ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM KHOA NGỮ VĂN ****** NGUYỄN THỊ PHƢƠNG NHẬN DIỆN HỆ THỐNG CÂU HỎI PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG PHÂN MÔN VĂN HỌC Ở SÁCH GIÁO KHOA NGỮ VĂN HIỆN HÀNH KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC NGÀNH SƢ PHẠM NGỮ VĂN Đà Nẵng, tháng 5/2015 ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM KHOA NGỮ VĂN ****** NHẬN DIỆN HỆ THỐNG CÂU HỎI PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG PHÂN MÔN VĂN HỌC Ở SÁCH GIÁO KHOA NGỮ VĂN HIỆN HÀNH KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC NGÀNH SƢ PHẠM NGỮ VĂN Ngƣời hƣớng dẫn: ThS Nguyễn Đăng Châu Ngƣời thực hiện: NGUYỄN THỊ PHƢƠNG (Khóa 2011 - 2015) Đà Nẵng, tháng 5/2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan cơng trình nghiên cứu riêng dƣới hƣớng dẫn thầy giáo ThS Nguyễn Đăng Châu Các số liệu khóa luận hồn tồn trung thực chƣa cơng bố cơng trình nghiên cứu khác Nếu có sai sót, tơi xin chịu hồn tồn trách nhiệm Đà Nẵng, tháng năm 2015 Tác giả Nguyễn Thị Phƣơng LỜI CẢM ƠN Trƣớc hết em xin trân trọng gửi lời cảm ơn sâu sắc tới thầy Nguyễn Đăng Châu, ngƣời trực tiếp hƣớng dẫn, giúp đỡ em kiến thức phƣơng pháp để em hồn thành đƣợc khóa luận tốt nghiệp Em xin trân trọng cảm ơn thầy cô Khoa Ngữ văn trƣờng Đại học sƣ phạm- Đại học Đà Nẵng giảng dạy nhiệt tình, cung cấp kiến thức kĩ suốt bốn năm qua để chúng em có đƣợc kết học tập nhƣ ngày hơm Tôi xin chân thành cảm ơn anh, chị, em, bạn bè giúp tơi việc tìm kiếm tài liệu phục vụ cho việc nghiên cứu nhƣ quan tâm, động viên, giúp đỡ tơi hồn thành khóa luận Mặc dù có nhiều cố gắng song trình độ chun mơn kinh nghiệm thực tiễn cịn hạn chế nên khơng thể tránh khỏi thiếu sót Vì vậy, tơi mong nhận đƣợc đóng góp thầy bạn bè để đề tài đƣợc hồn thiện Đà Nẵng, ngày 02 tháng 05 năm 2015 MỞ ĐẦU Lí chọn đề tài Ngữ văn mơn học có vị trí quan trọng nhà trƣờng Đây môn học gắn liền với khả sử dụng, trau dồi phát huy ngôn ngữ mẹ đẻ đồng thời phƣơng tiện đặc thù để tiếp cận văn học văn hóa nhân loại Nói cách khác, mơn học khơng có chức cơng cụ mà cịn có chức tƣơng hỗ thúc đẩy trình hình thành lực chung, góp phần bồi dƣỡng tƣ tƣởng, tình cảm phẩm chất cao đẹp cho ngƣời học Quá trình dạy học môn Ngữ văn nhà trƣờng Phổ thông bƣớc đƣợc đổi ngày phù hợp với xu hƣớng đại Hiện nay, ngành giáo dục tích cực triển khai Nghị hội nghị lần thứ Ban chấp hành trung ƣơng Đảng khóa XI (Nghị 29) đổi bản, toàn diện giáo dục đào tạo Đề án đổi Chƣơng trình, SGK phổ thơng sau năm 2015 Trên tinh thần đó, chƣơng trình phân mơn mơn học phải đƣợc xây dựng theo định hƣớng phát triển lực ngƣời học Cách tiếp cận đặt mục tiêu “giúp cho học sinh biết làm học khơng tập trung vào việc xác định học sinh cần học để có đƣợc tri thức tồn diện lĩnh vực chuyên môn” Muốn thực tốt việc xây dựng triển khai chƣơng trình, SGK mới, việc cần làm xem xét lại chƣơng trình , SGK hành để làm tiền đề sở cho việc sửa đổi bổ sung Với đề tài này, hi vọng cung cấp nhìn cụ thể tồn diện kiểu câu hỏi định hƣớng phát triển lực văn học SGK Phổ thông hành, đồng thời đƣa số khuyến nghị cho việc đổi chƣơng trình