiến kỹ thuật công nghệ vào sản xuất, nâng cao thu nhập cho nông dân thông qua số mơ hình liên kết hiệu theo chuỗi giá trị sản phẩm số trồng chủ lực để nhân rộng; - Góp phần phát triển ngành trồng trọt theo hƣớng đại, bền vững, sản xuất hàng hóa lớn, tăng suất, chất lƣợng, hiệu khả cạnh tranh, đảm bảo vững an ninh lƣơng thực quốc gia an sinh xã hội trƣớc mắt lâu dài; - Đào tạo tập huấn kỹ thuật kỹ kinh doanh cho nơng dân, đáp ứng u cầu sản xuất hàng hóa, huy động nguồn lực xã hội tham gia hoạt động khuyến nông Sử dụng hiệu nguồn tài nguyên đất, nƣớc, thích ứng với biến đổi khí hậu bảo vệ môi trƣờng sinh thái 1.2.1.2 Đối tượng ưu tiên - Phát triển sản xuất lƣơng thực; - Phát triển sản xuất rau, nấm; - Phát triển sản xuất công nghiệp; - Phát triển sản xuất ăn chủ lực; - Phát triển sản xuất hoa; - Phát triển sản xuất làm thức ăn chăn ni 1.2.2 Mơ hình trình diễn lĩnh vực Chăn nuôi - thú y 1.2.2.1 Mục tiêu - Chuyển giao tiến kỹ thuật mới, quy trình quản lý tiên tiến, mơ hình liên kết chăn nuôi, chế biến tiêu thụ sản phẩm nhằm nâng cao suất, giá trị sản phẩm chăn nuôi, đảm bảo an tồn thực phẩm, giảm phát thải khí nhà kính giảm thiểu nhiễm mơi trƣờng; - Nâng cao nhận thức ngƣời chăn nuôi việc thực vệ sinh thú y phòng chống dịch bệnh nguy hiểm, góp phần phát triển chăn ni bền vững; Hình thành vùng sản xuất hàng hóa tập trung; tăng thu nhập, tạo công ăn việc làm tăng thu nhập cho ngƣời chăn ni, góp phần xóa đói giảm nghèo 1.2.2.2 Định hướng ưu tiên - Phát triển chăn ni gia cầm an tồn dịch bệnh, giảm nhiễm môi trƣờng nông hộ trang trại; - Phát triển chăn nuôi lợn theo hƣớng VietGap; - Phát triển chăn nuôi gia súc ăn cỏ, ƣu tiên sử dụng thức ăn sẵn có, hiệu địa phƣơng, góp phần giảm phát thải khí nhà kính; - Phát triển chăn nuôi ong, tằm số vật nuôi địa nhằm đa dạng hóa vật ni 1.2.3 Mơ hình trình diễn lĩnh vực Khuyến ngư 1.2.3.1 Mục tiêu Ứng dụng, chuyển giao tiến kỹ thuật nuôi trồng, khai thác, bảo quản sau thu hoạch nhằm tăng suất, sản lƣợng, hiệu kinh tế, đảm bảo chất lƣợng an toàn vệ sinh thực phẩm, giảm tổn thất sau thu hoạch góp phần nâng cao hiệu kinh tế, tạo việc làm tăng thu nhập cho ngƣời dân, giảm thiểu tác động đến môi trƣờng sinh thái chung bảo vệ nguồn lợi thủy sản 1.2.3.2 Định hướng ưu tiên - Phát triển nuôi thủy sản nƣớc lợ; - Phát triển nuôi trồng thủy sản biển, hải đảo; - Phát triển nuôi trồng thủy sản nƣớc ngọt; - Trang bị ngƣ lƣới cụ, thiết bị thông tin liên lạc tiên tiến khai thác hải sản xa bờ; - Sơ chế bảo quản sản phẩm sau thu hoạch canh tác truyền thống Điện Biên nông lâm kết hợp