PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ 1.1 Lí chọn đề tài Trong thời đại 4.0, công nghệ thông tin (CNTT) trở thành phần thiết yếu sống Việc ứng dụng CNTT rộng rãi tất lĩnh vực cho thấy vai trò to lớn tác dụng kỳ diệu lĩnh vực đời sống xã hội, đặc biệt lĩnh vực giáo dục nước có giáo dục phát triển Có thể nói CNTT lĩnh vực đột phá có vai trị lớn việc thúc đẩy phát triển KTXH, thúc đẩy mạnh mẽ q trình cơng nghiệp hoá đại hoá đất nước Đối với lĩnh vực giáo dục đào tạo, CNTT có tác dụng làm thay đổi mạnh mẽ phương pháp, phương thức dạy – học từ giáo dục nước ta bước sang kỉ 21, kỉ CNTT Và có lẽ mà năm gần việc ứng dụng CNTT vào dạy – học trở thành xu phát triển mạnh mẽ trường học, cấp học Nghị Trung ương II khóa VIII, Đảng Cộng sản Việt Nam rõ: “Đổi phương pháp dạy học tất cấp học, bậc học, áp dụng phương pháp giáo dục bồi dưỡng cho học sinh lực tư duy, sáng tạo, lực giải vấn đề” “Đổi phương pháp GD&ĐT khắc phục lối truyền thụ chiều, rèn luyện thành nếp tư sáng tạo người học…” Một biện pháp quan trọng cần phải nhanh chóng ứng dụng thành tựu CNTT để biên soạn giảng điện tử áp dụng dạy học Việt Nam nhằm tích cực hóa q trình học tập HS Việc sử dụng có tính sư phạm thành CNTT vào dạy học tạo nên thay đổi lớn đến hiệu trình dạy học, đến hiệu việc sử dụng phương tiện dạy học Tuy nhiên, việc ứng dụng CNTT vào dạy học nước ta cịn nhiều hạn chế, đặc biệt mơn khoa học xã hội, có mơn địa lí Đề cập đến ứng dụng CNTT vào dạy học nói chung dạy học mơn địa lí nói riêng có số khơng tác giả đề cập đến, song nội dung cịn mức độ khái qt hóa, tính ứng dụng chưa thực cao Là GV địa lí, thân tơi ln trăn trở với suy nghĩ làm để dạy thu hút ý học sinh, làm để tiết học sinh động, hấp dẫn,… Và việc khai thác ứng dụng CNTT vào số dạy giúp tháo gỡ phần băn khoăn Tuy vậy, thực tế, thân tơi nhiều GV nói chung, GV địa lí nói riêng, việc ứng dụng CNTT vào dạy học môn chưa thường xuyên hiệu điều kiện khách quan chủ quan Nhằm để GV HS thấy tầm quan trọng lợi ích rõ rệt từ việc ứng dụng CNTT vào dạy học địa lí, tơi chọn đề tài “ Khai thác ứng dụng công nghệ thông tin thiết kế giảng dạy học địa lí trường trung học phổ thông Con Cuông” làm đề tài sáng kiến kinh nghiệm Hi vọng giúp cho đồng nghiệp có thêm kênh thơng tin để tiếp cận, nghiên cứu ứng dụng vào việc dạy học 1.2 Lịch sử nghiên cứu Việc ứng dụng thành tựu lĩnh vực CNTT dạy học khơng cịn vấn đề mẻ giới Vai trị, vị trí quan trọng CNTT khẳng định qua thực tiễn Trên giới nước có CNTT phát triển, người ta thực thành công hàng loạt dự án, chương trình để đưa ứng dụng CNTT vào dạy học.Vì vậy, việc ứng dụng CNTT vào dạy học (nói chung) TKBG (nói riêng) nghiên cứu ứng dụng rộng rãi giới khu vực quốc gia có kinh tế phát triển như: Bắc Mỹ, Tây Âu, Nhật Bản, NICs Ở Việt Nam nhận rõ vai trò CNTT đời sống xã hội, Đảng - Nhà nước có sách phát triển CNTT từ năm 1993 phát triển công nghệ phần mềm từ năm 2000 Do đó, CNTT áp dụng có hiệu vào nhiều lĩnh vực sản xuất, dịch vụ đời sống xã hội Tuy nhiên giáo dục gần ý nhiều hạn chế Để đáp ứng yêu cầu đặt phát triển đất nước, góp phần đổi mới, nâng cao chất lượng hiệu Giáo dục, thời gian gần có nhiều nhà khoa học giáo dục tiến hành nghiên cứu vấn đề Các cơng trình nghiên cứu nhà khoa học liên quan tới việc ứng dụng CNTT phần mềm tin học TKBG kể đến: - “Phần mềm PC- Fact với giảng dạy địa lí” PGS Nguyễn Dược biên soạn Nxb Giáo Dục, 1998 - “Ứng dụng công nghệ thông tin giảng dạy”- Kỷ yếu Hội thảo Khoa học công nghệ Bộ GD - ĐT, 2001 - “Khai thác phần mềm PC – Fact dạy học Địa lí” Hội thảo Khoa học ứng dụng công nghệ thông tin truyền thông Giáo dục phổ thông Bộ GD ĐT, 2001 - “Khai thác chương trình PC – Fact, Encarta World 2000 Power Point để thiết kế xây dựng giảng địa lí ”, PGS TS Nguyễn Trọng Phúc Hội thảo khoa học “ Sử dụng công nghệ thông tin đổi phương pháp dạy học” ĐHSP Hà Nội, 2002 - “Thiết kế giảng địa lí trường phổ thông”, PGS.TS Nguyễn Trọng Phúc, Nxb ĐHSP Hà Nội, 2004 - “Thiết kế, xây dựng hệ thống giảng điện tử Địa lí kinh tế - xã hội giới Việt Nam”, PGS.TS Nguyễn Trọng Phúc, hội thảo Khoa học “Nâng cao chất lượng dạy học chương trình phổ thơng nhờ hỗ trợ thiết bị phần mềm dạy học” ĐHSP Thành phố Hồ Chí Minh, 2005 Ngồi ra, cịn nhiều đề tài nghiên cứu tác giả khác Qua đề tài nghiên cứu nhà khoa học giáo dục, thấy việc ứng dụng CNTT vào dạy học đem lại kết khả quan, phát