MUA SKKNLIÊN HỆ SĐT, ZALO: 0946.734.736 PHƯƠNG PHÁP GIẢI BÀI TẬP CÁC QUY LUẬT DI TRUYỀN CỦA MEN ĐEN TRONG DẠY HỌC VÀ BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI LỚP Ở CHƯƠNG TRÌNH THCS I ĐẶT VẤN ĐỀ Hiện nay, Khoa học kĩ thuật có tốc độ phát triển nhanh chóng, khoảng – năm khối tri thức lại tăng gấp đôi Trong phát triển chung Sinh học có gia tốc phát triển nhanh Sự gia tăng khối tri thức với đổi khoa học sinh học, tất yếu phải đổi phương pháp dạy học Thực tế cho thấy vấn đề bất cập “ Làm để giữ vững cán cân thăng bên khối tri thức khổng lồ với bên thời lượng có hạn tiết dạy ” Đổi SGK làm tăng tri thức thời lượng lại giảm, với phương tiện thông tin đại chúng khối tri thức em thu thập ngày nhiều lên, điều thúc đẩy tò mò khát vọng muốn khám phá tri thức học sinh qua học Với môn sinh học tiếp cận với khái niệm về: quy luật di truyền, gen, nhiễm sắc thể, công nghệ tế bào, công nghệ gen Nhiều giáo viên, giáo viên dạy trường miền núi gặp khơng khó khăn việc thực phương pháp dạy học Làm để tích cực hố việc dạy, để học sinh chủ động tìm kiến thức mà phương tiện dạy học cịn thiếu, mà em chưa có dịp làm quen với tin học, chưa lần ứng dụng phần mềm hỗ trợ dạy học như: phần mềm powerpoint, violet dạy học nhà trường Trong chương Di truyền Biến dị – sách giáo khoa sinh học Biến dị Di truyền gắn liền với trình sinh sản, liên quan tới chế di truyền biến dị diễn cấp độ phân tử cấp độ tế bào, thông tin di truyền lưu giữ ADN tế bào Sự nhân đôi ADN sở đưa đến nhân đôi nhiễm sắc thể Sự nhân đôi phân li NST đưa đến phân bào; phân bào hình thức sinh sản tế bào Nhờ tính trạng hệ trước MUA SKKNLIÊN HỆ SĐT, ZALO: 0946.734.736 truyền lại cho hệ sau Với lơ gíc kiến thức trừu tượng vậy, học sinh chưa quan sát thực tế, muốn quan sát nhìn thấy chúng tiêu buộc phải có kính hiển vi điện tử với độ phóng đại lớn, chưa kể đến cịn nhiều cơng đoạn kĩ thuật cơng phu, phức tạp tốn nhiều thời gian Thế hầu hết Trường THCS dụng cụ thí nghiệm, đồ dùng dạy học cịn chưa trang bị đầy đủ trường vùng miền núi Vì giảng dạy chương giáo viên gặp khó khăn liên quan đến đồ dùng dạy học Đối với phương pháp dạy học truyền thống thường áp dụng giảng dạy thuyết trình, giáo viên sử dụng tranh in sẵn cho em quan sát – giáo viên diễn giảng yêu cầu em ghi chép lại ý Với cách làm khơng phát huy cao độ tính tích cực, chủ động sáng tạo học tập học sinh làm tốt tập, việc bồi dưỡng, lựa chọn học sinh giỏi Là giáo viên trực tiếp bồi dưỡng đội tuyển học sinh giỏi lớp nhà trường nhiều năm thu kết định Tôi muốn trao đổi với đồng nghiệp để nâng cao nghiệp vụ chun mơn, góp phần đào tạo em học sinh tốt Chuyên đề “ Giải tập quy luật di truyền Men Đen ”, chuyên đề mở đầu phần di truyền biến dị Để làm tốt tập phần học sinh phải nắm vững nội dung kiến thức quy luật di truyền, giải thích sở tế bào học quy luật, biết biện luận để xác định kiểu gen bố mẹ, hệ lai F1, F2, từ viết sơ đồ lai Muốn làm điều phải có say mê hứng thú với mơn