ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN - HUỲNH LIÊN THANH TÌM HIỂU THỂ LOẠI TRUYỆN THÁNH THÔNG QUA BỘ CÁC THÁNH TRUYỆN CỦA JEROMINO MAIORICA LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Văn học Việt Nam THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – 2014 ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN - HUỲNH LIÊN THANH TÌM HIỂU THỂ LOẠI TRUYỆN THÁNH THƠNG QUA BỘ CÁC THÁNH TRUYỆN CỦA JEROMINO MAIORICA (Luận văn thực dựa nguồn tư liệu khai thác Phòng Nghiên cứu Sưu tầm tư liệu Hán Nôm.) LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Văn học Việt Nam Mã số: 602234 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS.Trần Thị Phương Phương THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – 2014 LỜI CẢM ƠN Với lịng biết ơn sâu sắc, tơi xin chân thành cảm ơn PGS.TS Trần Thị Phương Phương Cảm ơn Cô tận tụy, hết lịng giúp đỡ tơi q trình thực đề tài Tơi xin cảm ơn Quý Thầy Cô khoa Văn học Ngôn ngữ giảng dạy nhiệt tình, giúp tơi có tảng kiến thức khoa học văn học tạo điều kiện cho tơi hồn thành đề tài Đặc biệt cảm ơn Thầy Nguyễn Văn Hoài nhiệt tình giúp đỡ tơi q trình khai thác tài liệu “Các Thánh truyện” Maiorica Phòng tư liệu Hán Nơm Trong q trình thực đề tài, gia đình thân hữu giúp đỡ động viên nhiều Xin chân thành cảm ơn người Tp Hồ Chí Minh, ngày 25 tháng năm 2014 NHẬN XÉT *Giáo viên hướng dẫn luận văn *Chủ tịch hội đồng bảo vệ luận văn MỤC LỤC Mở đầu Nội dung 12 CHƯƠNG1: THỂ LOẠI TRUYỆN THÁNH - MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG 1.1 Khái niệm thể loại truyện Thánh 14 1.2 Sơ lược lịch sử phát triển 16 1.2.1 Truyện Thánh thời trung cổ La Mã 16 1.2.2 Truyện Thánh thời trung đại châu Âu 19 1.3 Một số truyện Thánh tiêu biểu 1.3.1 Huyền thoại vàng (Legenda aurea) 22 1.3.2 Sách đọc hàng tháng (hay gọi Velikiye Chetyi-Minei) 23 1.3.3 Truyện đời đức cha, thánh tử đạo thánh quan trọng khác (thế kỷ XIX) 23 CHƯƠNG2: “CÁC THÁNH TRUYỆN” CỦA JEROMINO MAIORICA – TÁC PHẨM VĂN HỌC THIÊN CHÚA GIÁO VIẾT BẰNG CHỮ NÔM 2.1 Bộ truyện thánh Jeromino Maiorica 29 2.2 Kết cấu tác phẩm 34 2.3 Chủ đề, cốt truyện tác phẩm 39 2.3.1 Những cốt truyện phổ biến tác phẩm 39 2.3.2.Bút pháp nghệ thuật cách triển khai câu chuyện Maiorica 56 2.4 Đặc trưng ngôn ngữ tác phẩm 58 CHƯƠNG 3: “CÁC THÁNH TRUYỆN” CỦA JEROMINO MAIORICA – MỘT HIỆN TƯỢNG GIAO LƯU VĂN HÓA GIỮA VIỆT NAM VỚI PHƯƠNG TÂY Bối cảnh giao lưu văn hóa, văn học 73 Về tác giả Jeromino Maiorica 75 Vấn đề giao lưu văn hóa, văn học xoay quanh tác phẩm “Các Thánh truyện” – Một trường hợp điển hình cho cầu nối văn hóa Đơng – Tây 83 Kết luận 105 Danh mục Tài liệu tham khảo 108 Phụ lục Danh mục Thánh kính 116 Một số truyện Thánh tiêu biểu 141 MỞ ĐẦU Ý nghĩa khoa học ý nghĩa thực tiễn đề tài Theo tài liệu khoa học lịch sử tôn giáo, Thiên Chúa giáo đời vùng Tiểu Á lại phát triển mạnh châu Âu mang đậm sắc thái văn hóa xã hội châu lục Khi Thiên Chúa giáo du nhập vào Việt Nam (khoảng đầu kỷ XVI), mang theo đặc điểm văn minh văn hoá châu Âu Nhiều giáo sĩ đến Việt Nam đào tạo học viện, dòng tu danh tiếng, đa số họ học giả uyên thâm thơng thạo nhiều thứ ngơn ngữ họ trở thành cầu nối giao lưu văn hoá Đơng - Tây Nói riêng lĩnh vực văn học nhà truyền bá Thiên Chúa giáo góp phần làm phong phú thêm cho văn học Việt Nam, đặc biệt văn học trung đại Có thể kể đến sáng tác tiêu biểu “Từ điển Việt Bồ La”, “Hành trình truyền giáo”, “Lịch sử vương quốc Đàng Ngoài” A Rhodes (tức Đắc Lộ), “Truyện xứ Đông Kinh” Bunzomi, “Từ điển La - Việt Việt – La” P.de Behaine Tabert, “Ngữ âm học”, “Di tích Quảng Bình”, “Lũy Thày Đồng Hới” L Cadiere… Đặc biệt có “Các Thánh truyện” Jeromino Maiorica gồm nhiều tập đặc sắc Chúng tạo nên sắc màu đặc biệt văn học Việt Nam, nghiên cứu đề tài văn học Công giáo thực việc quan trọng thiết thực Hướng đề tài, chúng tơi tin