Thơ văn xuôi là thể thơ ra đời từ nhu cầu tự thân của thời hiện năng truyền tải hiệu quả những cảm xúc đa chiều, phức tạp của nội tâm con người thời hiện đại, thơ văn xuôi đã ngày càng phát tri loại ra đời sau, theo đúng quy luật vận động và phát triển thể loại và thơ văn xuôi đã có sự giao thoa với một số thể loại trữ tình tự do.
No.0 No.07_March 2018|Số 07– Tháng năm 2018|p.43-46 TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI ẠI HỌC TÂN TRÀO ISSN: 2354 - 1431 http://tckh.daihoctantrao.edu.vn/ Thơ văn xuôi giao thoa thể th loại Vũ Quỳnh Loana* a * Trường Đại học Tân Trào Email: loanvantq@gmail.com Thơng tin viết Tóm tắt Ngày nhận bài: 06/02/2018 Ngày duyệt đăng: 10/3/2018 Thơ văn xuôi thể thơ đời ời từ nhu cầu tự thân thời đại Với khả truyền tải hiệu cảm xúc đa chiều, ều, phức tạp nội tâm người thời đại, thơ văn xuôi đãã ngày phát tri triển mạnh mẽ Là thể loại đời sau, theo quy luật vận động ộng phát triển thể loại vvăn học, thơ văn xi có ự giao thoa với số thể loại trữ tình nh tuỳ bút thơ tự Từ khố: Thơ văn xi; giao thoa; thể loại; trữ tình; tự Thơ văn xi thể thơ trữ tr tình đại Về mặt ặt hình thức, kết tương t tác thể loại thơ văn xuôi Là thể thơ đời đ nhu cầu thể ện cách nồng nhiệt trạng thái cảm xúc đa chiều, giàu chất suy tưởng, ởng, chiêm nghiệm nhân vật trữ tình Thơ văn xi với v tính chất giao thoa tương tác thể loại tương đối ối phức tạp nên có khái niệm có khả ăng bao trùm m sáng tác Vềề mặt hình thức có hai dạng: Dạng điển ển hình: thơ th khơng ngắt dịng, có thi tứ ứ xuất với hình thức đoạn văn xi, ngắn dài Dạng khơng điển ển hình: sáng tác có hình thức gần với thơ tự ự do, có câu dài ngắn xen nhau, chủ ủ yếu câu dài chia làm nhiều dịng nh khơng có vần Thơ văn xuôi đời đãã mang đến phong phú, đa dạng, ạng, linh hoạt mẻ cho thơ th ca dân tộc Một thể thơ đời ời dấu hiệu bước b phát triển văn học, thơ văn xuôi uôi Việt Vi Nam bước phát triển vượt bậc từ sở thể loại truyền thống có chiều ều dài lịch sử phát triển tiến trình thơ ca dân tộc Theo Bakhtin, lịch sử văn học ọc "trước " hết lịch sử hình thành, phát triển, tương ương tác gi thể loại" Dù có ự phân chia thể loại mặt lí thuyết nh thực tế, sáng tác đđều không chịu chi phối ối riêng thể loại Văn học ọc sản phẩm tinh thần sản sinh từ văn ăn hố sinh thành mơi trư trường kinh tế, trị xã hội định ịnh Manh nha từ đầu kỉ XX, phải đến Thơ Mới ới 1932 - 1945, thơ văn xi định hình xuất với đđủ đầy đặc điểm thể loại Thơ văn xuôi m thể loại đời từ nhu cầu quan niệm thẩm mĩ đại Nhận xét giao thoa th thể loại văn học, Tzvetan Todorov thật ật có lí cho ""Một thể loại biến đổi ổi vài thể loại khác, đảo ngược, ợc, thay kết hợp hợp" Vốn kết quảả giao thoa thể loại tiến trình phát triển văn học Việt Nam đđại, thơ văn xi gần gũi có ự giao thoa