BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP CHU THỊ THU BƯỚC ĐẦU ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG CỦA THUẾ TÀI NGUYÊN VÀ NHỮNG CAN THIỆP CỦA CHÍNH PHỦ ĐỐI VỚI NGÀNH CƠNG NGHIỆP THAN Ở VIỆT NAM Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã số: 60.31.10 LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS NGUYỄN QUANG HÀ Hà Nội, 2011 ĐẶT VẤN ĐỀ Tài nguyên môi trường có vai trị thiết yếu người tảng tồn phát triển xã hội, đóng góp quan trọng cho ngân sách Nhà nước tăng trưởng kinh tế Trong bối cảnh tồn cầu hóa, tài ngun trở thành nguồn lực khan hiếm, đối tượng tranh chấp liệt nước, mơi trường bị nhiễm, suy thối nhanh, trở thành vấn đề toàn cầu mối lo chung tồn nhân loại Vì cơng tác quản lý bảo vệ mơi trường coi trọng có vị trí đặc biệt chiến lược phát triển bền vững quốc gia giới Quản lý Nhà nước Tài nguyên Môi trường giới có hai cách tiếp cận; cách tiếp cận dựa sở điều hành kiểm soát (Comment and Control - CAC); hai cách tiếp cận dựa thị trường (Market Approach – MA), cách tiếp cận thường gọi sử dụng công cụ kinh tế (Economic Intruments - EIs) cho quản lý Tài nguyên Môi trường Thực tế nước có kinh tế thị trường phát triển, cách tiếp cận MA chứng tỏ tính hiệu quả, linh hoạt phù hợp với xu vận hành kinh tế Xét mặt học thuật, lý thuyết kinh tế thị trường hoạt động kinh tế phải dựa quy luật cung-cầu, làm trái quy luật gây tổn thất cho xã hội mặt phúc lợi Tuy nhiên Kinh tế thị trường vai trò Nhà nước quan trọng, Nhà nước giữ vai trò điều tiết để quy luật cung-cầu vận hành hướng ổn định cho phát triển, không để xảy khủng hoảng thừa hay khủng hoảng thiếu Thuế công cụ Nhà nước, khơng ngồi mục đích tạo hành lang pháp lý với chuẩn mực chung phù hợp với kinh tế giới, sở để xây dựng mơi trường kinh doanh thơng thống, thu hút vốn đầu tư để phát triển kinh tế quốc gia Qua tài liệu nghiên cứu cho thấy, Chính phủ nước xây dựng sách thuế quốc gia gắn chặt với lợi ích quốc gia Thuế tài nguyên loại thuế thu vào hành vi khai thác tài nguyên thiên nhiên tổ chức, cá nhân Hành vi khai thác tài nguyên thiên nhiên kiện pháp lý làm phát sinh thuế tài nguyên (không phải hành vi sử dụng tài nguyên thiên nhiên) Ngành công nghiệp Than ngành công nghiệp khai thác tài nguyên thiên nhiên không tái tạo quốc gia Nó đóng vai trị quan trọng nghiệp phát triển kinh tế đất nước đặc biệt đảm bảo an ninh lượng quốc gia Theo EIA sản lượng Than Việt nam năm 2007 49,14 triệu tấn, với sản lượng Việt nam đứng thứ nước Châu Á, thứ 17 giới chiếm khoảng 0,69% sản lượng than giới Mặt khác Than đầu vào cho nhiều ngành sản xuất công nghiệp trọng yếu đất nước như: ngành Điện lực, ngành Phân bón, ngành cơng nghiệp xi măng cơng nghiệp Giấy Trong đó, than chiếm tới 6% chi phí giá thành xi măng lò quay, 12% xi măng lò đứng, 44% đạm urê Nhà máy đạm Hà Bắc Với ngành điện, tiêu chuẩn áp dụng cho nhiệt điện 390g cho kWh điện (Theo Bộ Tài Chính, năm 2007) Tuy nhiên, công nghiệp khai thác Than gây tác động bất lợi lớn đến vấn đề bảo vệ môi trường thiên nhiên môi trường sống người Chẳng hạn khai thác Than gây vấn đề bụi mỏ, nước thải mỏ, bụi mỏ trình vận chuyển than, vấn đề đất đá thải…Than nguồn lượng gây nhiều tác hại cho môi trường, thủ phạm tạo hiệu ứng nhà kính (than thải lượng khí CO2, cao gấp hai lần so với gas) Xuất phát từ xu hướng phát triển chung kinh tế vai trò chủ đạo ngành công nghiệp khai thác Than Việt nam đặt cho Chính phủ phải có can thiệp cần thiết nhằm hướng việc sử dụng tài nguyên Than hiệu quả, tiết kiệm, bền vững đảm bảo vấn đề bảo vệ môi trường Trên sở lý lựa chọn đề tài nghiên cứu: “Bước đầu đánh giá tác động Thuế tài nguyên can thiệp Chính phủ ngành công nghiệp Than Việt Nam” Để đạt nội dung bản, mục tiêu tổng quát luận văn: Nghiên cứu tác động Thuế tài nguyên can thiệp Chính phủ sản lượng chế xác định giá bán sản phẩm ngành công nghiệp Than Việt nam thời gian qua Từ nhằm đề