huy vai trò chủ động HS học tập, HS say mê hứng thú với việc học tập mơn Địa lí Các cơng trình nghiên cứu giúp cho sở lý luận, định hướng, gợi ý để xây dựng thực đề tài sở kế thừa phát triển ngày tốt Kết nghiên cứu tác giả to lớn Song vấn đề đề cập phạm vi rộng lớn mang tính bao quát Vì vấn đề ứng dụng CNTT vào TKBG dạy học địa lí nói chung trường THPT nói riêng chưa cụ thể hóa Kế thừa thành tựu nghiên cứu nhà khoa học, để giúp giáo viên địa lí có thêm nguồn tài liệu đúc rút kinh nghiệm kĩ giảng dạy, để tích cực hóa hoạt động nhận thức cho HS, giúp HS phát triển lực tồn diện, tơi chọn đề tài “ Khai thác ứng dụng công nghệ thông tin thiết kế giảng dạy học địa lí trường trung học phổ thơng Con Cng” 1.3 Mục đích nhiệm vụ nghiên cứu 1.3.1 Mục đích nghiên cứu - Nghiên cứu sử dụng hiệu phần mềm, từ tìm đường đơn giản hiệu mà GV có kiến thức phương tiện ứng dụng CNTT vào TKBG giảng dạy môn địa lí - Xây dựng số giảng có ứng dụng CNTT dạy học địa lí trường THPT - Nhằm cao khả sử dụng thiết bị dạy học phục vụ cho tiết học có hiệu GV địa lí - Giúp HS có khả tiếp nhận kiến thức tự hoàn thiện kiến thức sở tri thức giáo viên nghiên cứu, truyền tải thông qua thiết bị dạy học tiết học 1.3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực mục tiêu trên, đề tài cần giải vấn đề sau: - Nghiên cứu sở lý luận thực tiễn việc ứng dụng CNTT dạy học địa lí trường THPT - Nghiên cứu kỹ thuật cần thiết CNTT để thiết kế số dạng giảng chương trình địa lí THPT - Đưa quy trình TKBG địa lí có ứng dụng CNTT - Thực nghiệm sư phạm để đánh giá tính khả thi vấn đề nghiên cứu - Đánh giá thuận lợi, khó khăn đưa giải pháp cụ thể để việc ứng dụng CNTT vào dạy học địa lí trường THPT đạt hiệu 1.4 Đối tượng phạm vi nghiên cứu 1.4.1 Phạm vi nghiên cứu Trong khuôn khổ SKKN này, tác giả bước đầu nghiên cứu việc ứng dụng CNTT dạy học địa lí trường THPT Con Cng 1.4.2 Đối tượng nghiên cứu - Đối tượng mà đề tài hướng tới nghiên cứu áp dụng thực nghiệm HS trường THPT Con Cuông 1.4.3 Giá trị sử dụng đề tài - Đề tài sử dụng làm tài liệu tham khảo cho giáo viên dạy địa lí THPT - Dùng cho học sinh tự nghiên cứu, học tập mơn địa lí THPT có hiệu 1.5 Phương pháp nghiên cứu 1.5.1 Phương pháp thu thập tài liệu Căn vào mục đích nhiệm vụ đề tài, tơi tiến hành thu thập, phân tích tài liệu từ nguồn khác nhau: Sách báo, tạp chí chuyên ngành, luận văn, cơng trình, đề tài nghiên cứu khoa học, phần mềm nghiên cứu ứng dụng vào học tập có nội dung liên quan Để TKBG đảm bảo tính khoa học tính giáo dục, tơi cịn ý nghiên cứu SGK hành làm tài lệu chuẩn cho nội dung thiết kế học Ngoài tơi cịn tiến hành nghiên cứu thêm tài liệu tham khảo khác chương trình phân ban giáo trình đại học Đồng thời cịn trọng thu thập tài liệu có liên quan đến PPDH, tài liệu “Lý luận dạy học đại cương”, “Lý luận dạy học địa lí”, “Tâm lí học sư phạm”, “Tâm lí học lứa tuổi”,… để việc TKBG đạt hiệu cao 1.5.2 Phương pháp điều tra, quan sát, tổng kết kinh nghiệm - Tìm hiểu thực tế việc dạy học địa lí nói TKBG địa lí THPT, đặc biệt chương trình có sử dụng CNTT dạy học - Dự số tiết dạy có sử dụng CNTT, từ rút kinh nghiệm bổ sung vấn đề có liên quan vào đề tài nghiên cứu Việc áp dụng phương pháp, phương tiện dạy học cho phù hợp với khả học sinh q trình thử nghiệm lâu dài, địi hỏi nhiều kinh nghiệm GV Để việc ứng dụng CNTT giảng dạy địa lí trường phổ thơng đạt hiệu tốt cần hiểu kĩ thái độ GV HS, tình hình thực tế trường mà học hỏi kinh nghiệm người trước lĩnh vực để rút học kinh nghiệm 1.5.3 Phương pháp thực nghiệm sư phạm Tiến hành ứng dụng CNTT để TKBG thực dạy trường THPT Con Cng Sử dụng phiếu thăm dị để kiểm tra kết từ phía HS lấy ý kiến GV nhằm đánh giá mức độ khả thi đề tài Kiểm tra tính thực tiễn việc ứng dụng CNTT vào TKBG sử dụng thường xuyên hay khơng, đồng thời thấy thiếu sót chưa hợp lí để từ có phương hướng điều chỉnh cho hợp lí làm tăng tính khả thi đề tài 1.5.4 Phương pháp toán thống kê Được dùng việc xử lý kết số liệu thống kê sau tiến hành điều tra, thực nghiệm sư phạm 1.6 Đóng góp đề tài - Đề tài nghiên cứu, tổng hợp, hệ thống hoá làm sáng tỏ tiếp thu sở lý luận, sở thực tiễn việc TKBG giảng dạy địa lí trường THPT - Qua nghiên cứu, điều tra thực tế bước đầu đánh giá thực trạng việc ứng dụng CNTT TKBG địa lí số trường THPT nói chung trường THPT Con Cng nói riêng - Đưa ngun tắc, quy trình cụ thể ứng dụng CNTT TKBG địa