PHẦN I ĐẶT VẤN ĐỀ Lí chọn đề tài Thực Nghị 29/NQ-TW ngày 4/11/2013 Ban Chấp hành Trung ương Đảng Hội nghị Trung ương khóa (Khóa XI) Đổi toàn diện giáo dục đào tạo, đáp ứng yêu cầu cơng nghiệp hóa, đại hóa điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, hội nhập quốc tế, nhấn mạnh chuyển từ giáo dục trang bị chủ yếu kiến thức, kĩ sang phát triền lực người học, nên giáo dục nước nhà có chuyển biến mạnh mẽ sâu sắc Trải qua nhiều lần chỉnh sửa bổ sung , ngày 25-26/12/2018, Chương trình giáo dục phổ thơng tổng thể Chương trình phổ thơng mơn Lịch sử thức ban hành xác nhận mục tiêu, yêu cầu cốt lõi phát triển lực Để lực hình thành phát triển người học việc sử dụng đồ dùng trực quan cần thiết Bởi Lênin rõ, đường nhận thức bắt nguồn từ trực quan sinh động Hơn nữa, kiến thức lịch sử với tính khơng lặp lại tính q khứ, địi hỏi việc sử dụng đồ dùng trực quan lại thiếu Trong thời gian qua, nhiều chuyên khảo viết sử dụng đồ dùng trực quan, kênh hình cấp THCS THPT, lịch sử Việt Nam lẫn lịch sử giới xuất Trong sáng kiến này, tác giả vào nhóm tranh ảnh lịch sử có phạm vi hẹp tranh biếm họa Tranh biếm họa tranh châm biếm, chế giễu, đả kích thơng qua phóng đại vài yếu tố đặc trưng đối tượng bị châm biếm Giống loại tranh khác sử dụng dạy học Lịch sử, tranh biếm họa mạng đầy đủ ưu điểm đồ dùng trực quan, góp phần khắc sâu kiện lịch sử, nâng cao lực tái kiến thức, phát triển óc quan sát tư cho học sinh Ngoài ra, tranh biếm họa nâng cao hứng thú, giúp giáo dục tư tưởng óc thẩm mĩ Tranh biếm họa có đặc trưng tính biểu tượng logic vấn đề cao, ln có lớp nghĩa ẩn hình vẽ Nên để hiểu tranh biếm họa HS cần có kiến thức tảng tốt, cộng thêm tư logic tư phản biện cao Do vậy, sử dụng tranh biếm họa dạy học Lịch sử giúp thúc đẩy tư phản biện,chính kiến logic nhận thức HS Bên cạnh đó, sử dụng đồ dung trực quan nói chung, tranh biếm họa nói riêng cịn giúp giáo dục tư tưởng óc thẩm mĩ cho HS Xuất phát từ yêu cầu đổi dạy học, đạt mục tiêu chương trình giáo dục phổ thông áp dụng sau năm 2020 từ thực trạng môn Lịch sử bậc THPT mạnh dạn chọn đề tài nghiên cứu: KHAI THÁC TRANH BIẾM HỌA VÀO DẠY HỌC CHƯƠNG I: CÁC NƯỚC CHÂU Á ,CHÂU PHI VÀ KHU VỰC MĨ LA TINH- LỊCH SỬ 11- TRUNG HỌC PHỔ THÔNG, để làm đề tài sáng kiến kinh nghiệm Đây số kinh nghiệm thân bước đầu thực khơng tránh khỏi sai sót mong giúp đỡ góp ý đồng nghiệp Những tính mới, đóng góp đề tài Hiện nay, xây dựng tổ chức hình thức dạy học theo định hướng hình thành phát triển lực mơn lịch sử mới, đa số giáo viên lúng túng, thiếu kinh nghiệm việc áp dụng thực hiện.Trong qua khảo sát thực tế nhiều giáo viên học sinh lúng túng vận dụng phương pháp khai thác tranh biếm họa q trình dạy học mơn Lịch sử bậc THPT Đề tài nghiên cứu thực trạng vận dụng phương pháp khai thác tranh biếm họa môn Lịch sử trường THPT địa bàn huyện Tân Kỳ, tỉnh Nghệ An Từ đó, đưa giải pháp vận dụng phương pháp khai thác tranh biếm họa dạy học , thiết kế hình thức dạy học khai thác tranh biếm họa học dạy học môn Lịch sử lớp 11 bậc THPT theo định hướng hình thành phát triển lực học sinh cách cụ thể Mặt khác, thông qua tổ chức dạy học theo định hướng thông qua phương pháp làm cho học sinh u thích học mơn Lịch sử Thơng qua thiết kế soạn giảng “ Trung Quốc ”–Lịch Sử 11 bậc THPT theo định hướng mới, để hướng tới mục tiêu: chiếm lĩnh nội dung kiến thức khoa học, hiểu biết tiến trình khoa học rèn luyện kĩ tiến trình khoa học như: quan sát, thu thập thông tin, liệu; xử lý (so sánh, xếp, phân loại, liên hệ…thông tin); suy luận, áp dụng thực tiễn nhằm hướng tới việc hình thành phát triển lực cho học sinh thông qua rèn luyện kĩ khai thác đồ dùng trực quan cho học sinh.Việc vận dụng phương pháp khai thác tranh biếm họa vào dạy học Lịch sử xem điều kiện, kết góp phần vào phát triển nhân cách hệ trẻ phẩm chất quan trọng cá nhân tính tích cực, chủ động sáng tạo hồn cảnh Đề tài đáp ứng yêu cầu đổi toàn diện đồng phương pháp dạy học định hướng phát triển phẩm chất lực học sinh, xác định rõ yêu cầu phương pháp tự học như: nội dung phương pháp tự học gồm vấn đề, để tiếp cận phải tn thủ theo qui trình nào, điều kiện để áp dụng có hiệu yêu cầu sao… từ xây dựng biện pháp dạy tự học tích cực tương ứng Mặt khác, đề tài sáng kiến đáp ứng mục tiêu đổi bản, toàn diện GD&ĐT đại mà Nghị số 29 Hội nghị lần thứ 8, Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI Qua đề tài nghiên cứu nhằm giúp người dạy người học tiếp cận với xu dạy học chương trình giáo dục THPT áp dụng sau năm 2020, phát triển người có lực phẩm chất đáp ứng phát triển xã hội PHẦN NỘI DUNG NGHIÊN CỨU CHƯƠNG CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC KHAI THÁC TRANH BIẾM HỌA VÀO DẠY HỌC CHƯƠNG I:CÁC NƯỚC CHÂU Á,CHÂU PHI VÀ KHU VỰC MĨ LA TINH –LỊCH SỬ 11THPT 1.1 Cơ sở lí luận 1.1.1 Một số khái niệm tranh biếm họa khai thác tranh biếm họa - Khái niệm tranh biếm họa Theo Đại từ điển Tiếng Việt Nguyễn Nhứ Ý, biếm có nghĩa chê, biếm họa tranh châm biếm Theo Từ điển en.oxforddictionaries.com, “caricature” (tranh biếm họa định nghĩa là: “ A picture, description, or imitation of a person in which certain striking characteristics are exaggerated in order to create a comic or grotesque effect”, định nghĩa tranh, mô tả bắt chước người mà đặc điểm bật phóng tạo hiệu ứng hài hước gây cười Theo Từ điển Lạc Việt, “biếm họa” tiếng Anh gọi “ caricature” có nghĩa tranh gây cười để chế giễu tật xấu Theo Vdict.com, Informatik.uni-leipzig.de, tratu.soha.vn vi.wiktionary.org, tranh biếm họa tranh châm biếm gây cười Tác giả Baran Sarigul cơng trình The Significance of Caricature in Visual Cammunication (Ý nghĩa tranh biếm họa giao tiếp trực quan) quan niệm: Tranh biếm họa loại đồ dùng trực quan chứa đựng thông điệp thơng qua vẽ phóng đại Đó cách ngắn gọn sắc bén để phát lời trích Bởi vậy, ban đầu số người sử dụng để đáp trả thiếu hiểu biết khiêm nhã phận xã hội Bất kể điều liên quan đến người trở thành chủ đề tranh biếm họa Barbara Brooks Caricature as the record of Medical History in eighteenth century London khẳng định: “ Tranh biếm họa phượng tiện cho phép bình luận trực quan điều ngớ ngẩn mâu thuẫn thời đại…Kĩ hoạ sĩ vẽ tranh biếm họa giống kĩ người viết truyện châm biếm: họ quan sát xã hội “chưng cất” lệch tâm hành vi người Nhìn chung, tranh biếm họa có đặc điểm sau: - Về hình thức, loại tranh ( phân biệt với ảnh chụp) - Về nội dung, loại tranh có yếu tố phóng đại chi tiết đối tượng bị châm biếm, đả kích Cũng thế, hầu hết tranh biếm họa thường gây cười - Về mục đích, tranh vẽ nhằm chấm biếm, chế giễu thói hư tật xấu xã hội - Về chủ đề, chủ đề liên quan đến người, quan hệ người với người đời sống trở thành đề tài tranh biếm họa Tóm lại, tranh biếm họa tranh châm biếm, chế giễu, đả kích thơng qua phóng đại vài yếu tố đặc trưng đối tượng bị châm biếm Khai thác tranh biếm họa Một phương pháp dạy học có hiệu việc hình thành lực phẩm chất cho học sinh khai thác tranh biếm họa dạy học lịch sử trường THPT 1.1.2 Vị trí vai trị khai thác tranh biếm họa dạy học lịch sử Khai thác tranh biếm họa dạy học Lịch sử có ý nghĩa quan trọng,ngồi ưu loại đồ dùng trực quan mở đầu cho trình nhận thức,khả quan sát ,năng lực tái kiến thức ,khắc sâu kiến thức khả tư ,tranh biếm họa cịn có ưu riêng kích thích hững thú cho người học tảng quan trọng việc tạo động cơ,cũng tích cực hóa động học tập cho học sinh thông qua yếu tố hài hước châm biếm Thứ nhất, giống loại tranh khác sử dụng dạy học Lịch sử, tranh biếm họa mang đầy đủ ưu điểm đồ dùng trực quan Theo đường nhận thức tiếng mà Lênin tác phẩm Bút ký triết học: “Từ trực quan sinh động đến tư trừu tượng, từ tư trừu tượng đến thực tiễn - đường biện chứng nhận thức chân lí, nhận thức thực khách quan”, tranh biếm họa thực chất loại đồ dùng trực quan, có vai trị quan trọng việc mở đầu q trình nhận thức – giai đoạn “ trực quan sinh động” Theo kết thực nghiệm giáo dục học: Việc ghi nhớ kiến thức qua hoạt động nhìn đạt đến 30%, vừa nghe vừa nhìn đạt 50% sau tuần Komenxki (1582-1670) – Ông tổ giáo dục cận đại, xem trực quan “ nguyên tắc vàng ngọc” dạy học nói chung Các mức độ ghi nhớ kiến thức sau hai tuần học Đối với việc dạy học Lịch sử, đồ dùng trực quan có vai trị quan trọng hai đặc trưng kiến thức tính khứ tính khơng lặp lại, nhận thức học sinh lại diễn theo hướng từ nhìn khứ, dễ xảy tình trạng “ đại hóa lịch sử” Sử dụng đồ dùng trực quan góp phần đưa HS trở lại khơng khí lịch sử thực xảy Tuy nhiên, khác với loại tranh khác, hầu hết tranh biếm họa gây hứng thú cao người đọc thông qua chi tiết phóng đại Theo lí luận giáo dục học tâm lí học, hứng thú có vai trị quan trọng việc làm cho người trở nên vui tươi, phấn chấn Hứng thú làm cho qua trình học tập trở nên hấp dẫn trì nhận thức cách bền bỉ Theo Alecxêep: “chỉ có hưng thú với hoạt động đảm bảo cho hoạt động tích cực” Thứ hai, tranh biếm họa góp