nói chung tham gia bồi dưỡng đội tuyển học sinh giỏi lớp nói riêng Làm để khai thác xây dựng, hình thành kiến thức mới, mở rộng khắc sâu kiến thức cho học sinh, giúp em vận dụng tốt kiến thức giải thích vật, tượng xảy sống như: “ Giỏ nhà ai, quai nhà nấy”, “ nhà tông không giống lông giống cánh” Hay vấn đề bệnh tật di truyền như: Bố mẹ không bị bệnh bạch tạng MUA SKKNLIÊN HỆ SĐT, ZALO: 0946.734.736 sinh lại bị bệnh bạch tạng hoàn thành tốt dạng tập di truyền - biến dị, giúp học sinh có thêm hứng thú say mê học tập, ngày u thích mơn Sinh học Đây lí mà tơi chọn đề tài “ Phương pháp giải tập quy luật di truyền Men Đen dạy học bồi dưỡng học sinh giỏi lớp trường THCS ” II NỘI DUNG ĐỀ XUẤT “ PHƯƠNG PHÁP GIẢI BÀI TẬP VỀ QUY LUẬT DI TRUYỀN CỦA MEN ĐEN TRONG DẠY HỌC VÀ BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI LỚP Ở TRƯỜNG THCS ” A BỒI DƯỠNG NIỀM SAY MÊ HỨNG THÚ ĐỐI VỚI BỘ MÔN Đây việc làm cần thiết niềm say mê hứng thú môn động lực để học sinh tích cực chủ động tiếp thu kiến thức, biến học sinh thành chủ thể nhận biết kiến thức Đồng thời trình cung cấp, bổ sung kĩ cần có học sinh giỏi môn Sinh học Để tạo niềm say mê hứng thú ban đầu cho học sinh, cố gắng chuẩn bị chu đáo đồ dùng dạy học như: Tranh ảnh, máy chiếu, băng hình sở tế bào học quy luật di truyền để em hiểu rõ chất phép lai: Vì lai cặp bố mẹ chủng F1 lại đồng tính F2 lại phân li, lai hoa màu đỏ với hoa màu trắng lại xuất hoa màu hồng Từ phát triển tư lơgic, ý chí tâm chịu khó tham gia tìm hiểu tiếp nhận kiến thức Đồng thời tơi cịn chuẩn bị hệ thống tập chi tiết vừa sức với mức độ khó tăng dần, tập phân chia thành dạng khác nhau, dạng có cách giải riêng Sau học sinh thành thạo dạng tập, dạng tập tổng hợp nhằm rèn luyện cho em kĩ nhận biết dạng tập cách giải phù hợp, thường xuyên chấm bồi dưỡng, MUA SKKNLIÊN HỆ SĐT, ZALO: 0946.734.736 phát khuyến khích động viên tiến em để qua buổi bồi dưỡng em ngày tiến tâm B QUÁ TRÌNH BỒI DƯỠNG PHƯƠNG PHÁP GIẢI BÀI TẬP VỀ CÁC QUY LUẬT DI TRUYỀN CỦA MEN ĐEN Thông thường luyện tập, học sinh thường làm tập cho sẵn sách giáo khoa Các tập đơn giản củng cố kiến thức vốn có học sinh Vì vậy, giáo viên phải tổ chức “bài tốn nhận thức” cho học sinh phương pháp thiết lập giải toán quy luật di truyền dạng sơ đồ lai từ P → F1→ F2 “Bài tốn nhận thức” hệ thơng tin xác định gồm hai tập hợp gắn bó chặt chẽ với tác động qua lại với + Những điều kiện toán: Là kiện kiểu gen kiểu hình P hay kiểu gen, kiểu hình tỉ lệ phân li chúng F1, F2 + Yêu cầu xác định kiểu gen, kiểu hình P F1, F2 “Bài toán nhận thức” dùng để luyện tập, phản ánh mối quan hệ quy luật di truyền, đặc biệt quy luật di truyền chi phối cặp tính trạng với nhiều cặp tính trạng Thơng qua học sinh nhận thức sâu sắc chất quy luật di truyền Đối với quy luật di truyền Men Đen giáo viên tổ chức “ toán nhận thức” thông qua việc thiết lập mối quan hệ kiểu gen, kiểu hình P, F1, F2 Từ học sinh lĩnh hội tri thức Lai cặp tính trạng: Trước hết khắc sâu cho em khái niệm: Cặp tính trạng tương phản, phép lai thuận nghịch, phương pháp phân tích thể lai, giải thích sở tế bào học định luật a Nội dung định luật đồng tính định luật phân li Để học sinh nắm nội dung định luật Men Đen, giáo viên tập thí nghiệm Men Đen theo sơ đồ lai sau, cho học sinh nghiên cứu để trả lời câu hỏi: MUA SKKNLIÊN HỆ SĐT, ZALO: 0946.734.736 Thí nghiệm đậu Hà Lan Phép lai o Pt/c : Hạt trơn o X Hạt nhăn ( chủng) ↓ F1: Gồm 253 hạt trơn ( 100%) F1: Tự thụ phấn ↓ F2: gồm 7324 hạt ( Có 5474 hạt trơn + 1850 hạt nhăn ) Phép lai 2: Pt/c: o Hạt trơn o Hạt nhăn X ↓ F1: Gồm 253 hạt trơn ( 100%) F1: Tự thụ phấn ↓ F2: gồm 7324 hạt ( có 5474 hạt trơn + 1850 hạt nhăn ) Hãy so sánh phép lai trên? có nhận xét kết phép lai từ F1 đến F2? Qua so sánh phép lai dấu hiệu giống khác cách bố trí thí nghiệm kết quả, học sinh rút được: + Khác nhau: Là phép lai thuận phép lai nghịch + Giống nhau: Kết phép lai thuận phép lai nghịch giống F1: Đồng tính ( F1 giống bên bố mẹ) F2: Phân tính với tỉ lệ 3:1 Nhận xét: Khi thay đổi vai trò làm bố, làm mẹ P thu kết F1 F2 giống Từ nhận xét học sinh, Giáo viên hướng cho hiểu MUA SKKNLIÊN HỆ SĐT, ZALO: 0946.734.736 khái niệm phép lai thuận nghịch: “là phép lai thay đổi vị trí làm bố, làm mẹ” Ở học sau phép lai thuận nghịch sử dụng nhiều, giáo viên cần cho học sinh hiểu, nắm khái niệm phép lai thuận nghịch Mặt khác, khẳng định cho học sinh theo thí nghiệm Men Đen xét gen NST thường, di truyền qua NST thường vai trị tế bào sinh dục đực tế bào sinh dục ngang Học sinh rút giống hai phép lai sở để tự phát triển nội dung định luật Men Đen Sau học sinh phát biểu nội dung Định luật, giáo viên tiếp tục nêu câu hỏi: - Vì định luật Men Đen gọi định luật tính trội ? - Vì định luật Men Đen gọi định luật phân li ? Học sinh giải câu hỏi - Định luật 1: Gọi định luật tính trội F1 biểu tính trạng bên bố mẹ Tính trạng biểu F1 gọi tính trạng trội, cịn tính trạng khơng biểu F1 gọi tính trạng lặn - Định luật 2: Gọi định luật phân li F2 khơng biểu tính trạng trội mà cịn biểu tính trạng lặn Giáo viên: Cho học sinh rút nhận xét định tính định lượng từ định luật phân li, qua học sinh khắc sâu nội dung định luật + Nhận xét định tính: F2 có tượng phân li, tính trạng lặn biểu bên cạnh tính trạng trội + Nhận xét định lượng: Sự phân li diễn theo tỉ lệ gần trội : lặn Trên sở đó, giáo viên đặt câu hỏi cho tình tiếp theo: - Nếu có phép lai khác, thu F1 đồng tính ta rút tính trạng F1 tính trạng trội không ? Đa số học sinh nêu tính trạng F1 tính trạng trội ( dựa vào định luật đồng tính F1) Giáo viên hướng dẫn học sinh nghiên cứu thí nghiệm sách giáo khoa trường hợp trội khơng hồn tồn để tự kiểm tra giả thuyết MUA SKKNLIÊN HỆ SĐT, ZALO: 0946.734.736 Ví dụ : Lai hai thứ hoa lan chủng Pt/c: Hoa đỏ F1: F1 X Hoa trắng 100% Hoa màu hồng X F1: Hoa màu hồng x Hoa màu hồng ↓ F2: Hoa màu đỏ : Hoa màu hồng : Hoa màu trắng Qua thí nghiệm này, học sinh phát hiện, khơng