lí trường THPT - Ứng dụng CNTT TKBG địa lí THPT nhằm góp phần đổi PPDH nâng cao hiệu dạy học địa lí trường THPT PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 2.1 Cơ sở khoa học 2.1.1 Cơ sở lí luận 2.1.1.1 Lí luận chung cơng nghệ thơng tin Cơng nghệ Thông tin (Information Technology IT) nhánh ngành kỹ thuật sử dụng máy tính phần mềm máy tính để chuyển đổi, lưu trữ, bảo vệ, xử lý, truyền tải thu thập thông tin Ở Việt Nam, khái niệm CNTT hiểu định nghĩa nghị Chính phủ 49/CP kí ngày 04/08/1993: "Cơng nghệ thông tin tập hợp phương pháp khoa học, phương tiện công cụ kĩ thuật đại - chủ yếu kĩ thuật máy tính viễn thông - nhằm tổ chức khai thác sử dụng có hiệu nguồn tài ngun thơng tin phong phú tiềm lĩnh vực hoạt động người xã hội" Các lĩnh vực CNTT bao gồm q trình tiếp thu, xử lý, lưu trữ phổ biến hóa âm thanh,phim ảnh, văn thông tin số vi điện tử dựa kết hợp máy tính truyền thơng 2.1.1.2 Lí luận ứng dụng cơng nghệ thông tin vào dạy học a Thế ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học? Ứng dụng CNTT dạy học có nghĩa sử dụng lĩnh vực CNTT phục vụ cho trình dạy học b Ứng dụng CNTT vào dạy học nào? Sử dụng máy tính, phần mềm chun dụng cơng cụ tìm kiếm để tìm kiếm thông tin, tranh ảnh, đồ, biểu đồ, liệu cần thiết, phục vụ cho việc dạy học, thiết kế dạy tổ chức tiết dạy lớp phần mềm chuyên biệt phương tiện kĩ thuật đại ( Máy tính, máy chiếu, bảng thơng minh ) Ngồi ra, cịn có chương trình dạy học trực tuyến Internet c Sự cần thiết phải ứng dụng CNTT vào dạy học địa lí trường THPT CNTT đánh giá khơng động lực cho phát triển quốc gia mà yếu tố quan trọng việc phát triển Giáo dục kỉ XXI Ứng dụng CNTT trình khai thác phương tiện thông tin truyền thông phục vụ giáo dục Việc ứng dụng tiến hành nhiều quốc gia giới Sự phát triển mạnh mẽ CNTT có ảnh hưởng tới chất lượng lực lượng lao động tương lai Người lao động tương lai cần phải có kĩ kĩ công nghệ nhằm đáp ứng với thay đổi đa dạng để hồn thành tốt cơng việc kĩ cụ thể cơng việc định Như vậy, q trình dạy học phải đổi để đáp ứng yêu cầu thay đổi không ngừng xã hội Trong giáo dục, từ ngày máy tính bắt đầu sử dụng hoạt động dạy học, hứa hẹn thành công việc giúp đỡ GV truyền tải kiến thức phát triển kĩ cho người học “Môi trường giàu công nghệ” khoa học công nghệ làm thay đổi cách dạy học đặt vấn đề liên quan tới khả phân tích sử dụng thơng tin GV môi trường tràn ngập nguồn thông tin Internet Bên cạnh lợi ích cho người dạy, CNTT đem lại nhiều lợi ích cho người học vận dụng hiệu vào trình dạy học - CNTT giúp tăng cường hứng thú học tập người học - CNTT giúp người học đáp ứng nhu cầu cá nhân - CNTT giúp người học phát triển đa trí tuệ - CNTT giúp khuyến khích học tập kiến tạo - CNTT công cụ dạy học Cùng với thuận lợi cho người học, CNTT coi công cụ dạy học cho GV nhà giáo dục CNTT phát triển cung cấp nhiều phương tiện cho hoạt động giảng dạy Việc sử dụng CNTT dạy học thấy qua hình ảnh việc sử dụng máy tính cá nhân công cụ trợ giảng, người dạy sử dụng máy tính để hỏi HS yêu cầu em gửi lại phản hồi Hình thức sau phát triển thành công cụ dạy học gọi Web CT Web CT cung cấp phương tiện, môi trường giao tiếp trực tuyến cho người dạy người học Ngồi cịn sử dụng phần mềm giáo dục có tính tương tác cung cấp mơi trường có tính khám phá cho người học Người dạy sử dụng World Wide Web nguồn tài liệu trực tuyến phong phú để người học tự họ thực cơng việc nghiên cứu, tìm kiếm Bên cạnh có khơng thách thức việc sử dụng CNTT lớp học: - Giáo viên dạy môn khoa học nói chung, khoa học địa lí nói riêng sử dụng CNTT giảng dạy thường thiếu thời gian tìm hiểu TKBG có hỗ trợ máy tính thiếu tài để mua phần mềm giáo dục cần thiết Bên cạnh đó, phân cơng chưa hợp lí thời gian trang thiết bị khó khăn chung trình ứng dụng CNTT dạy học - Kĩ người GV viên chưa phải điều kiện để giải tất khó khăn mà trình ứng dụng CNTT dạy học gặp phải Thành công việc ứng dụng CNTT lớp học phụ thuộc nhiều vào thái độ giáo viên việc sử dụng PPDH Hiệu việc ứng dụng CNTT giảng dạy không phụ thuộc vào điều kiện sở vật chất mà dựa kĩ cần thiết người GV Quá trình phụ thuộc nhiều vào niềm tin người GV khả mức độ CNTT sử dụng lớp học Vì vậy, Việt Nam năm gần đây, kế hoạch thơng qua nhằm mục đích ứng dụng CNTT giáo dục chương trình quốc gia Bộ GD - ĐT CNTT: - Xây dựng sở vật chất trang thiết bị phục vụ GD-ĐT - Phát triển nguồn lực có kĩ sử dụng CNTT - Sử dụng CNTT để nâng cao chất lượng dạy học - Sử dụng CNTT để cải cách quản lí giáo dục Q trình ứng dụng CNTT vào dạy học có hiệu khi: Hỗ trợ, động viên kịp thời để GV có hứng thú kĩ cần thiết cho việc đưa PPDH vào thực tế nhiên người GV cần phải thông hiểu tiếng Anh để khai thác phần mềm dạy học thuận lợi Hiện nay, có khó khăn ứng dụng CNTT vào giảng dạy: - Thiếu phần mềm dạy học tiếng Việt - Tình trạng sử dụng chưa hiệu thiết bị CNTT trường - Đội ngũ GV sử dụng CNTT cách hiệu cịn - Thiếu thốn trang thiết bị phần mềm dạy học Chương trình địa lí THPT bao gồm kiến thức tự nhiên, dân cư, KTXH đại cương, khu vực, nước giới Việt Nam Riêng sở liệu kiến thức địa lí KTXH ln ln có thay đổi hàng ngày, hàng giờ, khơng bắt kịp biến đổi kiến thức trở thành cũ, lạc hậu đơi khơng cịn đúng, khơng phù hợp với thực tiễn Vì địi hỏi người học người dạy cần cập nhật thông tin thường thường xuyên, nắm bắt thay đổi biết đánh giá vấn đề cách đắn Cơng nghệ thơng tin đáp ứng điều Với nguyên nhân khách quan chủ quan nên khả việc ứng dụng CNTT dạy học nói chung dạy học địa lí nói riêng cịn nhiều hạn chế 2.1.2 Cơ sở thực tiễn 2.1.2.1 Đặc điểm học sinh THPT Lứa tuổi HS THPT giai đoạn quan trọng việc phát triển trí tuệ Do thể em hoàn thiện, đặc biệt hệ thần kinh phát triển mạnh tạo điều kiện cho phát triển lực trí tuệ Cảm giác tri giác em đạt tới mức độ người lớn Quá trình quan sát gắn liền với tư ngôn ngữ Khả quan sát phẩm chất cá nhân bắt đầu phát triển em Tuy nhiên, quan sát em thường phân tán, chưa tập trung cao vào nhiệm vụ định, quan sát đối tượng cịn mang tính đại khái, phiến diện đưa kết luận vội vàng khơng có sở thực tế Hoạt động tư HS THPT phát triển mạnh Các em có khả tư lý luận, tư trừu tượng cách độc lập sáng tạo Năng lực phân tích, tổng hợ, so sánh, trừu tượng hóa phát triển cao giúp cho em lĩnh hội khái niệm phức tạp trừu tượng Nhìn chung tư HS THPT phát triển mạnh, hoạt động trí tuệ linh hoạt nhạy bén Các em có khả phán đoán giải vấn đề cách nhanh Tuy nhiên, số HS nhược điểm chưa phát huy hết lực độc lập suy nghĩ thân, kết luận vội vàng theo cảm tính Vì GV cần hướng dẫn, giúp đỡ em tư cách tích cực độc lập để phân tích đánh giá việc tự rút kết luận cuối Việc phát triển khả nhận thức HS dạy học nhiệm vụ quan trọng người giáo viên Qua kết nghiên cứu tâm - sinh lí HS năm gần cho ta thấy, thiếu niên (đặc biệt HS bậc THTP) có thay đổi phát triển tâm - sinh lí, thay đổi có gia tốc Trong điều kiện phát triển phương tiện truyền thông, bối cảnh hội nhập, mở rộng giao lưu, HS tiếp nhận nhiều nguồn thông tin đa dạng, phong phú từ nhiều mặt sống, hiểu biết nhiều hơn, linh hoạt thực tế so với hệ lứa tuổi trước chục năm khả phân tích, tổng hợp, so sánh, trừu tượng hố, khái qt hố ngày phát triển, HS khơng thích chấp nhận cách đơn giản áp đặt GV Các em thích tranh luận, bày tỏ ý kiến riêng biệt cá nhân vấn đề lí thuyết thực tiễn Đây thuận lợi việc thực đổi PPDH địa lí nói chung TKBG địa lí nói riêng Theo PPDH truyền thống thường coi trình dạy học q trình truyền thụ tri thức thơng qua người thầy nên người thầy giữ vai trò chủ động, HS bị động tiếp thu kiến thức theo kiểu đọc - chép (ghi nhớ - tái hiện) Hiện việc lĩnh hội tri thức HS hiệu GV biết tổ chức q trình dạy học tích cực với HS có vai trị trung tâm, GV người điều khiển, hướng dẫn HS lĩnh hội tri thức HS phải tích cực hoạt động tư cách độc lập, có sáng tạo Ứng dụng CNTT dạy học địa lí làm cho HS đón nhận cách thích thú chấp nhận mẻ 2.1.2.2 Thực tiễn ứng dụng CNTT vào dạy học nước ta a Căn vào tình hình thực tế vấn đề ứng dụng CNTT dạy học Trên giới, việc ứng dụng CNTT vào dạy học thực từ sớm nhằm tối ưu hóa phương pháp dạy học tích cực, phát huy vai trò chủ thể người học Các hệ thống thông tin, tranh ảnh, đồ, biểu đồ, đồ họa, thiết bị đa phương tiện truyền tải đến người học, tạo nên tính trực quan sinh động tạo hứng thú cho người học Ở Việt Nam, việc ứng dụng CNTT vào dạy học quan tâm năm gần GV HS hưởng ứng nhiệt tình, đội ngũ GV trẻ, góp phần quan trọng vào trình đổi phương pháp dạy học theo hướng tích cực, nâng cao chất lượng dạy học Công nghệ thông tin ứng dụng tất môn học từ tự nhiên đến xã hội b Căn vào văn đạo - Chỉ thị 58-CT/UW Bộ Chính Trị ngày 07 tháng 10 năm 2000 việc đẩy mạnh ứng dụng CNTT phục vụ nghiệp Cơng nghiệp hóa Hiện đại hóa Ở nước ta, vấn đề ứng dụng CNTT giáo dục, đào tạo Đảng Nhà