phần khắc sâu kiện lịch sử, nâng cao lực tái kiến thức Tranh biếm họa với chi tiết phóng đại gây ấn tượng với người xem, trì ý làm chỗ dựa cho ghi nhớ Theo quy luật ưu tiên trí nhớ, ghi nhớ có chọn lọc với mức độ khác tùy thuộc vào đặc điểm thông tin Cụ thể, ghi nhớ ưu tiên cho điều cụ thể, hình ảnh trực quan (sẽ dễ ghi nhớ ngôn ngữ trừu tượng), vật tượng sinh động, hấp dẫn, gây hứng thú dễ ghi nhớ, điều quan trọng, bổ ích gây tranh cãi… Những đặc điểm góp phần giúp học sinh tái kiến thức cần thiết, khắc sâu kiện lịch sử hơn, tạo biểu tượng lịch sử HS Các nước đế quốc xâu xé “ bánh ngọt” Trung Quốc Ví dụ: dạy Bài Trung Quốc (Lịch sử lớp 11 – chương trình chuẩn) tiểu mục 1.Trung Quốc bị nước đế quốc xâm lược, nói đến kiện nước đế quốc “ xâu xé” Trung Quốc kỉ XIX, HS nghĩ đến hình ảnh “ bánh Trung Quốc” Giáo viên chiếu hỉnh ảnh trực quan (hoặc cho HS tự theo dõi sách giáo khoa- trang 13) kết hợp với việc đặt câu hỏi: “Tại nước không độc chiếm bánh ?” tình có vấn đề dành cho HS Sau HS thảo luận, trả lời, GV chốt ý, đồng thời mở rộng kiến thức: viết với nhan đề “ Các nước đế quốc chủ nghĩa Trung Quốc”, đăng Tập san Inprekorr, tiếng Pháp, số 67, Nguyễn Ái Quốc rõ: “ Mặc dù Trung Quốc suy nhược, nội Trung Quốc bị chia rẽ, sao, số 11.139.000 km2 miếng mồi to mà chủ nghĩa đế quốc thực dân trôi lúc Và ngày mà đẩy cách tàn bạo 489.500.000 người Trung Quốc vào xiềng xích chế độ nô lệ thuộc địa Cho nên, người ta cắt vụn Trung Quốc Cách chậm khơn Và thực tế sau chiến tranh thuốc phiện, nước đế quốc bước nhảy vào xâu xé Trung Quốc: đến cuối kỉ XIX, Đức xâm chiếm tỉnh Sơn Đông, Anh xâm chiếm vùng châu thổ sông Dương Tử (Trường Giang), Pháp thơn tính vùng Vân Nam, Quảng Tây, Quảng Đơng, Nga Nhật chiếm đóng vùng Đơng Bắc… Bức tranh tiếng có nhiều phiên khác Dù phiên nội dung phản ánh bao gồm hình ảnh bánh ghi chữ “China”, “Chine” ( có nghĩa Trung Quốc) nhiều đại diện nước đế quốc xung quanh Các nhân vật tranh biếm họa với nét mặt căng thẳng, người tay cầm dĩa dao nhọn chuẩn bị xiên vào để cắt banh Các nhân vật bao gồm Hoàng đế Đức, Tổng thống Pháp, Nga hoàng, Nhật hoàng, Thủ tướng Anh đương thời… Cùng cách thể tranh có biếm họa Hội nghị Viên năm 1875 (Bài Châu Âu từ chiến tranh Na-pô-lê-ông đến hội nghị Viên, lịch sử 11Chương trình nâng cao) Tranh biếm họa “ Congres de Vienne” Thứ ba, tranh biếm họa góp phần phát triền óc quan sát tư cho HS X.Vêcle cơng trình Phát triển tư biện chứng bước việc phát triển tư nói chung “ óc quan sát kĩ biết đặt vấn đề trước tượng” Giải thích ý ơng lấy ví dụ: Trước thời Newton táo rụng có Newton quan sát đặt vấn đề để phát định luật vạn vật hấp dẫn Từ luận điểm này, sử dụng đồ dùng trực quan để phát triển lực quan sát, tư điều cần thiết Tuy nhiên, để tư phát triển, dĩ nhiên dừng lại đó, “ phải biết phân tích, đối chiếu, nhìn thấy dấu hiệu mối liên hệ chất, khái quát hóa, biết đánh giá tượng” Sử dụng đồ dùng trực quan giúp lĩnh hội ghi nhớ kiến thức lịch sử “ trăm nghe khơng mắt thấy”, từ giúp tạo biểu tượng hình thành khái niệm, quy luật học lịch sử (theo trình tri thức lịch sử), mà giúp phát triển kĩ quan sát, óc tưởng tượng ngôn ngữ HS Tranh biếm họa có đặc trưng tính biểu tượng logic vấn đề cao, ln có lớp nghĩa ẩn hình vẽ Nên để hiểu tranh biếm họa HS cần có kiến thức tảng tốt, cộng thêm tư logic tư phản biện cao Do vậy, sử dụng tranh biếm họa dạy học Lịch sử cịn giúp thúc đẩy tư phản biện,chính kiến logic nhận thức HS Bên cạnh đó, sử dụng đồ dung trực quan nói chung, tranh biếm họa nói riêng cịn giúp giáo dục tư tưởng óc thẩm mĩ cho HS Bởi vậy, để phát huy hiệu việc dạy học lịch sử trường THPT ,chúng mạnh dạn vận dụng khai thác tranh biếm họa vào dạy học CHƯƠNG I: CÁC NƯỚC CHÂU Á ,CHÂU PHI VÀ KHU VỰC MĨ LA TINH- LỊCH SỬ 11- TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.2 Hiện trạng khai thác tranh biếm họa vào dạy học môn Lịch Sử trường THPT 1.2.1 Hiện trạng hướng dẫn học sinh khai thác tranh biếm họa vào dạy học mon Lịch sử Để hiểu rõ việc hướng dẫn học sinh khai thác tranh biếm họa vào dạy học môn Lịch sử nói chung hướng dẫn học sinh khai thác tranh biếm họa vào dạy học Chương 1:Các nước Châu Á,Châu phi Khu vực Mĩ La Tinh nói riêng, khảo sát diễn (thời gian 09/2020 – 2/2021) Nội dung khảo sát tập chung vào nhận thức giáo viên chất, vai trò, ý nghĩa việc tranh biếm họa ; hệ thống kĩ khai thác tranh biếm họa cần hình thành phát triển cho học sinh trình học mơn Lịch Sử trường phổ thơng, yếu tố ảnh hưởng đến trình hình thành phát triển kĩ khai thác, tranh biếm họa Về phương pháp, hai mẫu phiếu điều tra xây dựng (dành cho giáo viên học sinh) gửi số trường phổ thông, kết thu 158 phiếu giáo viên 980 phiếu học sinh Ngoài việc vấn trực tiếp giáo viên, học sinh vấn đề liên quan đến khai thác tranh biếm họa dự giờ, thăm lớp tiến hành Đồng thời tập hợp nguồn tin tức thời qua báo chí, phương tiện thơng tin đại chúng để có đánh giá xác thực trạng dạy học phát triển kĩ khai thác tranh biếm họa cho học sinh Khi hỏi chất việc khai thác tranh biếm họa dạy học lịch sử , khảo sát ý kiến giáo viên, cụ thể: Số phiếu phát 158 phiếu thu kết sau: - 68,9% giáo viên tham gia điều tra cho rằng: khai thác tranh biếm họa dạy học lịch sử q trình học sinh tích cực, chủ động, độc lập nhận thức hướng dẫn giáo viên - 24% giáo viên tham gia điều tra cho rằng: khai thác tranh biếm họa dạy học lịch sử để bổ sung cho kiến thức lớp - 6,9% giáo viên tham gia điều tra cho rằng: khai thác tranh biếm họa dạy học lịch sử học sinh tự tìm kiến thức mà không cần hỗ trợ, giúp đỡ giáo viên Về cần thiết khai thác tranh biếm họa dạy học Lịch sử - 56,9% giáo viên đồng ý: Khai thác tranh biếm họa không giúp học sinh mở rộng củng cố mà giúp học sinh khắc sâu kiến thức - 22,7% giáo viên cho :Khai thác tranh biếm họa giáo dục đạo đức, nhân cách tốt cho học sinh rèn luyện thói quen tốt học tập - 21,4% giáo viên đồng ý: Khai thác tranh biếm họa góp phần nâng cao chất lượng đào tạo môn trường phổ thông Về phương pháp: - 33,27% giáo viên trí giúp phát triển kĩ tư lịch sử cho học sinh - 40.92% giáo viên đồng ý với phát triển kĩ học sinh - 25.81% giáo viên nhấn mạnh kĩ phát kiến thức qua đồ dùng trực quan Như vậy, mức độ lựa chọn khác giáo viên phản ánh tính phong phú phương pháp khai thác tranh biếm họa dạy học Lịch sử trường THPT Mặc dù nhận thức giáo viên khai thác tranh biếm họa phát triển kĩ khai thác tranh biếm họa đắn, hỏi phương pháp hình thành phát triển số kĩ khai thác tranh biếm họa cho học sinh dạy học môn Lịch Sử trường phổ thơng, cịn nhiều bất cập: chủ yếu giáo viên hướng dẫn học sinh đọc SGK lớp gạch chân nội dung quan trọng, quan tâm đến việc rèn luyện học sinh kết hợp SGK với nghe giảng ghi chép chủ động Các kĩ khác như: kĩ tư duy, khai thác đồ dùng trực quan, tài liệu tham khảo, làm việc nhóm, chưa trọng rèn luyện Đối với học sinh, nhận thức vấn đề khai thác tranh biếm họa giáo viên làm khảo sát nhanh với số phiếu phát 980 phiếu, thu kết sau: - 52,04% học sinh cho rằng: Khai thác tranh biếm họa giúp HS tích cực, chủ động chiếm lĩnh kiến thức hướng dẫn giáo viên - 39.79% học sinh cho rằng: Khai thác tranh biếm họa tự đọc SGK, tài liệu tham khảo nhà để chuẩn bị - 8,17% học sinh khẳng định: Khai thác tranh biếm họa học lên lớp Như em hiểu mức độ định hình thức tự học khác nhau, chất tự học em cịn mơ hồ Thơng qua kết điều tra cho thấy, việc Khai thác tranh biếm họa để phát triển kĩ Lịch sử cho học sinh nhiều hạn chế 1.2.2 Nguyên nhân thực trạng khai thác tranh biếm họa vào dạy học mơn Lịch Sử Qua số liệu khảo sát cho thấy nguyên nhân dẫn đên đến hạn chế phương pháp khai thác tranh biếm họa vào dạy học môn Lịch sử trường THPT sau 10 - GV hỏi: Tại Trung Quốc bị xâm lược * Bước 2: - GV hướng dẫn HS quan sát tranh: Các nước đế quốc chia bánh Trung Hoa nêu yêu cầu: +Hãy miêu tả ngoại hình nhân vật tranh + Các nhân vật tranh đại diện cho quốc gia nào? + Thần thái nhân vật biểu nào? Vì lại có biểu đó? + Hãy cho biết cuối kỉ XIX Trung Quốc bị nước đế -HS dựa vào hiểu biết, kiến thức SGK trình bày: + Cuối kỉ XVIII, chủ nghĩa tư phương Tây chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa + Trung Quốc nước đông dân, giàu tài nguyên, quyền phong kiến bị khủng hoảng 1.1 Nguyên nhân Trung Quốc bị xâm lược - Từ cuối kỉ XVIII, nước tư phương Tây tăng cường xâm chiếm thị trường giới - Trung Quốc nước lớn, đông dân, chế độ phong kiến suy yếu, trở thành “ miếng mồi” cho đế quốc xâu xé -HS quan sát trình bày theo nhận thức 1.2 Quá trình đế quốc xâm lược Trung Quốc - Trước tiên Anh địi quyền Mãn Thanh phải “mở cửa” - Chiến tranh thuốc phiện (6 – 1840 đến – 1842) - Chính quyền Mãn Thanh phải kí Hiệp ước Nam Kinh (8 – 1842) - Mở đầu thời kì Trung Quốc trở thành nước nửa thuộc địa, nửa phong kiến + Nhân vật ảnh, từ phải sang trái đại diện nước đế quốc Anh, Đức, Nga, Pháp