việc tìm hiểu nghiên cứu thể loại truyện thánh thông qua “Các Thánh truyện” Jeromino Maiorica việc làm hữu ích bối cảnh giao lưu văn hóa, tôn giáo khu vực giới vô phát triển Từ nghiên cứu ta phần thấy q trình tiếp nhận tơn giáo với văn hóa phương Tây Việt Nam trước đất nước bị thực dân xâm lược, đời sống tinh thần, tâm hồn sức sống dân tộc Việt Nam thể tràn đầy sức sống Trong suốt chiều dài hình thành phát triển văn hóa, văn học dân tộc, tơn giáo có vai trị tầm ảnh hưởng to lớn Trong hai tơn giáo lớn giới Phật giáo Thiên Chúa giáo tồn Việt Nam có vị trí quan trọng tiến trình phát triển văn học nước nhà Văn học Cơng giáo có vai trị khơng nhỏ lịch sử văn học Việt Nam, hình thành phát triển văn xi quốc ngữ Có thể nói Cơng giáo cầu nối cho giao lưu văn hóa, văn học Đơng Tây Tuy nhiên, nhiều lý lịch sử, trị …, mảng văn học cịn chưa nghiên cứu nhiều Trong xu nay, với động viên tích cực từ nhà nước tổ chức đồn thể, thúc đẩy xóa bỏ rào cản tôn giáo, vấn đề tôn giáo nghiên cứu khách quan hơn, sâu rộng Với thiện chí ấy, chúng tơi tiến hành đề tài “Tìm hiểu thể loại truyện thánh thơng qua “Các Thánh truyện” – Jeromino Maiorica” nhằm tăng thêm số hiểu biết khía cạnh thể loại truyện Thánh Cơng giáo, từ nhận thấy số giá trị nội dung, nghệ thuật sáng tác Cơng giáo, góp thêm chút tư liệu cho khoa học nghiên cứu văn học nước nhà “Các Thánh truyện” Jeromino Maiorica sách văn xuôi viết chữ Nôm đồ sộ cổ Việt Nam Maiorica sáng tác truyện Thánh không để minh đạo, giới thiệu văn hóa phương Tây, mà cịn đóng góp lớn cho văn xi Nơm Việt Nam Tóm lại, tổng kết ý nghĩa quan trọng việc tập trung nghiên cứu tác phẩm phương diện thể loại là: - Góp phần tìm hiểu quan hệ giao lưu văn học Việt Nam với văn học phương Tây giai đoạn - Góp phần tìm hiểu vai trị văn học tơn giáo lịch sử văn học Việt Nam nói chung, vai trị văn học cơng giáo tiến trình cận đại hóa văn học Việt Nam, hình thành văn xi tự quốc ngữ nói riêng - Giới thiệu cách kỹ lưỡng tác phẩm chưa biết đến nhiều giới nghiên cứu văn học Việt Nam, độc giả nói chung Đến với đề tài cịn mới, chúng tơi hy vọng đóng góp chút mẻ cho việc nghiên cứu văn học, dù đóng góp nhỏ nhoi: - Thông qua đề tài, giới thiệu đầy đủ, hệ thống “Các Thánh truyện” Jeromino Maiorica đến người yêu thích truyện Thánh, nghiên cứu bí tích, hạnh tử Thánh Cơng giáo - Trong q trình tìm hiểu đề tài, chúng tơi sâu phân tích nhận thể loại truyện Thánh kế thừa nhiều yếu tố truyện kể dân gian địa, mơ típ quen thuộc, kết cấu xoay quanh vấn đề đạo đức … Song song để tài nêu chủ đề tiêu biểu, kết cấu đặc trưng, mơ típ đặc thù truyện kể Công giáo, cụ thể truyện kể Công giáo viết chữ Nôm truyền thống dân tộc Ngồi cịn có khái qt khác biệt chữ Nôm kỉ XVII với chữ Nôm kỉ sau - Từ việc khảo sát yếu tố ảnh hưởng kế thừa đặc trưng riêng cụ thể “Các Thánh truyện” cho thấy mối quan hệ, ảnh hưởng văn học Cơng giáo lịng văn học dân tộc Việt Nam nói riêng giao lưu lĩnh vực văn hóa Đơng - Tây nói chung Với kiến thức kinh nghiệm cịn ỏi, trình thực đề tài, người viết cịn nhiều thiếu sót Chính mong nhận đóng góp q thầy cơ, nhà nghiên cứu để cơng trình sau khai thác mảnh đất văn học Công giáo đầy tiềm cách triệt để hơn, thu hoạch dồi Đối tượng phạm vi nghiên cứu đề tài 2.1 Đối tượng nghiên cứu Trong Cơng giáo, có vơ số truyện Thánh, chúng tập hợp thành Ở châu Âu trung đại, truyện thánh đóng vai trị quan trọng văn học tất nước Bộ tiếng “Huyền thoại vàng” (Legenda aurea) kỷ XIII viết tiếng La Tinh Jacobus de Voragine người Ý lưu lại đến ngày hàng ngàn viết tay, có ảnh hưởng đến truyện thánh hầu hết nước.