với số thể loại vvăn học khác tuỳ bút văn học thơ tự ự do Ranh giới chúng ải lúc thật rõ ràng Song, để xác định nội hàm khái niệm thơ văn xuô xuôi, nghĩ, cần phải ranh giới thơ văn xuôi thể loại trung gian Thơ văn xi văn xi tr trữ tình Văn xi trữ tình bao gồồm thể loại tuỳ bút, tản văn, bút kí, truyện trữ tình Điểm giao thoa thơ trữ tình thể loạii ccảm xúc nhân vật trữ tình mạch cảm m xúc xuyên su suốt tác phẩm 43 V.Q.Loan / No.07_March2018|p.43-46 Một thể loại văn xi trữ tình quen thuộc gần gũi với thơ văn xuôi tuỳ bút Tuỳ bút tiểu loại văn học giàu tính chất trữ tình nhất, thuộc thể kí văn học, gần gũi với thơ văn xi Chất trữ tình tuỳ bút thể xuất cao nồng độ cảm xúc người viết Các tác giả biên soạn Từ điển thuật ngữ văn học quan niệm "tuỳ bút (tiếng Pháp: essai, tiếng Anh: essay)" "một thể thuộc loại hình kí, gần với bút kí, kí Nét bật tuỳ bút qua việc ghi chép người kiện cụ thể có thực, tác giả đặc biệt trọng đến việc bộc lộ cảm xúc, suy tư nhận thức đánh giá người sống Cấu trúc tuỳ bút, nói chung, khơng bị ràng buộc, câu thúc cốt truyện cụ thể, song nội dung triển khai theo cảm hứng chủ đạo, tư tưởng chủ đề định Ngôn ngữ tuỳ bút giàu hình ảnh, chất thơ"(3) Cả hai quan niệm khẳng định tuỳ bút tiểu loại giàu chất trữ tình, cấu trúc văn tự do, không ràng buộc câu thúc cốt truyện cụ thể, nội dung triển khai theo cảm hứng chủ đạo, ngơn ngữ giàu hình ảnh, giàu chất thơ Đọc tác phẩm tuỳ bút dễ dàng nhận nghệ thuật trần thuật, vốn đặc trưng tự sự, gần với trữ tình, thơ văn xi với hình ảnh gợi cảm, rõ nét sắc màu cảm xúc với lối ví von so sánh độc đáo thiên phương diện tâm lí Thơ văn xi tuỳ bút văn học có số điểm giống hình thức lẫn nội dung Về nội dung, chúng trọng khai thác giới nội tâm tơi trữ tình, khơng bị ràng buộc, câu thúc cốt truyện cụ thể (tuy chứa đựng cốt truyện không lấy việc kể chuyện làm cứu cánh), mang mạnh chất suy tưởng chiều sâu triết lí Về hình thức, chúng trình bày dạng thức văn văn xi, ngơn ngữ giàu hình ảnh đậm chất thơ Trên chung đó, hai thể loại có cách tổ chức lực gợi cảm khác Khác với tuỳ bút phải lấy điểm tựa từ số kiện có thực đời sống, cốt lõi tuỳ bút thơng tin thực đó, thực gốc để mạch văn phát triển, thơ văn xuôi khai thác dịng suy nghĩ chủ quan nhân vật trữ tình (3) Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi, Từ điển thuật ngữ văn học, Nxb Đại học Quốc gia, 2000, tr.380 44 Đến với thơ văn xuôi, người đọc thấy rằng, hình ảnh thơ khúc xạ qua cảm nhận chủ quan nhà thơ mà nhiều đẩy sang bờ tượng trưng, "siêu thực" Trong Chơi mùa trăng Hàn Mặc Tử, kiện, hình ảnh có thực (hai chị em bơi thuyền sơng đêm rằm, bến đị thơn chùa Mo, động cát Quảng Bình) biến hố thành "huyền ảnh" cõi mộng Đêm rằm trở thành "một đêm siêu hình, vơ lượng, tượng trưng mùa ao ước, xây