xuất số giải pháp góp phần quản lý sử dụng tài nguyên than đá Việt Nam hiệu bền vững Ngoài phần Đặt vấn đề Kết luận luận văn kết cấu thành chương: Chương Cơ sở lý luận tổng quan vấn đề nghiên cứu Chương Mục tiêu, Đối tượng, Nội dung, Phương pháp nghiên cứu Chương Kết nghiên cứu Chương TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1.1 Tổng quan thuế 1.1.1 Bản chất thuế[7] Thuế công cụ điều tiết vĩ mô kinh tế, nguồn thu chủ yếu Ngân sách Nhà nước Thuế đóng vai trị quan trọng việc phân phối lại thu nhập xã hội từ khu vực kinh tế thị trường sang khu vực kinh tế cộng cộng Chính sách thuế gắn liền với sách phát triển quốc gia Tính cưỡng chế đặc tính thuế Tại thuế lại có tính cưỡng chế? Câu trả lời đơn giản: không muốn nộp thuế họ có nhiều tiền Trong nhà nước phải cần có ngân sách để tối thiểu trì máy hoạt động thân nhà nước Tính “cưỡng chế”, đó, trở thành điều kiện cần đủ hệ thống giới Không nhà kinh tế học tư sản mà K Marx phải thừa nhận rằng: Thuế, “Nghĩa vụ cần thiết để nuôi dưỡng nhà nước pháp quyền, thuế nguồn sống … nhà nước hành pháp Chính phủ mạnh thuế cao hai khái niệm đồng nhất.”[8] Không có tương thích việc nộp thuế lợi ích nhận từ việc nộp thuế Xét cho việc nộp thuế tập trung phần nguồn lực vào tay nhà nước để sau chúng chi tiêu vào hoạt động cơng ích (nói cách khác để tài trợ cho hàng hóa cơng cộng) Một mặt, người nhận hàng hóa cơng cộng (khơng có định suất, định suất vơ ích), mặt khác, khối lượng thuế phải nộp người khác không giống Mọi người sử dụng chung hệ thống an sinh xã hội, đường … người giàu lại phải nộp thuế nhiều Điều tạo nên khác biệt thuế giá Trong việc nộp thuế xem nghĩa vụ khơng thể thối thác khối lượng lợi ích mà người nộp thuế nhận từ nhà nước khơng liên quan đến khối lượng thuế chi trả, việc trả tiền để nhận hàng dịch vụ (qua giá) hồn tồn mang tính chất tự nguyện thường có tương xứng mặt giá trị Kết thuế thường xem nặng nề giá cho dù người nộp thuế có tán thành chi tiêu nhà nước, khơng nhận thức mối quan hệ trực tiếp khối lượng thuế nộp lợi ích cá nhân nhận từ hoạt động chung nhà nước Mặt khác, người tiêu dùng có phàn nàn giá tăng cao lại nhận thức mong muốn 1.1.2 Chức thuế Chức phân phối phân phối lại thuế loại chức bản, đặc thù thông qua chức này, quỹ tiền nhà nước hình thành Đây sức mạnh sở vật chất đảm bảo cho hoạt động tồn t ại nhà nước Mặc dù nhà nước có nhiều phương pháp mở rộng hay thu hẹp quy mô ngân sách việc sử dụng công cụ thuế tỏ có ưu Điều phản ánh tỷ trọng thu từ thuế tổng thu ngân sách nước mức cao nhất, hầu hết nước, số lên đến 90% Bảng 1.1 Tỉ trọng thuế tổng thu ngân sách Nhà nước số quốc gia giới TT Quốc gia Tỉ trọng thu từ thuế tổng thu ngân sách (%) Năm 1980 Năm 1997 Anh 86,93 92,33 Pháp 92,68 93,72 Mỹ 91,58 92,79 Ý 90,53 93,16 Thụy Điển 86 88,36 Nga - 94,05 Trung Quốc - 92,86 Malaysia 89,31 80,4 Indonexia 95,28 86,47 10 Thái Lan 91,97 91,35 11 Singapore 68,65 95,86 12 Việt Nam (Nguồn: Ngân hàng Thế giới, World Development 1998-1999) Chức phân phối phân phối lại thuế huy động phân thu nhập quốc dân hình thức tiền tệ vào NSNN Phần lớn thuế đánh hàng hóa thu nhập Người có thu nhập cao có tiền chi tiêu cho nhiều hàng hóa người nộp thuế nhiều hơn; nói cách khác người giàu có người phải chịu nhiều thuế (tính số tuyệt đối) Số tiền sau lại nhà nước chi tiêu vào hàng hóa cơng cộng, trợ cấp hưu trí, bệnh tật, … tạo tính cơng tương đối cho xã hội Đây chức phân phối phân phối lại thuế Cũng theo suy luận trên, chừng mực đáng kể, chức phân phối phân phối lại tạo điều kiện cho đời phát huy tác dụng chức điều tiết kinh tế thuế Chức phân phối phân phối lại có vị trí ngày tăng Điều giải thích mở rộng chức nhà nước việc thực nhiều sách khác nhau, có việc can thiệp nhà nước vào trình kinh tế Chức điều tiết kinh tế thuế có nghĩa phải xem thuế tác nhân tích cực q trình tái phân phối thơng qua tác động đến qua trình tái sản xuất doanh nghiệp Chức