Nhật với vũ khí tay tập trung bàn thảo việc phân chia bánh “Trung Hoa” - Dựa vào SGK, trình bày -Các nước đế quốc bước xâu trình xâm lược xé Trung Quốc nước đế quốc Trung Quốc: 40 quốc xâm chiếm? + Bức tranh mang đến cho thơng điệp gì? + Tại người ta ví Trung Quốc bánh khổng lồ bị chia cắt vậy? -GV giải thích: GV đồ su phân chia khu vực ảnh hưởng nước đế quốc +Đức chiếm vùng Sơn Đông +Anh chiếm vùng châu thổ sông Dương Tử +Pháp chiếm vùng Vân Nam, Quảng Tây, Quảng Đông +Nga, Nhật chiếm vùng Đơng Bắc Hoạt động 3: Tìm hiểu kháng chiến nhân dân Trung Quốc chống đế quốc phong kiến (từ cuối kỉ XIX đến đầu kỉ XX) HĐ CỦA GV * Bước 1: HĐ CỦA HS *Thảo luận nhóm Phong trào đấu +Nhóm 1: Cuộc khởi nghĩa tranh nhân dân Trung Quốc từ Thái Bình Thiên Quốc kỉ XIX +Nhóm 2: Phong trào Duy đến đầu kỉ XX Tân -Giáo viên chia lớp thành nhóm giao nhiệm vụ cho nhóm hoạt động, tìm hiểu đấu tranh theo nội dung sau: thời gian, địa điểm, người lãnh đạo, kết quả, tính +Nhóm 3: Phong trào Nghĩa Hịa Đồn chất ý nghĩa * Bước 2: GV cho nhóm -HS điền vào bảng chuẩn báo cáo sản phẩm theo nội bị sẵn dung yêu cầu bảng -HS báo cáo kết thảo luận 41 * Bước 3: *Nguyên nhân -GV nhận xét: Cuộc đấu tranh thất bại: nhân dân Trung Quốc - Chưa có tổ chức cuối kỉ XIX đến đầu lãnh đạo kỉ XX diễn sôi - Do bảo thủ, thất bại *HS quan sát tranh hèn nhát chế -GV cho học sinh quan sát trả lời: độ phong kiến tranh biếm họa liên quân - Do đế quốc nước công Bắc Kinh phong kiến cấu kết hỏi: đàn áp +Hãy kể tên nước đế quốc tranh +Các nước đế quốc làm với Trung Quốc? +Hình ảnh “Rồng” Trung Quốc nói lên điều gì? + Vì phong trào Nghĩa Hịa Đồn thất bại? +Sự thất bại Trung Quốc việc chống lại liên quân tám nước để lại hậu nào? Nội dung Phong trào Duy Tân -Ngày 21/9/1898 -Bắc Kinh Phong trào Nghĩa Hịa Đồn -Năm 1989 -Sơn Đông → Trực Lệ → Sơn Tây Hồng Tú Tồn -Khang Hữu Vi -Lương Khải Siêu Nơng dân -Bước đầu giành quyền giải ruộng đất cho -Vấp phải phản đối lực thủ cựu triều đình -Tấn cơng sứ qn nước ngồi Bắc Kinh Thái Bình Thiên Quốc -Ngày 1/1/1851Thời 19/7/1864 gian -Kim Điền (Quảng địa điểm Tây) Lãnh đạo 42 Kết nơng dân -Triều đình Mãn Thanh cấu kết với nước đế quốc đàn áp -Sau 14 năm thất bại Tính chất ý nghĩa -Là khởi nghĩa nông dân vĩ đại chống phong kiến -Làm lung lay triều đình phong kiến Mãn Thanh -sau 100 ngày thực thất bại -Cải cách dân chủ tư sản -Khởi xướng khuynh hướng dân chủ tư sản Trung Quốc -Quân nước đế quốc cấu kết dập tắt phong trào -Triều đình Mãn Thanh kí điều ước Tân Sửu (1901) với nước đế quốc => Trung Quốc thực trở thành nước nửa thuộc địa, nửa phong kiến -Phong trào yêu nước chống đế quốc -Giáng đòn mạnh mẽ vào đế quốc 4.4 Hoạt động 4: Tìm hiểu Cách mạng Tân Hợi (1911) HĐ CỦA GV * Bước 1: -GV trình bày phát triển giai cấp tư sản Trung Quốc nêu câu hỏi: Em trình bày hiểu biết em nhân vật Tôn Trung Sơn? - GV trình bày cương lĩnh đồng minh hội dựa thuyết Tam dân Tôn Trung Sơn: “Dân tộc độc lập, dân quyền tự do, dân sinh hạnh phúc” HĐ CỦA HS * Cả lớp, cá nhân -HS dựa vào SGK việc chuẩn bị bài, trả lời, GV bổ sung: -Hiến pháp lâm thời: công nhận quyền bình đẳng quyền tự công dân, không đề cập đến vấn đề ruộng đất cho nông dân ghi cương lĩnh đồng minh hội -HS suy nghĩ, GV nhấn mạnh: giai cấp tư sản sợ đưa cách mạng xa, ảnh hưởng đến quyền lợi họ NỘI DUNG CÂN ĐẠT Cách mạng Tân Hợi (1911) 3.1 Tôn Trung Sơn Trung Quốc đồng minh hội: - Tông Trung Sơn (1866-1925) đại diện ưu tú phong trào cách mạng tư sản - Tháng 8- 1905, Trung Quốc đồng minh hội, đảng giai cấp tư sản Trung Quốc đời thừa nhận chủ nghĩa Tâm dân Tôn Trung Sơn 43 *Bước2: - GV dùng lược đồ trình bày diễn biến -HS trả lời: * Cách mạng dân chủ tư sản: + Do giai cấp tư sản lãnh đạo + Lật đổ triều đình Mãn Thanh chấm dứt chế độ quân chủ chuyên chế tồn lâu đời Trung Quốc + Mở đường cho chủ nghĩa tư phát triển * Không triệt để: + Không thủ tiêu thực giai cấp phong kiến + Không đụng chạm -GV hỏi tại: Tại đến nước đế quốc người đứng đầu Đồng minh xâm lược hội lại thỏa hiệp với Viên Thế + Không giải vấn Khải đề ruộng đất cho nông -GV nhấn mạnh: + Cách mạng tư sản không triệt dân để + Ảnh hưởng đến Việt Nam: trào lưu dân tộc chủ nghĩa đầu kỉ XX tiêu biểu cụ Phan Bội Châu Phan Châu Trinh -GV hỏi: Vì nói Cách mạng Tân Hợi cách mạng dân chủ tư sản không triệt để? 3.2 Cách mạng Tân Hợi (1911) - Ngày 10/10/1911, Đồng minh hội phát động khởi nghĩa vũ trang Vũ Xương nhanh chóng lan