châu lệ, làm chiêm bao nữa, hình miền khối lạc chê chán" Sơng thành sơng Ngân, bến sơng thành bến Hàn Giang, động cát thành chốn "nước Nhược non Bồng, động phủ thần tiên ngàn xưa cịn sót lại" Các hình ảnh tuỳ bút khơng Chúng nhà nghệ sĩ đặt vào nhiều trường liên tưởng, với so sánh, ẩn dụ đầy biến hố, ln giữ lõi thực Trong nhìn Nguyễn Tn, ơng lái đò dù biến thành vị tướng xung trận đầy dũng mãnh, thác đá dù đội quân ngoan cố hiểm độc, người đọc cảm nhận người, việc đời sống thực Những so sánh, liên tưởng tác giả không làm cho hình ảnh biến thành siêu thực mà khiến chúng hữu sống động Giữa thơ văn xi tuỳ bút văn học cịn khác cách xây dựng nhân vật Trong thơ văn xuôi tồn nhân vật nhất, nhân vật trữ tình - tơi - tác giả Bài thơ chạy đua ngôn từ với dòng thác cảm xúc ạt thi nhân Tất nhiên có tác phẩm thơ văn xi có tới hai nhân vật, ví dụ Cuộc đối thoại nước (Dạ Thảo Phương) có nhân vật trữ tình "ta" nhân vật người mẹ - người đối thoại với nhân vật trữ tình Nhưng, nhân vật phụ kiểu đóng vai trị cớ để nhân vật trữ tình bộc lộ cảm nghĩ chủ quan Nhân vật trữ tình qua việc soi vào nhân vật "phụ" để hiểu tự đối thoại với Trong tuỳ bút, bên cạnh nhân vật trữ tình cịn có nhân vật khác tham gia vào diễn biến kiện Ví dụ, Người lái đị sơng Đà, bên cạnh nhân vật "tôi" phù điêu tái ơng lái đị cảm, tài hoa Người đọc dễ dàng nhận khác biệt cách tổ chức tác phẩm thơ văn xuôi tuỳ bút văn học Tuỳ bút văn học thường tổ chức với mạch lập luận tương đối rõ, trái lại mạch vận động thơ văn xuôi có phần khó nắm bắt, liên kết hình ảnh thơ nhiều ngẫu hứng Nội V.Q.Loan / No.07_March2018|p.43-46 dung tuỳ bút thường triển khai theo cảm hứng chủ đạo, tư tưởng chủ đề định, nội dung thơ văn xuôi thường chứa đựng hàm nghĩa biểu đạt đa trị, khơng cố định Có thể thấy thơ văn xi giống với tuỳ bút văn học chỗ, ý khai thác suy nghĩ chủ quan nhân vật trữ tình, thơng qua câu văn xi đầy hình ảnh, mang chiều sâu trí tuệ Nhưng thơ văn xuôi khác với tuỳ bút chỗ, không bám vào kiện, hình ảnh mang tính tượng trưng, khơi gợi nhiều trường liên tưởng, cách tổ chức, chủ đề tư tưởng không cố định Bên cạnh tuỳ bút, thể loại văn xi trữ tình khác có nhiều điểm giao thoa với thơ văn xuôi Điểm gần gũi truyện trữ tình, tản văn, đoạn văn xi giàu chất thơ số tác phẩm tự với thơ văn xuôi chất thơ, giọng điệu trần thuật giàu nhạc tính Có thể thấy điểm tương đồng truyện ngắn Pautopxki (Lẵng thông, Tuyết ), truyện ngắn Nguyên Ngọc (Trở lại Mèo Vạc) Có tác phẩm thơ văn xuôi nhà nghiên cứu gắn với thể loại tự sự: Phạm Xuân Nguyên gọi Cổng tỉnh Trần Dần thơ – tiểu thuyết, Jờ Joacjx (Trần Dần) thơ – tiểu thuyết bẻ đệm"(4) Trong truyện ngắn Thạch Lam, Xuân Diệu, sau Nguyễn Minh Châu, Hoàng Phủ Ngọc Tường, Nguyễn Trung Thành, Nguyên Ngọc có tác phẩm văn xi tự mà có