BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ ĐẠI HỌC Y DƯỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH HỒNG NGÔ NHẬT TRƯỜNG KHẢO SÁT ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG VÀ CẮT LỚP ĐIỆN TOÁN TRONG UNG THƯ THANH QUẢN TẠI BỆNH VIỆN CHỢ RẪY NĂM 2017 - 2018 Chuyên ngành: TAI MŨI HỌNG Mã số: 8720155 LUẬN VĂN THẠC SĨ Y HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS TRẦN THỊ BÍCH LIÊN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – NĂM 2018 i LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan cơng trình nghiên cứu riêng tơi Các số liệu kết nêu luận văn trung thực chưa cơng bố cơng trình Ký tên Hồng Ngơ Nhật Trường ii MỤC LỤC DANH MỤC HÌNH v DANH MỤC BẢNG vii DANH MỤC BIỂU ĐỒ viii ĐẶT VẤN ĐỀ MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU Chương TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1 Giải phẫu quản 1.1.1 Giải phẫu tổng quát 1.1.2 Chức 1.2 Tần suất mắc phải ung thư quản 1.3 Yếu tố nguy 1.4 Tiền ung thư biến đổi lành tính 11 1.4.1 Tiền ung thư 11 1.4.2 Các biến đổi lành tính 12 1.5 Triệu chứng lâm sàng 13 1.5.1 Ung thư thượng môn 14 1.5.2 Ung thư dây 16 1.5.3 Ung thư hạ môn 17 1.6 Cận lâm sàng 17 1.7 Mô bệnh học 18 1.8 Xếp loại T.N.M ( theo AJCC 2010) 19 1.9 Chẩn đoán phân biệt 22 1.10 Tiên lượng 22 1.11 Điều trị 25 1.12 Chụp cắt lớp vi tính 26 1.12.1 Sơ lược chụp cắt lớp vi tính 26 1.12.2 Chụp cắt lớp vi tính ung thư quản 29 Chương ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 32 iii 2.1 Thiết kế nghiên cứu 32 2.2 Thời gian nghiên cứu 32 2.3 Đối tượng nghiên cứu 32 2.4 Cỡ mẫu 32 2.5 Tiêu chuẩn chọn mẫu 32 2.6 Tiêu chuẩn loại trừ 33 2.7 Biến số nghiên cứu 33 2.7.1 Biến số 33 2.7.2 Biến số độc lập 33 2.8 Tiến hành nghiên cứu 35 2.8.1 Phương tiện, dụng cụ 35 2.8.2 Tiến hành nghiên cứu 36 2.8.3 Cách thu thập số liệu 36 2.8.4 Công cụ thu thập số liệu 37 2.8.5 Phương pháp xử lý 37 2.8.6 Y đức nghiên cứu 37 Chương KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 38 3.1 Đặc điểm chung mẫu nghiên cứu 38 3.1.1 Đặc điểm giới 38 3.1.2 Độ tuổi 39 3.1.3 Phân bố theo khu vực 40 3.1.4 Phân bố theo dân tộc 41 3.1.5 Sử dụng bia rượu 42 3.1.6 Hút thuốc 42 3.1.7 Tiền u nhú 43 3.1.8 Tiền trào ngược dày thực quản 43 3.1.9 Thói quen ăn uống 44 3.2 Triệu chứng lâm sàng 44 3.2.1 Triệu chứng 44 3.2.2 Triệu chứng thực thể 46 iv 3.3 Cận lâm sàng 47 3.3.1 Nội soi quản 47 3.3.2 Giải phẫu bệnh 48 3.3.3 Chụp cắt lớp điện toán 50 Chương BÀN LUẬN 58 4.1 Đặc điểm chung mẫu nghiên cứu 58 4.1.1 Đặc điểm giới 58 4.1.2 Độ tuổi 58 4.1.3 Phân bố theo khu vực 58 4.1.4 Phân bố theo dân tộc 59 4.1.5 Rượu bia, thuốc 59 4.1.6 Tiền trào ngược dày thực quản 59 4.1.7 Tiền u nhú 60 4.1.8 Thói quen ăn uống 60 4.2 Triệu chứng lâm sàng 61 4.2.1 Triệu chứng 61 4.2.2 Triệu chứng thực thể 63 4.3 Cận lâm sàng 63 4.3.1 Nội soi quản 63 4.3.2 Giải phẫu bệnh 64 4.3.3 Chụp cắt lớp điện toán 64 KẾT LUẬN 67 KIẾN NGHỊ 69 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC v DANH MỤC HÌNH Hình 1-1: Vị trí quản [14] Hình 1-2: Giải phẫu quản (1) Hình 1-3: Giải phẫu quản (2) Hình 1-4: Giải phẫu quản (3) Hình 1-5: Thói quen hút thuốc Hình 1-6: Sử dụng rượu bia 10 Hình 1-7: Human Papiloma Virus (HPV) 11 Hình 1-8: U nhú quản 