giáo dục phân mơn Văn học Phổ thông Lịch sử vấn đề Vấn đề phát triển chƣơng trình giáo dục phổ thơng bối cảnh tồn cầu hóa đƣợc tồn xã hội quan tâm ý Chính có khơng cơng trình khoa học giới nghiên cứu viết vấn đề Bên cạnh nhà nghiên cứu đầu ngành nhƣ TS Nguyễn Trọng Hoàn, PGS.TS Đỗ Ngọc Thống, PGS.TS Bùi Mạnh Hùng, PGS.TS Nguyễn Quang Ninh… cịn có nhiều giáo viên tham gia nghiên cứu đánh giá Tập hợp nghiên cứu, đánh giá chƣơng trình Ngữ văn Phổ thơng hành chúng tơi nhận thấy có hai xu hƣớng bật: thứ vấn đề lý thuyết chung chƣơng trình giáo dục phát triển chƣơng trình giáo dục; thứ hai sâu vào việc đƣa đề xuất cụ thể cho vấn đề đổi chƣơng trình giáo dục theo yêu cầu phát triển lực Nhằm trang bị cho đội ngũ nhà giáo cán quản lý giáo dục kĩ cần thiết cho việc phát triển chƣơng trình giáo dục nhà trƣờng để triển khai tốt chƣơng trình SGK hành chuẩn bị cho đổi giáo dục phổ thông, Cục nhà giáo Cán quản lý sở giáo dục phối hợp với Chƣơng trình Phát triển giáo dục trung học đơn vị liên quan tổ chức xây dựng tài liệu phục vụ cho đợt tập huấn từ năm 2013-2015 Cuốn tài liệu đợt tập huấn bao quát kiến thức lý luận chung nhƣ nhƣ kỹ thực hành triển khai hoạt động chƣơng trình Cùng bàn việc đổi dạy học văn, sách chuyên luận Văn học nhà trường nhận diện tiếp cận đổi PGS Phan Trọng Luận định hƣớng “giải toán nan giải nhà trƣờng ba phƣơng diện: Nhận diện đúng-Tiếp cận Đổi đồng bộ” Theo tinh thần đổi Giáo dục đào tạo, Tài liệu hội thảo Đổi kiểm tra, đánh giá chất lượng học tập môn Ngữ văn trường Phổ thông tập hợp báo cáo với mục đích nghiên cứu sở lý luận xây dựng kế hoạch triển khai việc đổi phƣơng thức kiểm tra, đánh giá chất lƣợng học tập môn Ngữ văn theo định hƣớng phát triển lực ngƣời học, với cách thức xây dựng câu hỏi, đề thi đáp án theo hƣớng “mở” PGS.TS Nguyễn Thanh Hùng Phương pháp dạy học Ngữ văn Trung học phổ thơng, vấn đề cập nhật nêu lên số vấn đề đổi phƣơng pháp dạy học Ngữ văn THPT Trong đó, tác giả trọng bàn lực đọc hiểu tác phẩm văn chƣơng đồng thời đƣa hệ thống câu hỏi trắc nghiệm nhằm minh họa cho việc dạy học theo định hƣớng phát triển lực Tuy nhiên, hầu hết tài liệu nêu vấn đề lý thuyết dạy học Ngữ văn theo định hƣớng phát triển lực ngƣời học đề xuất đổi phƣơng pháp dạy học, kiểm tra đánh chƣa có cơng trình nghiên cứu cụ thể hệ thống câu hỏi định hƣớng phát triển lực phân mơn Văn học chƣơng trình ngữ văn THPT Vì vậy, với đề tài ngƣời nghiên cứu muốn góp nhìn cụ thể hệ thống câu hỏi phát triển lực số khuyến nghị đổi chƣơng trình giáo dục sách giáo khoa Ngữ văn phân môn Văn học THPT Đối tƣợng phạm vi nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu đề tài kiểu câu hỏi định hƣớng hình thành lực phân mơn Văn học THPT Phạm vi nghiên cứu đề tài phân mơn Văn học chƣơng trình sách giáo khoa Ngữ văn THPT Tuy nhiên hạn chế thời gian nên đề tài khảo sát cụ thể hệ thống câu hỏi văn SGK Ngữ văn lớp 10 (khơng có đọc thêm) Phƣơng pháp nghiên cứu Để thực đề tài này, sử dụng kết hợp biện pháp nghiên cứu sau đây: - Phƣơng pháp khảo sát, thống kê - Phƣơng pháp tổng hợp, khái quát - Phƣơng pháp phân tích, chứng minh Nội dung nghiên cứu Ngoài