quan trọng Bảng dƣới so sánh hai hệ thống canh tác Bảng 4.1 So sánh canh tác nông lâm kết hợp canh tác truyền thống Nông lâm kết hợp Canh tác truyền thống Điện Biên Mô tả chung Kết hợp nông nghiệp với Độc canh với trồng thu hàng năm, lâu năm tiền hàng năm sau đốt gỗ phối hợp ao cá nƣơng làm rẫy đất rừng chăn nuôi gia cầm Nhân công Công việc nhà nông nhƣ thu Mùa cao điểm nhƣ gieo hạt, hoạch, làm cỏ trồng quanh làm cỏ, thu hoạch năm Sản lƣợng Mỗi vụ có số lƣợng ít, nhƣng Quảng canh không ổn tổng sản lƣợng ổn định định điều kiện tự nhiên Thu nhập Thu nhập thấp Thu nhập cao nhƣng không ổn định giá thị trƣờng Giữ nƣớc Tốt Kém Sâu bệnh Tƣơng đối chống chịu hại Kém chống chịu Hình 4.7 Canh tác đƣờng đồng mức Philippines nƣơng rẫy Điện Biên Những lợi ích mơ hình nơng lâm kết hợp cần giải thích kỹ lƣỡng thời gian hội thảo với dân Sau thu thập yêu cầu tham gia canh tác đƣờng đồng mức 66 Bƣớc 2: Thông tin thu thập nhu cầu Các hộ dân tham gia phải điền thông tin vào hồ sơ nƣơng rẫy Các hồ sơ đƣợc sử dụng để xác định thiết kế phù hợp chọn loài cho nƣơng rẫy tƣơng ứng Các thông tin dƣới cần đƣợc thu thập - Tên hộ gia đình; - Diện tích nƣơng (ha); - Độ dốc trung bình - phẳng, tƣơng đối dốc, dốc, dốc; - Đặc tính đất - đất sét nặng, đất sét pha thịt, đất cát pha thịt, đất cát, đá; - Màu đất; - Thời kỳ canh tác bỏ hoang; - Năng suất trƣớc (3 năm); - Bản đồ nƣơng rẫy; - Ghi - trạng xói mịn, thơng tin quan trọng khác Sau điền thông tin vào hồ sơ này, ghi chép nhu cầu hộ dân vào bảng; dƣới mẫu bảng Các loài bao gồm cỏ thức ăn gia súc, che phủ, lâm nghiệp, ăn đƣợc dự án sàng lọc trƣớc dựa tiêu chí mục đích sử dụng Ví dụ: Cỏ thức ăn gia súc để tăng thêm thức ăn cho chăn nuôi sử dụng cho phát triển thành hàng rào Bảng 4.2 Mẫu bảng xác định yêu cầu TT Họ tên Cỏ làm Diện Cây Cây lâm thức ăn Cây ăn tích che phủ nghiệp gia súc Bƣớc 3: Xác định ngân sách, tài mua sắm Tiến hành lựa chọn cỏ thức ăn gia súc lồi khác, tính tốn số lƣợng cần thiết loại nguyên liệu trang trại Sau tổng hợp số lƣợng tổng nguyên liệu cần thiết Cách tính tốn cho nƣơng nhƣ sau - Đoạn hom cỏ thức ăn gia súc đƣợc cắm làm hàng rào với khoảng cách 0,3 m: Số lƣợng đoạn hom = (Chiều dài đƣờng đồng mức tính theo m) / 0,3 (khoảng cách tính theo m) x (Số lƣợng đƣờng đồng mức) - Trồng xen canh ăn lâm nghiệp cần có khoảng cách rộng 67 so với tiêu chuẩn: 10 m x 10 m rộng hơn: Số lƣợng = Diện tích rừng trồng / (khoảng cách) - Ranh giới trồng lâm nghiệp với khoảng cách m: Số lƣợng = (Chiều dài ranh giới) / Quá trình mua sắm phù hợp với hƣớng dẫn dự án, tƣơng tự nhƣ ăn Dƣới danh sách nhà cung cấp cỏ thức ăn gia súc che phủ (cây cốt khí) Bảng 4.3 Danh sách nhà cung cấp cỏ thức ăn gia súc Nhà cung cấp Địa liên hệ Công ty đầu tƣ Số 204, đƣờng Vĩnh Hƣng, phát triển phƣờng Vĩnh Hƣng, quận Hoàng Nam Thái Mai, Thành phố Hà Nội Điện thoại 024.3987 7306 Fax : 024.3987 7309 Công ty dịch vụ Phƣờng Tân Thanh, Thành phố thƣơng mại Điện Biên Phủ, Tỉnh Điện Biên Tuấn Thịnh Điện thoại: 02303.824.604 Di động: 0912.079.882 Ghi Cỏ thức ăn gia súc cốt khí Hom cỏ voi cỏ Mulato Bƣớc 4: Bàn giao thủ tục bàn giao Các hạt cỏ thức ăn gia súc che phủ đƣợc bán thành đống túi lớn Hạt giống đƣợc đóng gói lại túi ni lơng nhỏ có gắn tên dân Sau túi hạt giống đƣợc phân phát cho ngƣời dân ký vào danh sách nhận hạt giống Đoạn hom cỏ thức ăn gia súc đƣợc vận chuyển thân trần Các đoạn thân nên đƣợc buộc thành bó với số lƣợng dễ dàng vận chuyển phân phối Ngồi ra, đoạn thân bị khơ nguyên nhân làm cho tỷ lệ nảy mầm thấp Do đó, đoạn thân nên đƣợc bọc kín q trình phân phát Các hom đƣợc đặt dƣới bóng râm đƣợc tƣới nƣớc, sau đƣợc phủ báo ẩm bạt Việc cắt hom đƣợc khuyến nghị vòng ngày trƣớc giâm Bƣớc 5: Thực hoạt động Canh tác đƣờng đồng mức kỹ thuật thiết yếu cho nông nghiệp đất dốc bền vững Đối với ngƣời nhiều phƣơng pháp luận canh tác đƣờng đồng mức, cách tốt để chứng minh làm họ sử dụng thƣớc chữ A 68 Đối với thƣớc chữ A, không thiết phải sử dụng thiết bị đắt tiền Ngƣời dân làm nguyên liệu địa phƣơng cần lý thuyết đơn giản để thao tác Quá trình sau cách làm thƣớc chữ A - Vật liệu làm thƣớc chữ A +Thanh gỗ/thanh tre: (2 dài từ 2~2,5 m, dài từ 1,2~1,5 m); + Dây rọi; + Đá/kim loại làm lắc; + Bút đánh dấu; Các bƣớc tiến hành làm thƣớc chữ A Cắt có chiều dài m, đảm bảo chúng có chiều dài; Cắt có chiều dài 1-1,5 m; Buộc thành hình chữ A Chiều cao nằm ngang chiều cao đầu gối, chiều rộng thƣớc không đƣợc rộng; Đánh đấu vào điểm ngắn nằm ngang; Buộc lắc (hòn đá/kim loại) vào đầu dây; Buộc đầu dây lại vào đỉnh thƣớc chữ A cho khoảng cách từ lắc đến mặt đất khoảng 20-30 cm Hình 4.8: Mẫu thƣớc chữ A Chú ý: Điều chỉnh thƣớc chữ A theo chiều cao ngƣời làm Chiều cao thƣớc không nên vƣợt m chiều rộng không nên lớn 1,5 m Những ngƣời có kỹ thành thạo sử dụng thƣớc chữ A sử dụng thƣớc cao 2,5 m, rộng từ 1,5-2 m Chiều rộng thƣớc chữ A lớn khó sử dụng địa hình dốc cao, khu vực rậm rạp nhiều cỏ dại - Cách sử dụng thƣớc chữ A: 69 Chuẩn bị que (dài 20-30 cm) Các que đƣợc sử dụng để xác định vị trí điểm đƣợc kết nối làm thành đƣờng đồng mức (1) Đặt cạnh A (mũi tên đỏ) điểm bắt đầu cắm que vào chân cạnh A (2) Di chuyển