ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KHOA GIÁO DỤC CHÍNH TRỊ KHĨA LUẬN TỐT NGHIỆP Đề tài: BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY CÁC GIÁ TRỊ VĂN HÓA CHĂM PA Ở TỈNH BÌNH ĐỊNH HIỆN NAY Giáo viên hướng dẫn : TS Trần Hồng Lưu Sinh viên thực : Nguyễn Thị Tín Lớp : 12SGC Ngành : Sư phạm Giáo dục Chính trị Niên khóa : 2012 - 2016 Đà Nẵng, tháng năm 2016 LỜI CẢM ƠN Để hồn thành tốt khóa luận này, nỗ lực cố gắng thân, em nhận nhiều giúp đỡ nhiệt tình quý thầy cô Đầu tiên, em xin chân thành gửi lời cảm ơn đến thầy Trần Hồng Lưu người hướng dẫn giúp đỡ em nhiều q trình thực đề tài khóa luận Qua đây, em xin gửi lời cảm ơn đến quý thầy Khoa Giáo dục trị trường Đại học sư phạm – Đại học Đà Nẵng, thầy giáo chủ nhiệm, bạn lớp gia đình đ ộng viên, góp ý, giúp đỡ em hồn thành khóa luận Và đặc biệt hỗ trợ nhiệt tình từ quan Sở Văn hóa thể thao du lịch Bình Định cung cấp số liệu, tài liệu có liên quan đến đề tài Mặc dù nỗ lực cố gắng chắn đề tài khơng tránh khỏi thiếu sót Rất mong góp ý từ thầy bạn sinh viên quan tâm đến đề tài để khóa luận ngày hồn thiện Em xin chân thành cảm ơn! Đà nẵng, ngày 24 tháng năm 2016 Sinh viên Nguyễn Thị Tín MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Tính cấp thiết đề tài Mục đích nhiệm vụ nghiên cứu Đối tượng, phạm vi phương pháp nghiên cứu Bố cục đề tài Tổng quan tài liệu nghiên cứu NỘI DUNG H 1.1 Văn hóa giá trị văn hóa 1.1.1 Định nghĩa văn hóa 1.1.2 Tính chất, chức văn hóa 1.1.2.1 Tính chất văn hóa 1.1.2.2 Chức văn hóa 1.1.3 Giá trị giá trị văn hóa .11 1.2 Văn hóa Chămpa tỉnh Bình Định .14 1.2.1 Khái quát lịch sử Chămpa giai đoạn Vijaya – Bình Đ ịnh 14 1.2.2 Những giá trị đặc trưng văn hóa Chămpa 15 1.2.2.1 Di tích lịch sử - văn hóa 15 1.2.2.2 Tín ngưỡng, tơn giáo 17 1.2.2.3 Lễ hội 18 1.2.2.4 Kiến trúc, điêu khắc 19 1.2.2.5 Văn hóa ẩm thực trang phục 20 1.2.2.6 Chữ viết văn học nghệ thuật 21 1.2.2.7 Luật tục người Chăm 26 1.3 Tính tất yếu việc bảo tồn phát huy giá trị văn hóa Chămpa tỉnh Bình Đ ịnh trình hội nhập quốc tế 27 1.3.1 Bảo tồn phát huy sắc văn hóa dân tộc mở cửa hội nhập quốc tế 27 1.3.2 Tầm quan việc bảo tồn phát huy giá trị văn hóa Chămpa giai đoạn 29 Chương 2: THỰC TRẠNG, GIẢI PHÁP BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY CÁC GIÁ TRỊ VĂN HĨA CHĂMPA Ở TỈNH BÌNH ĐỊNH HIỆN NAY 31 2.1 Khái quát chung Bình Định .31 2.1.1 Vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên 31 2.1.2 Điều kiện kinh tế – xã hội 32 2.1.3 Điều kiện văn hóa 33 2.2 Thực trạng việc bảo tồn phát huy giá trị văn hóa Chămpa tỉnh Bình Định .35 2.2.1 Thành tựu đạt .35 2.2.1.1 Di tích lịch sử - văn hóa 36 2.2.1.2 Tín ngưỡng, tơn giáo 43 2.2.1.3 Lễ hội 43 2.2.1.4 Điêu khắc ngành nghề truyền thống .45 2.2.1.5 Văn hóa trang phục 51 2.2.1.6 Chữ viết văn học nghệ thuật 52 2.2.1.7 Luật tục người Chăm H’roi 53 2.2.2 Những tồn tại, hạn chế 54 2.2.3 Nguyên nhân tồn hạn chế .55 2.3 Một số giải pháp nhằm tiếp tục bảo tồn phát huy giá trị văn hóa Chămpa tỉnh Bình Định 56 KẾT LUẬN .58 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 59 DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Thống kê tháp Chămpa Bình Đ ịnh (2011) 37 Bảng 2.2: Các phế tích tháp Bình Định (2015) 39 Bảng 2.3: Thống kê số tượng trịn Bình Định (2011) 46 Bảng 2.4: Bảng thống kê vật điêu khắc Bình Định (2011) 48 Bảng 2.5: Thống kê bệ đá Bình Định (2011) 49 MỞ ĐẦU Tính cấp thiết đề tài Văn hóa tài sản vơ quý giá cộng đồng dân tộc Việt Nam kết tinh từ hàng nghìn năm trải qua bao thăng trầm lịch sử dân tộc Trong cộng đồng ấy, dân tộc lại có văn hóa mang sắc thái riêng, điều làm cho văn hóa Việt Nam thống đa dạng, phong phú Do vậy, việc bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa tốt đẹp dân tộc cộng đồng dân tộc Việt Nam làm cho n ền văn hóa dân tộc Việt Nam trường tồn dân tộc nhân loại Việc Đảng ta chủ trương xây dựng văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà sắc dân tộc phần khơng ngồi mục đích Tuy nhiên, thực tế, công tác bảo tồn phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp dân tộc – tộc người chuyện đơn giản Đặc biệt dân tộc có văn hóa lâu đời, đặc sắc dân tộc Chăm, biến động lịch sử, khắc nghiệt thời gian phần vô ý thức người bào mịn giá trị văn hóa cơng tác bảo tồn lại cần quan tâm, trọng Văn hóa Chămpa văn hóa có nhiều đóng góp làm phong phú sắc văn hóa cộng đồng dân tộc Việt Nam lịch sử Về không gian, văn hóa Chămpa có mặt từ đèo Ngang (Quảng Bình) chạy dọc theo miền Trung đến bờ sơng Đồng Nai (Bình Thuận), lan tỏa lên cao nguyên vươn hải đảo Về thời gian, văn hóa Chămpa để lại dấu