phần mở đầu, kết luận danh mục tài liệu tham khảo, nội dung đề tài đƣợc triển khai thành ba chƣơng sau: Chƣơng Một: Những vấn đề chung Chƣơng Hai: Nhận diện hệ thống câu hỏi định hƣớng phát triển lực phân môn văn học sách giáo khoa Chƣơng Ba: Một số khuyến nghị B PHẦN NỘI DUNG Chƣơng Một: Những vấn đề chung 1.1 Khái niệm lực ngƣời học 1.1.1 Năng lực Năng lực khái niệm then chốt chi phối việc đổi chƣơng trình giáo dục Có nhiều loại lực Nội hàm lực tùy vào cách tiếp cận lĩnh vực áp dụng mà hiểu khác Theo nhƣ từ điển Tiếng Việt Hoàng Phê chủ biên thì: Năng lực là: khả năng, điều kiện chủ quan tự nhiên sẵn có để thực hoạt động Phẩm chất tâm sinh lí trình độ chun mơn tạo cho người khả hồn thành hoạt động với chất lượng cao[1, tr.114] Hiểu theo nét nghĩa thứ lực khả có thực đƣợc bộc lộ thông qua việc thực thành thạo kĩ Dựa vào nét nghĩa thứ hai ta hiểu lực tổng hợp yếu tố: phẩm chất tâm sinh lí, trình độ chun mơn chất lƣợng hoạt động, yếu tố nhƣ sẵn có dạng tiềm đƣợc huy động để giải vấn đề sống Từ hai cách hiểu hiểu lực vừa tồn dạng tiềm đồng thời bộc lộ thơng qua khả giải tình có thực Điều mà cần quan tâm khía cạnh thực lực để từ có cách tổ chức hình thành đánh giá lực học sinh Cịn “Phát triển chương trình trung học phổ thông môn Ngữ văn theo hướng tiếp cận lực” đăng kỉ yếu Hội thảo khoa học Quốc gia dạy học Ngữ văn trường trung học phổ thông Việt Nam, TS Nguyễn Thị Hồng Vân, Viện 48 cách thân phận Kiều qua đoạn trích Nỗi thƣơng Bút pháp ƣớc lệ đoạn trích có ý nghĩa nhƣ việc diễn tả thân phận éo le nàng Kiều? Qua đó, Thấy đƣợc hiệu biểu đạt bút pháp nghệ thuật ƣớc lệ miêu tả diễn biến tâm trạng nhân vật nói tình cảm tác giả nhân vật? Hiểu đƣợc tiếng nói nhân đạo “Nỗi thƣơng mình” nhân mẻ kĩ nữ vật có ý nghĩa mẻ nhƣ chốn lầu xanh văn học trung đại? Trong tái ngộ Kim Hiểu đƣợc ý thức nhân phẩm Trọng nói với Kiều: “Nhƣ nàng nàng Kiều cảnh lấy hiếu làm trinh- Bụi cho sống ô nhục đục đƣợc vay?” Theo anh (chị), đoạn trích góp phần lí giải câu nói nhƣ nào? Yêu cầu lực đọc- hiểu, Chí khí anh Anh (chị) cho biết hàm tƣ để thấy đƣợc khát hùng nghĩa cụm từ bốn vọng lên đƣờng làm nên phƣơng mặt phi thƣờng Tìm nghiệp lớn ngƣời anh từ ngữ thể trân hùng Từ Hải cảm quan trọng, kính phục Nguyễn nghệ thuật đại thi hào 48 49 Du Từ Hải Nguyễn Du Từ Hải bộc lộ lí tƣởng anh hùng qua lời nói với Thúy Kiều nhƣ nào? Nêu nhận xét đặc điểm Yêu cầu lực thẩm mĩ cách miêu tả (hiện thực hay cảm nhận đƣợc khuynh lí tƣởng hóa) ngƣời anh hùng hƣớng lí tƣởng hóa, bút pháp Từ Hải đoạn trích Đây có nghệ thuật ƣớc lệ cảm phải cách miêu tả phổ biến hứng vũ trụ thƣờng gặp văn học trung đại không? văn học trung đại 2.2 Phân loại thống kê Khảo sát hệ thống câu hỏi đọc- hiểu văn SGK Ngữ Văn THPT lớp 10 phân loại câu hỏi thành loại câu hỏi theo yêu cầu lực từ thấp đến cao là: Đầu tiên câu hỏi mức độ nhận biết, tái hiện: Yêu cầu học sinh nắm đƣợc kiến thức bản, nêu lên nhận biết đƣợc Đó câu hỏi yêu cầu: nêu, tóm tắt, trình bày… Các câu hỏi dạng không yêu cầu học sinh phải tƣ nhiều nhƣng thiết phải tiếp cận văn trả lời đƣợc Vì tính chất câu hỏi khơng q khó nên u cầu tất học sinh phải