rộng tỉnh miền Nam miền Trung - Ngày 29/12/1911, Quốc dân đại hội tuyên bố thành lập Trung Hoa Dân quốc - Ngày 6/3/1912, Viên Thế Khải nhậm chức Đại Tổng thống Trung Hoa Dân Quốc, đến cách mạng chấm dứt * Tính chất ý nghĩa: - Tính chất: cách mạng dân chủ tư sản không triệt để - Ý nghĩa: Lật đổ phong kiến, mở đường cho chủ nghĩa tư phát triển, ảnh hưởng đến nhiều nước châu Á Hoạt động luyện tập: Yêu cầu HS phải vận dụng kiến thức vừa học để giải nhiệm vụ cụ thể:- Vai trị Tơn Trung Sơn Trung Quốc Đồng Minh Hội? - Hãy cho biết điểm tích cực trong: mục đích, cương lĩnh Đồng Minh Hội? Hoạt động vận dụng, mở rộng: - Liên hệ tình hình thống trị thực dân Pháp nước ta? - Trình bày tính chất CM Tân Hợi 1911? Nhận xét? Học sinh tìm đọc tác phẩm “Thuốc” nhà văn tiếng Lỗ Tấn, để hiểu thêm công GPDT Trung Quốc 44 CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 3.1 Mục đích thực nghiệm Thực nghiệm sư phạm khâu quan trọng nhằm kiểm chứng tính khả thi đề tài khả áp dụng vào thực tế cách có hiệu nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Lịch sử nhà trường phổ thông Đối với đề tài này, trình thực nghiệm tiến hành nhằm kiểm nghiệm tính hiệu việc áp dụng phương pháp khai thác tranh biếm họa môn Lịch Sử Lớp 11 THPT Từ chứng minh tính khả thi giả thiết khoa học đề 3.2 Phương pháp thực nghiệm Khi tiến hành thực nghiệm đề tài phương pháp thực nghiệm phương pháp loại suy: phương pháp tương tự theo mơ hình xã hội Các lớp tiến hành thực nghiệm chia thành hai nhóm: - Nhóm lớp thực nghiệm: Tổ chức hoạt động nhận thức thông qua việc khai thác tranh biếm họa vào dạy học môn Lịch Sử Lớp 11 THPT - Nhóm lớp đối chứng: Tổ chức hoạt động dạy không vận dung phương pháp khai thác tranh biếm họa vào dạy học môn Lịch Sử Lớp 11 THPT 3.3 Nội dung thực nghiệm Nội dung thực nghiệm đánh giá tính khả thi đề tài Từ chứng minh tính khả thi giả thiết khoa học đề 3.4 Tổ chức thực nghiệm 3.4.1 Chuẩn bị thực nghiệm - Chọn thực nghiệm Căn vào mục tiêu nội dung chương trình Lịch sử lớp 11- THPT để đáp ứng hiệu việc sử dụng phương pháp khai thác tranh biếm họa Lịch Sử Lớp 11 THPT nhằm nâng cao hoạt động nhận thức học sinh Vì tơi chọn sau; Bài 3: TRUNG QUỐC - Chọn đối tượng thực nghiệm Để kết thực nghiệm mang tính khách quan khoa học chọn đối tượng thực nghiệm lự chọn ngẫu nhiên, chọn học sinh lớp 11C5 trường THPT Tân Kỳ Chọn lớp thực nghiệm đối chứng 11C2, lớp có đặc điểm chung đáp ứng nguyên tắc thực nghiệm là: + Trình độ tương đương nhau, học sinh có ý thức học tập + Số lượng học sinh tương đương + Không gian điều kiện lớp học tương đương + Cùng giáo viên giảng dạy 45 3.4.2 Tổ chức thực nghiệm Sau lựa chọn thực nghiệm đối tượng thực ngiệm, GV tiến hành giảng dạy theo kế hoạch chuẩn bị trước - Tại lớp đối chứng GV giảng dạy theo phương pháp, hình thức thường hay dùng - Tại lớp thực nghiệm: GV soạn giáo án giảng dạy theo tổ chức hoạt động nhận thức thông qua việc sử dụng phương pháp khai thác tranh biếm họa Lịch Sử Lớp 11 THPT 3.5 Đánh giá kết thực nghiệm 3.5.1 Kết thực nghiệm Sau học tiến hành kiểm tra chất lượng học tập hoc sinh phiếu kiểm tra Nội dung phiếu kiểm tra bao gồm kiểm tra kiến thức kĩ học sinh - Về mặt kiến thức: Bài kiểm tra nhằm mục đích kiểm tra, củng cố kiến thức học, đánh giá hiệu mức độ đạt mục tiêu học đề - Về kĩ năng: Qua kiểm tra đánh giá kĩ học sinh như: kĩ phân tích, tổng hợp, khái quát vấn đề, kĩ đọc, nhận xét biểu đồ, đồ,tranh ảnh 3.5.2 Đánh giá kết thực nghiệm - Xử lí kết thực nghiệm: + Chấm kiểm tra lớp thực nghiệm lớp đối chứng theo thang điểm 10 + Thống kê kết thực nghiệm sau chấm điểm + Tính điểm trung bình lớp đối chứng lớp thực nghiệm + Xử lí thang điểm theo thang bậc từ yếu đến giỏi để so sánh đối chiếu rút kết luận cần thiết - Nhận xét, đánh giá kết qủa thực nghiệm + Nhận xét, đánh giá mặt định lượng + Nhận xét, đánh giá mặt định tính 3.6 Kết thực nghiệm: Bảng 3.1 Kết điểm kiểm tra sau thực nghiệm Lớp Đối tượng Sĩ số 11C5 Thực nghiệm 11C2 Đối chứng Điểm kiểm tra 40 40 10 10 10 TB 7.5 6.6 46 Bảng 3.2 Kết xếp lọai kiểm tra sau thực nghiệm (%) Lớp Đối tượng Sĩ số 11C5 Thực nghiệm 11C2 Đối chứng Xếp loại Yếu TB Khá Giỏi 40 2.5 17.5 60.0 20.0 40 7.5 40.0 45.0 7.5 * Nhận xét : Sau phân tích kết thực nghiệm, tơi đưa số nhận xét sau: - Số điểm trung bình lớp thực nghiệm cao điểm trung bình lớp đối chứng Lớp thực nghiệm đạt điểm trung bình loại khá, cịn lớp đối chứng đạt điểm loại