cạnh B (mũi tên màu vàng) cho dây rọi nằm vào điểm ngang khung chữ A (mũi tên màu đen) (ảnh dƣới bên trái bên phải) Cắm que khác vào chân cạnh B (2) Chuyển cạnh A đến que cắm cạnh B Cắm que vào chân cạnh A Sau cắm que này, cuốc/cày đƣờng đồng mức với chiều rộng 20-30 cm (4) Sau làm đến cuối đƣờng đồng mức, từ đỉnh thƣớc chữ A sử dụng sợi dây thƣớc chiếu vng góc đến sƣờn dốc (mũi tên màu xanh), sau lặp lại từ bƣớc đến bƣớc Hình 4.9: Cách sử dụng thƣớc chữ A 70 Có phƣơng pháp để làm thành băng canh tác đồng mức (1) hương pháp gieo hạt trực tiếp Sau cắm que gỗ, cuốc/cày đƣờng đồng mức với chiều rộng 2030 cm Sau gieo hạt dọc theo đƣờng đồng mức Các đƣợc sử dụng làm hàng rào thƣờng lâu năm thƣờng xanh Cây họ đậu thƣờng đƣợc sử dụng nhƣ cốt khí, Senna sp., Crotaria sp., Cicer Đây phƣơng pháp dễ để làm băng đƣờng đồng mức.Tuy nhiên, cách phải nhiều thời gian để làm thành hàng rào, trở thành hình dạng bất thƣờng tỷ lệ nảy mầm hạt thấp, bị héo rũ điều kiện thời tiết Hình 4.10 Cuốc dọc theo đƣờng đồng mức gieo hạt cốt khí sinh trƣởng cốt khí sau năm (2) Giâm cành Phƣơng pháp sử dụng giâm hom đoạn thân lâu năm bụi thay cho gieo hạt Chuẩn bị đoạn thân dài 30-40 cm cắm xuống đất với khoảng cách 30 cm Phƣơng pháp làm hàng rào nhanh ngăn chặn đất xói mịn tốt gieo hạt Cắt tỉa hom chúng mọc cao đầu; trì thƣờng xuyên quan trọng để làm cho có thân khỏe nhiều cành nhánh Ở Điện Biên có sẵn muồng cọc rào (Gliricidia sepium) dã quì (Tithonia diversifolia) Cây muồng cọc rào đƣợc sử dụng rộng rãi nhƣ đa mục đích vùng đồng nhiệt đới Nó cung cấp bóng râm cho trồng nhƣ cà phê ca cao Cây dã quì mọc độ cao tƣơng đối khoảng 400 m so với mực nƣớc biển vùng nhiệt đới; mọc phổ biến Điên Biên dễ dàng chuẩn bị 71 lƣợng lớn hom Thêm vào đó, chống lại việc cắt tỉa cành sâu bọ mạnh mẽ Lá chúng đƣợc sử dụng nhƣ lớp che phủ xanh xua đuổi trùng Cây dã q làm hàng rào đƣờng đồng mức tốt Điện Biên Hình 4.11 Đƣờng đồng mức sử dụng muồng cọc rào (sau tháng) hoa muồng cọc rào Hình 4.12 Giâm cành hoa hƣớng dƣơng dại (3) Đập chắn hữu Đập chắn hữu kỹ thuật truyền thống canh tác đƣờng đồng mức, đƣợc thực tồn Đơng Nam Á Một vài nông dân Điện Biên sử dụng phƣơng pháp để xác định ranh giới đất nông nghiệp Nhƣng có hiệu chống lại xói mòn đất tăng độ màu mỡ đất kết hợp với sinh trƣởng tạo thành hàng rào Sau bƣớc tiến hành làm đập chắn hữu 72 Hình 4.13 Cấu trúc chuẩn bị làm đập chắn - Thu thập chuẩn bị vật liệu: + Cắt thu thập cỏ, cành cây, dây leo, bụi, cỏ dại; + Chuẩn bị cọc gỗ (gỗ cứng nhƣ muồng cọc rào, keo, bạch đàn, tre…); - Lắp ráp khung chữ A; - Xác định đƣờng đồng mức thƣớc chữ A (xem cách sử dụng thƣớc chữ A): + Đứng đƣờng đồng mức hay mặt đất; + Hƣớng chỗ dốc; + Mở rộng đƣờng đồng mức cách ngón tay hƣớng sƣờn dốc đến chạm vào sƣờn dốc Đó vị trí cho đƣờng đồng mức tiếp theo, mở rộng cách kéo thẳng sợi dây từ đỉnh thƣớc chữ A tiếp cận đến sƣờn dốc; + Độ dốc cao cần nhiều đƣờng đồng mức Độ dốc vừa phải cần đƣờng đồng mức hơn; - Chất đống vật liệu thu thập đƣợc dọc đƣờng đồng mức: + Cắt cỏ, cành cây, dây leo, bụi… + Đặt chúng nằm dọc theo đƣờng đồng mức - Duy trì đập chắn hữu đƣợc thực cách: + Cắt tỉa hàng rào Hàng rào nên trì chiều cao thấp chiều cao ngang ngực; +Trồng muồng cọc rào, dã q, cốt khí mọc nhanh khác + Duy trì thảm cỏ che phủ nhổ cỏ dại tránh tạo thành rãnh bề mặt đất Cây thân cỏ đƣợc coi che phủ Chiều cao che phủ nên 73 thấp trồng Để thay che phủ, cỏ khô, cành nhánh, dây leo bụi sử dụng để che phủ bề mặt nhƣ lớp phủ hữu Hình 4.1.4 Xác định đƣờng đồng mức trồng làm đập chắn hữu Bƣớc 6: Giám sát Sau thực xong đƣờng canh tác đồng mức, quan sát thƣờng xuyên cần thiết Sinh trƣởng nảy mầm hạt giống đƣợc ghi chép tƣơng tự nhƣ ảnh 7-5 (phiếu giám sát ăn quả) phiếu giám sát rau Các kiện sau nên có tác động nhƣ: - Hom giâm bị héo cần thay để tránh hàng rào bị khoảng trống; - Khi đất bị trơi xảy tƣợng xói mịn cần làm đập chắn nhỏ để phục hồi; - Sự nảy mầm che phủ cỏ làm thức ăn gia súc khơng đều, đónên cấy chuyển từ chỗ mọc dày sang chỗ mọc 74 4.4.2 Mơ hình trồng rừng thâm canh Bời Lời đỏ kinh nghiệm từ thực tiễn Hướng Hóa, Quảng Trị Từ năm 2009 – 2011, Trung tâm Khuyến nông – Khuyến ngƣ Quảng Trị triển khai mơ hình trồng rừng thâm canh Bời Lời đỏ huyện Đakrơng Hƣớng Hóa (Quảng Trị), với diện tích 32,5ha Mơ hình đƣợc bố trí trồng nƣơng rẫy đƣợc canh tác lúa, ngô, sắn, chuối, nƣơng rẫy bỏ hoang vƣờn hộ gia đình bà nơng dân miền núi Vì vậy, bà nơng dân tận dụng đất đai để canh tác lồi nơng nghiệp truyền thống theo phƣơng thức nông lâm kết hợp năm đầu, vừa đảm bảo thu nhập vừa tạo bóng che rừng Bời Lời khép tán Mô hình tiến hành xử lý thực bì vào đầu tháng 7/2009 Hƣớng Hóa tháng 9/2009 Đakrơng thời điểm bắt đầu có mƣa huyện nhằm tránh tƣợng cháy xảy Có thể xử lý thực bì tồn diện cách đốt trƣớc làm đất từ 15 - 20 ngày vùng trồng tập trung xử lý cục theo băng, theo đám điểm trồng dƣới tán, trồng xen với lồi nơng nghiệp nƣơng rẫy Mật độ trồng 1.660 cây/ha Cây cách 2m, hàng cách hàng 3m Khâu làm đất, chủ yếu thủ cơng Cuốc hố trƣớc trồng tháng Kích thƣớc hố đào: 40 x 40 x 40 (cm) Hoàn thành cơng việc bón phân lót, trộn đảo lấp hố trƣớc