nước coi trọng, coi yêu cầu đổi PPDH có hỗ trợ phương tiện kỹ thuật đại điều cần thiết Các Văn kiện, Nghị quyết, Chỉ thị Đảng, Chính phủ, Bộ Giáo dục – Đào tạo thể rõ điều này, như: Nghị CP Chính phủ chương trình quốc gia đưa cơng nghệ thông tin (CNTT) vào giáo dục đào tạo (1993), Nghị Trung ương khóa VIII, Luật giáo dục (1998) Luật giáo dục sửa đổi (2005), Nghị 81 Thủ tướng Chính phủ, Chỉ thị 29 Bộ Giáo dục – Đào tạo, Chiến lược phát triển giáo dục 2001 – 2010,… - Trong “Chiến lược phát triển giáo dục – đào tạo đến năm 2010” Bộ GD&ĐT yêu cầu ngành giáo dục phải bước phát triển giáo dục dựa CNTT, “CNTT đa phương tiện tạo thay đổi lớn quản lý hệ thống giáo dục, chuyển tải nội dung chương trình đến người học, thúc đẩy cách mạng phương pháp dạy học” - Thông tư số 08/2010/TT-BGDĐT ngày 01/03/2010 Bộ trưởng Bộ Giáo dục Đào tạo quy định sử dụng phần mềm tự mã nguồn mở sở giáo dục Nhận thức rõ vai trò CNTT phát triển Giáo dục đất nước thời kì CNH-HĐH Nghị TW 4, ban chấp hành TW Đảng khoá VII nhấn mạnh: Phải coi đầu tư cho giáo dục chương trình đầu tư phát triển, tạo điều kiện cho Giáo dục trước phục vụ đắc lực cho nghiệp phát triển KT-XH Nhìn lại năm vừa qua, thấy nội dung giáo dục gắn với nhu cầu sống hàng ngày lại giảng dạy phương pháp lạc hậu: Thầy đọc - trị ghi Do đó, sản phẩm giáo dục người thường thiếu 10 BÀI 5: VŨ TRỤ, HỆ MẶT TRỜI VÀ TRÁI ĐẤT HỆ QUẢ CHUYỂN ĐỘNG TỰ QUAY QUANH TRỤC CỦA TRÁI ĐẤT Bước 1: Tìm hiểu nội dung dạy * Tên bài: Bài – Vũ trụ, Hệ mặt trời Trái đất Hệ chuyển động tự quay quanh trục trái đất * Thời lượng: tiết (45 phút) * Kiến thức bản: - Trình bày khái quát Vũ trụ, Hệ Mặt Trời, Trái Đất Hệ Mặt trời - Trình bày giải thích hệ tự quay quanh trục Trái Đất: tượng luân phiên ngày đêm, Trái Đất, lệch hướng vật thể chuyển động * Kĩ - Phân tích tranh ảnh, hình vẽ, mơ hình để xác định hướng chuyển động hành tinh Hệ Mặt Trời, vị trí Trái Đất Hệ Mặt Trời - Xác định múi lệch hướng vật thể chuyển động mặt đất * Thái độ - Nhận thức tồn khách quan tượng tự nhiên - Tơn trọng sống có Trái Đất; có ý thức bảo vệ sống loài sinh vật * Năng lực hình thành - Năng lực chung: lực giải vấn đề, lực tự học, lực hợp tác, lực giao tiếp, lực sử dụng ngôn ngữ - Năng lực chuyên biệt: + Năng lực sử dụng đồ + Năng lực tính tốn + Năng lực sử dụng tranh ảnh địa lý, video clip Bước 2: Thu thập nguồn tài liệu, bổ sung, mở rộng kiến thức Ngoài kiến thức sách giáo khoa, để làm phong phú cập nhật cho nội dung học tơi có tham khảo thêm hình ảnh, video Internet Bước 3: Xây dựng kịch cho việc thiết kế giảng máy tính * Ý tưởng thiết kế: 38 Sau thu thập đầy đủ tài liệu nắm nội dung kiến thức cần truyền đạt kiến thức minh hoạ cần thiết cho giảng, bắt đầu xây dựng kịch Bài giảng thiết kế phải kết hợp cách tốt PPDH tích cực nhằm phát huy tính chủ động HS Trong q trình thiết kế giảng này, tăng cường sử dụng hình ảnh, video tăng tính trực quan để học sinh hiểu rõ Vũ trụ, Hệ mặt trời Trái đất hệ chuyển động tự quay quanh trục Trái đất Ví dụ: Trong hoạt động tìm hiểu Vũ trụ, Hệ mặt trời Trái đất Hệ mặt trời, tăng cường sử dụng hình ảnh, video minh họa để HS có nhìn trực quan hơn, từ dễ dàng hình thành kiến thức SLIDE 14 Trong hoạt động tìm hiểu hệ chuyển động tự quay quanh trục Trái đất, tập trung sử dụng video minh họa, giúp HS dễ dàng hiểu bài, từ hình thành kiến thức Bước 4: Thiết kế giảng địa lí sử dụng vào dạy học BÀI 5: VŨ TRỤ, HỆ MẶT TRỜI VÀ TRÁI ĐẤT HỆ QUẢ CHUYỂN ĐỘNG TỰ QUAY QUANH TRỤC CỦA TRÁI ĐẤT A KHỞI ĐỘNG - Bước 1: GV nhóm phổ biến luật chơi + GV chia lớp thành nhóm (tùy số lượng HS) + Hình thức trị chơi: trị chơi chữ + GV phổ biến luật chơi 39 ● Có chữ ● Giơ đáp án hết thời gian ● Mỗi đáp án 10 điểm + GV nhờ HS đứng bảng ghi điểm cho nhóm - Bước 2: Tiến hành chơi SLIDE + Ô chữ số 1: Trái Đất có hình dạng gì? Đáp án: Hình cầu + Ơ chữ số 2: Trong Hệ Mặt Trời, Trái Đất hành tinh khác đứng yên hay chuyển động? Đáp án: Chuyển động + Ô chữ số 3: Các đường nối hai cực Bắc Nam gọi gì? Đáp án: Đường kinh tuyến + Ô chữ số 4: Trái Đất tự quay vòng quanh trục hết thời gian? Đáp án: 24 - Bước 3: Thư kí tổng kết điểm nhóm, thơng báo nhóm - Bước 4: GV nhận xét tinh thần tham gia trị chơi nhóm, tun dương nhóm có số điểm cao - Bước 5: Khi HS trả lời xong chữ, hình xuất hình ảnh Hệ Mặt Trời, GV dùng hình ảnh dẫn dắt HS vào mới: Trái đất có dạng hình cầu, hành tinh Hệ Mặt