phải trường hợp F1 đồng tính F1 tính trạng trội, điều lưu ý quan trọng để học sinh tiếp thu kiến thức quy luật di truyền sau: Giáo viên đặt câu hỏi: Khi xác định tính trạng F1 tính trạng trội? Học sinh: Trả lời câu hỏi học sinh hiểu quy luật di truyền trội – lặn Định luật Men Đen Học sinh suy nghĩ vận dụng kiến thức vừa học cho F1 lai với kết kiểu hình F2 : kết luận tính trạng F1 tính trạng trội Cịn khác tỉ lệ : khơng kết luận Vậy trường hợp F1 đồng tính cần biết tỉ lệ phân li kiểu hình F2 suy luận quy luật di truyền mối quan hệ trội – lặn gen alen hệ xuất phát quy định tính trạng Qua so sánh khái niệm trội hồn tồn trội khơng hồn tồn để khắc sâu kiến thức tự rút điều kiện nghiệm với định luật Men Đen Trên sở học sinh củng cố lại phương pháp phân tích hệ lai để nhận định quy luật di truyền b Giải thích định luật MUA SKKNLIÊN HỆ SĐT, ZALO: 0946.734.736 Để học sinh giải thích định luật lai cặp tính trạng, giáo viên cần cho học sinh nắm thuyết “ giao tử khiết ”, giả thuyết xác nhận kiến thức chế giảm phân Ở giáo viên cần đưa thông tin hoạt động NST giảm phân để từ học sinh giải thích sở tế bào học ( phần kiến thức NST học chương sau) Giáo viên đặt câu hỏi: NST tồn tế bào sinh dưỡng tế bào sinh dục nào? + Trong tế bào sinh dưỡng NST tồn thành cặp tương đồng gen quy định tính trạng tồn thành cặp gen tương ứng + Trong tế bào sinh dục ( giao tử ) NST tồn thành cặp, gen tồn thành gen ( alen ) + Hoạt động cặp NST tương đồng giảm phân thụ tinh là: Sự nhân đôi, phân li cặp NST tương đồng giảm phân tổ hợp thụ tinh dẫn đến nhân đôi, phân li tổ hợp cặp gen tương ứng Đây sở tế bào học định luật Men Đen Qua học sinh tự viết sơ đồ lai định luật c Điều kiện nghiệm ý nghĩa định luật Khi xác định điều kiện nghiệm ý nghĩa định luật Men Đen vấn đáp, học sinh dễ dàng xác định điều kiện nghiệm dựa sở hiểu biết phương pháp phân tích hệ lai khái niệm trội khơng hồn tồn - Các cặp bố mẹ đem lai phải chủng cặp tính trạng tương phản đem lai - Tính trạng trội phải trội hoàn toàn - Số cá thể đem lai phải đủ lớn Tuy nhiên ý nghĩa định luật học sinh khó trả lời, em gặp khái niệm phép lai phân tích phải hiểu phép lai phân tích ứng dụng định luật đồng tính phân tính Men Đen MUA SKKNLIÊN HỆ SĐT, ZALO: 0946.734.736 Để hình thành khái niệm rút kết luận phép lai phân tích, giáo viên dùng tập sau: Bài tập Có hai phép lai đậu Hà Lan Phép lai 1: Fa cao Fb Phép lai 1: Fa Fb X thấp 100% cao cao X thấp cao : thấp Hãy xác định kiểu gen Fa trường hợp ? Biết gen quy định tính trạng thân cao trội hoàn toàn so với gen quy định tính trạng thân thấp ? - Dựa vào định luật đồng tính F1, học sinh rút Fa trường hợp phép lai chủng ( AA ), cịn dựa vào định luật phân tích Fa phép lai không chủng ( Aa ) Qua xác định kiểu gen thân cao Fa ta thấy trường hợp trội hoàn toàn tính trạng trội có kiểu gen đồng hợp tử ( AA) kiểu gen dị hợp ( Aa) Muốn xác định kiểu gen thể mang tính trạng trội ta phải dùng phép lai phân tích Vậy