tích từ kỷ thứ IV đến kỷ thứ XVIII, sau hịa nhập vào văn hóa chung cộng đồng Việt Nam Một vùng đất chiếm vị trí trí quan trọng tiến trình lịch sử phát triển văn hóa Chămpa Vijaya (Bình Định) – Đây vùng đất định đô vương quốc cổ Chămpa từ kỷ XI đến kỷ XV Và giai đoạn phát triển rực rỡ nhiều lĩnh vực, nôi ni dưỡng phát triển văn hóa Chămpa (văn hóa Vijaya) Trên vùng đất này, văn hóa Chămpa để lại dấu ấn đậm gồm nhiều loại hình, với số lượng phong phú thời gian dài Vì vậy, việc làm sáng tỏ giá trị đặc trưng văn hóa Chămpa, đánh giá thực trạng đ ề xuất giải pháp nhằm tiếp tục bảo tồn phát huy giá trị văn hóa Chămpa tỉnh Bình Định trở thành vấn đề nghiên cứu thú vị, có ý nghĩa cấp thiết Đó lý tơi chọn đề tài: Bảo tồn phát huy giá trị văn hóa Chămpa tỉnh Bình Đ ịnh làm đối tượng nghiên cứu khoa học cuối khóa Mục đích nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích nghiên cứu: Trình bày giá trị đặc trưng văn hóa Chămpa Bình Đ ịnh; nêu lên thực trạng đề xuất số giải pháp nhằm tiếp tục bảo tồn phát huy giá trị văn hóa Chămpa tỉnh Bình Định Nhiệm vụ nghiên cứu: Để đạt mục đích trên, khóa luận tập trung giải nhiệm vụ sau: Xác định sở khoa học vấn đề bảo tồn phát huy giá trị văn hóa nói chung vấn đề đặt việc bảo tồn phát huy giá trị văn hóa Chămpa Bình Đ ịnh nói riêng Nêu thực trạng việc bảo tồn phát huy giá trị văn hóa Chămpa tỉnh Bình Định, từ đề xuất số giải pháp nhằm tiếp tục bảo tồn phát huy giá trị văn hóa Chămpa tỉnh Bình Định Đối tượng, phạm vi phương pháp nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Vấn đề bảo tồn phát huy giá trị văn hóa Chămpa Phạm vi nghiên cứu: Tỉnh Bình Đ ịnh Phương pháp nghiên cứu: Để hồn thành mục đích, nhiệm vụ đề tài đặt ra, đề tài thực sở giới quan phương pháp luận khoa học chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; quan điểm Đảng ta văn hóa xây dựng văn hóa xã hội chủ nghĩa Các phương pháp đư ợc sử dụng chủ yếu là: so sánh, phân tích tổng hợp tài liệu, trừu tượng hóa khái quát hóa, thống logic lịch sử, v.v Bố cục đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận danh mục tài liệu tham khảo, phần nội dung khóa luận gồm có chương: Chương 1: Văn hóa giá trị văn hóa Chămpa tỉnh Bình Định Chương 2: Thực trạng, giải pháp bảo tồn phát huy giá trị văn hóa Chămpa tỉnh Bình Định Tổng quan tài liệu nghiên cứu Từ trước đến có nhiều cơng trình khoa học nghiên cứu giá trị văn hóa Chămpa nhiều góc độ tiếp cận khác Đáng lưu ý cơng trình nghiên cứu như: “Phát huy giá trị văn hóa Chăm đề phát triển du lịch tỉnh Ninh Thuận” Phan An, Phát triển Kinh tế – Xã hội Đà Nẵng, số 62, 2005; “Di sản văn hóa Champa nghiệp xây dựng văn hóa “tiên tiến đậm đà sắc dân tộc” miền trung” Đoàn Tuấn Anh, Sinh hoạt lý luận, số 3, 1997; Tháp cổ Chăm Pa – huyền thoại thật Ngơ Văn Doanh, Nxb Văn hóa thơng tin, Hà Nội, 1994; Văn hóa Chămpa Ngơ Văn Doanh, Nxb Văn hóa thơng tin, Hà Nội, 1994; Văn hóa cổ Chăm Pa Ngơ Văn Doanh, Nxb Văn hóa dân tộc, Hà Nội, 2002; Lễ hội chuyển mùa người Chăm Ngô Văn Doanh, Nxb Trẻ, Tp Hồ Chí Minh, 2006; Thành cổ Chămpa – dấu ấn thời gian Ngô Văn Doanh, Nxb Thế giới, Hà Nội, 2014; Văn hóa – Xã hội Chăm _ Nghiên cứu đối thoại Inrasara, Nxb Văn học, Hà Nội, 2008; “Cần đánh giá xác đáng phong cách Bình Định nghệ thuật Chămpa” Lê Viết Thọ, Văn học nghệ thuật, số 4, 2003; Giữ gìn kiệt tác kiến trúc nghệ thuật Chăm tác giả Lưu Trần Tiêu, Ngô Văn Doanh, Nguyễn Quốc Hùng, Nxb Văn hóa dân tộc, Hà Nội, 2000; Văn hóa Chăm – Nghiên cứu phê bình Sakaya, Nxb Phụ nữ, Hà Nội, 2010; v.v Các cơng trình nghiên cứu viết nêu nhiều khắc họa nét độc đáo diện mạo văn hóa Chămpa, việc nghiên cứu giá trị đặc trưng văn hóa Chămpa Bình Định, đánh giá thực trạng đề xuất giải pháp bảo tồn phát huy giá trị văn hóa Chămpa tỉnh Bình Đ ịnh chưa đề cập thỏa đáng Dựa sở kế thừa thành tác giả trước, đồng thời với nỗ lực tìm tịi học tập nghiên cứu thân, khóa luận vào tìm hiểu thực trạng đề xuất số giải pháp nhằm tiếp tục bảo tồn phát huy giá trị văn hóa Chămpa tỉnh Bình Định NỘI DUNG Chương 1: VĂN HÓA VÀ GIÁ TRỊ VĂN HĨA CHĂMPA Ở TỈNH BÌNH ĐỊNH 1.1 Văn hóa giá trị văn hóa 1.1.1 Định nghĩa văn hóa Có nhiều cách hiểu văn hóa có hàng trăm định nghĩa khác văn hóa Tùy theo góc độ tiếp cận, quan điểm trình độ tư mà cách hiểu văn hóa khác nhau, biến đổi Đến nay, vấn đề định nghĩa văn hóa chưa có thống Ở phương Đơng, từ “văn hóa” xuất đời sống từ sớm: “Trong ngôn ngữ cổ Trung Quốc, văn từ dùng để vẻ (cái biểu bên ngồi) Ví dụ mặt trăng, mặt trời, mây mưa sấm chớp văn Trời; vằn lông, màu lông văn muôn thú Văn người lời nói hay, đẹp ; văn xã hội