trả lời đƣợc Ví dụ: Từ chi tiết đoạn trích, anh (chị) tóm tắt lại câu chuyện Trần Quốc Tuấn (không 20 dòng) 49 50 Các câu hỏi mức độ thứ hai mức độ thơng hiểu: Học sinh lí giải, suy luận, kết nối thông tin đƣợc cung cấp văn để hiểu chất chi tiết, hình ảnh… đƣợc nhắc đến nhƣ đối tƣợng tƣơng tự văn Đây thƣờng câu hỏi: giải thích, lí giải, nhận xét… Ở mức độ vận dụng thấp câu hỏi yêu cầu liên kết, kết nối so sánh kiến thức học vận dụng chúng vào thực hành yêu cầu liên quan đƣợc đặt Đây câu hỏi: so sánh, nhận xét, đánh giá, phân tích… Ở mức độ vân dụng cao câu hỏi yêu cầu học sinh sử dụng kiến thức đƣợc học tác phẩm vận dụng vào giải vấn đề thực tiễn sống ví dụ nhƣ câu hỏi yêu cầu: trình bày quan điểm cá nhân liên hệ với thực tiễn ngày nay… Nếu đƣợc yêu cầu viết đoạn kết truyện, anh (chị) đồng tình với kết thúc nhƣ có hay chọn cách kết thúc khác? Trình bày giải thích ý kiến (Chuyện chức Phán đền Tản Viên) [8, tr.61] Các câu hỏi yêu cầu lực tƣ sáng tạo cao nên phân hóa đƣợc trình độ ngƣời học Đồng thời câu hỏi mang tính ứng dụng cao, khơi gợi hứng thú em 50 51 Bảng thống kê: Phân loại Tổng số Câu hỏi theo định Câu hỏi theo định hƣớng nội dung hƣớng phát triển lực 143 44 99 100% 30,8% 69,2% Tỉ lệ 2.3 Nhận xét đánh giá kiểu hệ thống câu hỏi theo định hƣớng phát triển lực sách giáo khoa Thông qua việc khảo sát câu hỏi theo định hƣớng phát triển lực SGK Ngữ Văn lớp 10 hành nhận thấy rằng: Hệ thống câu hỏi phân môn Văn học ban hành theo chuẩn kiến thức kĩ đáp ứng đƣợc yêu cầu phát triển lực cho học sinh Thực tế cho thấy câu hỏi phân môn Văn học sách giáo khoa hành đƣợc biên soạn theo hƣớng đổi có tính ứng dụng cao vào thực tiễn sống, tơn trọng kiến học sinh, tạo điều kiện cho em bộc lộ khiếu, quan điểm, cách nhìn nhận giới xung quanh, tránh đƣợc việc chép tài liệu hay thầy giảng trị chép cách máy móc thụ động Hệ thống câu hỏi SGK Ngữ văn 10 đƣợc biên soạn hợp lí theo mức độ yêu cầu từ thấp đến cao Tuy nhiên, bên cạnh câu hỏi đáp ứng đƣợc yêu cầu phát triển lực cho học sinh cịn số câu hỏi mang nặng kiến thức lí thuyết, thiếu tính ứng dụng vào thực tiễn gây nhàm 51 52 chán cho học sinh Tuy số câu hỏi không nhiều nhƣng thiết nghĩ không nên sử dụng dạy học Một mặt khác nhận thấy câu hỏi đa số câu hỏi đƣợc xây dựng theo định hƣớng phát triển lực học sinh nhƣng số lƣợng câu hỏi dạy lại nhiều, kiểu văn sách giáo khoa lại đƣa nhiều văn cụ thể yêu cầu học sinh tìm hiểu nên dƣờng nhƣ học sinh cảm thấy tải, chán nản Chƣơng Ba: Một số khuyến nghị 3.1 Đổi phƣơng pháp hình thức dạy học theo định hƣớng phát triển lực học sinh 3.1.1 Tạo môi trƣờng cho học sinh học tập, trải nghiệm sáng tạo Việc xây dựng chuyên đề học tập hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh THPT nhằm tăng cƣờng tích hợp, phân hóa kiến thức ngƣời học; dạy cho ngƣời học biết vận dụng kiến thức, kỹ cách tổng hợp để giải vấn đề học tập sống; Phát triển lực tự học, lực giải vấn đề, lực sáng tạo, lực tự quản lý, lực giao tiếp, lực hợp tác, lực sử dụng ngôn ngữ, lực sử dụng công nghệ thông tin truyền thông, đặc biệt lực ứng dụng điều học vào thực tiễn sống Chính nội dung hoạt