Ở Việt Nam, riêng phần Truyện thánh chữ Nôm có truyện thánh, thứ J Maiorica (1672 trang) soạn năm 1646, thứ hai Dominique Marti Gia biên soạn (12 quyển) năm 1848 Và Joseph Marie Bigollet Kính soạn từ năm 1905 đến 1906 Trong đề tài đối tượng mà hướng đến “Các Thánh truyện” linh mục Jeromino Maiorica, gồm có 12 cuốn, lưu trữ phịng tư liệu khoa Văn học Ngôn ngữ (ĐH KHXH&NV TP.HCM) Ngồi có phần so sánh với số truyện Thánh tiếng khác, đặc biệt tác phẩm Công giáo văn học châu Âu 2.2 Phạm vi nghiên cứu “Các Thánh truyện” Jeromino Maiorica tác phẩm đồ sộ, sớm chiều mà khám phá hết giá trị nó, đề tài này, chúng tơi bước đầu nghiên cứu vấn đề thể loại tác phẩm “Các Thánh truyện” Jeromino Maiorica viết chữ Nơm, kiến thức chữ Nơm hạn chế, chủ yếu làm việc với dịch quốc ngữ, lồng ghép số so sánh, đối chiếu với Nôm Nội dung luận văn xoáy quanh ba vấn đề là: khảo sát văn trọng yếu tố thể loại (kết cấu, ngôn ngữ, kiểu nhân vật …), bối cảnh tác phẩm đời lưu giữ - phát triển song song với trình giao lưu văn hóa Đơng - Tây, giá trị tác phẩm tiến trình văn học Việt Nam Lịch sử nghiên cứu vấn đề Văn học tôn giáo có mối quan hệ khăng khít với Đặc biệt văn học Việt Nam, mối quan hệ thể rõ rệt thông qua khối lượng sáng tác đồ sộ mang đậm màu sắc tôn giáo, phần lớn số tác phẩm trở thành đỉnh cao văn học Việt Nam Đã từ lâu văn học Việt Nam, Phật giáo có mối quan hệ gắn bó gần gũi, trước hết nhiều truyện kể, hình ảnh Bụt, Bồ tát, nhà sư cứu nhân độ không thiếu tiếng cười tác phẩm khai thác đề tài phản ánh hủy hoại đạo đức tôn giáo truyện kể nhà sư hổ mang, sư vướng lụy Từ lâu, Phật giáo hòa tan sâu sắc vào tâm thức người Việt với nhìn phóng khống Tiếp nhận tơn giáo mới, Công giáo bước vào xã hội Việt Nam tự nhiên nhiều phương thức khác nhau, đặt biệt lĩnh vực 165 lửa lịng kính Đức Chúa Trời Khi người đọc sách Thánh chơi kẻo buồn, liền hổ ngươi, chẳng có bắt chước làm vậy, liền toan trở lòng khác, mà bỏ gian dốc lòng chừa tội lỗi, đá đánh lửa Lại có Rất Thánh Đức Bà trời mà xuống thêm lửa cho lắm, cho thấy Đức Chúa Giêsu Người ẵm cất hình hèn trí cho, kẻo tưởng gian, cho người mến trời Vậy người từ sau toan cao trọng trời, chẳng cịn toan gian Khi lên nhà thờ Đức Bà núi, mà thí hết áo tốt mặc cho người khó khăn, mà mặc áo hèn Ngựa cưỡi gươm công đức nhà thờ Thâu đêm nguyện xin sức cho giữ khấn Đoạn tu năm nơi nhà thương kia, vào hang mà ngắm Đức Chúa Trời ngày ba giờ, ngày đánh ba lần, ăn chay liên, bắt chước Thánh Sêraphim Mà người làm nhiêu lửa làm sao? Khỏi năm ấy, người toan cao nữa, có ý giúp linh hồn người ta cho lên thiên đàng Vậy chịu khó học hành 10 năm Học học lại, có phải cầm tù, buộc người lịi tói Người ta chẳng biết ý người, có chê chưa có học mà giảng cho thiên hạ Ấy lửa muốn cho chóng, chẳng kín bao lâu, đến sau họp lại mười người làm bạn dốc lòng thành Giêrusalem mà giảng Năm chẳng có tàu trẩy sang, phó tay ơng Thánh Pha pha mà lập dịng thầy giảng đạo, người thấy Đức Chúa Giêsu vác Câu rút phán rằng: Tao phù hộ bay Thì người liền đặt tên cho dòng Dòng Đức Chúa Giêsu Ấy lửa lên cao lắm, mà người muốn cho thiên hạ biết Đức Chúa Trời, làm cho kẻ bé, kẻ lớn, kẻ giàu, kẻ khó, kẻ xa, kẻ gần thờ phượng Vậy dạy nơi làm trường học dạy trẻ, cho quen Đức Chúa Trời cịn tuổi, lại dạy kẻ lớn lẽ, sai đầy tớ giảng khắp nơi Trong năm, bạn người khắp thiên hạ, ông Thánh Phachicô Xaviê đến Thiên Trúc, mà tự lập dòng Chưa hết năm ấy, lửa cao nữa, lịng ơng Thánh Inaxu nóng lửa, mến Đức Chúa Trời yêu người ta làm vậy, lại khiêm nhường bắt chước lửa vùi tro cho kín 166 Vậy người ước ao cho người ta để gọi kẻ dại, xin từ chức cai thầy, xin nhiều lần mà chẳng được, lại trối rằng: Inaxu sinh thì bỏ xác cho chó ăn thịt, chon làm chi Song le, người khiêm nhường làm vậy, Đức Chúa Trời cho nhiều sang trọng Khi người nguyện, có khỏi đất cao năm thước, mặt mũi sáng láng chói lọi, người ta xem chẳng đương Có thấy thật Đức Chúa Giêsu Ơia làm lễ Có đầy tớ xa đường muốn sang người, người gửi thư rằng: lo ấy, gặp mà Khi người cịn Rơma, chốc viếng thầy nước Alêmanha tháng đường, mà nói khó nhau, có linh hồn