phép lai phân tích ? Học sinh trả lời: Phép lai tích phép lai cá thể mang tính trạng trội với cá thể mang tính trạng lặn để xác định kiểu gen cá thể mang tính trạng trội Từ nắm ý nghĩa phép lai phân tích gì? Như cách thắt mở mắt xích theo trật tự logic định, học sinh đóng vai trị trung tâm tìm tịi, lĩnh hội tri thức cách thành thạo theo dạng khác Sau học sinh nắm kiến thức nội dung định luật lai cặp tính trạng, giáo viên bắt đầu phân chia dạng tập phương pháp giải để học sinh rèn luyện kĩ giải tập cách thành thạo MUA SKKNLIÊN HỆ SĐT, ZALO: 0946.734.736 * Dạng 1: Vận dụng định luật tính trội phân tính Men Đen - Loại Bài toán thuận Giả thiết cho biết tương quan trội lặn cho biết kiểu hình P xác định kết lai hệ F1 F2 tỉ lệ kiểu gen kiểu hình Phương pháp giải: Bước 1: Quy ước gen ( Nếu tập cho sẵn quy ước gen sử dụng quy ước gen cho ) Bước 2: Xác định kiểu gen P Bước 3: Viết sơ đồ lai Lưu ý: Nếu tập chưa cho biết tương qua trội lặn phải xác định tương quan trội – lặn trước quy ước gen Học sinh nắm bước giải phân tích tốn để tiến hành giải Ở phần ứng dụng giáo viên đưa số ví dụ từ đơn giản đến khó để kích thích ham mê sáng tạo học sinh Ví dụ Ở cà chua, tính trạng đỏ trội hồn tồn so với tính trạng vàng Cho cà chua đỏ chủng thụ phấn với cà chua vàng? a Xác định kết thu F1 F2 b Cho cà chua F1 lai với cà chua đỏ F2 thu kết nào? Giáo viên: Yêu cầu học sinh đứng dậy phân tích liệu tốn → nêu lại phương pháp giải → thiết lập cách giải → giáo viên học sinh tiến hành giải Gv đặt câu hỏi? Theo giả thiết, em quy ước gen nào? HS 1: Gen A : đỏ Gen a : vàng Hãy xác định kiểu gen P HS 2: Cây cà chua đỏ chủng có kiểu gen: AA Cây cà chua vàng có kiểu gen: aa Dựa vào kiểu gen P thiết lập sơ đồ lai 10 MUA SKKNLIÊN HỆ SĐT, ZALO: 0946.734.736 → ABCD D C B → ABCd d D → ABcD c A C d → ABcd D → AbCD d → AbCb D → AbcD b 19 MUA SKKNLIÊN HỆ SĐT, ZALO: 0946.734.736 c C B d → Abcd D → aBCD d → aBCd D → aBcD d → aBcd D → abCD d → abCd D → c a C b abcD c d→ abcd Như cách vẽ sơ đồ cây, học sinh dễ dàng xác định bên thể bố -mẹ cho 16 loại giao tử là: ABCD, ABCd, AbcD, ABcd, AbCD, AbCd, 20 MUA SKKNLIÊN HỆ SĐT, ZALO: 0946.734.736 AbcD, Abcd, aBCD, aBCd, aBcD, aBcd, abCD, abCd, abcD, abcd, thời gian ngắn mà không bị nhầm lẫn Tương tự phép lai cặp tính trạng, phép lai cặp tính trạng, giáo viên phân chia thành dạng tập đưa phương pháp giải cho dạng, thơng qua ví dụ cụ thể học sinh luyện tập kĩ giải toán a Dạng 1: Bài toán thuận Giả thiết cho biết kiểu hình P Xác định kiểu gen kiểu hình đời con? Phương pháp giải: Bước Xác định tương quan trội lặn tính trạng Bước Quy ước gen Bước Xác định kiểu gen P Bước Viết sơ đồ lai để xác định kiểu gen kiểu hình đời Ví dụ: Cho lai giống cà chua chủng đỏ – tròn với vàng - dài F1 thu 100% cà chua đỏ – tròn Khi cho thứ cà chua F1 lai với nhau, xác định tỉ lệ kiểu gen, kiểu hình F2 Viết sơ đồ lai minh hoạ cho phép lai trên! Giải Giáo viên hướng dẫn học sinh giải toán theo