động giáo dục cần hƣớng đến mục đích gắn học sinh với đời sống xã hội, tăng cƣờng hiểu biết chung cộng đồng vấn đề thời địa phƣơng, đất nƣớc, rèn luyện đạo đức, kỹ sống, phát huy tiềm cá nhân cách thực tế 52 53 Với nội dung này, chƣơng trình cần đƣợc thiết kế theo yêu cầu tăng cƣờng lực tự học, tự nghiên cứu ngƣời học Ngƣời học tăng cƣờng khả nghiên cứu học nhiều cách Chúng ta xây dựng câu hỏi yêu cầu học sinh sáng tạo viết tiểu phẩm, truyện cổ tích, truyện cƣời, diễn xƣớng, chuyển thể tác phẩm thành kịch để biểu diễn Nên xây dựng chuyên đề tự chọn, có nhiều yếu tố gắn với văn học, văn hóa, địa lý, lịch sử địa phƣơng Ví dụ, tích hợp Văn - Sử qua chuyên đề: Chống quân xâm lƣợc phƣơng Bắc qua Phú sơng Bạch Đằng Bình Ngơ đại cáo; Văn học dân gian văn hóa dân tộc; Nhìn giới qua tác phẩm văn học nƣớc ngoài; Về phƣơng pháp tổ chức dạy học theo số nhà nghiên cứu giáo dục nên thiết kế chƣơng trình theo chủ đề Theo đó, cho cá nhân học sinh, nhóm học sinh đăng ký dự án học tập trải nghiệm sáng tạo theo nội dung tri thức đƣợc giới thiệu chƣơng trình Tuy sách giáo khoa đƣợc biên soạn theo chủ đề nhƣng chủ đề lại chƣa thể đƣợc tinh thần đổi theo yêu cầu Ví dụ: Ca dao Việt Nam, thơ Trung đại Việt Nam, thơ Đƣờng thơ Haiku,… Giáo viên gợi ý cho học sinh cách thực hiện: Tên chun đề tìm hiểu; mơ tả việc thực chun đề (tìm thơng tin, xây dựng kịch bản, xử lý tình huống), hồn thành; dự kiến thời gian, địa điểm, kinh phí thực hiện; sản phẩm dự án (có thể: thuyết trình chủ đề, mở trang website để giới thiệu, làm video, chuyển thể kịch bản, công bố vai diễn, ) 53 54 Vấn đề then chốt chuyên đề tự chọn chuyển cách tiếp cận giáo dục từ nội dung (dạy kiến thức môn học nhƣ nay) sang cách tiếp cận lực (năng lực hành động thích ứng, giao tiếp ứng xử, lực tự học tự khẳng định) 3.1.3 Tăng giáo dục ngồi lên lớp dạy học tích hợp Dạy đọc hiểu tác phẩm văn chƣơng cần trọng hình thành cho học sinh cách đọc có phƣơng pháp, phát huy lực cảm thụ thẩm mĩ trực tiếp, khơi gợi tƣởng tƣợng tái tƣởng tƣợng sáng tạo, liên tƣởng hình tƣợng liên tƣởng ý niệm, bồi dƣỡng lực cảm thụ tinh tế, nhanh nhạy, phát triển lực tƣ duy, cắt nghĩa, khái quát, tránh suy diễn máy móc tùy tiện Dạy đọc hiểu tác phẩm văn chƣơng cần tích hợp tri thức, kĩ tiếng Việt Làm văn tăng cƣờng tích hợp liên môn: Văn - Sử - Địa, Văn học - Văn hóa - Nghệ thuật Chú trọng rèn luyện cho học sinh cách diễn đạt giản dị, sáng, xác, lập luận chặt chẽ, có suy nghĩ độc lập, bộc lộ thái độ riêng trƣớc vấn đề văn học đời sống Cả bốn kỹ nghe, nói, đọc, viết cần đƣợc thực hành qua chủ đề học tập Thiết kế chƣơng trình SGK Ngữ văn sau năm 2015 cần nhấn mạnh đến yếu tố tăng giáo dục ngồi giờ; tích hợp phân hóa nội dung mơn học Bên cạnh nội dung bắt buộc, xây dựng nội dung tự chọn, tri thức mang tính tồn quốc gắn với tri thức địa phƣơng, giảm lý thuyết, tăng thực hành vận dụng, giảm tri thức hàn lâm, tăng tri thức đời thƣờng gần gũi để ngƣời học ứng dụng tốt đời sống 54 55 “Văn chƣơng ngƣời, sống, nhà văn sáng tạo Việc xây dựng chƣơng trình để dạy học văn cách thiết thực, phát huy đƣợc lực ngƣời học cần đổi mới, để môn văn thực hấp