anh em sinh mà lên trời, người ước ao lắm, lấy gian làm hèn Vậy thấy sinh thì, nước mắt liền chảy ra, cịn tù rạc mà chẳng theo an hem Khi nguyện mà thấy trời, tốt lành, đoạn xem đất liền rằng: có lẽ người ta u đất dơ dáy mà chẳng yêu trời Ấy lửa muốn lên làm Khi 65 tuổi, mà no đầy phúc đức lên trời Qua đời đoạn, có kẻ thấy thiên thần hát mừng mộ Khi cất xác người, có kẻ ngày sau thấy sáng láng săng người Những phép người làm sống, qua đời, kể làm chi cho xiết, có lửa có tàn phép Đức Chúa Trời cho kẻ yêu chuộng làm, ông Thánh Pha Pha Ghêrêgôriô thứ mười lăm phong chức cho người Thánh, ngày phong cho ông Thánh Phanchicô Xavie Từ Đức Chúa Giêsu đời ông Thánh qua đời khỏi 1556 năm LỄ ĐỀN THÁNH RẤT THÁNH ĐỨC BÀ Đời ông Thánh Pha Pha Valêriơ cai bổn đạo, thành Rơma có hai vợ chồng phú quý lắm, mà chẳng có con, hai ngày xin Đức Bà Maria soi cho biết phúc đẹp lịng Đức Chúa Trời hơn, mà có ý làm phúc ấy, dù mà phải lấy hết nhà mà làm Sau hai vợ chồng ban đêm ngủ, thấy Đức Bà trời mà xuống bảo rằng: sáng ngày lên núi tên Ikilinô, mà thấy nơi có tuyết xuống làm đền đấy, mà 167 dựng nên nhà thờ kính Mẹ Khi ấy, mùa sốt chẳng có tuyết, chẳng có giá rét, hai vợ chồng thức, liền nói với thấy ban đêm mà chẳng biết có thật hay chăng, liền tìm ơng Thánh Pha Pha mà toan người Bấy giờ, người rằng: Tao đêm thấy làm nữa, liền mừng dạy nhiều thầy lên núi ấy, thầy đến nơi liền thấy tuyết nhiều hợp lại nơi rộng lắm, hai vợ chồng liền biết ý chẳng hồ nghi nữa, đội ơn Rất Thánh Đức Bà muốn dùng nhà thờ phượng Người Bấy giờ, gọi người thợ khéo mà làm đền thờ trọng Những cột đá trổ trang Ơng Thánh Pha Pha lấy ảnh Đức Bà ơng Thánh Luca vẽ xưa, mà để đền cho thiên hạ thờ Rầy ông Thánh Pha Pha Bảo Lộc thứ năm làm nhà khác áp nhà tốt nữa, mà thờ ảnh Rất Thánh Đức Bà rộng rãi người, thiên hạ thờ phượng hết lịng Đức Mẹ phải Đền có nhiều tên, trước gọi đền Pha Pha Valêriơ làm đời ơng ấy, sau gọi đền thờ Đức Bà máng cỏ Đức Chúa Giêsu sinh Belem, mà đem thờ nhà Thánh Sau hết có nhiều nhà thờ Đức Bà, gọi Đền Thánh Cả thờ Đức Bà Từ Đức Chúa Giêsu đời nhà Thánh khỏi 351 năm CON ĐỨC CHÚA TRỜI RA ĐỜI Những người ta gian chẳng chọn ngày mà sinh, chưng kẻ cai mùa gì, ngày cho Song le, Chúa dựng nên năm tháng, chọn ngày mà sinh Vậy đến mùa đông giá rét lạnh lẽo, ngày hai mươi lăm tháng chạp nước người, đầu ngày thứ đêm, đời vua Augutô trụ nước Rôma nhiều nước khắp thiên hạ, Đức Chúa Trời đời thành Bêlem Cho ta hay, Đức Chúa Trời có phép vơ cùng, dù mà sinh mùa xuân rẻ chẳng có giá rét, chẳng có u sinh mùa ấy, chưng Đức Chúa Trời xuống gian làm Thầy dạy dỗ người ta phải lẻ Vậy thấy người ta yêu vui đẹp lịng mình, đàng lên trời, ngày thêm nhiều tội lỗi, Thầy trọng trời mà 168 xuống gian dạt người ta rằng: u vui, đẹp lịng làm chi Phải tìm khó hãm mà Sự người ta chê trọng, người ta trọng chê Vậy toan dạy thiên hạ làm vậy, mà chọn vui trọng cho làm sao? Sau chọn ngày thư nhất, chưng thuở xưa ngày ấy, Đức Chúa Trời sinh sáng láng soi thiên hạ, ngày sau sinh sáng thật soi Thiên Thần trời, người đất Chọn đêm, chưng no nước gian đường lên thiên đàng, tối tăm đêm Chọn đời vua Augutô trị nước thiên hạ yêu khắp nơi, chưng Đức Chúa Trời xuống gian làm hòa thuận sự, làm cho bề yêu bề Ấy ý Đức Chúa Trời trọng vô yêu dấu người ta gian, kẻ sánh Đức Chúa Trời hèn mạt vô Chọn thành Belem, nghĩa nhà ăn, chưng Đức Chúa Trời đời lafmc ho linh hồn người ta đói khát lâu năm no đủ, thật, nước trời nước cực trọng vô Vậy vua trị nước Rôma nhiều nước khác ba phương thiên hạ tên Ơtavianơ, vua Augutơ rao khắp nơi nước rằng: có dịng dõi tổ tơng đâu Ý vua muốn cho biết nước người có vạn người ta, có ý cho nhiều của, dạy kẻ vào sổ nộp cho vua hai đồng bạc, có ý Đức Chúa Trời mở lịng cho vua Rơma rao làm vậy, cho Đức Chúa Trời sinh thành Bêlem kinh Sấn Truyền xưa Rất Thánh Đức Bà mẹ vua trọng