trung bình - Tỉ lệ giỏi lớp thực nghiệm cao nhiều so với lớp đối chứng thực nghiệm tỉ lệ điểm trung bình lớp đố chứng cao Lớp thực nghiệm có tỉ lệ điểm yếu khơng đáng kể - Từ hai số rút kết luận việc vận dụng phương pháp khai thác tranh biếm họa vào dạy học tích cực mang lại hiệu cao Hiệu mang lại mặt kiến thức, kĩ góp phần tích cực vào phát triển phẩm chất lực người học 47 PHẦN 3: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 3.1 Kết luận 3.1.1 Qúa trình nghiên cứu đề tài Với tư cách giáo viên giảng dạy trực tiếp môn Lịch sử ,qua trình thực tiễn nghiên cứu đề tài tơi tìm hiểu lí luận dạy học, phương pháp dạy học ,vận dụng phương pháp hai thác đồ dùng trực quan ,tiến hành khảo sát thực tiễn ,tiến hành sọan TRUNG QUỐC tơi tích lũy số kinh nghiệm vân dụng khai thác tranh biếm họa để giảng dạy ,hướng dẫn học sinh nắm vững qui trình phương pháp nhằm nâng cao hiệu học môn Lịch sử bậc THPT Qua thời gian nghiên cứu áp dụng phương pháp khai thác tranh biếm họa dạy học Lịch sử 11 bậc THPT từ năm học 2019-2020; 2020-2021 trình thực đề tài nhận đồng tình ủng hộ từ Đảng ủy,Ban giám hiệu ,tổ môn, đồng nghiệp giáo viên trường THPT Tân Kỳ trường THPT địa bàn huyện Tân kỳ Qúa trình nghiên cứu đề tài thực cụ thể sau: TT Thời gian Nội dung thực Nghiên cứu lí luận dạy học ,phương pháp Tháng 09/2019 -12/2020 dạy học, tiến hành khảo sát Viết đề cương triển khai sáng kiến giai đoạn thử nghiệm Khảo sát Tháng 01/2020 -07/2020 đánh giá kết đạt sau áp dụng thử nghiệm Rút số học kinh nghiệm Tiếp tục áp dụng sáng kiến sau bổ sung số giải pháp để kiểm định độ 08/2020- 3/2021 tin cậy giải pháp đề ,hoàn thành sáng kiến kinh nghiệm 3.1.2 Ý nghĩa đề tài Qua trình nghiên cứu ứng dụng đề tài giúp tơi có thêm nhiều kinh nghiệm công tác giảng dạy môn Lịch sử , giúp cho đồng nghiệp trường THPT Tân Kỳ trường THPT địa bạn huyện Tân Kỳ nắm vững biện pháp khai thác tranh biếm hoa dạy học lịch sử lớp 11 THPT.Từ rút ý nghĩa sau: - Khai thác tranh biếm họa dạy học Lịch sử có ý nghĩa quan trọng,ngoài ưu loại đồ dùng trực quan mở đầu cho trình nhận thức,khả 48 quan sát ,năng lực tái kiến thức ,khắc sâu kiến thức khả tư ,tranh biếm họa cịn có ưu riêng kích thích hững thú cho người học tảng quan trọng việc tạo động cơ,cũng tích cực hóa động học tập cho học sinh thông qua yếu tố hài hước châm biếm Khai thác tranh biếm họa khơng có nghĩa sử dụng phương pháp học đại, loại bỏ phương pháp dạy học truyền thống quen thuộc mà cần việc cải tiến để nâng cao hiệu hạn chế nhược điểm chúng, phát huy tính tích cực, sáng tạo học sinh Điều địi hỏi người giáo viên phải có lực chun mơn, động, sáng tạo việc vận dụng linh hoạt phương pháp dạy học cách hiệu phù hợp với điều kiện dạy học nhà trường, địa phương Tuy nhiên, cho dù lựa chọn phương pháp dạy học phải tạo điều kiện cho người học khám phá, chủ động, sáng tạo việc tìm kiếm kiến thức, giải vấn đề, gắn kiến thức với thực tiễn…Thay cho học thiên lí thuyết, học sinh trải nghiệm, khám phá kiến thức qua hành động, học qua “làm” , có kiến thức học khắc sâu bền vững - Để đào tạo người động, thích nghi tốt với đời sống xã hội việc kiểm tra, đánh giá dừng lại yêu cầu tái kiến thức, lặp lại kĩ học mà cần khuyến khích phát triển trí thơng minh, óc sáng tạo việc giải tình thực tiễn Thông qua việc đánh giá lực, học sinh không rèn luyện kĩ xem xét, phân tích vấn đề mà sở tự điều chỉnh cách học, điều chỉnh hành vi phù hợp Các điều kiện sở vật chất, thiết bị dạy học có ảnh hưởng lớn đến việc phương pháp dạy học,tự học đổi kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển lực 3.1.3 Phạm vi ứng dụng Đề tài khơng áp dụng có hiệu trường chúng tơi mà cịn phổ biến, triển khai, ứng dụng rộng rãi Trường THPT địa bàn Huyện Tân Kỳ nói riêng, tỉnh Nghệ An nói chung Tùy vào tình hình thực tế trường để ứng dụng cách linh hoạt hiệu 3.2 Kiến nghị Sau hoàn thành q trình nghiên cứu đạt kết tơi thấy cần thiết đưa số kiến nghị: *Đối với giáo viên: - Dạy học theo định hướng phát triển lực học sinh vấn đề khó, đòi hỏi tất giáo viên phải bồi dưỡng để nâng cao lực chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm tăng cường rèn luyện kĩ vận dụng PPDH KTDH tích cực trình dạy học 49 - Khi GV sử dụng KTTBH bước tiến hành dạy học cần phải nắm chất, - Cần sử dụng đủ hiệu thiết bị dạy học môn học tối thiểu qui định Tích cực vận dụng cơng nghệ thơng tin dạy học - Người giáo viên phải tâm huyết với nghề