dẫn, có ý nghĩa với hệ học trị” Việc phát triển chƣơng trình SGK Ngữ văn với hệ thống câu hỏi phát triển lực phân môn văn học khâu quan trọng để công đổi toàn diện giáo dục đào tạo Việt Nam thành công 3.2 Tăng cƣờng bồi dƣỡng nâng cao lực trình độ cho đội ngũ giáo viên cán quản lí giáo dục Mục tiêu giáo dục tƣơng lai đào tạo ngƣời có khả thích ứng sáng tạo môi trƣờng điều kiện phức tạp sống đại nhƣ thay đổi ngày khoa học kĩ thuật hay tình bất ngờ, mẻ xã hội Nền giáo dục bƣớc áp dụng hình thức dạy học tích cực, lấy ngƣời học làm trung tâm, tập trung phát triển lực ngƣời học Vậy nên, lực trình độ đội ngũ cán quản lí giáo dục nhân tố định thành công việc đổi chƣơng trình giáo dục Để thực tốt việc đổi giáo dục yêu cầu giáo viên phải có nhận thức đắn tự giác việc đổi phƣơng pháp dạy học Giáo viên ngƣời tổ chức hoạt động dạy học hƣớng dẫn học sinh tự chiếm lĩnh tri thức khơng phải ngƣời giảng bình, cung cấp toàn tri thức yêu cầu học sinh học vẹt Bên cạnh cịn phải biết vận dụng đƣợc phƣơng pháp dạy học, kiểm tra đánh giá tích cực dạy học, kĩ 55 56 sử dụng thiết bị dạy học ứng dụng thông tin- truyền thơng tổ chức hoạt động dạy học Ngồi ngƣời giáo viên phải nỗ lực học tập, trau dồi kiến thức kinh nghiệm giảng dạy để văn niềm hứng thú say mê học hỏi học sinh Đối với công tác quản lí, cán sở phải bám sát yêu cầu đổi từ cấp để thực đồng hiệu Nên tổ chức định kì hội thảo, lớp bồi dƣỡng sinh hoạt chuyên môn theo cụm trƣờng, cấp khác 3.3 Đổi kiểm tra đánh giá, có hệ thống câu hỏi theo yêu cầu phát triển lực văn học ngƣời học Từ trƣớc đến nay, câu hỏi dạy học đƣợc xem cách thức tích cực hóa vai trị ngƣời học Đó cơng cụ quan trọng để hƣớng dẫn ngƣời học chiếm lĩnh tri thức hình thành kỹ Trong chƣơng trình Ngữ văn sau năm 2015, chƣơng trình đƣợc xây dựng theo hƣớng tiếp cận lực, hệ thống câu hỏi Đọc hiểu văn không đơn giản hƣớng dẫn học sinh thu nhận kiến thức nội dung văn mà cịn phải hƣớng đến việc hình thành rèn luyện lực đọc hiểu cho ngƣời học Lí luận giáo dục đại nhấn mạnh vai trị ngƣời học với tƣ cách ngƣời tham gia chủ động, trực tiếp vào trình dạy học để tìm kiếm kiến thức lĩnh hội kỹ dƣới hƣớng dẫn giáo viên Nhƣng để ngƣời học phát huy tối đa vai trị nhà giáo dục phải xây 56 57 dựng đƣợc mơi trƣờng giáo dục giúp học sinh sử dụng lực tƣ mức tối đa Môi trƣờng đƣợc xây dựng hoạt động tƣơng tác giáo viên với học sinh học sinh với mà hệ thống câu hỏi cơng cụ quan trọng để “kích hoạt” dẫn dắt hoạt động tƣơng tác Việc sử dụng câu hỏi tình dạy học định đòi hỏi học sinh phải vận dụng thao tác tƣ nhƣ phân tích, so sánh, phán đoán, suy luận, đánh giá giải vấn đề Qua trình giải vấn đề, học sinh vừa lĩnh hội kiến thức, hình thành kỹ vừa rèn luyện tƣ Vì câu hỏi có vai trị quan trọng nhƣ nên nói chất lƣợng nhƣ khả thành công học dạy đƣợc định chủ yếu qua hệ thống câu hỏi Bài học ấy, học thật phát huy đƣợc tính tích cực ngƣời học hay chƣa; mục đích học ấy, học có hƣớng đến phát triển lực hay không, hệ thống câu hỏi định Do đó, khả thành cơng việc thay đổi chƣơng trình theo hƣớng tiếp cận lực phụ thuộc nhiều vào nhận thức chất mục đích hệ thống câu hỏi nhƣ lực thiết kế câu hỏi nhà biên soạn sách giáo khoa giáo viên đứng lớp Để đáp ứng đƣợc mục tiêu phát triển lực ngƣời học hệ thống câu hỏi đọc – hiểu phải phán ánh chất đọc hiểu văn Câu hỏi phải tạo điều kiện để học sinh thực trở thành ngƣời chủ động giải mã ý nghĩa nhƣ khuyến khích hoạt động kiến tạo nghĩa cho văn 57 58 Hệ thống câu hỏi phải tạo môi trƣờng tƣơng tác yếu tố nhƣ văn bản, ngƣời đọc bối cảnh xã hội hoạt động đọc, phải khơi gợi kiến thức trình dạy học Có nghĩa phải xây dựng hệ thống câu hỏi nhƣ công cụ hỗ trợ ngƣời học Mơn ngữ văn khơng có đọc văn, ngồi làm văn, học kiến thức bổ trợ khác, nhƣng đọc văn khâu quan trọng nhất, gắn liền với việc bồi dƣỡng lực đọc văn, thẩm văn, bồi dƣỡng tƣ tƣởng, tình cảm, nhân cách cao đẹp cho học sinh Cần trọng tới việc đánh giá lực đọc hiểu học sinh kiến thức hay kĩ đọc hiểu Điều có nghĩa với kiến thức kĩ đọc hiểu đƣợc cung cấp Học sinh vận dụng nhƣ để giải vấn đề đặt thực tế sống Các câu hỏi đọc hiểu cần tính đến mơi trƣờng tồn thực giả định nhƣng phải hợp lí Bên cạnh việc đa dạng hóa văn ngữ liệu dùng để đọc hiểu mang lại hiệu tích cực Từ đó, xây dựng câu hỏi đọc- hiểu văn theo cấp độ trình đọc- hiểu nhƣ sau: Câu hỏi nhận biết phát câu hỏi hƣớng tới việc tìm kiếm thơng tin tác giả, hồn cảnh đời, mục đích văn Nhằm trang bị tri thức đọc hiểu, kết nối kiến thức chuẩn bị cơng cụ cho học sinh tìm hiểu văn Để trả lời câu hỏi học sinh cần có kĩ tìm kiếm, chọn lọc, xử lí thơng tin; biết sử dụng công cụ hỗ trợ khác nhƣ cơng nghệ thơng tin phục vụ q trình thu thập thông tin; biết cách biểu diễn mô tả thông tin qua tóm tắt, sơ đồ, bảng biểu…Về mức độ nhận thức, 58 59 câu hỏi dạng chủ yếu địi hỏi học sinh nhận biết, thơng hiểu thơng tin biết tái xác Câu hỏi phân tích, lí giải: gồm câu hỏi hƣớng tới việc làm rõ nội dung mối quan hệ nhan đề, phần, đoạn với toàn văn Hiểu đƣợc giá tri nội dung nhƣ giá trị nghệ thuật Học sinh cần có kĩ so sánh, đối chiếu, tổng hợp trình phân tích, lí giải, đối chiếu văn Các câu hỏi yêu cầu học sinh biết huy động kiến thức nền, vận dụng tri thức đọc hiểu thân để cắt nghĩa rõ ràng, xác vấn đề đặt văn cách thể phƣơng diện đặc điểm chung thể loại văn nhƣ cá tính sáng tạo tác giả Câu hỏi đánh giá sáng tạo: hƣớng tới việc nêu lên nhân xét, bình luận phán đốn sở nội dung tiếp thu từ văn Những thông tin văn có gợi ý cho ngƣời đọc hƣớng sử dụng văn vào mục đích cụ thể, thiết thực sống Để trả lời cho câu hỏi này, yêu cầu học sinh không nhớ, hiểu văn mà kết nối với hiểu biết thân thực tế sống để vận dụng kiến thức cách linh hoạt sáng tạo Về mức độ nhận thức, câu hỏi đánh giá sáng tạo yêu cầu học sinh phán đốn, suy luận logic tính thực tiễn tác phẩm thân xã hội Từ hiểu biết học sinh biết vận dụng vào tình mới, tƣơng tự để thực hành điều học 59 60 C PHẦN KẾT LUẬN Trong bối cảnh xã hội công nghiệp đại ngày nay, giáo dục đóng vai trị vơ lớn phát triển toàn xã hội Nền giáo dục phải đào tạo ngƣời động, sáng tạo Môn Văn nhà trƣờng trung học, THPT ta có truyền thống lâu đời, tích lũy đƣợc nhiều kinh nghiệm có nhiều thành tựu Hệ thống câu hỏi theo định hƣớng phát triển lực sách giáo khoa xây