Bộ giáo dục đào tạo Bộ nông nghiệp PTNT Trường đại học lâm nghiệp Trần Văn Trung Nghiên cứu sinh trưởng số dòng Bạch đàn trồng loài phục vụ cho công tác trồng rừng công ty Lâm nghiệp Đông Bắc Luận văn thạc sĩ khoa học lâm nghiệp Hà Nội, năm 2008 Bộ giáo dục đào tạo Bộ nông nghiệp PTNT Trường đại học lâm nghiệp Trần Văn Trung Nghiên cứu sinh trưởng số dòng Bạch đàn trồng loài phục vụ cho công tác trồng rừng công ty Lâm nghiệp Đông Bắc Chuyên ngành: Lâm học Mà số: 60.62.60 Luận văn thạc sĩ khoa học lâm nghiệp Cán hướng dẫn: PGS.TS Nguyễn Hữu Vĩnh Hà Nội, năm 2008 Đặt vấn đề Bạch đàn trồng nhiều vùng, nhiều nước giới Do có ưu điểm vượt trội sinh trưởng, đa dạng sản phẩm thích nghi với nhiều dạng lập địa mà Bạch đàn chọn chủ lực để trồng rừng cung cấp sản phẩm cho công nghiệp dân dụng Cho dù nhiều tranh luận tính ổn định ảnh hưởng rừng trồng Bạch đàn đến môi trường sinh thái thực tế, rừng trồng Bạch đàn đà tăng nhanh số lượng chất lượng Rừng trồng Bạch đàn đà đóng vai trò quan trọng phát triển kinh tế xà hội nhiều quốc gia vùng lÃnh thổ, góp phần xoá đói giảm nghèo, nâng cao đời sống cho người dân vùng núi ta, Bạch đàn dẫn giống vào trồng từ năm đầu kỷ XX, đà có nhiều công trình nghiên cứu Bạch đàn chủ yếu rừng trồng hạt Những năm gần đây, nhờ có nhiều tiến khoa học công tác trồng rừng, nuôi cấy mô dâm hom mà diện tích rừng trồng Bạch đàn mô hom tăng lên nhanh, thay dần cho hạt Trong nghiên cứu rừng trồng Bạch đàn mô hom chưa nhiều, chưa toàn diện nghiên cứu dừng lại vài năm đầu Với 19 triệu đất lâm nghiệp, triệu đất trống đồi trọc, nhiều nơi đất đai đà bị thoái hoá, trước sức ép nhu cầu gỗ nguyên liệu không ngừng tăng lên, yêu cầu phát triển rừng bền vững việc nghiên cứu rừng trồng Bạch đàn mô hom cã ý nghÜa rÊt lín vỊ c¶ lý ln thực tiễn Công ty Lâm nghiệp Đông Bắc nhà nước giao nhiệm vụ trồng rừng sản xuất, cung cấp gỗ nguyên liệu cho ngành than, cho nhà máy ván dăm, ván bóc, cung cấp gỗ gia dụng củi cho nhân dân, làm dịch vụ giống kỹ thuật trồng rừng vùng Đông Bắc Công ty đà nhà nước giao cho gần 23 nghìn đất để trồng rừng nguyên liệu, diện tích chủ yếu đất Feralit phát triển đá mẹ Phiến thạch sét đá mẹ Sa thạch Trung bình năm công ty trồng 1.000 rừng Bạch đàn loài theo mô hình thâm canh với chu kỳ năm Đến nay, 70% diện tích rừng công ty trồng Bạch đàn mô hom Nhiều dòng Bạch đàn đà trồng việc nghiên cứu đối tượng hạn chế Để có sở khoa học cho việc chọn đất, chọn dòng Bạch đàn đề xuất biện pháp kỹ thuật nhằm đem lại hiệu cao trồng rừng nguyên liệu Bạch đàn, thực đề tài: Nghiên cứu sinh trưởng số dòng Bạch đàn trồng loài phục vụ cho công tác trồng rừng Công ty Lâm nghiệp Đông Bắc Chương Tổng quan vấn đề nghiên cứu 1.1, Một số nghiên cứu giới Bạch đàn 1.1.1, Khái quát Bạch đàn giới * Theo Murray Bail, Bạch đàn xuất trái đất cách khoảng 30 đến 50 triệu năm nhà