lúc trồng - 10 ngày Lƣợng phân bón: 0,15kg NPK/hố Tiêu chuẩn con: túi bầu kích thƣớc x 14cm, đạt tuổi vƣờn ƣơm - tháng tuổi, D00 >= 0,2cm, Hvn >= 25cm, có hệ rễ phát triển tốt đều, không bị sâu bệnh hại di truyền hay tổn thƣơng giới Chọn ngày râm mát để trồng Trƣớc trồng cần rạch bỏ túi bầu trồng hố đƣợc đào sẵn Phƣơng thức trồng theo hình nanh sấu.Trong trình chăm sóc, vào vụ xuân vụ thu hàng năm, tiến hành phát thực bì, trồng dặm, dẫy cỏ, xới xáo, vun gốc, tủ gốc cho với đƣờng kính 0,8 - 1,0m Khi Bời Lời phát triển cao, cắt bỏ cành nhánh không cần thiết Qua năm thực hiện, đến thời điểm nay, tròn tuổi đạt yêu cầu đề ra, chiều cao bình quân 1,5m (những cao đạt 2,4m), đƣờng kính gốc từ - 5cm, có hình thái đẹp, phân cành đồng đều, tỷ lệ sống đạt 90%.Theo đánh giá, điểm bố trí mơ hình có tán che bóng, sau 75 canh tác nơng nghiệp có thực biện pháp ủ gốc cho cây, điểm bố trí sƣờn đồi có hƣớng khuất gió tạo điều kiện cho sinh trƣởng phát triển tốt * Bài học kinh nghiệm từ mơ hình - Thời vụ trồng: Từ tháng đến tháng 10 hàng năm - Lúc nhỏ, Bời Lời đỏ ƣa bóng, trình phát dọn thực bì cách tốt xử lý thực bì theo băng cần chừa lại lâm nghiệp có vùng đất để làm che bóng, với độ che phủ từ 30 - 40% tốt (tuỳ theo điều kiện thực tế trạng rừng đất rừng) Sự ảnh hƣởng gió đồi cao làm ảnh hƣởng đến sinh trƣởng trồng.Vì vậy, cần bố trí trồng sƣờn đồi khuất gió, phải có rừng chắn gió - Đối với lô trồng đất trồng nông nghiệp ngắn ngày nhƣ ngơ, sắn lúa rẫy q trình làm đất trồng nơng nghiệp, phải thiết kế trồng cho khoảng trống chừa lại trồng Bời lời khoảng 40 – 50cm (nhất rẫy trồng lúa) đảm bảo cho việc vận chuyển vật tƣ, giống công tác đào hố trồng khơng ảnh hƣởng đến lồi nơng nghiệp mà đảm bảo có đủ độ che phủ giúp Bời Lời phục hồi phát triển tốt Chú ý, sau thu hoạch sản phẩm nông nghiệp tận dụng chất hữu cơ, thân xác sản phẩm nông nghiệp để tủ gốc cho Trong trình dọn nƣơng, rẫy chuẩn bị cho vụ trồng khơng nên đốt thân Bời Lời có chứa chất dầu nên dễ cháy khô dẫn đến chết Một ví dụ điển hình: Một số hộ thơn kinh tế xã Tà Rụt, từ trồng đến thời điểm kiểm tra tháng, phục hồi phát triển nhanh, tỷ lệ sống đạt từ 90 – 92% Tuy nhiên, đến tháng 11-12 bà dọn rẫy không tủ gốc đốt cháy lây lan làm chết nhiều, số lƣợng lại đạt khoảng 50%, phát triển chậm lại - Đặc biệt khuyến khích bà nên trồng xen Bời Lời với chuối, hàng Bời Lời xen hàng chuối Yêu cầu chuối phải lớn có tán che bố trí trồng Bời Lời có hiệu Sau - năm, Bời Lời lớn ta tỉa dần chuối phá chuối để Bời Lời phát triển Thực tế cho thấy thôn A Pun xã Tà Rụt, lô Thị trấn