điển chương, chế độ, phong tục, đạo đức, thể quan hệ người với người cộng đồng xã hội định Hóa dạy dỗ, sửa đổi phong tục (giáo hóa)” [7, tr 5] Khổng Tử nói đến “văn” mà sau Tn Tử, học trị ơng giải thích: văn ngụy tức người tạo nên không tự nhiên mà có Như vậy, “văn bên ngồi, khơng phải hồn tồn tự nhiên mà có, nên sửa sang, trau dồi Con người làm cho chất tự nhiên thành có văn, thành đẹp đẽ hơn, tác dụng giáo hóa” [7, tr 6] Từ văn hóa dùng số nước phương Đông (Nhật Bản, Trung Quốc, Việt Nam, ) lại từ người Nhật dịch từ culture ngôn ngữ phương Tây truyền sang Trung Quốc, sang Việt Nam nhà nho tân đọc dịch tân văn, tân thư Trung Quốc hồi đầu kỷ XX Ở phương Tây, để văn hóa, người Pháp người Anh dùng từ culture, người Đức dùng từ kultur, người Nga dùng từ kultura Người La Mã dùng từ cultura cultus để việc gieo trồng Gieo trồng ruộng đất “agri cultura”, gieo trồng tinh thần “animi cultura” Vậy từ cultus cultura văn hóa với hai khía cạnh, thứ là: trồng trọt, thích ứng với tự nhiên, khai thác tự nhiên; thứ hai giáo dục, đào tạo cá thể hay cộng đồng để họ không cịn vật tự nhiên có phẩm chất tốt đẹp Ở Việt Nam, từ văn hóa xuất muộn hơn, khoảng đầu kỷ XX Trước đó, có xuất từ “văn hiến” tương ứng với văn hóa dùng “Bình Ngơ đại cáo” Nguyễn Trãi: “Như nước Đại Việt ta từ trước/ Vốn xưng văn hiến lâu” Văn hiến dùng để giá trị tinh thần người có tài đức chuyển tải (văn văn hóa, hiến hiền tài) Người Việt Nam đưa ý ni ệm văn hóa, có lẽ Đào Duy Anh, “Việt Nam văn hóa sử cương”, viết xuất năm 1938 Ông viết: “Người ta thường cho văn hóa học thuật tư tưởng loài người, nhân mà xem văn hóa vốn có tính chất cao thượng đặc biệt Thực Học thuật tư tưởng cố nhiên phạm vi văn hóa phàm sinh hoạt kinh tế, trị, xã hội phong tục tập quán tầm thường lại không phạm vi văn hóa hay Hai tiếng văn hóa chẳng qua chung tất phương diện sinh hoạt loài người ta nói rằng: Văn hóa tức sinh hoạt” Theo ông, phương diện tri thức (khoa canh nông, pháp lý, nghệ thuật sân khấu, cách đúc nồi, cách dựng nhà, cách nấu cơm, kiểu áo, dân khí) biểu trạng thái gọi sinh hoạt vật chất (việc cày ruộng, việc kiện, việc ca múa, đúc nồi, dựng nhà, nấu cơm, áo, đồn biểu tình) Và đồng thời phương diện khác tri thức triết học, tôn giáo, chẳng biểu trạng thái sinh hoạt gọi tinh thần suy nghĩ, tín ngư ỡng Hồ Chí Minh nghiên cứu văn hóa vai trị đời sống người Theo Bác: “Vì lẽ sinh tồn m ục đích sống, lồi người sáng tạo phát minh ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật, công cụ cho sinh hoạt ngày mặc, ăn, phương thức dụng Tồn sáng tạo phát minh tức văn hóa Văn hóa tổng hợp phương thức sinh hoạt với biểu mà lồi người s ản sinh nhằm thích ứng với nhu cầu đời sống đòi hỏi sinh tồn” Như theo Bác, văn hóa sản phẩm mà người sáng tạo nhằm mục đích phục vụ cho người [20, tr 409] Tượng bò nandin Tháp Đôi Quang Trung, Quy Nhơn Tượng Ganêse Chùa Dương Long Nhơn An, An Nhơn 10 Tượng Ganêse Chùa Linh Tương Bình Nghi, Tây Sơn 11 Tượng Garada Chùa Thiên Trúc Phước Hòa, Tuy Phước 12 Tượng Garada Gò Tháp Gãy Bảo tàng tỉnh 13 Tượng Sư tử Khánh Lễ Phịng văn hóa huyện An Nhơn 14 Tượng tu sĩ Chùa Hải Giang Hơn Hải, Quy Nhơn 15 Tượng nữ thần ? Bảo tàng tỉnh 16 Tượng nữ thần ? Bảo tàng tỉnh 17 Tượng nữ thần ? Bảo tàng tỉnh 18 Tượng linga Chùa Thiên Trúc Phước Hòa, Tuy Phước 19 Tượng Giahasimha ? Bảo tàng tỉnh 20 Cột đá hình r ắn Xã Phúc Nghĩa Huyện Tuy Phước Tổng cộng 25 (Nguồn: Bảo tàng tổng hợp Bình Đ ịnh) Phù điêu: Nếu tượng trịn thể không gian chiều coi tác phẩm hồn chỉnh, phù điêu thể mặt phẳng với khơng gian hai chiều Có phù điêu khắc tạc mặt phẳng trở thành tác phẩm độc lập gắn vào cơng trình kiến trúc; ngược lại, có nhiều mảng phù điêu phải liên kết với làm hoàn chỉnh chủ đề trang trí Hiện Bình Định số lượng phù điêu tìm đư ợc nhiều, nhân dân phát trình xây dựng canh tác, bảo quản lại chùa, miếu bảo tàng địa phương Những năm gần đây, việc tu sửa số tháp Chămpa, đặc biệt tháp Dương Long Tháp Đơi số lượng phù điêu tìm nhiều Với số lượng phù điêu biết cung cấp nhiều tư liệu góp phần nghiên cứu đặc trưng nghệ thuật điêu khắc đá Chămpa giai đoạn – giai đoạn Vijaya 47 Bảng 2.4: Bảng thống kê vật điêu khắc Bình Đ ịnh (2011) STT Tên gọi Số Nơi phát theo chủ đề lượng Nơi lưu giữ Nữ thần Bình Nghi, Tây Sơn Bảo tàng tổng hợp tỉnh Nữ thần Châu Thành, An Nhơn Phịng văn hóa huyện An Nhơn Nữ thần Nhơn Hòa, An Nhơn Phòng văn hóa huyện An Nhơn Nữ thần Lăng Ơng, Quy Nhơn Nhơn Hải, Quy Nhơn Vũ nữ Tháp Bánh Ít Phước Hiệp, Tuy Phước Nam thần ? Phịng văn hóa huyện An Nhơn Nam thần Bình Nghi, Tây Sơn Bảo tàng tổng hợp tỉnh Tu sĩ Nhơn