hết vua, lẽ chẳng nghe vua gian Song le, người cịn này, phải lời đấng Đức Chúa Trời cho làm chúa, làm vua làm Cho ta hay, giữ đạo Đức Chúa Trời, phép bề người dạy phải lẽ Vậy từ thành Nasarét thành Bêlem quê Đức Bà ông Thánh Giuse, dù mà xa bốn ngày đàng, Đức Bà chẳng kể khó Khi ấy, mùa giá rét mưa gió, đường lấm láp, mà Đức Bà trẻ 14 tuổi, mà gần ngáy sinh đẻ, cho đẹp lịng Đức Chúa Trời, mở lòng vua gian rao lệnh làm Đến thành Bêlem, có nhiều người đến trước Thành nhỏ, mà nhà quán đầy người ta chật chội, lại thấy hai vợ chồng Đức Bà khó khăn, chẳng có cho 169 đỗ nhà, dù mà ông Thánh Giuse khuyên lơn rằng: có người gần ngày đẻ, người ta chối chẳng cho vào nhà Vậy ông Thánh Giuse lo chẳng biết đổ nhà ai, liền nhớ hang đá thành, nơi kẻ khó khăn quen đổ, buộc trâu bị, lừa ngựa ăn cỏ rơm đấy, mà hang trở bên Tây Đông, bề dọc hai mươi bảy thước, bề rộng tám thước, cao người với cánh tay, bên tay mặt có máng cỏ khoét vào đá Ấy nơi hèn hạ làm Đức Chúa Trời chọn mà sinh, chưng xuống dạy người ta lấy làm nhà quê, lấy nhà qua đường vậy; vào nơi muôn chim ở, nết thiên hạ bắt chước muông chim cầm thú chẳng biết lẽ, sấp cật Chúa sinh nên muôn vật Vậy Đức Chúa Trời toan tìm người ta mà chữa lấy, vào hang đá có máng cỏ lừa, bị Đến Rất Thánh Đức Bà thấy gần sinh Chúa rộng vô cùng, muốn cho thiên hạ xem trọng trời, Đức Bà ao ước xem mặt Chúa Thiên Thần Thánh đợi trông nhiều đời, liền quỳ gối xuống ngắm sâu nhiệm lâu Đoạn cất hài nơi, cởi áo dài che bề mà trải đất, cất khăn che đầu đi, mà lấy khăn dọn bọc cho ấm, liền quỳ gối xuống trở mặt lại bên Đông, chắp tay ngữa mặt lên mà nguyện rằng: lạy Đức Chúa Cha chọn tá mọn này, mà cho chứa ngọc trọng vơ lịng tơi Con Đức Chúa Cha Tơi xin hết lịng tỏ hình Con Đức Chúa Cha cho thiên hạ xem thấy, mà biết Chúa sinh nên muôn vật lịng mọn tơi này, gian cho thiên hạ xem thấy Chúa dựng nên mn vật Các Thánh Thiên Thần xem vua đời làm người, mặc áo người hèn thê gian Kẻ có tội xem Người chữa chuộc tội Kẻ xem Người tha tội mình, kẻ phải khốn xem Người an ủi mình, tá mọn xem thấy Chúa làm Con tơi Đoạn Đức Bà quỳ gối xuống nói Con lịng rằng: Chúa Con tơi đời, cho chóng tha tội cho nước Giuđêa phần riêng Đức Chúa Trời, tha nước thiên hạ Nguyện đoạn đêm tý, người ta muôn chim nghỉ, chốc hang đầy Thánh Thiên Thần xuống thấy mặt Chúa làm người gian Từ 170 sinh ông Adong nghìn tám mươi hai năm Đời vua Augutô trị nước Rôma khỏi 42 năm, đời vua Êrode trị nước Giuđêa khỏi 32 năm, từ vua Hán Ai Đế trị nước Đại Minh An Nam niên, vui thật trời, vui mừng Chúa muôn vật đời gian Khi Đức Mẹ thấy Con sinh ra, trí người ta lo chẳng đến, luận chẳng vui mừng linh hồn, người liền dạy Con mà rằng: mừng Chúa Con tôi, hôn chân Con Chúa Trời thật, mặt Con thật Thơi đoạn, ẵm vào lịng mà than rằng: Con tơi, mẹ lấy mà che kẻo rét Con tôi; toan làm người hèn gian, nhân chon mẹ khó khăn làm Thiếu vua mẹ sang trọng lấy vóc lĩnh, êm che Con ru Ví Con toan chọn mẹ khó khăn này, nhân sinh hang đá này, nơi trống trãi lạnh lẽo làm Nhân chẳng chịu sinh quê mẹ Nasarét, có vật Con dùng đây, nơi thiếu Vậy mẹ phần mừng Con, phần đau đớn chẳng biết lấy mừng Con tơi Mẹ đội ơn Con chẳng cho mẹ đau đớn sinh người gian Song le, mẹ đau lịng thấy Con run rtes khóc lóc làm Đức Bà nói điều ấy, chảy nước mắt mà ẵm vào lòng cho ấm, lấy khăn mà bọc kẻo rét Con liền vui mặt xem mẹ giã ơn Đoạn Đức Bà thấy rét, xem hang đá có nơi ấm mà để chăng, chẳng thấy nơi ấm hơn, liền để nơi máng cỏ rơm gần lừa, bò, mượn hai thở cho ấm Chúa sinh nên muôn vật Tôi khen máng cỏ trọng vọng lầu vua chúa gian Đức Chúa Trời lấy máng cỏ làm thang cao cho Thầy hết thầy dạy dỗ sâu nhiệm kẻ mê muội suy chẳng đến Tôi khen máng cỏ sang trọng, chứa trọng vơ ngày sau chuộc lỗi thiên hạ Tôi khen máng cỏ cầm mặt trời thật soi sáng thiên hạ trời đất, khen máng cỏ nên mặt trời, Đức