không tách rời khỏi chức phân phối phân phối lại thuế mà hai chức có quan hệ tác động hỗ tương chặt chẽ Tại nước tư công nghiệp phát triển ngày nay, kể nước phát triển, chức điều tiết kinh tế thuế ngày ý tăng cường đáng kể Giữa hai chức (chức phân phối phân phối lại chức điều tiết kinh tế) thuế tồn mối quan hệ chặt chẽ Chức phân phối phân phối lại thuế nguyên nhân ảnh hưởng đến vận động phát triển chức điều tiết kinh tế Nhưng chức điều tiết kinh tế thuế có tác động ngược lại đến chức phân phối phân phối lại thu nhập Nguồn tài mà nhà nước tập trung dạng thuế tiền đề can thiệp nhà nước diện rộng theo chiều sâu tới trình sản xuất kinh doanh doanh nghiệp Ngược lại, việc điều tiết, xếp sản xuất nhà nước nhằm vào việc thúc đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng kinh tế lại tạo điều kiện để tăng thu nhập tầng lớp nhân dân sở quan trọng để mở rộng phạm vi tác động chức phân phối phân phối lại 1.1.3 Tác động Thuế môi trường độc quyền[17] 1.1.3.1 Trong thị trường độc quyền nói chung Ảnh hưởng tác động việc ban hành, điều chỉnh tỉ lệ thuế phụ thuộc nhiều vào chất thị trường Khi khơng có thuế, nhà độc quyền sản xuất điểm giá lớn doanh thu biên (P>MR) lượng sản xuất nhà độc quyền tối đa hóa lợi nhuận điểm chi phí biên doanh thu biên (MR=MC) Để tăng tối đa hóa lợi nhuận, nhà độc quyền định chi phí biên (MC) doanh thu cận biên (MR) (hình) P, MC, MR MC+t MC PT Thay đổi giá P Thuế D Q QT QĐQ MR Hình 1.1 Đồ thị ảnh hưởng thuế sản lượng giá nhà độc quyền Thuế làm giảm sản lượng nhà độc quyền sản xuất làm tăng giá 1.1.3.2 Thuế giá trị thuế sản lượng thị trường độc quyền Đối với nhà độc quyền, ảnh hưởng thuế giá trị ( quy định tỉ lệ phần trăm giá trị) ảnh hưởng thuế cụ thể (một khoản cố định đơn vị sản phẩm) khác hoàn toàn Thuế giá trị dựa % cố định doanh thu, thuế doanh thu thuế nhà nước nhiều với sản lượng giảm thuế (Q0 đến QT) P D0 DT P0 Doanh thu thuế PT MC MRT MR0 QT Q Q0 Hình 1.2 Đồ thị thuế giá trị nhà độc quyền Nguyên nhân thuế giá trị làm giảm sản lượng so với thuế dựa đơn vị bán vì: thuế giá trị làm giảm doanh thu cận biên (MR) lượng nhỏ thuế dựa đơn vị sản lượng bán Thuế dựa đơn vị sản lượng bán làm giảm MR lượng thuế Nhưng biết nhà độc quyền định sản lượng bán tối đa hóa lợi nhuận doanh thu cận biên (MR) P D0 Doanh thu thuế MRT MC MR0 QT DT Q0 Q Hình 1.3 Đồ thị thuế hàng hóa theo sản lượng bán Khi áp dụng thuế giá trị, người mua hàng trả giá P cho loại hàng hóa người sản xuất nhận P(100-t) Trong đó, t tỉ lệ phần trăm thuế Vì thuế hàm giá Tác động thuế lúc làm cong đường cầu đường doanh thu biên (MR) (hình 2), khơng làm dịch chuyển đường cầu đường doanh thu biên (như hình 3) Thuế giá trị làm giảm doanh thu cận biên nhà độc quyền khoản (100-t)MR Tức làm giảm lượng bán nhà độc quyền trường hợp (100-t)MR MR giảm lượng thuế có nghĩa với tỉ lệ thuế lượng bán nhà độc quyền trường hợp đánh thuế giá trị làm giảm lượng nhỏ Trong đó, thuế lại dựa vào giá bán nhà độc quyền mà biết, giá bán nhà độc quyền cao so với doanh thu biên họ Do phần doanh thu thuế thu theo giá trị bán lớn theo đơn vị sản lượng bán Quản lý thuế theo số lượng bán thường dễ dàng quản lý giá cả, đặc biệt hãng bán nhiều loại hàng hóa Nếu hàng hóa bị đánh thuế giá trị với thuế suất khác nhau, hàng hóa có giá trị cao ghi giá thấp nhằm trốn thuế 101 3.4.2.3 Hạn chế xuất Là can thiệp Nhà nước việc khuyến khích hoạt động xuất than ngành Độ mở ngành thể tỉ lệ than xuất so với tổng số can thiệp Chính phủ thơng qua sách thuế xuất than Kết ước lượng mơ hình hồi quy cho thấy tỉ lệ xuất ảnh hưởng lớn đến sản lượng than khai thác Mối quan hệ tỉ lệ xuất than sản lượng khai thác mối quan hệ tỉ lệ thuận Kết nghiên cứu cho thấy trước Chính phủ ta thả trơi ngành khơng kiểm sốt hoạt động xuất nên mức thuế suất thuế xuất than năm 2005 0% Điều khuyến khích việc than bị chảy nước ngồi q nhiều gây lãng phí nguồn tài nguyên Đứng trước nguy