dựng theo chuẩn kiến thức kĩ đáp ứng yêu cầu Tuy nhiên bối cảnh đổi nội dung phƣơng pháp dạy học nhiều vấn đề cần đƣợc làm sáng tỏ phải có đột phá thật Một vấn đề nội dung dạy văn phƣơng pháp dạy đọc văn Điều có ý nghĩa vô to lớn thời đại ngày nay, giao lƣu văn hóa quốc tế đƣợc gia tăng, điều kiện tiếp xúc nguồn văn đƣợc mở rộng hết Trong bối cảnh trình độ văn hóa đƣợc đánh giá lực nắm bắt, tiếp nhận thông tin, xử lý thông tin từ văn khác Muốn làm đƣợc điều trƣớc hết phải biết đọc, khơng phải biết đọc chữ, đọc diễn cảm, mà trƣớc hết phải biết đọc hiểu, qua văn phải chỗ quy tụ thông tin, đâu câu then chốt thể tƣ tƣởng tác giả Các nhà quản lí giáo dục giáo viên đứng lớp phải biết cách tổ chức dạy giúp học sinh tự làm việc với văn để chiếm lĩnh tri thức Việc đổi chƣơng trình SGK cần trọng vào việc lựa chọn nội dung, chủ đề áp dụng phƣơng pháp dạy học tích cực góp phần thực mục tiêu đào tạo ngƣời đáp ứng yêu cầu xã hội 60 61 TÀI LIỆU THAM KHẢO Bùi Mạnh Hùng, Phác thảo chương trình Ngữ văn theo định hướng phát triển lực, Tạp chí Khoa Học ĐHSP TPHCM Hồng Phê (2009),Từ điển Tiếng Việt, NXB Đà Nẵng Nguyễn Thanh Hùng (2007), Phương pháp dạy học Ngữ văn Trung học phổ thông vấn đề cập nhật, Nxb Đại học Sƣ phạm Nguyễn Thành Thi (2014), Báo cáo đề dẫn Hội thảo Dạy học Ngữ văn bối cảnh đổi bản, toàn diện giáo dục phổ thông Nguyễn thành Thi, Năng lực giao tiếp kết phát triển tổng hợp kiến thức kĩ đọc viết nói nghe dạy học ngữ văn,Tạp chí Khoa Học ĐHSP TPHCM PGS.TS Nguyễn Thúy Hồng (2013), Tài liệu tập huấn Kĩ phát triển chương trình giáo dục nhà trường phổ thơng Phan Trọng Luận (2009), Ngữ Văn 10 tập một, , Nxb Giáo dục Phan Trọng Luận (2013), Ngữ Văn 10 tập hai, , Nxb Giáo dục TS Vũ Đình Chuẩn(2013), Tài liệu hội thảo Đổi kiểm tra, đánh giá chất lượng học tập môn Ngữ văn trường Phổ thông 10 Bộ Giáo dục Đào tạo 2006, Chương trình giáo dục THPT cấp THPT môn Ngữ văn, Nxb Giáo dục 61 62 11 Báo cáo đề dẫn Hội thảo Dạy học Ngữ văn bối cảnh đổi bản, tồn diện giáo dục phổ thơng 12 Tài liệu tập huấn Dạy học kiểm tra đánh giá kết học tập theo định hướng phát triển lực học sinh môn lịch sử cấp trung học phổ thông http://www.hcmup.edu.vn/index.php?option=com_content&view=article&id =17093%3A2014-09-23-08-22-17&catid=4188%3Avn vnhc&Itemid=7197&lang=fr&site=30 http://www.hcmup.edu.vn/index.php?option=com_content&view=article&id =17385%3A2014-11-21-04-18-47&catid=4188%3Avn vnhc&Itemid=7197&lang=fr&site=30 62 ... ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM KHOA NGỮ VĂN ****** NHẬN DIỆN HỆ THỐNG CÂU HỎI PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG PHÂN MÔN VĂN HỌC Ở SÁCH GIÁO KHOA NGỮ VĂN HIỆN HÀNH KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC... mơn học tích hợp (văn học – tiếng Việt – làm văn) nên lực ngữ văn thực chất hệ thống lực, chia thành nhánh: - Năng lực văn học (năng lực cảm thụ tác phẩm văn học) Năng lực đƣợc thể bình diện. .. hình thành lực phân môn Văn học THPT Phạm vi nghiên cứu đề tài phân môn Văn học chƣơng trình sách giáo khoa Ngữ văn THPT Tuy nhiên hạn chế thời gian nên đề tài khảo sát cụ thể hệ thống câu hỏi văn