bước hệ thống câu hỏi dẫn dắt Bước 1: Dựa vào kết F1, em xác định mối tương quan trội lặn cặp tính trạng , màu sắc hình dạng Hs Theo định luật đồng tính Men Đen, tính trạng đỏ trội hồn tồn so với tính trạng vàng, trịn trội hồn tồn so với dài Bước 2: Dựa vào mối tương quan trội lặn cặp tính trạng trên, em quy ước gen Hs 2: Gen A: Quả đỏ Gen a: Quả vàng Gen B: Quả tròn 21 MUA SKKNLIÊN HỆ SĐT, ZALO: 0946.734.736 Gen b: Quả dài Bước 3: Hãy xác định kiểu gen P Hs 3: Do P chủng nên Quả đỏ, trịn có kiểu gen: AABB Quả vàng, dài có kiểu gen aabb Bước Hãy viết sơ đồ lai minh hoạ cho phép lai Hs P: đỏ, tròn x vàng, dài AABB G: aabb AB ab F1: F1 x F1: AaBb ( đỏ, tròn) đỏ, tròn x đỏ, tròn AaBb AaBb G F1: ẳ AB ; ẳ Ab ; ẳ aB ; ẳ ab ẳ AB ; ẳ Ab ; ẳ aB ; ẳ ab F2: 1/16 AABB 2/16 AABb 9/16 đỏ, tròn 2/16 AaBB 4/16 AaBb 1/16 AAbb 2/16 Aabb 3/16 đỏ, dài 1/16 aaBB 2/16 aaBb 1/16 aabb Dạng 3/16 vàng, trịn : 1/16 vàng, dài Bài tốn nghịch Giả thiết cho biết kết lai ỏ đời con, xác định kiểu gen kiểu hình P 22 MUA SKKNLIÊN HỆ SĐT, ZALO: 0946.734.736 Phương pháp giải Bước 1: Xác định tương quan trội lặn Bước 2: Quy ước gen Bước 3: Xét tỉ lệ phân li kiểu hình đời tính trạng để suy kiểu gen bố, mẹ Bước 4: Xác định kiểu gen bố mẹ Bước 5: Viết sơ đồ lai để xác định kiểu gen kiểu hình đời Ví dụ: lúa tính trạng thân cao trội hoàn toàn so với thân thấp, hạt dài trội hồn tồn so với hạt trịn Trong số phép lai F1, người ta thu kết sau: Ở phép lai 1: 75% lúa thân cao, hạt tròn 25% lúa thân thấp, hạt tròn Ở phép lai 2: 75% lúa thân thấp, hạt dài 25% lúa thân thấp, hạt tròn Cho biết gen quy định tính trạng xét nằm NST khác Hãy xác định kiểu gen P F1 Giải Bước 1: Theo giả thiết, ta quy ước gen nào? Hs Gen A: Thân thấp Gen a: Thân thấp Gen B: Hạt dài Gen b: Hạt tròn Bước 2: Hãy xác định tỉ lệ phân li kiểu hình phép lai Hs Phép lai 1: Hãy xác định tỉ lệ phân li kiểu hình cặp tính trạng phép lai * Tính trạng kích thước: cao 75 = = 23 → kiểu gen: Aa x Aa MUA SKKNLIÊN HỆ SĐT, ZALO: 0946.734.736 Thấp 25 → kiểu gen: bb * Tính trạng hình dạng hạt: hạt tròn = 100% x bb - Xét cặp tính trạng: kiểu gen P là: Aabb x Aabb Hs Phép lai 2: Hãy xác định tỉ lệ phân li kiểu hình cặp tính trạng phép lai ? * Tính trạng kích thước: Thân thấp = 100% → kiểu gen P: aa x aa * Tính trạng hình dạng hạt: hạt dài 75 = → kiểu gen: Bb = x Bb hạt tròn ⇒ kiểu gen P: aaBb x 25 aaBb Bước 3: Dựa vào tỷ lệ phân li kiểu hình phép lai trên, xác định kiểu gen P ? Hs Ở phép lai 1: Aabb x Aabb Ở phép lai 2: aaBb x aaBb Bước 4: Viết sơ đồ lai minh hoạ cho phép lai Hs Phép lai 1: P Aabb x Thân cao, hạt tròn x G: ẵ Ab , ẵ ab F1: ẳ Aabb : ẳ Aabb Aabb Thân cao, hạt tròn ẵ Ab , ẵ ab : ẳ Aabb : 75% thân cao, hạt tròn Hs ẳ aabb : 25% thân thấp, hạt tròn Phép lai 2: P aaBb Thân thấp, hạt dài G: ẵ aB , ẵ ab x aaBb x Thân thấp, hạt dài ẵ aB , ẵ ab F1: ẳ aaBB : ẳ aaBb : ẳ aaBb : ẳ aabb 75% thân thấp, hạt dài 24 : 25% thân cao, hạt dài MUA SKKNLIÊN HỆ SĐT, ZALO: 