Thành, An Nhơn Bảo tàng tỉnh Tu sĩ Dương Long, Tây Sơn Bảo tàng tổng hợp tỉnh 10 Người dâng Dương Long, Tây Sơn Bảo tàng tổng hợp tỉnh lễ 11 Người múa Dương Long, Tây Sơn Bảo tàng tổng hợp tỉnh 12 Cảnh chiến Thành Bình Đ ịnh Phịng văn hóa huyện binh 13 Voi An Nhơn Chùa Dương Long Phịng văn hóa huyện An Nhơn 14 Voi Xóm Miếu Tuy Phước 15 Rắn Dương Long, Tây Sơn Bảo tàng tổng hợp tỉnh 16 Makara Tháp Đôi Bảo tàng tổng hợp tỉnh Tổng cộng 27 (Nguồn: Bảo tàng tổng hợp Bình Đ ịnh) Các loại hình điêu khắc khác: Trong vật điêu khắc khác cịn Bình Định, số lượng bệ đá khơng nhiều Nếu phân theo chức bệ đá có hai loại: bệ đá thờ trụ đá sử 48 dụng cơng trình kiến trúc Nhìn chung, tự thân bệ đá tác phẩm nghệ thuật độc lập hoàn chỉnh chế tạo đẹp Bảng 2.5: Thống kê bệ đá Bình Định (2011) STT Tên gọi Bệ thờ Số Nơi phát lượng Nhơn Phước, An Nhơn Nơi lưu giữ Phịng văn hóa huyện An Nhơn Bệ thờ Tây Sơn Bảo tàng tổng hợp tỉnh Trụ cửa Tây Sơn Bảo tàng tổng hợp tỉnh Trụ cửa Nhơn Khánh, An Nhơn Phịng văn hóa huyện An Nhơn Trụ cửa Nhơn Khánh, An Nhơn Phịng văn hóa huyện An Nhơn Tổng cộng (Nguồn: Bảo tàng tổng hợp Bình Đ ịnh) Đặc trưng nghệ thuật điêu khắc (tượng tròn phù điêu): Cũng ki ến trúc tháp, nghệ thuật điêu khắc giai đoạn xuất nhiều yếu tố mới, thay cho xu hướng thể khối tượng nuột nà với đường nét cầu kỳ tinh xảo nghệ thuật điêu khắc giai đoạn trước Ở giai đoạn (Vijaya), bên cạnh yếu tố kế thừa xu hướng thể mới: hình khối căng hơn, khỏe mạnh hơn, gian trí giản lược, gân guốc Nhìn t thể tác phẩm điêu khắc toát lên vẻ khỏe khoắn, đầy sức sống Nằm mẫu số chung nghệ thuật điêu Chămpa đề tài thể hiện, chất liệu, kỹ thuật chế tác bên cạnh vẻ đẹp truyền thống thể mạnh bạo hơn, nghệ thuật điêu khắc giai đoạn có nhiêu yếu tố ảnh hưởng nghệ thuật điêu khắc Khmer xuất bóng dáng nghệ thuật điêu khắc Đại Việt Công tác nghiên cứu, phát khai quật phần khắc họa diện mạo nghệ thuật điêu khắc Chămpa vang bóng thời, đồng thời phục vụ cho việc giáo dục ý thức, trách nhiệm cộng đồng việc bảo tồn phát huy giá trị văn hóa truyền thống dân tộc 49 b) Nghề gốm Từ năm trước sau 1995, việc khai quật trung tâm sản xuất gốm Chămpa Bình Đ ịnh tiến hành đạt số kết bước đầu việc xác định trung tâm gốm như: Trung tâm gốm Trường Cửu (xã Nhơn Hòa, huyện An Nhơn); trung tâm gốm Gò Hời (Tây Vinh, Tây Sơn); trung tâm gốm Gò Cây Ké (Tây Vinh, Tây Sơn); trung tâm gốm Lệ Nghi (Nhơn Mỹ, An Nhơn); trung tâm gốm Gò Sành (Nhơn Hòa, An Nhơn) Các trung tâm sản xuất gốm Bình Đ ịnh đề nằm ven sơng Kơn Con sơng giữ vai trị tạo nguồn sản xuất gốm hai đầu vào – Nó đường vận chuyển nguyên liệu, nhiên liệu cho sản xuất đường tiêu thụ sản phẩm với miền quốc gia Chămpa xưa Đây điểm mạnh, yếu tố quan trọng giúp cho trung tâm tồn tại, phát triển thời gian dài Trong số trung tâm sản xuất gốm có ba nơi sản xuất với quy mơ lớn, diện tích rộng Lệ Nghi, Trường Cửu Gị Sành Gốm Chămpa Bình Định có đặc trưng sau: Thứ nhất, nguyên liệu: môi trường tự nhiên tham gia vào sản xuất hai nguồn: nguyên liệu nhiên liệu nung gốm Tây Nguyên vùng cung cấp nhiên liệu vô tận cho việc nung gốm, theo đường sông Kôn Nguyên liệu mỏ đất sét ngưng tụ dọc triền sông, đầm lớn, dễ khai thác vận chuyển Ngồi đất sét đỏ, cịn có đất sét trắng, hai nguyên liệu kết hợp sản xuất gốm tạo nên sản phẩm có chất lượng cao: cứng, mỹ thuật đẹp, Thứ hai, kỹ thuật: Kỹ thuật sản xuất gốm chia làm hai công đoạn: sản xuất phôi gốm nung sản phẩm Sản xuất phôi gốm chế tác bàn xoay nên đội dày xương gốm đều, dáng cân xứng, thành gốm mịn Ngồi cịn dùng khn tạo dáng, Việc nung gốm, ngồi lị nung cịn có yếu tố kỹ thuật khác nung bao thơi để sản phẩm chín đều, khơng tiếp xúc trực tiếp với lửa, không bị nứt, bám bụi biến dạng Khi xếp sản phẩm vào lò nung, thường sử dụng kê, kê để nung nhiều sản phẩm, Nhìn chung gốm Chămpa có chất lượng cao ngang tầm với trung tâm sản xuất gốm truyền thống khu vực 50 Thứ ba, men: Gốm Chămpa chủ yếu tráng men màu xanh với độ màu khác nhau: xanh xám, xanh xám đậm, xanh phớt xám, Đồng thời men màu vàng, màu nâu, màu đen, màu trắng với sắc độ khác Việc sử dụng nhiều màu men đan xen sản phẩm cho thấy người thợ gốm Chămpa hoàn toàn làm chủ kỹ thuật chế tạo sử dụng men sản xuất gốm để làm đẹp sản phẩm Thứ tư, loại hình: Có thể thấy loại hình sản xuất liên tục với số lượng nhiều như: bình, lọ, chậu, ấm, nồi, bát, đĩa, chén, c ốc, Các tác phẩm mỹ thuật như: tượng, phù điêu Các loại vật liệu xây dựng cơng trình kiến trúc như: ngói nũi lá, điểm trang trí góc tháp, Nhờ vậy, gốm Chămpa có nét độc đáo phản ánh đời sống người Chăm lịch sử, phục vụ đời sống ngày, cho