suy kiệt than Chính Phủ Việt nam đến năm 2006 bắt đầu áp thuế xuất ngành nhằm hạn chế xuất than Kết cho thấy tỉ lệ xuất giảm năm gần Bên cạnh việc áp dụng sách thuế xuất than Nhà nước điều tiết hoạt động xuất than hạn ngạch xuất xuất thông qua chiến lược ngành than giai đoạn 2011 – 2015 Theo chiến lược tỉ trọng than xuất so với tổng số có xu hướng giảm tổng lượng than tiêu thụ 3.4.2.4 Các can thiệp khác: Ngồi nhóm sách Chính phủ can thiệp đến ngành than nêu trên, Chính phủ cịn có số can thiệp khác ngành than sau: - Nhu cầu than ngành Điện lực Sự điều tiết Chính phủ ngành than số hộ tiêu thụ than lớn Điện lực xuất phát từ vai trò quan trọng ngành Điện lực kinh tế quốc dân Sản lượng than tiêu thụ cho ngành Điện yếu tố định đến sản lượng khai thác ngành Than Theo kết ước lượng tỉ lệ than cho Điện lực so với tổng số than tiêu thụ tỉ lệ thuận Như vậy, Than khai thác mục tiêu kinh tế ngành mà mục tiêu chiến lược an ninh lượng quốc gia Mặt khác, giá bán than cho ngành Điện bị điều tiết từ phía Chính phủ 102 - Quy định công nghệ khai thác Nhu cầu than cho kinh tế quốc dân tăng, nhiên trữ lượng than bề mặt đất giảm nhiều Chính vậy, tỉ trọng than khai thác hầm lò tăng, tỉ trọng than khai thác lộ thiên giảm Theo quy trình cơng nghệ khai thác hầm lị chi phí đầu tư trang thiết bị máy móc kĩ thuật người lao động tăng Theo đánh giá Tập đoàn để tăng triệu than hầm lị cần phải đầu tư khoản tiền 150 triệu USD tương đương với 3000 tỉ đồng đảm bảo u cầu cơng nghệ, đảm bảo an tồn cho người lao động Chính ngành trọng đầu tư trang thiết bị công nghệ đại, mức độ tự động hóa cao nhằm đề phịng loại trừ cố mỏ Hiện đại hóa quân hóa Trung tâm cấp cứu mỏ chuyên nghiệp, trang bị đầy đủ trang thiết bị cấp cứu cá nhân cho cơng nhân, đặc biệt cơng nhân hầm lị để hạn chế đến mức thấp tai nạn lao động 3.4.3 Một số hạn chế can thiệp Chính phủ ngành than Chính sách thuế tài nguyên Trên thực tế thuế tài nguyên áp dụng theo Pháp lệnh thuế tài nguyên 1998 (và sửa đổi năm 2008) nhiều bất cập cụ thể đối tượng chịu thuế, đối tượng nộp thuế, tính thuế, sản lượng tính thuế, giá tính thuế, miễn giảm thuế Pháp lệnh Thuế Tài ngun khơng cịn phù hợp Đặc biệt giá tính thuế: Pháp lệnh thuế tài nguyên 1998 quy định: Giá tính thuế tài nguyên giá bán đơn vị sản phẩm tài nguyên nơi khai thác Trường hợp tài nguyên khai thác chưa có giá bán Chính phủ quy định giá tính thuế tài nguyên Trên thực tế, Than loại tài nguyên thiên nhiên khai thác có chất lượng, hàm khai thác khác nhau, lượng tạp chất khai thác với tài nguyên nhiều nên việc xác định giá tính thuế tài nguyên trường hợp tài nguyên khai thác chưa có giá bán khác địa phương áp dụng cách dẫn đến khơng thống giá tính thuế Vì vậy, cần có quy định 103 ngun tắc xác định giá tính thuế loại tài nguyên để địa phương có sở áp dụng thống Quá trình thực Pháp lệnh thuế tài nguyên cho thấy có tài ngun bán nơi khai thác mà chủ yếu tài nguyên bán sau chế biến, sàng tuyển, phân loại, chọn lọc Hơn nữa, việc xác định “giá bán tài nguyên nơi khai thác” tỉnh, huyện xã để xác định giá tính thuế vấn đề gây tranh cãi trình thực Vì vậy, để khắc phục nhược điểm này, cần quy định: “Giá tính thuế tài nguyên giá bán đơn vị sản phẩm tài nguyên tổ chức, cá nhân khai thác” Trước bất cập sách Thuế Tài nguyên 1998 (sửa đổi bổ sung 2008) Theo số liệu thống kê Tổng cục Thuế Việt nam số thu thuế tài nguyên từ năm 2004-2008 cho thấy có xu hướng tiền thu thuế giảm dần Năm 2004, tổng thu thuế tài nguyên 31.830,4 tỉ đồng năm 2008 17.346 tỉ đồng; tiền thuế chủ yếu từ dầu khí (97,5%) Tuy nhiên, xem xét tác động sách Thuế tài nguyên đến giá bán than bình qn ngành Về ý nghĩa kinh tế việc tăng Thuế (được tính giá thành) giá bán sản phẩm thị trường tăng lên Nhưng Than đầu vào sản xuất nhiều ngành công nghiệp trọng yếu kinh tế nên giá Than bán cho hộ lớn Điện lực, Xi măng, Phân bón, Giấy giá đạo Chính phủ Chỉ giá than bán thị