0946.734.736 Dạng 3: Bài tập kết hợp tượng trội hoàn toàn tượng trội khơng hồn tồn phép lai cặp tính trạng Để giải dạng tập này, học sinh phải kết hợp nhuần nhuyễn cách giải mà giáo viên giới thiệu Ví dụ: Ở lồi thực vật, tiến hành lai thứ giống chủng: Cây thân cao, hoa trắng với thân thấp, hoa đỏ thu đồng loạt thân cao, hoa màu hồng Đem lai F1 với thứ khác thu F2 có tỉ lệ phân li kiểu hình là: : : :1 : : Hãy biện luận viết sơ đồ lai minh hoạ từ P đến F2 Giải Giáo viên: Yêu cầu học sinh phân tích kiện toán, nhận biết dạng toán nêu bước giải Bước 1: Xác định tương quan trội lặn? Hs Theo giả thiết Pt/c Thân cao, hoa trắng x thân thấp, hoa đỏ F1: 100% thân cao, hoa hồng Do thân cao trội hồn tồn so với thân thấp, tính trạng màu sắc di truyền trung gian Bước Dựa vào mối tương quan trội lặn, em quy ước gen ? em có kết luận vị trí gen NST ? Hs Gen A : Thân cao Gen a : Thân thấp Gen B : Hoa đỏ Gen b : hoa trắng → kiểu gen bb ⇒ Bb: Hoa màu hồng → kiểu gen BB Mỗi gen nằm NST nên gen di truyền độc lập, hai cặp tính trạng di truyền theo quy luật phân li độc lập Bước Xác định kiểu gen P ? Hs Thân cao, hoa trắng: Aabb 25 MUA SKKNLIÊN HỆ SĐT, ZALO: 0946.734.736 Thân thấp, hoa đỏ: aaBB ⇒ Sơ đồ lai: P Thân cao, hoa trắng x Thân thấp, hoa đỏ Aabb G: aaBB Ab F1: aB AaBb ( 100% Thân cao, hoa màu hồng ) Bước 4: Xác định kiểu gen đem lai với F1 ? Hs F2 có tỉ lệ kiểu hình: : : : : : = 3(1 : : 1) : : : = ( : 1) (1 : : 1) Vậy tính trạng hình dạng thân phân li với tỉ lệ : → kiểu gen F1: Bb x Bb Vậy kiểu gen đem lai với F1 là: AaBb Bước 5: Viết sơ đồ lai ? F1 đem lai với thân cao, hoa màu hồng F1: Thân cao, hoa màu hồng x Thân cao, hoa màu hồng AaBb G: AaBb ẳ AB , ẳ aB , ẳAb , ẳ ab ẳ AB , ẳ Ab , ẳ aB , ẳ ab 1/16 AABB F2: 2/16 AaBB 3/16 Thân cao, hoa đỏ 2/16 AaBb 6/16 Thân cao, hoa màu hồng 4/16 AaBb /16 Aabb 3/16 Thân cao, hoa trắng 2/16 Aabb 1/16 aaBB : 1/16 Thân thấp, hoa đỏ 26 MUA SKKNLIÊN HỆ SĐT, ZALO: 0946.734.736 2/16 aaBb : 2/16 Thân thấp, hoa màu hồng 1/16 aabb : 1/16 Thân thấp, hoa trắng Như vậy, việc tổ chức thực “ Bài toán nhận thức” thơng qua hoạt động tích cực học sinh việc giải dạng tập xác định kiểu gen, kiểu hình viết sơ đồ lai lai cặp tính trạng cặp tính trạng, giáo viên có vai trị dẫn dắt, trợ giúp thơng qua việc thay đổi kiện toán, câu hỏi gợi mở nhằm giúp học sinh tự khái quát khái niệm, quy luật mối liên hệ quy luật di truyền “Bài toán nhận thức” cấu thành từ phép lai cặp tính trạng hay nhiều cặp tính trạng, dựa phương pháp phân tích hệ lai Mỗi “bài toán nhận thức” tạo nên tình có vấn đề Nhờ tích cực hoá hoạt động học tập học sinh phát huy chất lượng lĩnh hội tri thức quy luật di truyền nâng cao III KẾT QUẢ CỦA VIỆC ÁP DỤNG PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY TRÊN Qua thực tế giảng dạy, thấy: Trước đây, sử dụng phương pháp dạy học truyền thống với giảng có kiến thức trừu tượng quy luật di truyền Men Đen, học sinh khơng có hứng thú học tập, tỉ lệ học