Trời có sống Cũng giống hành tinh khác, Trái Đất vừa chuyển động tự quay quanh trục vừa chuyển động tịnh tiến xung quanh mặt Trời Các chuyển động tạo nên nhiều hệ địa lí quan trọng Trái Đất, tác động trực tiếp gián tiếp đến sinh hoạt sản xuất 40 người Trong học hôm nay, cô trị tìm hiểu vũ trụ, hệ mặt trời trái đất, hệ chuyển động tự quay quanh trục Trái Đất SLIDE 11 B HÌNH THÀNH KIẾN THỨC MỚI HOẠT ĐỘNG 1: Tìm hiểu Vũ Trụ, Hệ Mặt Trời, Trái Đất hệ Mặt Trời Mục tiêu - Trình bày khái quát Vũ trụ, Hệ Mặt Trời, Trái Đất Hệ Mặt Trời - Sử dụng tranh ảnh, hình vẽ, mơ hình để xác định hướng chuyển động hành tinh Hệ Mặt Trời, vị trí Trái Đất Hệ Mặt Trời Phương pháp/kĩ thuật dạy học - Động não, đàm thoại gợi mở - Hình thức: Cá nhân Phương tiện - Hình 5.1, 5.2 sgk, video chuyển động hành tinh quanh Hệ Mặt Trời, phiếu học tập SLIDE 15 (Xem thêm video chuyển động hành tinh Hệ mặt trời Slide 15 giảng đĩa CD) 41 Tiến trình hoạt động - Bước 1: + GV yêu cầu HS đọc SGK, kết hợp xem video, Hình 5.1, 5.2 vốn hiểu biết hoàn thành phiếu học tập sau – thời gian phút SLIDE 16 SLIDE 17 (Xem thêm video Slide 17 giảng đĩa CD chuyển động Trái đất Hệ mặt trời) - Bước 2: HS nghiên cứu cá nhân để hoàn thành phiếu học tập GV quan sát hỗ trợ HS kịp thời - Bước 3: Sau HS hoàn thành phiếu học tập, HS có kết nhanh xác cộng điểm điểm tốt (tùy quy định GV) 42 - Bước 4: + GV đặt thêm số câu hỏi: ● Quỹ đạo chuyển động hành tinh có ảnh hưởng đến tốc độ quay nó? ● “Tại Trái đất hành tinh hệ MT có sống?” + HS trả lời GV hướng dẫn HS khái quát nhanh kiến thức NỘI DUNG HOẠT ĐỘNG I Khái quát Vũ Trụ, hệ Mặt Trời, Trái Đất hệ Mặt Trời Vũ trụ - Vũ Trụ khoảng không gian bao la vô tận chứa Thiên Hà - Thiên Hà tập hợp nhiều thiên thể với khí, bụi xạ điện từ - Thiên Hà chứa Hệ Mặt Trời hành tinh gọi Hệ Ngân Hà Hệ Mặt Trời - Hệ Mặt Trời gồm có MT trung tâm thiên thể khí chuyển động xung quanh đám mây bụi khí - Có hành tinh Hệ Mặt Trời: Thủy Tinh, Kim Tinh, Trái Đất, Hỏa Tinh, Mộc Tinh, Thổ Tinh, Thiên Vương Tinh, Hải Vương Tinh Trái Đất hệ Mặt Trời - Trái Đất hành tinh vị trí thứ (theo thứ tự xa dần Mặt Trời) Hệ Mặt Trời - Các chuyển động Trái Đất: Chuyển động tự quay quanh trục chuyển động tịnh tiến xung quanh MT HOẠT ĐỘNG 2: Tìm hiểu hệ chuyển động tự quay quanh trục Trái Đất Mục tiêu - Trình bày giải thích hệ tự quay quanh trục Trái Đất: tượng luân phiên ngày đêm, Trái Đất, lệch hướng vật thể chuyển động - Xác định múi lệch hướng vật thể chuyển động mặt đất 43 Phương pháp/kĩ thuật dạy học - Hoạt động nhóm - Kĩ thuật động não, phát vấn, đàm thoại Phương tiện - Hệ thống câu hỏi thảo luận (để chuyển cho HS) - Quả địa cầu, đèn pin, video Tiến trình hoạt động - Bước 1: GV chiếu Slide cấu trúc nội dung hoạt động, giao nhiệm vụ cho HS theo hệ thống câu hỏi chuẩn bị trước SLIDE 18 + GV yêu cầu HS dựa vào SGK, quan sát địa cầu chiếu sáng, video cung cấp hình (Xem thêm Slide kiến thức học, trả lời câu hỏi sau (câu hỏi GV in sẵn chuyển giao cho HS): + Thời gian: phút: ● Tại có tượng ngày đêm luân phiên khắp nơi Trái Đất? ● Giờ Trái Đất phân chia nào? ● Đường chuyển ngày quốc tế kinh tuyến nào? Nguyên tắc chuyển ngày quy định nào? ● Lực làm lệch hướng chuyển động vật thể Trái Đất? Sự lệch hướng bán cầu Bắc Nam khác nào? - Bước 2: HS nghiên cứu, thảo luận thống ý kiến hoàn thành yêu cầu GV - Bước 3: GV HS giải câu hỏi 44 SLIDE 19 (Xem thêm video Slide 19 giảng đĩa CD luân phiên ngày đêm Trái đất) SLIDE 20 (Xem thêm video Slide 20 giảng đĩa CD Trái đất đường chuyển ngày quốc tế) SLIDE 21 (Xem thêm video Slide 21 giảng đĩa CD múi) 45 - Bước 4: GV giảng thêm cho HS: ● Vì phải chia Trái Đất thành 24 múi giờ? ● Hướng dẫn HS sử dụng đường chuyển ngày quốc tế ● Hướng dẫn HS xác định lệch hướng chuyển động vật thể bán cầu Bắc Nam NỘI DUNG HOẠT ĐỘNG II Hệ chuyển động tự quay quanh trục Trái Đất Sự luân phiên ngày, đêm: https://www.youtube.com/watch?v=li2WCdz0lO8 - Do Trái Đất hình cầu nên sinh ngày, đêm -Trái Đất tự quay quanh trục nên bề mặt Trái Đất có tượng luân phiên ngày đêm Giờ Trái Đất đường chuyển ngày quốc tế https://www.youtube.com/watch?v=vOzbuf7b2KU a Giờ Trái Đất: https://www.youtube.com/watch?v=Rdto820SOBo * Giờ địa phương Do Trái Đất hình cầu tự quay nên thời điểm kinh tuyến khác nhìn thấy MT độ cao khác Trên kinh tuyến có riêng gọi địa phương * Giờ múi: Là thống múi lấy theo kinh tuyến múi * Giờ quốc tế (GMT): Là múi số (lấy theo kinh tuyến gốc qua múi đó) b Đường chuyển ngày quốc tế https://www.youtube.com/watch?v=oLbmopNVOug - Là kinh tuyến 1800 - Từ Tây sang Đông lùi lại ngày lịch, từ Đông sang Tây cộng thêm ngày lịch Sự lệch hướng chuyển động vật thể https://www.youtube.com/watch?v=qj-w3G9JdY8 - Do ảnh hưởng lực Coriolis - BCB lệch bên phải, BCN lệch bên trái - Lực Coriolis tác động đến chuyển động khối khí, dịng biển, đường sông, đường bay… 46 C Hoạt động luyện tập Mục tiêu Giúp HS củng cố kiến thức toàn Phương pháp/kĩ thuật dạy học - Sơ đồ tư - Hình thức: Nhóm (GV chia lớp thành nhóm) Tiến trình hoạt động - Bước 1: GV giao nhiệm vụ cho HS ● Mỗi nhóm vịng phút hoàn thành sơ đồ tư thể nội dung tổng hợp ● Nhóm hồn thành xuất sắc 60 điểm, nhóm 40 20 - Bước 2: Giáo viên nhận xét, đánh giá sơ đồ nhóm - Bước 3: Giáo viên tổng kết điểm, trao thưởng cho nhóm D Hoạt động nối tiếp - hướng dẫn HS tự học Giáo viên khuyến khích HS thực nhiệm vụ sau: ● Nhiệm vụ 1: Giải thích Mặt Trời mọc phía Đơng lặn phía Tây? ● Nhiệm vụ 2: Tìm hiểu thông tin liên quan đến chuyển động Trái Đất xung quanh Mặt Trời 2.3.6 Kết thực nghiệm Để có sở đánh giá thực nghiệm hiệu quả, xác, sau thực nghiệm cần tiến hành đánh giá thái độ học tập HS tiếp nhận GV việc ứng dụng CNTT dạy – học Tôi tiến hành bước sau: - Dự thực nghiệm - Trao đổi với GV HS - Kiểm tra chất lượng học cách cho HS làm kiểm tra trắc nghiệm kiểm tra tự luận Các kết kiểm tra tổng hợp sau GV chấm làm HS Nội dung câu hỏi, đáp án cách thức kiểm tra tiến hành hai lớp thực nghiệm đối chứng Thang điểm hai lớp xây dựng theo thang điểm 10 Sau tổng kết kết kiểm tra khảo sát, thu kết cụ thể sau: 47 Bảng 2.2 Kết kiểm tra lớp thực nghiệm lớp đối chứng trường THPT Con Cuông LỚP BÀI SỐ ĐIỂM TB HS ≤3 10 B5 - ĐL10 TN 10C2 41 0 13 7,5 B5 - ĐL10 ĐC 10C6 42 11 12 6,2 B14 - ĐL12 TN 12C1 36 0 10 7,5 B14 - ĐL12 ĐC 12C4 35 12 6,4 TN 77 0 9 21 18 11 7,5 ĐC 77 20 24 15 6,3 TN 100 0 11,7 11,7 27,3 23,4 14,3 11,6 ĐC 100 5.2 26,0 31,2 19,5 10,4 5,2 2,5 TỔNG SỐ TỔNG (%) Bảng 2.3 Bảng tỉ lệ điểm lớp thực nghiệm lớp đối chứng trường THPT Con Cuông qua xử lí bảng 2.2 XẾP LOẠI THỰC NGHIỆM ĐỐI CHỨNG Số HS Tỉ lệ % Số HS Tỉ lệ % Xuất sắc ( - 10 điểm ) 20 26,0 7,8 Giỏi ( điểm ) 18 23,4 10,4 Khá ( điểm ) 21 27,2 15 19,5 Trung bình (5 - điểm) 18 23,4 44 57,1 Dưới TB (< 5điểm) 0 5,2 2.3.7 Đánh giá kết thực nghiệm Thơng qua q trình thực nghiệm trường THPT Con Cuông Qua mẫu phiếu khảo sát đánh giá kết làm HS, tơi có nhận xét sau: - Tình hình học tập mơn địa lí THPT chương trình mới, ứng dụng CNTT trình thiết kế tạo cho HS say mê, hứng thú học tập Giúp em biết cách khai thác tri thức, phát huy tối đa lực tư sáng tạo Vì vậy, việc nắm kiến thức kết học tập cao 48 - Với lớp dạy đối chứng HS tập trung nên học có phần tẻ nhạt, lớp học trầm Sự tiếp thu kiến thức em mang tính thụ động, chưa phát huy tính tích cực học tập nên kết học chưa cao - Điểm trung bình chung kiểu TKBG dạy thực nghiệm có ứng dụng CNTT cao so với điểm trung bình kiểu TKBG theo truyền thống + Lớp thực nghiệm: Điểm trung bình chung cao (7,5 điểm), tỉ lệ HS bị điểm yếu khơng có, điểm trung bình - hẳn (18%), số HS đạt điểm giỏi cao rõ rệt (50,6%), điểm - 10 cao (26%) + Lớp đối chứng: Điểm trung bình chung thấp (6,3 điểm), cịn HS bị điểm yếu (5,2%), tỉ lệ điểm trung bình - cao (57,1%), HS đạt điểm giỏi chiếm 29,9%, điểm - 10 chưa 1/3 so với lớp thực nghiệm(7,8%) 49 PHẦN III: PHẦN KẾT LUẬN 3.1 Kết luận 3.1.1 Quá trình nghiên cứu Quá trình nghiên cứu sở lí luận thực tiễn tiến hành thực nghiệm thực cách nghiêm túc, khách quan, khoa học Tôi huy động nhiều nguồn tư liệu, thông tin cần thiết với tính pháp lí độ tin cậy cao, kết hợp với hoạt động gắn với thực tiễn để phục vụ cho để tài ngiên cứu 3.1.2 Ý nghĩa đề tài học kinh nghiệm Từ thực tiễn thực đề tài này, thấy ứng dụng CNTT TKBG dạy học môn địa lí mang lại hiệu rõ nét Đề tài đề tài mẻ, có khơng người trước đề cập đến áp dụng giảng dạy số trường phổ thông; với ý tưởng cách thiết kế, cách thể nội dung, mong góp phần nhỏ bé việc đổi phương pháp, tìm đường hiệu để đưa CNTT vào giảng dạy nói chung mơn địa lí trường THPT nói riêng thuận lợi, hiệu Qua trình thực đề tài, giải nhiệm vụ mà đề tài đặt sau: - Nghiên cứu tiếp thu sở lý luận việc ứng dụng CNTT đổi PPDH nói chung TKBG nói riêng, làm sở cho việc TKBG địa lí THPT chương