nghiệp, ln có tìm tịi mở rộng kiến thức * Đối với nhà trường: - Tuyên truyền nâng cao nhận thức học sinh, giáo viên, cán quản lí, cha mẹ học sinh cộng đồng thơng qua nhiều hình thức để đối tượng hiểu rõ chủ trương đổi sẵn sàng đổi * Đối với Sở giáo dục Đào tạo - Sở giáo dục đào tạo đạo trường đưa nội dung tập huấn dạy học, kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển lực học sinh vào nội dung sinh hoạt tổ/nhóm chuyên mơn thường xun - Cần động viên, khuyến khích kết hợp kiểm tra đánh giá thực phương pháp đổi dạy học theo định hướng lực học sinh - Nếu đề tài công nhận cấp ngành, đề xuất phổ biến rộng rãi đến trường THPT để làm tài liệu giảng dạy cho GV, tài liệu học tập cho HS Tôi mong muốn ngày có nhiều giáo viên tham gia nghiên cứu,vận dụng hiệu PPDH tích cực để nâng cao chất lượng dạy học Quá trình thực đề tài cố gắng, chắn khơng tránh khỏi sai sót Mong nhận góp ý chân thành từ đồng nghiệp em HS để đề tài hoàn chỉnh Xin chân thành cảm ơn! 50 PHỤ LỤC PHIẾU KHẢO SÁT 1.PHIẾU SỐ Khảo sát ý kiến giáo viên chất tự học học sinh TT Câu hỏi Tự học học sinh trình học sinh tích cực, chủ động, độc lập nhận thức hướng dẫn giáo viên Tự học học sinh trình học sinh tự học tập nhà để bổ sung cho kiến thức lớp Tự học học sinh tự tìm kiến thức mà không cần hỗ trợ, giúp đỡ giáo viên Đồng ý Lưu ý : Đồng ý với ý kiến đánh dấu x vào ô đồng ý (Chỉ chọn ô ) PHIẾU SỐ Khảo sát ý kiến giáo viên cần thiết tự học học sinh TT Câu hỏi Tự học không giúp học sinh mở rộng củng cố mà giúp học sinh khắc sâu kiến thức Tự học giáo dục đạo đức, nhân cách tốt cho học sinh rèn luyện thói quen tốt học tập Tự học góp phần nâng cao chất lượng đào tạo môn trường phổ thông Đồng ý Lưu ý : Đồng ý với ý kiến đánh dấu x vào ô đồng ý (Chỉ chọn ô ) PHIẾU SỐ Khảo sát ý kiến giáo viên thực trạng phương pháp tự học học sinh TT Câu hỏi Phát triển kĩ tư lịch sử cho học sinh Kĩ học sinh tự làm việc với SGK tài liệu tham khảo kĩ phát kiến thức qua đồ dùng trực quan Đồng ý 51 Lưu ý : Đồng ý với ý kiến đánh dấu x vào ô đồng ý (Chỉ chọn ô ) PHIẾU SỐ Khảo sát ý kiến nhận thức học sinh cần thiết tự học TT Câu hỏi Tự học tự tích cực, chủ động chiếm lĩnh kiến thức hướng dẫn giáo viên Tự học tự đọc SGK, tài liệu tham khảo nhà để chuẩn bị Đồng ý Tự học học lên lớp Lưu ý : Đồng ý với ý kiến đánh dấu x vào đồng ý (Chỉ chọn ô ) PHIẾU SỐ Khảo sát ý kiến học sinh hình thức phương pháp tự học TT Câu hỏi Hình thức học Học theo nhóm bạn Học với người thân Đồng ý Lưu ý : Đồng ý với ý kiến đánh dấu x vào ô đồng ý (Chỉ chọn ô ) PHIẾU SỐ Khảo sát ý kiến học sinh kĩ phương pháp tự học TT Câu hỏi Không nắm vững kĩ tự học Còn lúng túng sử dụng kỹ tự học Sử dụng thành thạo Đồng ý Lưu ý : Đồng ý với ý kiến đánh dấu x vào ô đồng ý (Chỉ chọn ô ) PHIẾU SỐ Khảo sát ý kiến giáo viên thời gian tự học học sinh TT Câu hỏi HS tự học ngày từ đến HS tự học ngày Đồng ý 52 Lưu ý : Đồng ý với ý kiến đánh dấu x vào đồng ý (Chỉ chọn ô ) PHIẾU SỐ Khảo sát ý kiến học sinh thời gian tự học TT Câu hỏi HS tự học ngày từ đến HS tự học ngày Đồng ý Lưu ý : Đồng ý với ý kiến đánh dấu x vào ô đồng ý (Chỉ chọn ô ) 53 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1) Các tác gia kinh điển chủ nghĩa Mác – Lenin khoa học lịch sử - Nhà xuất Sự thật, Hà Nội, 1963 2) Luật giáo dục, NXB Chính trị quốc gia 3) Nguyễn Anh Dũng - Trần Vĩnh Tường, Những vấn đề chung môn phương pháp dạy học lịch sử trường cao đẳng sư phạm, NXB sư phạm 4) Trịnh Đình Tùng - Nguyễn Thị Thế Bình- Bùi Đức Dũng, Dạy học theo chuẩn kiến thức, Kĩ môn lịch sử, NXB Đại Học Sư Phạm Hà Nội 5) Nguyễn Thị Thế Bình, Phát triển kĩ tự học lịch sử cho học sinh, NXB Đại Học Sư Phạm Hà Nội 6) PGS.TS Vũ Quang Hiển – Phương pháp dạy học môn Lịch Sử trường THPT, NXB Đại Học Quốc Gia Hà Nội, 2014 54 ... dẫn học sinh khai thác tranh biếm họa vào dạy học mon Lịch sử Để hiểu rõ việc hướng dẫn học sinh khai thác tranh biếm họa vào dạy học mơn Lịch sử n? ?i chung hướng dẫn học sinh khai thác tranh biếm. .. dạy học trường phổ thông quan trọng 2.2 Các biện pháp hưỡng dẫn khai thác tranh biếm họa dạy học Chương I: Các nước Châu ,Châu phi Khu vực Mĩ latinh - Lịch Sử 11 -THPT 2.2.1 Khai thác tranh biếm. .. vào dạy học CHƯƠNG I: CÁC NƯỚC CHÂU Á ,CHÂU PHI VÀ KHU VỰC MĨ LA TINH- LỊCH SỬ 11- TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.2 Hiện trạng khai thác tranh biếm họa vào dạy học môn Lịch Sử trường THPT 1.2.1 Hiện trạng