thám hiểm châu âu phát vào năm 1770 Australia Đến nay, toàn giới đà có số liệu thống kê 700 loài Bạch đàn, loài có khác lớn kính thước, hình dạng màu sắc Bạch đàn xem loài cao giới ( Australia loài E.regnans cao tới 92 m ) Đa số loài Bạch đàn có nguồn gốc Australia, số loài có nguồn gốc New Guinea, Indonesia loài Bắc quần đảo Philippines [41] Hầu hết loài Bạch đàn có biên độ sinh thái rộng, sức đề kháng cao, tái sinh mạnh, có giá trị sử dụng nhiều mặt, gỗ cho công nghiệp ( giấy, khai thác mỏ, than chì ), gỗ xây dựng, tinh dầu, ta nanh, mật hoa, củi Đến nay, giới đà có 90 nước trồng Bạch đàn, đa số nước nằm vùng nhiệt đới cận nhiệt đới, số nước đứng đầu trồng Bạch đàn Braxin, Nam Phi, ấn Độ, Trung quốc, Công Gô, Bồ đào nha, Tây ban nha, Israel, Chile [51] * Vào đầu năm 1950, Bạch đàn cho loài nhân giống hom cành, nhờ có phát triển mạnh mẽ khoa học công nghệ, đặc biệt công nghệ sinh học ứng dụng lâm nghiệp, đến Bạch đàn xem lâm nghiƯp dƠ nh©n hom nhÊt TØ lƯ rƠ cđa hom Bạch đàn phụ thuộc vào loài cây, mùa vụ nhân hom biện pháp xử lý rễ Đa số loài Bạch đàn nhân hom từ tháng năm trước đến tháng năm sau, tỉ lệ rễ đạt từ 49 đến 95 % [26] * Đến nay, toàn giới đà trồng 225 triệu rừng, loại Thông, Sa mộc Bạch đàn chiếm tới 51 % tổng diện tích ( tương đương với 115 triệu ) Rừng tự nhiên ngày bị suy giảm số lượng chất lượng, năm gần đây, trung bình năm toàn giới 7.3 triệu rừng tự nhiên Công nghiệp chế biến, thị trường thương mại gỗ sản phẩm từ gỗ ngày phát triển, năm 2004 thương mại gỗ tròn công nghiệp 120 triệu m3, chiếm 7% sản phẩm toàn cầu với giá trị 327 triệu đô la Nhu cầu gỗ ngày tăng, gỗ dùng làm chất đốt đóng vai trò quan trọng, đặc biệt châu Phi, trung bình giới hàng năm có tới 40% tổng lượng gỗ lấy từ rừng sử dụng làm chất đốt Vì vậy, trồng rừng loài mọc nhanh có Bạch đàn nhiều nước khu vực châu á, châu Phi Mĩ la tinh quan tâm lớn [49] * E.urophylla S.T.Blake địa Indonesia, phân bố chủ yếu đảo Timor, Flores, Wetar, Lembata, Alor, Adonara Plantar với độ cao tuyệt đối từ 180 đến 3000 m, lượng mưa bình quân năm từ 700 đến 2500 mm, nhiệt độ bình quân năm từ 24 đến 28oc, năm có từ đến tháng mùa khô, chịu đất nghèo xấu thích hợp với đất có độ ẩm cao mùa khô Là loài có biến động lớn màu sắc vỏ, hình dạng kích thước quả, thường cao tõ 25 ®Õn 45 m víi ®­êng kÝnh tíi m, điều kiện thích hợp cao tới 50 m đường kính tới m, thân thẳng thon đến độ cao 2/3 chiều cao thân Ra hoa kết sau đến tuổi, thường hoa vào mùa khô tháng sau chín, thụ phấn nhờ gió, côn trùng, chim số động vật có vú, thường lai tự nhiên với E.grandis để tạo thể lai, trung bình từ 400000 đến 700000 hạt/kg Một số xuất xứ nguyên sinh loài Indonesia bị đe doạ nghiêm trọng [42], [43] 1.1.2, Sinh trưởng rừng trồng Bạch đàn * Tại Brazin: Bạch đàn dẫn giống vào trồng từ năm 1910 với mục đích cung cấp nguyên liệu cho