Chúa Trời chọn mà nằm Tôi khen rơm Đức Chúa Trời nằm có lộc lắm, nên tốt hoa thơm thiên lý hoa khác Tôi khen cỏ rơm có phép chứa lửa thật mà chẳng cháy Tôi khen rơm trọng vàng ngọc, Con Đức Chúa Trời lấy làm tịa ngự Chớ lịng tơi nên rơm cỏ cho chịu phúc trọng thay rơm Tơi lại 171 khen lừa, bị rầy nên khơn ngoan lồi người ta, chưng thiên hạ chẳng cho Chúa sinh nên mn vật đỗ nhà, mà bay lấy thở cho Chúa dựng nên bay ấm Ớ cháu Adong, vào hang đá mà xem muông chim nên khơn dường ấy, bay xưng nên (nhà) muông chim, mà muông chim lại nên kẻ biết lẽ bay Bấy giờ, Thiên Thần xem thấy Chúa nằm máng cỏ, liền chầu quanh nơi mà hát mừng nhiều tiếng khéo dịu dàng Hoặc ông Thánh Giuse nghe nhiều tiếng hát làm vậy, liền thấy Con Đức Chúa Trời đời, sợ hãi mừng rỡ bội phần, lại lo hổ người, chẳng có nơi mà để Chúa trọng vô nghỉ ngơi, kẻo phải run rét lạnh lẽo Vậy người sấp xuống đất lạy Đức Chúa Trời làm người gian, mà muốn đỗ nhà kẻ hèn khó khăn làm vậy, mừng Đức Bà nên Mẹ thật Chúa sinh nên mn vật ƠNG THÁNH BIRINƠ VÍT VỒ TRUYỆN Sự ông Thánh chẳng truyền cho tỏ, nói hai cho đội ơn Đức Chúa Trời Ông Thánh Pha pha cho người làm Vít vồ, mà sai xứ Sasơnia giảng cho theo ý, kẻo (chẳng tối tăm), thấy sáng láng Đức Chúa Trời Đang người trẩy biển nhớ thúng để quên nhà, mà xa, cậy Đức Chúa Trời mà nước chẳng có chìm Khi lấy thúng mà trở Sau nữa, kẻ tàu chẳng muốn đợi người kéo buồm lên mà trẩy, gió tốt, kéo hết buồm mà tàu chẳng Khi người đến tàu chạy Cho ta biết phép Đức Chúa Trời cai biển muôn vật BÀ THÁNH BABARA(11) TRUYỆN Xưa đời vua Maximianơ trị nước Rơma, có bà Thánh tên Babara sinh thành Nicômêđia Cha người sang trọng tên Điơcơrơ, chẳng có thờ phượng Đức Chúa Trời Vây thí dụ hoa thơm mà Người tốt lành, đẹp đẽ, khôn ngoan Cha dái có nhiều người hỏi con, liền làm nhà cao, chung quanh thành lũy kín lắm, cho Đang người 172 nhà ấy, dù mà chẳng có dạy Đức Chúa Trời, Đức Chúa Phiritơ Sangtơ mở lịng liền mến trời, mà chê thế, dốc lòng đồng trinh Đến ngày sau có người hỏi bà lấy làm vợ, cha toan gả mà chẳng chịu lấy ai, cha buồn lắm, mà làm nhà tốt trổ trang khéo léo ở, lại làm cửa sổ hai bên cho sáng Đến ngày cha đường xa, khiến thợ làm ba cửa sổ mà kính Đức Chúa Trời Ba Ngơi Vậy bà chẳng có ảnh thờ, xem ba cửa sổ mà nhớ Đức Chúa Trời Ba Ngôi liên Sau nữa, bà lấy làm Câu rút nơi cột đá, liền trổ vào nên hình Câu rút thật Khỏi bảy ngày cha bà mà hỏi làm ba cửa sổ hình Câu rút có lẽ Bấy giờ, thưa rằng: trình cha, tơi làm ba cửa sổ chưng có Đức Chúa Cha, có Đức Chúa Con, có Đức Chúa Phiritơ Santơ, dù Đức Chúa Trời có Ba Ngơi Tơi kính thờ Ba Ngôi sinh trời đất, người ta muôn vật Lại làm dấu Câu rút nhớ đến Đức Chúa Giêsu chịu nạn xưa Bấy giờ, cha buồn lắm, liền lấy gươm mà (mà) muốn giết Bởi chạy khỏi, cha liền đuổi theo Sau có núi đường, cha nghĩ sang chẳng Núi liền rẽ làm hai mà người liền khỏi Sau cha đến bắt được, mà làm nghe khốn nạn, cầm tù rạc kín Vậy cha lại nộp cho quan tên Maximianơ, phó sống chết tay quan ấy, cáo đạo Đức Chúa Trời Bấy giờ, quan thấy mặt mũi người tốt lành, sợ hải mà rằng: Babara, hai mặc mày chọn: tiếc mình, thờ bụt cho sống, hai theo đạo mà chịu khó chết, mặc mày Mà người thưa rằng: lạy ơn Đức Chúa Trời sinh trời đất mn vật, tơi kính mến Đức Chúa Giêsu liên, mà bụt ơng thờ qi gở, có miệng chẳng hay nói, có mắt chẳng hai xem thấy, tơi lạy thờ làm chi? Bấy giờ, quan dạy người lột áo mà đánh hết sức, máu chảy Đang chịu địn người rằng: lạy ơn Đức Chúa Trời cực mầu cực nhiệm, khen Cha làm sâu nhiệm lắm, kẻ dại lo chẳng đến Khi quân đánh nhọc đem người vào nhà tù Bấy giờ, nửa đêm có sáng trời mà xuống, sáng có Đức Chúa Giêsu phán rằng: lo làm chi Tao liên, mà để phúc trời thưởng liên vô Đức Chúa Giêsu 173 phán lời đoạn, người nơi phải giấu liền tức Đến sáng ngày, quan địi người lên thấy lành liền rằng: mày mến bụt