cơng trình kiến trúc cịn đ ể xuất Thứ năm, trang trí: Về kỹ thuật trang trí gốm, người Chămpa sử dụng kỹ thuật vẽ chìm xương gốm phổ biến phủ men Nét vẽ mảnh mai, phóng khống kết hợp với màu men tạo vẻ đẹp độc đáo Ngồi vẽ chìm cịn vẽ men với nhiều màu đan xen xử dung khn in tạo hoa văn để trang trí Đề tài trang trí đơn giản, thường hoa văn sóng nước, hoa hình ảnh động vật rồng, chim, thú, mặt kala, makara, Nhìn chung, giai đoạn gốm Chămpa hồn thiện, có nhiều yếu tố truyền thống từ đồ gốm văn hóa Sa Huỳnh, có yếu tố nhập từ nước khu vực Điều đem lại phát triển với trình độ cao, loại hình phong phú, đưa nghề sản xuất gốm trở thành ngành kinh tế quan trọng giai đoạn Vijaya người Chămpa Bình Đ ịnh Vấn đề nghiên cứu, phục hồi lại kỹ thuật làm gốm người Chăm góp phần to lớn vào cơng bào tồn, kế thừa phát huy nghề gốm cổ Chămpa, đưa nghề gốm Chăm lên tầm cao 2.2.1.5 Văn hóa trang phục Người Chăm H’roi có trang phục truyền thống riêng Đặc điểm chung áo Chăm cổ tròn, màu trắng, thân tay áo dài, khơng hoa văn, khơng có khuy cúc Đàn ơng thường mặc áo đen, ngắn tay, xẻ nách Hai bên khuy áo viền lai màu đỏ trắng Sau lưng áo có đường viền, trước bụng cột dây màu đỏ thay cho cúc áo Phụ nữ Chăm mặc áo váy Áo màu giống áo bà ba người Kinh Trong lễ hội, người phụ nữ mặc áo màu trắng có thêu hoa văn qua ngực Váy có 51 loại, loại thường loại có hoa văn sặc sỡ Loại thường có màu nâu đen để mặc nhà làm nương rẫy Váy có hoa văn thường mặc dịp lễ ngày quan trọng Váy người phụ nữ Chăm họ dệt, gồm hai phần: váy dây thắt lưng Tấm váy dùng để quấn quanh người, mép dấu kín, mép phơ ra, mép thắt chặt vào thắt lưng Thắt lưng vừa quấn quanh bụng, vừa thả rũ hai đầu xuống đùi tạo nét duyên dáng cho người phụ nữ Ngày nay, phần lớn người Chăm mặc Âu phục Trang phục truyền thống sử dụng số người lớn tuổi hay sử dụng dịp lễ hội Cùng với trang phục loạt đồ dùng trang sức có giá trị thẩm mỹ cồng đồng, kiềng bạc, hạt cườm, vừa đồ trang sức vừa vật kỷ niệm, đồng thời có tác dụng phịng trừ ma quỷ 2.2.1.6 Chữ viết văn học nghệ thuật a) Ngôn ngữ – chữ viết Đối với người Chăm H’roi Bình Đ ịnh, Hội đồng khoa học chuyên ngành nghi ệm thu đề tài “Xây dựng hoàn chỉnh chữ viết, biên soạn sách phục vụ dạy học tiếng Bana Kriêm, Hrê, Chăm H’roi Bình Định” nhóm tác giả Nguyễn Văn Lợi biên soạn Cơng trình góp phần phục hồi lại ngơn ngữ truyền thống người Chămpa, giáo dục cho người Chăm ý thức bảo tồn phát huy giá trị truyền thống dân tộc thơng qua ngơn ngữ, tiếng nói cội nguồn dân tộc b) Văn học, nghệ thuật Kho tàng văn học dân gian người Chăm miền núi Bình Đ ịnh phong phú, nhiều truyện kể, trường ca (Chi Lơ Kok, Chi Liêu, ) có giá trị văn hóa sâu sắc lưu truyền đời sống tinh thần người chăm Ngồi ra, cịn nhiều loại hình thơ ca dân gian với điệu hát ru da diết, điệu dân ca trữ tình, bay bổng, thấm đượm tình u đơi lứa Song song với lời ca, điệu hát hệ thống loại nhạc cụ dân gian như: nhóm nhạc cụ vỗ, gõ có: cồng, chiêng, trống; nhóm nhạc cụ gảy, kéo loại đàn nhóm nhạc cụ kèn, sáo, Đặc biệt trống Pal Kơ toan nhạc cụ đặc trưng người Chăm, gồm cặp trống đôi nam nữ biểu diễn Nhạc cụ sử dụng phổ biến dịp lễ hội, lúc biểu diễn 52 bày tỏ ý nghĩ, tình cảm nhịp điệu âm Âm nhạc người Chăm H’roi vừa phản ánh giao lưu văn hóa với cộng đồng thiểu số Trường Sơn – Tây Nguyên, đồng thời mang nét riêng có người Chăm H’roi Đó kết việc sinh sống lâu đời vùng cao, bên cạnh người Ba-na, Ê-đê, giữ lại đặc trưng dân tộc Chămpa Múa Chăm loại hình sinh hoạt cộng đồng, gắn liền với hoạt động tín ngưỡng nhằm phục vụ cho đời sống tinh thần Nó vừa thể giá trị nét đẹp, niềm vui chan hòa, đ ồng thời phương ti ện ngôn ngữ thay cho lời giao tiếp người với người, người với Yàng người với thiên nhiên bầu khơng khí tưng bừng lễ hội Ở Bình Định, vũ điệu múa người Chăm xếp thành dạng phổ biến múa hội làng, múa đâm trâu múa đám cưới Động tác múa có lúc dồn dập, náo nức, lúc trang trọng dịu dàng, thể tâm tư tình cảm người Chăm với thiên nhiên sống Nghệ thuật múa người Chăm Bình Đ ịnh góp phần làm phong phú thêm cho tảng văn nghệ dân gian cộng đồng Việt Nam 2.2.1.7 Luật tục người Chăm H’roi Tổ chức xã hội cổ truyền người Chăm mang đậm tính chất chế độ công xã nông thôn với hệ thống phân tầng tương đối, gồm: người đứng đầu buôn làng (taha plei), thủ lĩnh quân sự, thầy cúng, người xử kiện, nghệ nhân dân gian, nơng dân, nơ lệ gia đình Ngày nay, nơ lệ gia đình khơng cịn n ữa, người đứng đầu buôn (làng) trưởng buôn (thôn) già làng Trưởng buôn người nắm quyền điều hành quản lý xã hội buôn, pháp luật cơng nhận, nhân dân quyền cấp đề cử Giúp việc