13 Hình 1-9: Lâm sàng, cận lâm sàng, điều trị ung thư quản 13 Hình 1-10: Mơ tả biểu cảm bệnh nhân đau họng 15 Hình 1-11: Khối u quản 16 Hình 1-12: Tổn thương dây 16 Hình 1-13: Carcinoma tế bào gai 18 Hình 1-14: Các giai đoạn ung thư quản 22 Hình 1-15: Thời gian sống cịn theo mức độ biệt hóa ung thư 23 Hình 1-16: Thời gian sống theo giai đoạn 24 Hình 1-17: Hình ảnh chụp cắt lớp vi tính quản 30 Hình 1-18: Hình ảnh máy chụp cắt lớp vi tính 36 Hình 3-1: Sùi niêm mạc dây (T), hạ môn mép trước môn 47 Hình 3-2: Sùi niêm mạc mơn thượng mơn gây chít hẹp nặng đường thở 47 Hình 3-3: Giả mạc mép hai dây 48 Hình 3-4: Carcinoma tế bào gai biệt hóa trung bình 48 vi Hình 3-5: Carcinoma tế bào gai biệt hóa cao 49 Hình 3-6: Carcinoma tế bào gai biệt hóa 49 Hình 3-7: Dày bất xứng choán chỗ vùng dây thanh quản (P) 51 Hình 3-8: Tổn thương chốn chỗ quản 52 Hình 3-9: Tổn thương chốn chỗ nắp mơn, gây hẹp tắc lịng quản 52 Hình 3-10: Tổn thương chốn chỗ thành bên trái quản 53 Hình 3-11: Tổn thương choán chỗ quản 53 vii DANH MỤC BẢNG Bảng 3-1: Phân bố bệnh nhân theo độ tuổi 39 Bảng 3-2: Phân bố bệnh nhân theo khu vực 40 Bảng 3-3: Phân bố bệnh nhân theo dân tộc 41 Bảng 3-4: Triệu chứng 45 Bảng 3-5: Mức độ biệt hóa Carcinoma tế bào gai 50 Bảng 3-6: Kết cắt lớp điện toán 50 Bảng 3-7: Phân độ T 54 Bảng 3-8: Vị trí khởi phát u 55 Bảng 3-9: Vị trí phân bố u 56 Bảng 3-10: Mối tương quan triệu chứng lâm sàng kết 57 viii DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3-1: Phân bố giới tính 38 Biểu đồ 3-2: Phân bố bệnh nhân theo độ tuổi 39 Biểu đồ 3-3: Phân bố bệnh nhân theo khu vực 40 Biểu đồ 3-4: Phân bố bệnh nhân theo dân tộc 41 Biểu đồ 3-5: Tỷ lệ bệnh nhân sử dụng rượu bia thường xuyên 42 Biểu đồ 3-6: Tỷ lệ bệnh nhân hút thuốc 42 Biểu đồ 3-7: Tỷ lệ bệnh nhân có tiền u nhú 43 Biểu đồ 3-8: Tỷ lệ bệnh nhân có tiền trào ngược dày thực quản 43 Biểu đồ 3-9: Thói quen ăn uống 44 Biểu đồ 3-10: Triệu chứng thực thể 46 Biểu đồ 3-11: Kết cắt lớp điện toán 51 Biểu đồ 3-12: Phân độ T 54 Biểu đồ 3-13: Vị trí khởi phát u 55 Biểu đồ 3-14: Vị trí phân bố u 56 ĐẶT VẤN ĐỀ Ung thư quản loại ung thư thường gặp nước ta, đứng hàng thứ ung thư đầu mặt cổ, sau ung thư vòm, ung thư mũi xoang ung thư hạ họng Khoảng 95% ung thư tế bào gai [5] Yếu tố nguy ung thư quản chủ yếu hút thuốc dùng bia rượu, cịn có nhiễm mơi trường, tiếp xúc với chất amiang, crom, niken, chế độ ăn kiêng, tiền tiếp xúc tia xạ, tổn thương mạn tính dày sừng, bạch sản Ung thư quản thường gặp nam, tập trung độ tuổi từ 40-60, nhiên ngày tỉ lệ người trẻ tuổi mắc bệnh ngày tăng Do đặc biệt cấu trúc giải phẫu học thay đổi đặc điểm lâm sàng bệnh học theo vị trí u nên ung thư quản phân loại dựa theo vị trí, dẫn đến lựa chọn khác điều trị Đây loại ung thư có hiệu điều trị cao ung thư dây chiếm phần lớn triệu chứng đặc hiệu xuất sớm [5] Từ lâu, bên cạnh việc thăm khám lâm sàng xét nghiệm cận lâm sàng dần trở thành phần thiếu việc định bệnh theo dõi điều trị Trước hết giải phẫu bệnh Tuy nhiên phải đến xã hội có nhìn tiến với nghiên cứu y học, cụ thể mổ tử thi lịch sử đặt dấu chân Nhờ vậy, hiểu biết sâu chất thể bệnh tật Tiếp đến kính hiển vi với tên tiếng Horace Green, Manuel Garcia hay Johann Nepomuk Czermak…[13] Trải qua nhiều hệ cải tiến, thay đổi, hồn thiện khơng ngừng Bước qua kỉ XX - kỉ nguyên tiến vượt bậc, chẩn đốn hình ảnh học phát triển sang trang Việc đời chụp cắt lớp điện toán, chụp cộng hưởng từ…dường tiếp nối tất yếu dòng chảy lịch 32 National Cancer institute, " Laryngeal Cancer Treatment, Patient Version" 33 Patrick T Bradshaw et al.