Lao Bảo trồng xen 76 dƣới vƣờn chuối, tỷ lệ sống trồng cao, 95%, sinh trƣởng phát triển tốt quanh năm - Sự sát cán đạo, cán kỹ thuật yếu tố quan trọng định thành cơng mơ hình Các điểm triển khai mơ hình phần lớn với đối tƣợng ngƣời đồng bào dân tộc, việc tiếp thu khoa học kỹ thuật cịn hạn chế Vì vậy, ngồi tập huấn kỹ thuật, kiểm tra đạo theo định kỳ bƣớc cơng việc biện pháp “cầm tay việc” yêu cầu bắt buộc cán đạo phải thực cách thƣờng xuyên, liên tục Thành cơng bƣớc đầu mơ hình cho thấy, Bời Lời đỏ phù hợp với điều kiện thổ nhƣỡng Quảng Trị, đặc biệt thích hợp trồng tiểu vùng khí hậu địa bàn Hƣớng Hố phần địa bàn huyện ĐaKrơng Sản phẩm vỏ cây, ngƣời dân khai thác vỏ rừng, chuyển để nhập nguyên liệu cho đầu mối tiêu thụ Vì vậy, cần nhân mơ hình trồng rừng thâm canh Bời Lời đỏ diện rộng, góp phần tăng nguồn thu nhập, ổn định sống cho bà vùng miền núi địa phƣơng 4.4.3 Mô hình trồng rừng thâm canh giổi xanh Phong Thổ, Lai Châu Để nâng cao nhận thức cho ngƣời dân việc bảo vệ rừng, làm giàu từ rừng, đặc biệt biết áp dụng phƣơng pháp canh tác bền vững đất dốc, chống xói mịn, Trung tâm Khuyến Nông tỉnh Sơn La phối hợp Trạm Khuyến nông huyện Phong Thổ, Ủy ban nhân dân thị trấn Phong Thổ triển mơ hình trồng thâm canh gỗ lớn giổi xanh Thẩm Bú, Vàng Khon, thôn 41, thị trấn Phong Thổ với diện tích 15 15 hộ dân tham gia thực mơ hình đƣợc hỗ trợ 100% giống cây, vật tƣ phân bón thời gian năm Ngồi ra, hộ cịn đƣợc cán kỹ thuật Trạm Khuyến nông tập huấn, hƣớng dẫn kỹ thuật, cách chăm sóc bảo vệ sau trồng nhƣ: làm cỏ kết hợp với xới gốc, bón phân cho theo yêu cầu kỹ thuật Sau năm thực hiện, hộ dân thực theo quy trình, hƣớng dẫn cán kỹ thuật, tích cực chăm sóc, bảo vệ trồng đến giổi sinh trƣởng, phát triển tốt, khơng có biểu sâu bệnh; tỷ lệ sống đạt 85%; chiều cao từ 1,25m - 1,3m; đƣờng kính cổ rễ 2,1 - 2,4cm; đƣờng kính tán 70 – 80cm Cây phù hợp với điều kiện tự nhiên địa phƣơng (đất đai, khí hậu…) trình độ canh tác ngƣời dân 77 Hình 4.15 Ngƣời dân xã Nậm Xe, huyện Phong Thổ thăm quan mơ hình trồng gỗ lớn giổi xanh Gia đình ông Đồng Xuân Cƣờng Vàng Khon – hộ tham gia mơ hình cho biết: “Sau đƣợc cán khuyến nơng giải thích hiệu việc trồng thâm canh giổi xanh dƣới tán rừng đem lại thu nhập cao, góp phần làm tăng độ che phủ rừng; giảm xói mịn, rửa trơi đất, giữ độ ẩm cho đất trì nguồn nƣớc phục vụ sinh hoạt sản xuất nên gia đình tơi đăng ký trồng 1ha Hiện nay, giổi phát triển tốt, hy vọng thời gian tới giổi đến mùa thu hoạch đem lại nguồn thu nhập cao cho gia đình tơi nhiều hộ dân khác bản” Tìm hiểu chúng tơi đƣợc