số đoạn văn giàu nhạc tính, đậm chất trữ tình Tuy vậy, tác phẩm tác phẩm văn xi giàu chất trữ tình khơng phải thơ Đó kết giao thoa thể loại, biểu xâm nhập chất thơ vào văn xi Cịn thơ văn xi kết quả, thể rõ nét xâm nhập chất văn xuôi vào thơ Thơ văn xuôi thơ tự cịn thơ văn xi có nhiều điểm gần gũi với người anh em Nhà nghiên cứu Nguyễn Đăng Điệp gọi thơ văn xuôi "điểm văng xa nhất" thơ ca tự Khó có cách gọi thơ văn xi hay cách gọi Nó khiến cho hiểu thơ văn xuôi cách nhanh Và khiến cho bạn đọc chạm vào thể tài thơ văn xuôi lại khơng thể khơng nghĩ đến vai trị thơ tự - thể loại văn học phá vỡ hệ thống thi pháp thơ ca cổ điển, thành trì vững khn khổ, luật lệ gị bó Tác giả Hữu Đạt Phong cách học phong cách chức Tiếng Việtcũng cho "Về mặt ngơn ngữ coi thơ văn xi hình thức phát triển cao thơ tự do" Ranh giới thơ văn xuôi thơ tự thật lúc rõ ràng Dù có điểm giao thoa hai thể thơ có tiêu chí định để phân loại Các tác giả “Từ điển thuật ngữ văn học” cho rằng, tiêu chí quan trọng để phân định thơ tự thơ văn xi tiêu chí có hay khơng có phân dịng: "thơ văn xi khác thơ tự chỗ khơng phân dịng, khơng dùng hình thức dịng thơ làm đơn vị nhịp điệu" (5) Chúng ta biết rằng, thơ tự trì đặc điểm hình thức thơ: văn có phân dòng xếp song song thành hàng, thành khổ đơn vị nhịp điệu thơ văn xi, đặc điểm hình thức cuối khiến người đọc nhận diện văn thơ bị tiêu huỷ Đây cách phân biệt có sở, nhấn mạnh vào khác biệt đơn vị cấu tạo nhịp điệu hai thể thơ Ở thơ tự do, đơn vị dịng thơ Trong đó, thơ văn xi, đơn vị đoạn thơ, gồm nhiều dịng thơ hợp lại Khơng phải ngẫu nhiên mà nhiều nhà nghiên cứu thơ ca đại nhắc đến thơ văn xuôi lại đặt thơ tự trước, sau Cũng khơng phải ngẫu nhiên mà thơ người "xếp chỗ" cho thơ thể thơ tự do, người gọi thơ văn xi Có lẽ khơng thơ văn xi vốn "hậu duệ" thơ tự mà Cách phân biệt có sở chưa phải là với trường hợp Bởi, thực tế, có nhiều thơ mà đơn vị cấu tạo nhịp điệu dịng thơ lại thơ văn xi, chí cịn thơ văn xuôi xuất sắc (4) (5) Phạm Xuân Nguyên, Nhà văn Thị Nở, Nxb Hội Nhà văn, Hà Nội, 2014, tr 125 Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi, Từ điển thuật ngữ văn học, Nxb Đại học Quốc gia, 2000, tr.37 45 V.Q.Loan / No.07_March2018|p.43-46 Chúng ta thử đặt sở thực tế để nhà nghiên cứu văn học xếp thơ vào thể loại thơ văn xuôi xuôi Trong mơ hình Kraft thơ văn xi nằm vùng giao thoa hai thể loại trung gian tuỳ bút văn học thơ tự Thứ nhất, thơng thường câu thơ giới hạn khoảng 10 âm tiết, có câu phá vỡ ngưỡng âm tiết này, kéo dài đến mười tiếng có xu hướng văn xi hố mặt hình thức Giữa thơ văn xuôi, tuỳ bút văn học thơ tự có ranh giới định song có điểm giao thoa mà người nghiên cứu không thừa nhận Sẽ cứng nhắc liệt tìm tiêu chí để phân định rõ ràng thể thơ Khơng phải khơng có lí Frederich Schlegel