cho trưởng bn (thơn) có hội đồng già làng Già làng người lớn tuổi, có uy tín cá nhân, hiểu biết phong tục, có kinh nghiệm sản xuất biết làm kinh tế Xã hội bn làng có nhiều thay đổi, bn làng khơng cịn thực thể biệt lập mà trở thành đơn vị sở thể thống máy hành từ trung ương xuống địa phương Cơ sở vận hành cho toàn hệ thống pháp luật nhà nước Nhưng ảnh hưởng truyền thống, người Chăm nơi sống hành xử theo luật tục, nhiều điều luật tục giá 53 trị đời sống đương đại Trong thời điểm nay, kết hợp hài hòa quy chế dân chủ sở luật tục truyền thống giải pháp hữu hiệu cho việc giải mối quan hệ truyền thống đại 2.2.2 Những tồn tại, hạn chế Công tác bảo tồn phát huy giá trị văn hóa Chămpa Bình Định thời gian qua đạt thành tựu đáng kể về: phát hiện, bảo tồn, trùng tu, lưu giữ di tích, vật; giữ gìn lễ hội truyền thống, phong tục tốt đẹp người Chăm, v.v Tuy nhiên phải thừa nhận công tác bảo tồn phát huy giá trị văn hóa Chămpa Bình Định gặp phải nhiều khó khăn, thách thức Theo Ban quản lý di tích lịch sử tỉnh Bình Định, năm gần đây, việc quy hoạch, đầu tư để tu bổ khôi phục hệ thống tháp Chăm địa bàn tỉnh c òn nhiều bất cập Nguồn kinh phí hỗ trợ cơng tác tu bổ, tôn tạo hệ thống tháp Chăm chủ yếu từ Trung ương Cộng hòa Liên bang Đức tài trợ, cịn kinh phí địa phương (vốn đối ứng) đầu tư hạn chế Chính vậy, hầu hết di tích lịch sử văn hóa có giá trị chưa phát huy tốt phát triển kinh tế du lịch địa phương Điển hình khu Tháp đôi (thành phố Quy Nhơn) trùng tu từ năm 1991 đến năm 1995, đến năm 1996 Ủy ban Nhân dân tỉnh phê duyệt quy hoạch năm 2008 triển khai thực hiện, diện tích có lại hẹp so với diện tích quy hoạch trước Tháp Bánh Ít (huyện Tuy Phước) cụm tháp đẹp, quy mơ hồn chỉnh, đa dạng loại hình kiến trúc, trùng tu từ năm 1997 đến năm 2004 Nhưng sau 10 năm phê duyệt quy hoạch xây dựng, triển khai nhiều hạng mục cơng trình khơng tn theo mơtíp, cổng vào đến để dang dở Các tháp Cánh Tiên (An Nhơn) Dương Long (Tây Sơn) tiến hành trùng tu lúc đến năm 2011 tháp Cánh Tiên trùng tu hồn thành, cịn tháp Dương Long tu bổ từ phần mái lên phần đỉnh chóp, phần tường rào cổng ngõ chưa thực vướng mắc khâu giải phóng mặt bằng; v.v Việc tiến hành khai quật phế tích tháp cịn q so với số lượng có 54 Dấu tích phế tháp thường gò đống chồng chất đầy gạch đá với thành phần kiến trúc tạo nên hình dáng tháp, đơi chỗ cịn tìm thấy tác phẩm điêu khắc liên quan thường nhân dân địa phương gọi với tên: Gò Hạch , Gò Hời, Tháp Gãy, Gị Tháp Lở, Trong số phế tích cịn, có phế tích có quy mơ lớn có cung cấp tài liệu quý cho việc nghiên cứu, bảo tồn Nhưng điều chưa thực hiện, đến năm 1987 có quy hoạch tổng thể phế tích tháp Bình Định Cơng tác bảo tồn chưa phát nhiều tài liệu sản xuất gốm Chămpa Bình Định Cho đến nay, chưa hình thành đư ợc đội ngũ chuyên gia nghiên cứu, lập dự án, thực thi công tác bảo tồn giá trị văn hóa Chămpa chun nghiệp Ngơn ngữ người Chăm H’roi Bình Định khơng cịn ban đầu mà có pha trộn, lai tạp với ngơn ngữ người Ba Na người Kinh trình chung sống lâu dài nhu cầu giao tiếp sinh hoạt ngày Trong sống đại, số lễ hội truyền thống nguời Chăm dần bị biến đổi có mai một; v.v 2.2.3 Nguyên nhân tồn hạn chế Công tác bảo tồn phát huy giá trị văn hóa Chămpa bình Định cịn gặp phải khó khăn, hạn chế nhiều nguyên nhân, có nguyên nhân chủ quan nguyên nhân khách quan Có thể khái qt số ngun nhân sau: Nguồn kinh phí phục vụ bảo tồn, quy hoạch tơn tạo giá trị văn hóa Chămpa tỉnh hạn chế chậm nên không đáp ứng kịp t hời cho hoạt động bảo tồn Kỹ thuật, bí xây đền tháp người Chămpa bị thất truyền, nên việc tìm giải pháp kỹ thuật tương thích cho việc bảo tồn khơng phải đơn giản Đội ngũ người làm công tác bảo tồn ta vừa thiếu, vừa chưa có đ ủ kinh nghiệm Hiện nay, đội ngũ Chămpa học chưa nhiều chưa đào tạo cách chu đáo, Chính thiếu cán dẫn đến tình trạng lúng túng, thiếu quán đánh giá diện mạo xây dựng kế hoạch khoa học cho phát triển văn hóa Chămpa 55 Nhận thức người dân nói chung dân tộc Chăm nói riêng tầm quan trọng việc bảo tồn phát huy giá trị văn hóa Chămpa chưa cao; v.v 2.3 Một số giải pháp nhằm tiếp tục bảo tồn phát huy giá trị văn hóa Chămpa tỉnh Bình Đ ịnh Thứ nhất, cần nâng cao nhận thức cấp, ngành nhân dân Bình Định, đặc biệt cán bộ, nhân viên, chuyên viên làm công tác lĩnh vực tầm quan trọng việc bảo tồn phát huy giá trị văn hóa Chămpa Bình Định Điều giúp cho họ nỗ lực nhiều để nghiên cứu, sưu tầm, khai quật, giữ gìn giới thiệu giá trị văn hóa Chămpa, làm cho giao lưu văn hóa ngày có hiệu Cần tuyên truyền vận động đồng bào Chăm nhận thức sâu sắc v ề tính cấp thiết việc bảo tồn, phát huy giá