trình SGK theo hướng tích cực có sử dụng CNTT - Tơi tiến hành nghiên cứu thực trạng việc ứng dụng CNTT dạy học việc TKBG trường THPT Con Cuông để làm minh chứng Đồng thời tiến hành nghiên cứu xu hướng đổi TKBG GV, khả nhận thức học tập HS THPT Đây sở thực tiễn quan trọng để tiến hành tìm hiểu, nghiên cứu đổi nội dung PPDH thơng qua việc TKBG địa lí THPT Ứng dụng CNTT phần mền tin học, góp phần nâng cao chất lượng dạy học địa lí trường THPT Con Cng nói riêng trường THPT khác nói chung theo hướng tích cực - Dựa sở lý luận dạy học TKBG nêu lên quy trình TKBG có ứng dụng CNTT, từ TKBG chương trình địa lí THPT Với mục đích kiểm tra hiệu việc ứng dụng CNTT TKBG, tiến hành thực nghiệm sư phạm lớp có số HS trình độ HS tương đương Qua đó, tơi thấy rằng, việc ứng dụng CNTT TKBG để dạy học thực rộng rãi đạt hiệu cao Thông qua việc ứng dụng CNTT TKBG giúp GV tiết kiệm nhiều thời gian ghi bảng, thao tác sử dụng loại phương tiện trực quan truyền thống, hướng dẫn HS thực loại tập, giới thiệu tài liệu tham khảo GV có điều kiện tổ chức cho HS trao đổi, thảo luận, phát huy tính tích cực, tạo say mê, hứng thú học tập cho HS 50 phát huy lực tư duy, sáng tạo em Mặt khác, tiết học có ứng dụng CNTT, GV hướng dẫn HS tiếp cận lượng kiến thức phong phú, sâu rộng sinh động Đồng thời đem lại niềm say mê giảng dạy, góp phần nâng cao lực dạy học cho GV Tuy nhiên phương tiện kỹ thuật dù có đại đến đâu khơng thể thay hồn tồn vai trị chủ động sáng tạo người GV việc tổ chức hoạt động nhận thức HS Thực tế giảng dạy cho thấy GV cần ghi bảng (đề mục, nội dung mở rộng tiêu mục cách gắn gọn) việc làm giúp HS tránh tình trạng bị thu hút vào hình mà qn khơng ghi chép Ứng dụng CNTT TKBG đòi hỏi người GV phải đầu tư nhiều công sức so với giáo án soạn viết tay trước GV phải làm tốt khâu sưu tầm, xử lí tư liệu, thiết kế chúng cần có kiến thức để sử dụng thiết bị kĩ thuật, CNTT 3.2 Kiến nghị Qua nghiên cứu lý luận thực tiễn thực nghiệm giảng thiết kế theo hướng tích cực có ứng dụng CNTT chương trình địa lí THPT mới, tơi có số kiến nghị sau: 3.2.1 Đối với nhà trường - Cần trang bị thêm sở vật chất thiết bị kĩ thuật dạy học đại, đồng Điều tạo điều kiện thuận lợi cho trình TKBG GV ứng dụng CNTT khác vào trình dạy - học - Cần tăng cường bồi dưỡng thêm cho GV việc đổi PPDH theo hướng tích cực, nâng cao trình độ tin học để GV TKBG theo hướng tích cực khơng phải sử dụng CNTT phương tiện trực quan, hay thay cho viết bảng từ bước chuyển đổi kiểu dạy học truyền thống dạy học đại theo hướng tích cực có ứng dụng CNTT - Tổ chức trình diễn tiết dạy có ứng dụng CNTT nhà trường nhằm mục đích tuyên truyền, động viên GV thực tốt việc ứng dụng CNTT TKBG dạy học Đồng thời tổ chức cho GV giao lưu, học hỏi kinh nghiệm ứng dụng CNTT với trường bạn - Thường xuyên kiểm tra, bảo trì, sửa chữa kịp thời trang thiết bị dạy học 3.2.2 Đối với giáo viên - Khơng ngại khó, học hỏi nâng dần trình độ tin học, tự thiết kế sử dụng giảng điện tử - Khi TKBG điện tử cần chuẩn bị trước kịch bản, tư liệu, sau bắt tay vào soạn giảng Cần lưu ý Font chữ, màu chữ đảm bảo độ lớn, độ tương phản 51 hiệu ứng thích hợp (hiệu ứng đơn giản, nhẹ nhàng tránh gây tập trung vào nội dung giảng) - Nội dung giảng điện tử cần đọng, súc tích; hình ảnh, mơ cần sát chủ đề (khơng nên có nhiều hình hay nhiều chữ), nội dung HS ghi cần có quy ước (có thể dùng khung hay màu nền) - Khơng q lạm dụng CNTT - Tìm hiểu cách sử dụng đa dạng phần mềm soạn giảng, đầu tư thiết kế hoạt động tương tác (các trò chơi, hoạt động kéo thả, ) để hướng tập trung HS học Qua đề tài này, tơi mong đóng góp phần nhỏ bé vào việc đổi PPDH nói chung đổi TKBG địa lí trường THPT nhằm mang lại hiệu cao trình dạy học Xin cảm ơn mong nhận ý kiến quý báu từ đồng nghiệp! 52 ... pháp giảng dạy GV 2.2 Ứng dụng CNTT thiết kế giảng dạy học địa lí THPT 2.2.1 Ngun tắc qui trình thiết kế giảng địa lí có ứng dụng cơng nghệ thông tin 2.2.1.1 Nguyên tắc thiết kế giảng địa lí có ứng. .. ảnh, văn thông tin số vi điện tử dựa kết hợp máy tính truyền thơng 2.1.1.2 Lí luận ứng dụng cơng nghệ thơng tin vào dạy học a Thế ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học? Ứng dụng CNTT dạy học có... dạy, để tích cực hóa hoạt động nhận thức cho HS, giúp HS phát triển lực tồn diện, tơi chọn đề tài “ Khai thác ứng dụng công nghệ thông tin thiết kế giảng dạy học địa lí trường trung học phổ thông