hiền lành lắm, mày dể bụt, mà bụt cho mày chóng làm gì? Bấy giờ, bà Thánh cười mà rằng: bụt ông thờ ông chốc, tối mắt điếc tai, câm miệng, chữa chẳng đã, mà chữa tơi? Có Đức Chúa Giêsu Chúa Trời thật, có phép vơ cho mà Quan thấy lời liền giận, mà kêu hùm vậy, treo chân người lên, lấy đuốc đốt mình, lấy búa lớn đánh đầu, máu chảy nhỏ xuống đất Bấy giờ, người ngữa mặt lên nguyện rằng: tơi lạy ơn Đức Chúa Giêsu hay biết lịng người ta, biết tơi chịu khó này, tơi kính mến Chúa sinh nên mn lồi, xin thương cho cho khỏi tay quỷ, Đức Chúa Giêsu Câu rút chữa tội thiên hạ Nói đoạn trở mặt quan rằng: ông ngỡ lửa làm khốn cho đâu, vui Bấy giờ, quan khiến lấy dao cắt vú đi, mà bà Thánh xem lên trời, nói rằng: xin Đức Chúa Trời bỏ làm chi, xin Đức Chúa Phiritô Santô an ủi tơi Người chịu đoạn, quan liền dạy đem chung quanh thành mà bắt trần truồng cho xấu hổ Bấy giờ, người nguyện Đức Chúa Trời rằng: Đức Chúa Cha lấy mây che trời che tơi, kẻo xấu hổ trước mặt kẻ Nguyện đoạn, Thánh Thiên Thần xuống tức thì, liền lấy sáng láng tốt lành áo mặc che người, lại cho dấu Sau hết, quan thấy phép Đức Chúa Trời làm vậy, dữ, mà khiến đem chém viết thị cho : cong dịng sang trọng, vơ phép vua, chẳng thờ bụt, mà ta phạt đem chém Bấy giờ, cha liền mừng, mừng Đến nơi người quỳ xuống nguyện rằng: tơi lạy Đức Chúa Giêsu có phép, mn lồi chẳng cải Tơi xin kẻ ngày sau cậy công nghiệp tôi, mà cầu Đức Chúa Trời gì, Nguyện đoạn, nghe thấy tiếng trời phán rằng: lên nước Cha mà nghỉ vơ Sự xin nảy Cha cho Bấy giờ, cha người lấy gươm chém cổ mà Khi cịn đường, Đức Chúa Trời làm sấm sét đánh chết nên tro, nên mạt, gió đem xương thịt mất, chẳng cịn thấy Mà bà Thánh 174 này, bổn đạo xức thuốc thơm lắm, đem chon nơi cao Đức Chúa Trời làm nhiều phép lạ: xin cho ấy.Vậy bà Thánh Babara chịu Đức Chúa Giêsu Cha cả, trả cơng cho người trời đất Ai mà dái lửa cháy nhà, kẻ dái sấm sét cầu người, liệt lào chẳng chịu cơmơnhong, cầu người cho Như thuở xưa ông Thánh Tanilao phải liệt nhọc lắm, mà chẳng có chịu Santisimơ Sacaramentơ , ơng Thánh cậy bà Thánh này, chốc liền thấy bà Thánh xuống phòng, mà Thánh Thiên Thần đem Mình Đức Chúa Giêsu cho ơng Thánh Tanilao Từ Đức Chúa Giêsu đời bà Thánh khỏi 300 năm ÔNG THÁNH PHÊRÔ VÍT VỒ TỬ VÌ ĐẠO TRUYỆN Ơng Thánh sinh thành Alêsanria nước Ichitô, cai bổn đạo thành Mà vua Masiminô toan phá đạo Thánh Đức Chúa Trời khắp nơi, người chữa kẻo hư Khi ấy, có người tên Ariô làm hỗn đạo Thánh Đức Chúa Trời, ơng [Thánh] Phêrơ xua ra, chẳng cho vào nhà thờ, chẳng cho thơng cơng bổn đạo Đến ngày sau bắt ơng Thánh đạo, mà đem chém Có hai thầy đến người mà xin tha Ariơ có lỗi xưa, dốc lịng chừa Bấy giờ, người thưa rằng: trình thầy chẳng nên đâu Ban đêm thầy thấy Đức Chúa Giêsu mặc áo rách, hỏi Người mặc áo rách làm vậy? Thì Chúa tơi phán rằng: thằng Ariơ xé áo Tao Ighêrêgia, hai thầy ngày sau cai bổn đạo này, làm bạn kẻ nghịch Đức Chúa Giêsu làm chi Người nói điều ấy, thầy dạy thiên hạ rằng: Đức Chúa Giêsu người chẳng Đức Chúa Cha, có nhiều kẻ theo mà chia bổn đạo hai phần: Một phần theo thật; phần theo dối, xé áo làm hai Đến người chịu chém đạo, chẳng khỏi mà lời thầy chẳng sai, thằng thầy kẻ làm rối đạo, có nhiều kẻ theo nó, Ighêrêgia làm hai phải ghe khó Từ Đức Chúa Giêsu đời ông Thánh 310 năm 175 ÔNG THÁNH GIACÔBÊ CHẶT TRUYỆN Đời vua Phiêudusiơ thứ hai trị nước Rơma, có người sang trọng tên Giacôbê, sinh nước Phêsia, mà vua nước yêu người cho làm quan trọng Song le thấy người có đạo, liền giục bỏ Đức Chúa Trời mà thờ bụt vua Ông Thánh chức trọng vua phong cho Người dái lịng vua, nghe mà thờ vật hèn tay người ta làm Mẹ vợ người giữ đạo Đức Chúa Trời lắm, mắng tiếng khóc chẳng có dừng Đoạn viết thư gửi cho người rằng: mày có muốn đẹp lịng người gian, rầy mai phải chết mà bỏ Chúa hay sống vô làm sao! Mày theo kẻ nắm đất hôi hám, mà bỏ ý Chúa sống