sinh nắm thấp, lớp A3( lớp đại trà), em tham gia bồi dưỡng Học sinh giỏi kết thường khơng cao Từ chuyển sang sử dụng phương pháp giải tập cách phân loại theo dạng em hứng thú, say mê bị hút qua toán giải Từ chỗ nhiều em ghét học môn Sinh học trở thành học sinh ham mê học Sinh học, em hào hứng tham gia tiết học, hiệu dạy không ngừng nâng lên Đặc biệt hình 27 MUA SKKNLIÊN HỆ SĐT, ZALO: 0946.734.736 thành câu lạc yêu môn Sinh học, em tiến hành ghép cành cho thụ phấn giống Ngô khác nhau, thu kết định Từ thoả mãn tị mị em thấy vườn ngồi hoa hồng đỏ, cịn thấy xuất bơng hoa màu hồng, màu trắng, bầy gà màu lơng nâu, cịn có lơng đen lơng vàng Trong việc bồi dưỡng học sinh giỏi giảng dạy chuyên đề này, giáo viên nhiều thời gian để “giảng giải” cho em hiểu nội dung định luật từ ứng dụng để giải dạng tập lai cặp tính trạng lai nhiều cặp tính trạng mà giành thời gian để tập trung vào khai thác, mở rộng, đào sâu kiến thức trọng tâm, phát huy tối đa tính tích cực, chủ động sáng tạo học tập em Kết nhiều năm bồi dưỡng học sinh giỏi sau: KÌ THI HỌC SINH GIỎI HUYỆN NĂM GẦN ĐÂY Số tham lượng Kết Năm học Năm học gia thi Giải Giải nhì Giải ba Giải khuyến khích KÌ THI HỌC SINH GIỎI TỈNH Năm Năm học 2005 – 2006 Năm học 2006 – 2007 Năm học 2007 – 2008 Số lượng tham gia em / đạt 5em 5em / đạt em 6em / đạt em 28 Kết Đạt 83,3% Đạt 80 % Đạt 83,3 % Năm học MUA SKKNLIÊN HỆ SĐT, ZALO: 0946.734.736 Trên đây, kinh nghiệm nhỏ trình giảng dạy bồi dưỡng học sinh giỏi - nhiều nội dung để bồi dưỡng học sinh năm qua Đây ý kiến chủ quan thân, mặt khách quan, tính đắn ứng dụng đề tài giáo viên khác q trình dạy học cịn phụ thuộc vào đối tượng học sinh, mong đóng góp đồng nghiệp để đề tài hoàn thiện ứng dụng vào công tác dạy học bậc THCS, nhằm nâng cao chất lượng dạy học, góp phần vào cơng tác đổi phương pháp dạy học, tạo hứng thú niềm say mê học tập em học sinh, giúp em ngày vươn xa việc chiếm lĩnh tri thức làm hành trang bước vào sống Tôi xin chân thành cảm ơn! TXPT, ngày 20 tháng năm 2008 Người viết NHẬN XÉT, ĐÁNH GIÁ CỦA HĐKH 29 MUA SKKNLIÊN HỆ SĐT, ZALO: 0946.734.736 …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………… NHẬN XÉT, ĐÁNH GIÁ CỦA HĐKH …… 30 MUA SKKNLIÊN HỆ SĐT, ZALO: 0946.734.736 31 MUA SKKNLIÊN HỆ SĐT, ZALO: 0946.734.736 32 MUA SKKNLIÊN HỆ SĐT, ZALO: 0946.734.736 33 ... học tập, ngày u thích mơn Sinh học Đây lí mà tơi chọn đề tài “ Phương pháp giải tập quy luật di truyền Men Đen dạy học bồi dưỡng học sinh giỏi lớp trường THCS ” II NỘI DUNG ĐỀ XUẤT “ PHƯƠNG PHÁP... THCS ” II NỘI DUNG ĐỀ XUẤT “ PHƯƠNG PHÁP GIẢI BÀI TẬP VỀ QUY LUẬT DI TRUYỀN CỦA MEN ĐEN TRONG DẠY HỌC VÀ BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI LỚP Ở TRƯỜNG THCS ” A BỒI DƯỠNG NIỀM SAY MÊ HỨNG THÚ ĐỐI VỚI BỘ MÔN... em học sinh tốt Chuyên đề “ Giải tập quy luật di truyền Men Đen ”, chuyên đề mở đầu phần di truyền biến dị Để làm tốt tập phần học sinh phải nắm vững nội dung kiến thức quy luật di truyền, giải