(2012), "Associations between dietary patterns and head and neck cancer: The Carolina head and neck cancer epidemiology study", American Journal of Epidemiology, 175(12), pp 1225-1233 34 Peter Zbaren et al.(1996), "Pretherapeutic staging of laryngeal carcinoma Clinical findings, computed tomography, and magnetic resonance imaging compared with histopathology", Cancer, 77(7), pp 1263- 1273 35 Sanjay N Jain, Ravi Varma(2010), "Imaging in Laryngeal Tumors", Otorhinolaryngology Clinics - An International Journa, 2( 3), pp 167174 36 Saurabh Bobdey et al.(2015), "Epidemiological review of laryngeal cancer: An Indian perspective", Indian Journal of Medical and Paediatric Oncology, 36( 3), pp.154-160 37 Simon S Lo( 2015), " Laryngeal Carcinoma Imaging", Medscape 38 Soskolne CL et al.(1984), "Laryngeal cancer and occupational exposure to sulfuric acid", American Journal of Epidemiology, 120(3), pp 358369 39 Steve Connor(2007), "Laryngeal cancer: how does the radiologist help?", Cancer imaging, 7(1), pp 93-103 40 Timo S Atula et al.(1997), "Assessment of cervical lymph node status in head and neck cancer patients: palpation, computed tomography and low field magnetic resonance imaging compared with ultrasoundguided fine-needle aspiration cytology", European Journal of Radiology, 25(2), pp 152-161 41 Varsha M Joshi( 2012), " Imaging in laryngeal cancers Senior Consultant", Indian Journal of Radiology and Imaging, 22( 3), pp.209226 42 Xiangwei Li et al.(2013), " Human Papillomavirus infection and laryngeal cancer risk: a systematic review and meta-analysis", The Journal of Infectious Diseases, 207(3), pp 479-488 43 Yuval Nachalon et al.(2017), "Characteristics and outcome of laryngeal squamous cell carcinoma in young adults", Oncology Letters, 13(3), pp 1393-1397 PHỤ LỤC PHIẾU THU THẬP THÔNG TIN BỆNH NHÂN  Họ tên bệnh nhân :  Năm sinh :  Giới tính :  Địa : Tiền  Bia, rượu  Thuốc  Tiền trào ngược dày- thực quản  Tiền u nhú  Chế độ ăn rau củ hay nhiều dầu mỡ, thịt, thực phẩm chế biến sẵn Triệu chứng năng:  Khàn tiếng kéo dài … tuần  Khó thở  Ho  Đau tai  Đau họng  Cảm giác nghẹn họng  Nuốt khó / nuốt đau  Sụt cân nhanh: … kg / tháng Triệu chứng thực thể:  Sờ thấy hạch  Sờ thấy u bướu  Mất quản Kết nội soi quản Kết giải phẫu bệnh Kết chụp cắt lớp điện toán ... " Khảo sát đặc điểm lâm sàng cắt lớp điện toán ung thư quản Bệnh viện Chợ Rẫy năm 2017- 2018" với mong muốn góp phần nhận định thêm lâm sàng chụp cắt lớp điện toán ung thư quản MỤC TIÊU NGHIÊN... đoạn ung thư quản có ý nghĩa to lớn việc điều trị tiên lượng bệnh Ở nước ta chưa nhiều nghiên cứu khảo sát đặc điểm lâm sàng chụp cắt lớp điện toán ung thư quản, đề tài chúng tơi " Khảo sát đặc điểm. .. tổng quát Khảo sát đặc điểm lâm sàng chụp cắt lớp điện toán ung thư quản  Mục tiêu cụ thể Xác định triệu chứng năng, triệu chứng thực thể mẫu nghiên cứu Mơ tả hình ảnh chụp cắt lớp điện toán mẫu