nói "Mỗi thơ tự thể loại" Thứ hai, ý kiến Hữu Đạt cho cách tổ chức câu thơ văn xuôi giống với cách tổ chức câu văn xi, có nhiều lớp lang, có trùng điệp cấu trúc, sử dụng nhiều thành phần mở rộng, thành phần liên kết Vì mà thơ tự tổ chức theo mơ hình cấu tạo câu văn xuôi, dù gồm câu thơ kéo dài hay câu thơ có số lượng âm tiết hạn chế, coi thơ văn xi Tất nhiên, dạng điển hình thể thơ văn xuôi thơ trình bày văn văn xi, xuống dịng sau tạo chiết đoạn thơ gồm câu thơ chiếm số lượng dòng in lớn Như vậy, nói đến số lượng âm tiết câu thơ chưa đụng chạm đến chất cốt lõi vấn đề, áp dụng vào thực tế, tiêu chí hữu ích để ta dễ dàng nhận diện thơ Ngồi tiêu chí dịng thơ chúng tơi đồng quan điểm với nhà nghiên cứu Hữu Đạt, cần trọng đến nghệ thuật tổ chức lời thơ Nhìn trục thời gian thấy, ngày, văn học đa dạng thể loại, phát triển mạnh hai cực: cực thơ cực văn Trong tiến trình phát triển văn học Việt Nam, xâm nhập thể loại tạo nên thể loại mới, có thơ văn xi Hay nói cách khác, thơ văn xuôi đời kết tương tác đời sống thể loại văn học đại Nó kết giao thoa văn hoá truyền thống văn học đại, văn hố phương Đơng phương Tây TÀI LIỆU THAM KHẢO Hữu Đạt, Phong cách học phong cách chức Tiếng Việt, Nxb Văn hố Thơng tin, 2000; Nguyễn Đăng Điệp, Thơ Việt Nam đại, tiến trình tượng, Nxb Văn học, Hà Nội, 2014; Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi, Từ điển thuật ngữ văn học, Nxb Đại học Quốc gia, 2000; Hoàng Ngọc Hiến, Năm giảng thể loại, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1996; Phạm Xuân Nguyên, Nhà văn Thị Nở, Nxb Hội Nhà văn, Hà Nội, 2014 Poetry prose and the interrelation of style Vu Quynh Loan Article info Abstract Recieved: Poetry prose is a style which arose from the needs of the present period With its strength of transmitting diverse and complex feelings of people’s soul in the modern period, poetry prose has significantly developed As a later poetry style, and as the rule of moving and developing of literary genre, poetry prose has been interrelated with some lyrical styles such as free poetry and notes 06/02/2018 Accepted: 10/3/2018 Keywords: Poetry literary; Interfere; genre; lyric; free 46 ... nghiên cứu văn học xếp thơ vào thể loại thơ văn xi xi Trong mơ hình Kraft thơ văn xuôi nằm vùng giao thoa hai thể loại trung gian tuỳ bút văn học thơ tự Thứ nhất, thơng thường câu thơ giới hạn... xuôi Cịn thơ văn xi kết quả, thể rõ nét xâm nhập chất văn xuôi vào thơ Thơ văn xuôi thơ tự cịn thơ văn xi có nhiều điểm gần gũi với người anh em Nhà nghiên cứu Nguyễn Đăng Điệp gọi thơ văn xuôi "điểm... triển văn học Việt Nam, xâm nhập thể loại tạo nên thể loại mới, có thơ văn xi Hay nói cách khác, thơ văn xi đời kết tương tác đời sống thể loại văn học đại Nó kết giao thoa văn hoá truyền thống văn