ngành công nghiệp gỗ tròn, than gỗ phòng hộ đồng ruộng Trước năm 1980, Bạch đàn trồng rộng rÃi nguồn hạt thu hái chỗ loài E.grandis, E.saligna E.alba, suất đạt từ 13 đến 35 m3/ha/năm, sinh trưởng suất rừng trồng dao động phạm vi lớn Sau năm 1980, nhờ có kết hợp chọn lọc dòng vô tính với nhân giống hom để trồng rừng mà suất rừng trồng không ngừng tăng lên, bình quân đạt từ 45 đến 75 m3/ha/năm, số diện tích trồng thí nghiệm đạt 100 m3/ha/năm Cùng với mục tiêu suất rừng trồng vấn đề tăng tỉ trọng gỗ, tăng suất bột giấy, giảm tỉ lệ vỏ quan tâm nghiên cứu [26] Brazin nước đứng đầu giới diện tích suất rừng trồng Bạch đàn Đến nay, Brazil đà có triệu rừng trồng Bạch đàn, triệu rừng công nghiệp để sản xuất than chì Nhờ có biện pháp quản lý phù hợp mà rừng trồng Bạch đàn đà trì phát triển ổn định [44] * Tại Congo: Từ năm 1972 đà thực nhân hom trồng dòng Bạch đàn ưu việt chọn lọc từ lai tự nhiên nhân tạo Từ năm 1978, nước đà tiến hành trồng rừng công nghiệp Bạch đàn hom, tăng trưởng bình quân rừng trồng số dòng vô tính chọn 35 m3/ha/năm, rừng trồng hạt từ 12 đến 25 m3/ha/năm Tiêu chuẩn để lựa chọn dòng vô tính Bạch đàn hình dạng thân cây, suất rừng, khả rễ hom chất lượng gỗ để làm bột giấy [26] * Tại Nam phi: Từ đầu năm 1980 đà thực trồng rừng Bạch đàn để cung cấp gỗ cho ngành công nghiệp giấy hom dòng Bạch đàn tuyển chọn Tăng trưởng bình quân rừng trồng hạt 21 m3/ha/năm hom số dòng tốt 40 m3/ha/năm Rừng trồng dòng vô tính sinh trưởng đồng so với hạt, trồng từ hạt có hệ số biến động chiều cao 11.5 %, D1.3 lµ 14.4 %, vỊ thĨ tÝch lµ 31.3 % trồng từ hom có hệ số biến động chiều cao < 10.0 %, D1.3 lµ < %, vỊ thĨ tÝch lµ < 20 % Chính phủ Nam phi đà quy định diện tích rừng trồng dòng Bạch đàn vô tính không vượt % tổng diện tích rừng trồng Bạch đàn cần phải có tối thiểu 20 dòng Bạch đàn cho công ty trồng rừng Bạch đàn, không trồng lẫn dòng Bạch đàn mà trồng theo khối đơn dòng, khối khoảng 20 [26] * Tại ấn độ: Từ năm 1990 đà thực cải thiện giống Bạch đàn, năm đầu chọn trội nhân giống hom tăng trưởng bình quân rừng tuổi đạt 16 m3/ha/năm, vượt 50 % suất so với trồng hạt chọn lọc Cũng đây, đánh giá hàm lượng tinh dầu mô Bạch đàn chanh cho thấy, rừng trồng sau 12 tháng tuổi giữ hàm lượng tinh dầu cao, tỉ lệ chất Citronellal Citronellol giống mẹ, mô trồng sau 2.5 tuổi đà hoa kết [26] Kaumis Evans nghiên cứu rừng trồng nguyên liệu Keo Bạch đàn cho biết: Các biện pháp kỹ thuật lâm sinh ảnh hưởng đến sinh trưởng rừng trồng trước khép tán, sản lượng rừng trồng Bạch đàn bị suy giảm chưa quan tâm đến việc cải thiện độ phì cho đất [47] * Tại Trung quốc: Từ năm 1970 đà thiết lập số diện tích rừng trồng Bạch đàn sinh trưởng nhanh, suất cao để cung cấp gỗ xây dựng Đến Trung quốc quốc gia đứng đầu diện tích sản lượng rừng trồng Bạch đàn, gỗ khai thác từ rừng trồng Bạch đàn chủ yếu để làm gỗ dán, bột giấy Tiêu chuẩn chủ yếu để lựa chọn dòng Bạch đàn sản lượng gỗ trọng lượng khô/ha Xiaoyong điều tra phân tích 27 dòng Bạch đàn đà chọn lọc, trồng dạng lập địa khác tuổi cho thấy sản lượng gỗ ®¹t tõ 14.94 ®Õn 61.80 tÊn/ha, chiỊu cao tõ 9.46 ®Õn 13.72 m vµ D1.3 tõ 6.26 ®Õn 10.14 cm, trọng lượng tán từ 1.09 đến 4.41 kg/cây, tỉ trọng gỗ khô từ 0.40 đến 0.51 tấn/m3 Theo tác giả, sản lượng gỗ rừng phụ thuộc vào chiều cao ( h – m ), D1.3 ( d1.3 – cm ), trọng lượng ( L kg ), ®é dµy vá ( b – cm ) vµ tØ trọng gỗ khô ( wd tấn/m3 ) theo công thøc L = 1.698h + 2.28 d1.3 + 2.095 l – 0.680 b + 1.988 wd [45] Li vµ Chen nghiên cứu lập địa biện pháp kỹ thuật lâm sinh ( làm đất, tỉa thưa ) lượng xói mòn sau khai thác có nhận xét là: Trồng rừng đơn giản, loài, khai thác trắng đà làm lớp đất mặt sau khai thác, cỏ dại xâm thực suy giảm sản lượng rừng luân kỳ sau [48] * Tại số nước thuộc vùng nhiệt đới, Davidson [50] nghiên cứu vai trò giống biện pháp kỹ thuật lâm sinh ( thành phần ruột bầu, nhiễm vi khuẩn cộng sinh, làm đất, bón phân, làm cỏ ) đến sinh trưởng thể tích gỗ Bạch đàn Keo, số dạng lập địa cho kết sau: ảnh hưởng yếu tố đến sinh trưởng thể tích gỗ (%) Giai đoạn tuổi Vườn ươm C¶i thiƯn gièng 15 17 50 60 Làm cỏ 32 26 20 Làm Hàm lượng Nhiễm ®Êt NPK vi khuÈn 17 40 34 24 20 20 Thành phần ruột bầu 20 Từ nghiên cứu cho thấy: Sinh trưởng Keo Bạch đàn giai đoạn tuổi phụ thuộc vào nhiều yếu tố chất lượng giống, cung cấp chất dinh dưỡng biện pháp chăm sóc yếu tố định đến sinh trưởng gỗ trồng Làm đất ảnh hưởng đến sinh trưởng trồng năm đầu, tuổi tăng ảnh hưởng chất lượng giống đến suất rừng trồng rõ 1.1.3, Những tồn rừng trồng Bạch đàn * Tại California: Bạch đàn đưa vào trồng từ năm 1850, đến đầu kỷ XX, sù khun khÝch cđa chÝnh phđ, diƯn tÝch rõng trång tăng lên nhanh chóng với hy vọng rừng trồng Bạch đàn nguồn để thay thế, cung cấp gỗ tròn cho xây dựng đóng đồ gia dụng đà không thành công khai thác rừng tuổi nhỏ, thớ gỗ bị xoắn dễ bị nứt dọc Mặt khác, loài E.globulus trồng để chắn gió cho đường cao tốc, vườn ăn quả, trang trại, làm che bóng công viên sau đó, Bạch đàn đà bị phản đối cho đà cạnh tranh với địa không hỗ trợ cho loài động vật địa phương Ngoài vào năm 1991, cháy rừng Oakland ... Nghiên cứu sinh trưởng số dòng Bạch đàn trồng loài phục vụ cho công tác trồng rừng Công ty Lâm nghiệp Đông Bắc góp phần định vào lý luận thực tiễn kinh doanh rừng trồng Bạch đàn vùng Đông Bắc. .. nông nghiệp PTNT Trường đại học lâm nghiệp Trần Văn Trung Nghiên cứu sinh trưởng số dòng Bạch đàn trồng loài phục vụ cho công tác trồng rừng công ty Lâm nghiệp Đông Bắc Chuyên ngành: Lâm học Mà số: ... tích rừng trồng dòng Bạch đàn vô tính không vượt % tổng diện tích rừng trồng Bạch đàn cần phải có tối thiểu 20 dòng Bạch đàn cho công ty trồng rừng Bạch đàn, không trồng lẫn dòng Bạch đàn mà trồng