trị tốt đẹp văn hóa truyền thống Chăm H’roi trước nguy hịa tan văn hóa, phai mờ sắc văn hóa đáng lo ngại Thứ hai, Trung ương cần xác lập chế cho địa phương (chính quyền tỉnh Bình Định) tự chủ động việc khai quật di tích nhằm phát tư liệu phục chế số di tích có quy mơ lớn Kinh phí cho cơng tác bảo tồn phát huy giá trị văn hóa C hămpa, ngồi hỗ trợ trung ương, địa phương tự tạo cách kết hợp phát huy giá trị văn hóa (đặc biệt di tích văn hóa) với phát triển du lịch, tham quan, giải trí Cũng thơng qua thu hút khách du lịch nhiều quốc gia, giá trị văn hóa Ch ămpa nơi phát huy Thứ ba , cần có kế hoạch khai thác, ứng dụng phát huy thành tựu văn hóa Chămpa điều kiện mới, mở rộng phạm vi tác động ảnh hưởng nước, khu vực quốc tế Có kế thừa kinh nghiệm, tri thức sáng tạo độc đáo loại hình nghệ thuật (kiến trúc, điêu khắc, âm nhạc…), tiếp nhận tinh hoa từ bên ngoài, bù đắp hụt hẫng, phát triển chúng thành loại hình nghệ thuật độc lập, độc đáo, khơng pha trộn, đậm đà sắc dân tộc Kế thừa phát huy giá trị nghề gốm trung tâm sản xuất gốm Chămpa Bình Định, cách phục hồi nghề Gần đây, kết từ số điều tra khảo cổ học, cho biết Bình Định cịn nhiều dấu tích năm trung tâm sản xuất gốm người Chăm Đồ gốm có chất lượng cao, có giá trị xu ất 56 Nguồn nguyên liệu nơi có trữ lượng lớn, chất lượng tốt; kỹ thuật nung, tráng men không thua với nghề gốm nước khu vực Việc phục hồi nghề gốm Chămpa khơng có ý nghĩa bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống mà cịn góp phần thúc đẩy giao lưu văn hóa dân tộc, việc kế thừa, phát triển bí kỹ thuật gốm Kế thừa phát huy giá trị tốt đẹp, hợp lý luật tục Chăm để xâ y dựng nếp sống, lối sống Trong lĩnh vực văn hóa – xã hội quy định tập quán gắn kết cộng đồng, gia đình – dịng họ, tinh thần dân chủ, bình đẳng, khoan dung, tương thân tương ái; cơng cụ hữu hiệu điều hịa lợi ích cá nhân cộng đồng; công cụ thiết yếu để xây dựng mơi trường văn hóa lành mạnh cộng đồng; công cụ điều tiết, điều chỉnh hành vi người Trong lĩnh vực kinh tế, luật tục Chăm để lại di sản tri thức địa quý báu bảo vệ môi trường, bảo v ệ chăm sóc sức khỏe, chữa bệnh; v.v Thứ tư, tăng cường cơng tác giáo dục, đào tạo để hình thành đội ngũ cán khoa học, đội ngũ trí thức văn nghệ sĩ người Chăm Đào tạo xây dựng đội ngũ nhiều hình thức như: tuyển chọn tai chỗ, thu hút người nơi khác đến sách khuyến khích nhân tài Đồng thời tôn vinh, ưu đãi nghệ nhân Chăm Thứ năm, quyền địa phương cần tiếp tục đầu tư có trọng điểm cho việc bảo tồn giá trị văn hóa Chămpa; hồn thành đầu tư phải đưa vào sử dụng, phát huy qua phương tiện thông tin đại chúng để thu hút quan tâm nhiều người Thứ sáu, kết hợp hài hịa cơng tác bảo tồn, tơn tạo với việc khai thác sử dụng hợp lý; phải lấy hiệu kinh tế, xã hội làm tiêu chí, làm chuẩn cho việc bảo tồn phát huy giá trị văn hóa Chămpa Bình Định Thứ bảy, tăng cường lãnh đạo Đảng cấp quyền, vai trò quan chức Đây giải pháp có ý nghĩa định Bởi nơi hoạch định chủ trương, đường lối, thực thi đườn g lối văn hóa văn nghệ Đảng địa phương Đồng thời xác lập chương trình hành động, lựa chọn phương án, cách thức để lãnh đạo công tác bảo tồn phát huy giá trị văn hóa địa phương 57 KẾT LUẬN Giá trị văn hóa kết tinh từ hoạt động sáng tạo người, tài sản vô giá dân tộc, cộng đồng, nhân loại trao truyền từ đời sang đời khác thể tầm cao chiều sâu dân tộc, phản ánh trình độ phát triển chung cộng đồng, quốc gia, dân tộc lịch sử mình, thơng điệp tuyệt vời chở nặng quan niệm triết lý sâu thẳm; gợi lại kỷ niệm bùi, cay đắng qua bước thăng trầm lịch sử; khắc họa lại trang sử hào hùng dân tộc, vẽ lên tranh hoành tráng phương thức sinh hoạt cộng đồng, cầu tâm thức nối hai bờ khứ, tương lai, dòng sông chở nặng tâm hồn, cốt cách dân tộc Giá trị văn hóa Chămpa miền Trung nói chung Bình Đ ịnh nói riêng giá trị bền vững, tinh hoa cộng đồng dân tộc Chămpa, kết tinh qua nhiều kỷ hình thành phát triển, sử sinh động phản ánh bước thăng trầm dân tộc Chămpa cộng đồng dân tộc Việt Nam Mặc dù trải qua bao thăng trầm lịch sử văn hóa Chămpa đ ể lại giá trị ý nghĩa sâu sắc tâm thức dân tộc Việt Nam Vì vậy, bảo tồn phát huy giá trị văn hóa Chămpa vấn đề mang tính quy luật nghiệp xây dựng văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà sắc dân tộc Bảo tồn phát huy giá trị văn hóa Chămpa giữ gìn phát huy giá trị văn hóa cội nguồn dân tộc đại gia đình dân tộc Việt Nam, động lực khơi dậy sức mạnh tiềm tàng dân tộc vào trình xây dựng phát triển đất nước 58 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Phan An (2005), “Phát huy giá trị văn hóa Chăm đề phát triển du lịch tỉnh Ninh