trường xuất theo giá thị trường 3.4.3 Các đề xuất ý kiến can thiệp Chính phủ nhằm quản lý sử dụng nguồn tài nguyên không tái tạo – Than đá hiệu quả, tiết kiệm, bền vững giảm tác động đến vấn đề môi trường 3.4.3.1 Tiếp tục tăng cường áp dụng nhóm sách mệnh lệnh kiểm sốt Khơng ngừng kiểm tra, giám sát tiêu chuẩn môi trường bụi mỏ, hệ thống xử lý nước thải mỏ, cơng tác hồn thổ sau khai thác… ngành 104 Quy định chặt chẽ báo cáo tác động môi trường mà ngành phải trình thơng qua Bộ Tài ngun Mơi trường dự án khai thác than giai đoạn tới Hàng năm, Chính phủ giao cho Bộ cơng thương kiểm tra giám sát hoạt động khai thác ngành hạn chế việc khai thác lậu khai thác vượt mức kế hoạch điều hành Nhà nước Kiểm soát chặt chẽ nữa, chế xác định giá bán than cho hộ tiêu thụ giữ vai trò trọng yếu kinh tế quốc dân Điện, Giấy, Phân bón, Xi măng Tiếp tục vào nhu cầu Than nước việc phát triển ngành than để quy định hạn ngạch xuất than hợp lý Đảm bảo mục tiêu tái sản xuất mở rộng ngành than, phát triển kinh tế đất nước sử dụng hiệu quả, tiết kiệm bền vững nguồn tài ngun 3.4.3.2 Hồn thiện nhóm giải pháp áp dụng cơng cụ kinh tế Đối với sách thuế tài ngun phí mơi trường Tiếp tục đẩy mạnh việc áp dụng thuế tài nguyên việc khai thác than Trên thực tế, thuế tài nguyên đạt mục tiêu Chính phủ nhằm hạn chế sản lượng khai thác tài nguyên Phải xác định rõ giá thị trường tính thuế tài nguyên cho tiêu thụ than đâu với giá Trên thực tế, giá than hình từ hai giai đoạn Giai đoạn 1, giá nhà thầu khai thác bán cho Bên giao thầu theo thỏa thuận Giai đoạn 2, giá than tiêu thụ thị trường Trên thực tế, tiền thuế tài nguyên nộp triển khai đơn vị khai thác than (Bên nhận thầu) nên mức độ ảnh hưởng Thuế đến giá thành sản xuất than không đủ mạnh để kiểm soát nguồn tài nguyên thiên nhiên có tác động đến giá bán than thị trường Nên áp dụng cách thu phí mơi trường phải nộp hoạt động khai thác than theo mức độ khai thác Có nghĩa mức phí thu nên thay đổi mức thu bình quân sang mức thu lũy tiến Theo luận văn đề xuất mức sản lượng khai thác than tăng 1% kỳ nên có mức phí mơi trường nên tăng lên 0,94% 105 Đối với sách hạn chế xuất Than Hiện tại, sách thuế xuất Than Việt nam với mức thuế suất cao có tác động mạnh đến giá xuất than ngành Làm tăng chi phí ngành nên phần hạn chế tỉ lệ than xuất Như vậy, tiếp tục hoàn thiện mức thuế suất thuế xuất than giai đoạn với đề xuất tiếp tục nâng mức thuế suất thuế xuất than lớn 15% Áp dụng hạn ngạch xuất than nghiêm ngặt kiểm tra giám sát việc thực sách Chính phủ Mặt khác, quy định rõ hạng mục hay chủng loại than phép xuất tránh lãng phí nguồn tài nguyên 3.4.3.3 Đẩy mạnh nhóm giải pháp nâng cao ý thức trách nhiệm ngành nguồn tài ngun khơng tái tạo - Than đá - Bố trí vốn ngân sách nguồn vốn ưu đãi khác cho cơng tác điều tra, tìm kiếm nguồn tài nguyên than lập Quy hoạch phát triển ngành than; - Khuyến khích đầu tư hợp tác quốc tế lĩnh vực nghiên cứu, ứng dụng công nghệ tiên tiến chế biến sử dụng than nhằm nâng cao giá trị sử dụng than, tiết kiệm tài nguyên bảo vệ môi trường, như: công nghệ sử dụng than sạch, huyền phù than nước, chế biến than dùng cho luyện kim, cơng nghệ khí hóa than, than hóa dầu v.v ; - Ưu tiên phát triển dự án có cơng nghệ sử dụng than tiết kiệm, hiệu quả; dự án sử dụng than cục, cám chất lượng cao than có chất lượng thấp - Đẩy nhanh tiến độ đầu tư cơng trình mỏ than thơng qua việc đa dạng hố hình thức đầu tư để phát huy tối đa nguồn lực, nâng cao hiệu đầu tư Tiếp tục hồn thiện sách thu hút đầu tư nước ngồi vào thăm dị, khai thác bể than đồng sông Hồng khu vực -300 m bể than Quảng Ninh; - Khuyến khích mở rộng đầu tư phát triển dự án thăm dị, khai thác than nước ngồi - Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục phổ biến kiến thức an toàn lao động bảo vệ môi trường đến cán bộ, công nhân viên; 106 - Tranh thủ nguồn vốn trong, nước, tổ chức quốc tế, nguồn vốn tài trợ khác dành