biết, sau 6-8 năm trồng ngƣời dân đƣợc thu hoạch giổi 30 năm đƣợc thu gỗ khoảng m3/1 So với việc trồng loại lâm nghiệp khác giổi đem lại giá trị kinh tế cao nhiều Hạt dổi đƣợc dùng làm thuốc chữa bệnh làm gia vị Theo đánh giá cán Trạm khuyến nơng huyện, dự kiến bình qn giổi cho khoảng 1kg hạt/1 năm Những năm sau khối lƣợng hạt tăng dần, giổi tuổi 50 10 kg hạt/1năm Gỗ giổi có mùi thơm, thớ gỗ vàng, mịn, đẹp, bền, 78 không bị mối mọt, cong vênh đƣợc dùng để đóng đồ dùng gia đình, đồ thủ cơng mỹ nghệ… Mơ hình trồng thâm canh gỗ lớn giổi xanh mơ hình bà nơng dân thị trấn Phong Thổ.Qua kết bƣớc đầu cho thấy, mơ hình phù hợp điều kiện tự nhiên địa phƣơng, trình độ canh tác ngƣời dân Từ phát huy tính tích cực, chủ động ngƣời dân, đẩy lùi tính trơng chờ ỷ lại vào quan tâm, đầu tƣ Nhà nƣớc Theo tiến độ triển khai mơ hình, vài năm mơ hình đem lại hiệu kinh tế cao cho hộ dân đƣợc nhân rộng địa bàn thị trấn số vùng lân cận Có thể khẳng định, thành cơng bƣớc đầu mơ hình giúp bà nông dân tiếp cận đƣợc kỹ thuật mới, bƣớc thay đổi tâp quán canh tác lạc hậu, phƣơng thức sản xuất truyền thống hiệu sang phƣơng thức sản suất thâm canh tăng suất gắn với việc đẩy mạnh trồng rừng bảo vệ môi trƣờng 79 TÀI LIỆU THAM KHẢO Cục Khuyến nông- Khuyến lâm (2000) Tài liệu tập huấn khuyến nông Dự án PTNT miền núi Phú Thọ (2001) Một số giải pháp xố đói giảm nghèo Dự án PTNT miền núi(2001) hương pháp hoạt động khuyến nông khuyến lâm có người dân tham gia Nguyễn Văn Long (2006) Khuyến nơng Giáo trình Trƣờng Đại học Nơng nghiệp, Hà Nội Đinh Đức Thuận tác giả (2005) Giáo trình Khuyến lâm Giáo trình Trƣờng Đại học Lâm nghiệp, Hà Nội Trung tâm Khuyến nông Quốc gia (2010) Xây dựng mơ hình trình diễn khuyến nông Nxb Nông nghiệp, Hà Nội Donald A Messerchmidl(1996).Common forest resource mangement FAO (1992).Local organization in community forestry extension in Asia FAO of the United Nations-Bang Kok RECOFTC (1998) Design Workshop for community Forestry Trainers 80 ... Chƣơng trình khuyến nơng Trung ƣơng trọng điểm lĩnh vực khuyến công 16 Chƣơng PHƢƠNG PHÁP XÂY DỰNG MƠ HÌNH TRÌNH DIỄN TRONG KHUYẾN NƠNG 2.1 Quy trình xây dựng mơ hình trình diễn Q trình xây dựng. .. Chƣơng PHƢƠNG PHÁP XÂY DỰNG MƠ HÌNH TRÌNH DIỄN TRONG KHUYẾN NƠNG 17 2.1 Quy trình xây dựng mơ hình trình diễn 17 2.2 Các bƣớc triển khai xây dựng mơ hình trình diễn ngồi thực địa... dung giảng bao gồm bốn chƣơng: Chƣơng 1: Khái quát chung mơ hình trình diễn; Chƣơng 2: Tiến trình xây dựng mơ hình trình diễn khuyến nơng; Chƣơng 3: Giám sát đánh giá hoạt động xây dựng mơ hình trình