Thuận”, Phát triển Kinh tế - Xã hội Đà Nẵng, số 62 Đồn Tuấn Anh (1997), “Di sản văn hóa Champa nghiệp xây dựng văn hóa “tiên tiến đậm đà sắc dân tộc” miền trung”, Sinh hoạt lý luận, số 3 Lê Ngọc Anh (2000), “Tư tưởng Hồ Chí Minh bảo tồn phát huy sắc văn hóa dân tộc”, Triết học, số Trần Văn Bính (2002), “Thời thách thức văn hóa dân tộc xu tồn cầu hóa”, Cộng sản, số Trường Chinh (1994), Chủ nghĩa Mác văn hóa Việt Nam, Nxb Sự thật, Hà Nội Nguyễn Văn Danh (2002), Văn hóa phát triển bối cảnh tồn cầu hóa, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội Ngô Văn Doanh (1994), Tháp cổ Chăm Pa – huyền thoại thật, Nxb Văn hóa thơng tin, Hà Nội Ngơ Văn Doanh (1994), Văn hóa Chămpa, Nxb Văn hóa thơng tin, Hà Nội Ngơ Văn Doanh (2002), Văn hóa cổ Chăm Pa, Nxb Văn hóa dân tộc, Hà Nội 10.Ngô Văn Doanh (2006), Lễ hội chuyển mùa người Chăm, Nxb Trẻ, Tp Hồ Chí Minh 11.Ngơ Văn Doanh (2014), Thành cổ Chămpa – dấu ấn thời gian, Nxb Thế giới, Hà Nội 12.Thành Duy (2007), Văn hóa Việt Nam trước xu tồn cầu hóa, thời thách thức, Nxb Văn hóa Thơng tin, Hà Nội 13.Đảng Cộng sản Việt Nam (2001), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX Đảng, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 14.Đảng Cộng sản Việt Nam (2005), Văn kiện Đảng thời kì đổi văn hóa,xã hội, khoa học, kĩ thuật, giáo dục, đào tạo, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 15.Đảng Cộng sản Việt Nam (2006), Văn kiện Đại hội đại biểu tồn quốc lần thứ X Đảng, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 16.Đảng Cộng sản Việt Nam (2011), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI Đảng, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 59 17.Nguyễn Khoa Điềm (2002), Xây dựng phát triển văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà sắc dân tộc, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 18.Phạm Văn Đồng (1982), Văn hóa đổi mới, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 19.Inrasara (2008), Văn hóa – Xã hội Chăm _ Nghiên cứu đối thoại, Nxb Văn học, Hà Nội 20.Đặng Xuân Kỳ (2003), Giáo trình Tư tưởng Hồ Chí Minh, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 21.Đinh Xuân Lâm, Bùi Đình Phong (2008), Văn hóa triết lý phát triển tư tưởng Hồ Chí Minh, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 22.Hồng Xn Lương (2002), Văn hóa dân tộc - số vấn đề triết học, Nxb Văn hóa dân tộc, Hà Nội 23.Hồ Chí Minh (1981), Văn học nghệ thuật mặt trận, Nxb Văn học, Hà Nội 24.Hồ Chí Minh (1971), Về cơng tác văn hóa, văn nghệ, Nxb Sự thật, Hà Nội 25 Phạm Xuân Nam (1998), Văn hóa phát triển, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 26.Phạm Xuân Nam (1996), Văn hóa phát triển dân tộc thiểu số Việt Nam, Nxb Văn hóa dân tộc, Hà Nội 27.Phan Ngọc (2001), Bản sắc văn hóa Việt Nam, Nxb Văn học, Hà Nội 28 Nguyễn Xuân Nhân, Đoàn Văn Téo (2011), Văn hóa người Chăm H’roi huyện Vân Canh tỉnh Bình Định, Nxb Văn hóa dân tộc, Hà Nội 29.Lê Đình Ph ụng (2002), Di tích văn hóa Champa Bình Đ ịnh, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội 30 Hồ Sỹ Q (1999), Tìm hiểu văn hóa văn minh, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 31 Sakaya (2010), Văn hóa Chăm – Nghiên cứu phê bình, Nxb Phụ nữ, Hà Nội 32 Sakaya (2013), Tiếp cận số vấn đề văn hóa Champa, Nxb Tri thức, Hà Nội 33 Trần Ngọc Thêm (1996), Tìm sắc văn hóa Việt Nam, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh, Tp Hồ Chí Minh 34 Trần Ngọc Thêm (1999), Cơ sở văn hóa Việt Nam, Nxb Giáo dục, Tp Hồ Chí Minh 35 Lê Viết Thọ (2003), “Cần đánh giá xác đáng phong cách Bình Đ ịnh nghệ thuật Chămpa”, Văn học nghệ thuật, số 60 36 Lưu Trần Tiêu, Ngô Văn Doanh, Nguyễn Quốc Hùng (2000), Giữ gìn kiệt tác kiến trúc nghệ thuật Chăm, Nxb Văn hóa dân tộc, Hà Nội 37.Tài liệu internet: - http://www.binhdinh.gov.vn - http://www.champaka.info - http://www.chammuseum.danang,vn - http://www.inrasara.com - http://www.svhttdl.binhdinh.gov.vn - http://www.thuvienbinhdinh.com - http://www.vanhoahoc.vn 61 ... Xác định sở khoa học vấn đề bảo tồn phát huy giá trị văn hóa nói chung vấn đề đặt việc bảo tồn phát huy giá trị văn hóa Chămpa Bình Đ ịnh nói riêng Nêu thực trạng việc bảo tồn phát huy giá trị văn. .. Chămpa tỉnh Bình Định NỘI DUNG Chương 1: VĂN HÓA VÀ GIÁ TRỊ VĂN HĨA CHĂMPA Ở TỈNH BÌNH ĐỊNH 1.1 Văn hóa giá trị văn hóa 1.1.1 Định nghĩa văn hóa Có nhiều cách hiểu văn hóa có hàng trăm định nghĩa... độc đáo diện mạo văn hóa Chămpa, việc nghiên cứu giá trị đặc trưng văn hóa Chămpa Bình Định, đánh giá thực trạng đề xuất giải pháp bảo tồn phát huy giá trị văn hóa Chămpa tỉnh Bình Đ ịnh chưa