cho mơi trường; kết hợp với quyền địa phương nhanh chóng khắc phục tồn nhiễm môi trường khai thác than nhiều năm để lại, đặc biệt môi trường, cảnh quan vịnh Hạ Long; - Xây dựng kế hoạch lộ trình dài hạn với giải pháp đồng nhằm khắc phục bước giải tốt vấn đề môi trường hoạt động khai thác than, đáp ứng tiêu chuẩn môi trường Việt Nam, khu vực giới; - Kiểm sốt chặt chẽ q trình thực quy trình, tiêu chuẩn kỹ thuật an tồn mơi trường thăm dị, khai thác, vận chuyển, chế biến sử dụng than Trong trình triển khai dự án cụ thể, chủ đầu tư phải lập báo cáo đánh giá tác động mơi trường, trình duyệt theo quy định hành; 107 KẾT LUẬN Kết đạt Trên sở vận dụng lý thuyết kinh tế học sách học kinh nghiệm áp dụng công cụ sách quản lý tài ngun thiên nhiên mơi trường ngành công nghiệp khai thác, luận văn sâu nghiên cứu vấn đề sau: Ngành công nghiệp khai thác Than Việt nam ngành công nghiệp độc quyền Than khai thác theo kế hoạch đạo từ Tập đoàn đến công ty khai thác trực thuộc tiêu thụ nước xuất Sản lượng than khai thác hàng năm có xu hướng tăng lên, giá bán bình quân tăng liên tục qua năm (từ 2005-2010) Nguyên nhân chủ yếu nhu cầu than tiêu thụ thị trường tăng giá yếu tố đầu vào cho sản xuất than tăng Kết nghiên cứu cho thấy than xuất nhiều thời gian qua, cụ thể tỉ lệ than xuất chiếm khoảng từ 40%-50% tổng than tiêu thụ Ngoài xuất khẩu, than tiêu thụ nước cho hộ lớn Điện, Phân bón, Giấy, Xi măng Với tốc độ tăng sản lượng khai thác theo điều tra Vinacomin Than Việt nam lại khoảng 240 năm để khai thác Điều có nghĩa vấn đề an ninh lượng quốc gia bị đe dọa nguồn tài nguyên than ngày cạn kiệt Trên thực tế, than Việt nam sử dụng chưa hiệu tiết kiệm So với nước khác giới nhu cầu than tiêu thụ Việt nam chiếm có 35% tổng lượng than tiêu thụ Điều có nghĩa xuất nguồn tài nguyên ngày khan Với cách sử dụng vậy, Chúng ta lãng phí nguồn tài nguyên than phát triển ngành không bền vững Một dấu hiệu không tốt cho nước đà phát triển Bên cạnh đó, ngành cơng nghiệp khai thác than tác nhân lớn vấn đề gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng như: nước thải, bụi mỏ, sạt lở, đất đá thải, bãi thải… 108 Đứng trước thực trạng Chính phủ có can thiệp định ngành nhằm quản lý sử dụng hiệu tiết kiệm bền vững nguồn tài nguyên than đá Luận văn sâu nghiên cứu can thiệp Chính phủ ngành than cụ thể sản lượng khai thác giá bán bình quân ngành Các can thiệp Chính phủ sản lượng khai thác bao gồm: Thuế tài nguyên, quy định vấn đề bảo vệ mơi trường, sách phí môi trường, hạn chế xuất khẩu, quy định cơng nghệ…Trong sách Thuế tài ngun quy định vấn đề bảo vệ môi trường phí mơi trường tạo khuyến khích ngành việc sử dụng nguồn tài nguyên bền vững Chính sách hạn chế xuất thuế suất thuế xuất cao hạn ngạch xuất đưa ngành than đến định thời gian tới hạn chế than xuất với tỉ trọng xuất so với tổng số 4,54% năm 2015 Các quy định khác quy trình cơng nghệ khai thác than ảnh hưởng lớn đến sản lượng khai thác Các can thiệp Chính phủ giá bán bình quân ngành cho thấy: sách Thuế tài nguyên thay đổi năm 2009 quy định vấn đề bảo vệ môi trường ảnh hưởng lớn đến giá thành đơn vị than Sự thay đổi sách dẫn đến tỉ trọng chi phí thuế tài ngun chi phí liên quan đến mơi trường ngành tăng lên Việc điều tiết giá bán cho nhóm hộ lớn Điện, phân bón, xi măng, giấy theo đạo Chính phủ thực nghiêm túc Tuy nhiên, can thiệp ảnh hưởng không nhỏ đến lợi nhuận ngành, trở thành khuyến khích lý đáng để ngành biện minh cho việc xuất than lớn Qua kết nghiên cứu luận văn đề xuất số giải pháp sách can thiệp Chính phủ ngành than hướng tới việc sử dụng nguồn tài nguyên hiệu quả, tiết kiệm, bền vững giảm tác hại xấu mơi trường: 109 Tăng cường áp dụng nhóm sách mệnh lệnh kiểm sốt: thường xun kiểm tra giám sát hoạt động khai thác chế biến tiêu thụ ngành than vấn đề đảm bảo mơi trường Hồn thiện nhóm giải pháp áp dụng cơng cụ kinh tế: đặc biệt kiểm sốt chặt chẽ giá tính thuế tài nguyên, áp dụng mức thuế suất thuế xuất cao để hạn chế xuất quy định nghiêm ngặt hạn ngạch xuất ngành Đối với sách thuế xuất Than Hiện tại, sách thuế xuất Than Việt nam với mức thuế suất cao có tác động mạnh đến giá xuất than ngành Làm tăng chi phí ngành nên phần hạn chế tỉ lệ than xuất Như vậy, tiếp tục hoàn thiện mức thuế suất thuế xuất than giai đoạn với đề xuất tiếp tục nâng mức thuế suất thuế xuất than lớn 15% Đẩy mạnh nhóm giải pháp nâng cao ý thức trách nhiệm ngành nguồn tài nguyên không tái tạo - Than đá Tạo môi trường pháp lý thuận lợi để ngành hoàn thành nhiệm vụ sản xuất kinh doanh vai trị trọng yếu ngành cơng nghiệp trọng điểm đất nước Tồn Luận văn sâu nghiên cứu tác động can thiệp Chính phủ đến định sản lượng khai thác chế xác định giá bán ngành Ngồi can thiệp Chính phủ sản lượng than khai thác giá bán ngành chịu ảnh hưởng nhiều nhân tố nhóm nhân tố vĩ mô nhân tố vi mô…Cho nên chưa thấy rõ ngồi sách Chính phủ sản lượng giá bán chịu ảnh hưởng mạnh nhóm nhân tố Tức nghiên cứu tác động Thuế tài nguyên can thiệp Chính phủ ngành luận văn tập trung sách chủ yếu: Chính sách thuế tài nguyên, sách xuất khẩu, sách mơi trường Cịn sách khác luận văn chưa đề cập đến Sự can thiệp Chính phủ ngành công nghiệp khai thác tài nguyên độc quyền ngành than Việt nam không tác động đến sản lượng 110 giá bán mà ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh tác động đến định ngành như: thay đổi cấu tổ chức, quy mô sản xuất, vốn đầu tư, lực kinh doanh, lực tự đầu tư… Các giải pháp luận văn đưa hạn chế mang tính chung chung chưa thực có sức thuyết phục nhà làm sách Mẫu số liệu thu thập luận văn từ năm 2005 – 2010 ngắn so với đề tài liên quan đến đánh giá tác động sách Nên kết nghiên cứu chưa phản ánh đầy đủ lịch sử phát triển can thiệp Chính phủ ngành độc quyền chưa phản ánh đầy đủ toàn diện Kiến nghị Do thời gian, điều kiện trình độ Tác giả cịn nhiều hạn chế thiếu sót Nên tồn luận văn nhiều Trong thời gian tới, mong giúp đỡ bảo Thầy cô bạn bè đồng nghiệp để luận văn hồn thiện Nếu có hội tiếp tục nghiên cứu vấn đề Tác giả mong muốn 111 ii MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cảm ơn i Mục lục ii Danh mục từ viết tắt v Danh mục bảng vii Danh mục hình viii ĐẶT VẤN ĐỀ Chương TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1.1 Tổng quan thuế 1.1.1 Bản chất thuế[7] .4 1.1.2 Chức thuế 1.1.3 Tác động Thuế môi trường độc quyền[17] 1.1.4 Thuế tài nguyên[14] .10 1.2 Các can thiệp Chính phủ việc khai thác tài nguyên thiên nhiên bảo vệ môi trường[1] 19 1.2.1 Tiêu chuẩn môi trường 19 1.2.2 Thuế thải/phí thải 20 1.2.3 Trợ cấp 23 1.2.4 Giấy phép phát thải chuyển nhượng (Tradable Discharge Permit- TDP) 24 1.2.5 Hệ thống đặt cọc-hoàn trả việc tái sử dụng rác thải .26 1.2.6 Ký quỹ bảo vệ môi trường .27 1.3 Kinh nghiệm áp dụng thuế tài ngun cơng cụ sách quản lý Chính phủ giới.[21] 28 1.3.1 Biện pháp Chính sách Thuế ngành khai thác khống sản .28 1.3.2 Kinh nghiệp áp dụng công cụ thuế Tài nguyên giới .29 112 iii 1.3.3 Kinh nghiệp áp dụng cơng cụ sách quản lý tài nguyên thiên nhiên môi trường nước phát triển[13] 33 1.4 Tổng quan ngành Than giới[11] 35 Chương MỤC TIÊU, NỘI DUNG, ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI,PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .37 2.1 Mục tiêu nghiên cứu 37 2.1.1 Mục tiêu tổng quát .37 2.1.2 Mục tiêu cụ thể 37 2.2 Đối tượng phạm vi nghiên cứu 37 2.2.1 Đối tượng nghiên cứu 37 2.2.2 Phạm vi nghiên cứu 38 2.3 Nội dung nghiên cứu 38 2.4 Phương pháp nghiên cứu 38 2.4.1 Sơ đồ bước nghiên cứu 38 2.4.2 Phương pháp thu thập thông tin, số liệu 40 2.4.3 Phương pháp xử lý, phân tích thơng tin, số liệu 40 Chương KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 42 3.1 Khái quát chung ngành Than Việt nam .42 3.1.1 Lịch sử hình thành phát triển ngành cơng nghiệp Than Việt nam .42 3.1.2 Đặc trưng Tập đồn cơng nghiệp Than Khoáng sản Việt Nam (Vinacomin) .43 3.1.3 Trữ lượng phân bố nguồn tài nguyên than Việt nam 50 3.2 Tình hình khai thác tiêu thụ Than Việt nam 52 3.2.1 Công nghệ khai thác than .52 3.2.2 Tình hình khai thác, sản xuất tiêu thụ than 58 3.2.3 Tình hình tiêu thụ than 63 3.2.4 Đánh giá tình hình khai thác, chế biến tiêu thụ than 67 3.3 Đánh giá tác động thuế tài nguyên can thiệp Chính phủ ngành than Việt nam 70 iv 113 3.3.1 Chức quản lý Nhà nước ngành công nghiệp Than Việt nam 70 3.3.2 Thực trạng áp dụng sách Thuế tài nguyên can thiệp Chính phủ ngành công nghiệp Than Việt Nam 76 3.3.3 Đánh giá tác động Thuế tài nguyên can thiệp Chính phủ đến sản lượng khai thác ngành công nghiệp Than Việt nam .83 3.3.4 Đánh giá tác động Thuế tài nguyên can thiệp Chính phủ đến Cơ chế xác định giá bán than 90 3.4 Các ý kiến đề xuất sách can thiệp Chính phủ ngành Than Việt nam 95 3.4.1 Nhận xét chung .95 3.4.2 Đánh giá can thiệp Chính phủ ngành Than Việt nam.98 3.4.3 Một số hạn chế can thiệp Chính phủ ngành than .102 3.4.3 Các đề xuất ý kiến can thiệp Chính phủ nhằm quản lý sử dụng nguồn tài nguyên không tái tạo – Than đá hiệu quả, tiết kiệm, bền vững giảm tác động đến vấn đề môi trường .103 KẾT LUẬN 107 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC 114 vii DANH MỤC CÁC BẢNG Tên bảng TT 1.1 Tỉ trọng thuế tổng thu ngân sách Nhà nước số quốc Trang gia giới 1.2 Một số loại thuế áp dụng ngành khai khoáng sở loại thuế giới 28 1.3 Nhu cầu tiêu thụ sản lượng than số nước 36 3.1 Tình hình khai thác, chế biến than Việt nam 2005-2010 59 3.2 Biến động giá thành sản xuất than giai đoạn 2005 – 2010 61 3.3 Sản lượng than tiêu thụ từ năm 2005 – 2010 64 3.4 Doanh thu tiêu thụ than giai đoạn 2005 – 2010 66 3.5 Phân tích mối quan hệ khai thác – chế biến tiêu thụ than giai đoạn 2005-2010 68 3.6 Thời gian lại để Việt nam khai thác Than 70 3.8 Mức thuế suất thuế xuất than giai đoạn 2005-2011 83 3.9 Kế hoạch xuất than giai đoạn 2011 – 2015 83 3.10 Giải thích ý nghĩa biến sử dụng mơ hình 85 3.11 Bảng tóm tắt số thống kê biến 86 3.12 Kết ước lượng hồi quy biến giải thích 87 3.13 So sánh kết cấu chi phí giá thành sản xuất than năm 2005 2009 92 3.14 Tình hình lợi nhuận ngành than giai đoạn 2005 – 2010 94 115 viii DANH MỤC CÁC HÌNH TT Tên hình Trang 1.1 Đồ thị ảnh hưởng thuế sản lượng giá nhà độc quyền 1.2 Đồ thị thuế giá trị nhà độc quyền 1.3 Đồ thị thuế hàng hóa theo sản lượng bán 1.4 Sơ đồ can thiệp Chính phủ việc quản lý tài 19 nguyên thiên nhiên môi trường 1.5 Đồ thị xác định mức phí thải tối ưu 21 1.6 Đồ thị hành vi chủ thể gây ô nhiễm 21 1.7 Đồ thị thuế phát thải hiệu xã hội 23 1.8 Đồ thị cung giấy phép thải 25 1.9 Đồ thị cầu giấy phép thải 25 1.10 Biểu đồ sản lượng than vùng giới, 2007 35 2.1 Sơ đồ sơ đồ bước nghiên cứu 39 3.1 Sơ đồ công nghệ sản xuất Than theo phương pháp lộ thiên 54 3.2 Sơ đồ mở vỉa khai thác than hầm lò 56 3.3 Sơ đồ khai thác vận chuyển than, đất đá hầm lò 57 3.4 Biểu đồ tình hình biến động sản lượng khai thác – chế biến than 60 giai đoạn 2005-2010 3.5 Biểu đồ tình hình tăng giá thành sản xuất ngành Than giai 62 đoạn 2005 - 2010 3.6 Biểu đồ tình hình biến động sản lượng than tiêu thụ 65 3.7 Biểu đồ mối quan hệ khai thác, sản xuất tiêu thụ than giai đoạn 69 2005-2010 3.8 Biểu đồ tỷ lệ sử dụng nguồn lượng để phát điện giới 97 ... phẩm than kết qủa đạt ngành công nghiệp Than Việt nam thời gian qua - Nghiên cứu sách thuế tài nguyên can thiệp Chính phủ ngành cơng nghiệp Than Việt Nam - Đánh giá tác động Thuế tài nguyên can thiệp. .. thụ Than giai đoạn 2005 - 2011 Đánh giá tác động Thuế tài nguyên can thiệp Chính phủ ngành cơng nghiệp than Việt Nam Tác động sách Thuế tài nguyên can thiệp Chính phủ đến sản lượng khai thác giá. .. thiệp Chính phủ ngành cơng nghiệp khai thác tài nguyên thiên nhiên Đặc điểm ngành công nghiệp than Việt nam Nghiên cứu sách thuế tài nguyên can thiệp Chính phủ ngành cơng nghiệp Than Việt Nam Tình