lâu thơm tho vơ Nhân làm thư gửi cho mày hay, từ sau vào nhà tao Ta chẳng nhìn kẻ bỏ Đức Chúa Trời đâu Ông Thánh xem thư liền lo hổ ngươi, nước mắt chảy suy rằng: xưa tơi chẳng lịng mẹ vợ tơi điều gì, mà người cịn ghét tơi làm vậy, lọ Đức Chúa Trời bỏ trước thiên hạ, mà chẳng ghét Bấy giờ, Đức Chúa Trời mở lòng cho trở lại Cha thật, mà liều chịu chết khó, chẳng bỏ nghĩa Đức Chúa Trời Vua mắng tiếng đòi người đến, mà làm cho theo ý vua xưa Đến chẳng cịn lẽ mà dụ lịng người , quan triều giục vua phạt người cho bổn đạo sợ Đoạn vua dạy chém người nơi tấm, lâu khốn Các quan nghe lời vua đem người đến chợ, bắt tay mặt người chặt ngón cái, đoạn lại chặt ngón khác một ngón Mà người đội ơn Đức Chúa Trời chặt ngón tay cho nhiều phúc Thí dụ chém cành cho nhiều trái Đoạn lại chặt bàn tay trái chân làm Thôi chém cánh tay trái vế, để lưng không đầu Bấy giờ, ông Thánh Giacôbê vui mặt liền rằng: lạy Chúa trị kẻ sống kẻ chết, tơi chẳng có tay mà chắp lên, tơi chẳng cịn gối mà quỳ, tơi nhà ngã xuống chẳng có cột mà chống Ấy vậy, tơi xin Chúa cho tơi linh hồn khỏi xác cơng nghiệp Đức Chúa Giêsu Khi người cịn nói điều ấy, quan liền chém đầu người, mà linh hồn lên thiên đàng chịu phúc chẳng cùng, 176 xưng đạo Đức Chúa Trời trước mặt thiên hạ Từ Đức Chúa Giêsu đời ông Thánh 400 năm ƠNG THÁNH PHACƠNDU CÙNG ƠNG THÁNH PHIMITIVƠ TỬ VÌ ĐẠO Ơng Thánh Mátsilơ có mười hai trai Đức Chúa Trời chọn cha hết dâng tế lễ bề trên, chưng chịu tử đạo hết Bây nói đến hai người, Phacôndu, hai Phimitivô Vậy quan cai xứ Calisia tên Aticô dạy tế tượng mặt trời, mà quan lạy trước, sau dân lạy tượng Còn hai anh em chẳng có lạy Quan thấy chẳng có lẽ mà khun toan phạt Trước hết, dạy đánh gẫy ngón ta vai, lóng chân khốn lắm, hai ơng Thánh phần lo đau, phần vui lành trả nghĩa Đức Chúa Giêsu Đoạn quan dạy đem tù rạc, mà có ý cho trở lại thờ dối trá, gửi giống cho người ăn mà rằng: quan thương phô ông mà gửi cho ăn nghĩa Song le, hai ông Thánh chẳng ăn Quan thấy làm giận lắm, ngỡ dể mình, mà bỏ lị lửa để ba ngày; mà chẳng có phải nao, lửa kính kẻ thờ phượng Chúa sinh nên mn vật Bây giờ, quan tìm thuốc độc mà trộn ăn gửi cho hai anh em ăn, người giã ơn quan mà rằng: biết độc, ngỡ Đức Chúa Trời chẳng có phép ru? Đoạn người khiến làm dâu Câu rút, mà ăn chẳng có phải nao Thầy làm thuốc thấy làm vậy, đốt hết sách mà chịu phép Rửa tội Quan thấy làm vậy, thí dụ thêm dầu vào lửa, giận lại toan chước khác cho anh em chịu Vậy dạy lấy câu sắt mà móc thịt hết gan đi, lại lấy dầu sơi mà đổ mình, lấy đuốc mà đốt sau lưng, lấy vôi rượu tra vào miệng Sau quan rằng: thằng xem tao gớm, tao chẳng muốn cho xem tao nữa, liền dạy khoét mắt Bây giờ, hai ông Thánh rằng: sáng trước chẳng có mắt thịt, rầy lấy mắt linh hồn mà ngắm Đức Chúa Trời trước Quan nghe điều ngỡ nhạo mình, lại dạy treo chân người lên, mà máu mũi chạy xuống đất Kẻ giữ 177 việc nghĩ sinh thì, bỏ người mà Khỏi ba ngày quan lại đến nơi cũ, thấy hai anh em có mắt sáng láng trước, lại thấy dấu đã Lẽ quan thấy phép lạ làm mà kính Đức Chúa Trời, tha người, chẳng hay quỷ giục lòng dạy lột da từ đầu chân Còn lột da, có quan kêu rằng: lạ, thấy hai Thiên Thần trời mà xuống, tay cầm hai triều thiên Quan liền rằng: chém đầu nó, mà đầu tìm triều thiên mà đội cho chóng Nó nói nhạo Song le, chém người máu sữa lộn Các bổn đạo cất táng hai xác trọng chịu cực Đức Chúa Giêsu, ngày sau làm nhà thờ người Đức Chúa Trời cho làm nhiều phép lạ Từ Đức Chúa Giêsu đời hai ơng Thánh 304 năm ƠNG THÁNH SIRILƠ VÍT VỒ TIỀN TRUYỆN Ông Thánh coi bổn đạo thành Giêrusalem đời vua Contansiô, vua Contansiô Đời Đức Chúa Trời phạt thiên hạ chẳng cho mưa, mùa, ơng thánh vít vồ thấy thiên hạ chết đói, chẳng tiếc kẻ xin ăn, bán hết nhà thánh, dù mà Calithê (sê) vàng bạc khác, chẳng tiếc Đức Chúa Trời Khi có lạ này: Ngày lễ Đức Chúa Phitô santô từ mặt trời mọc cho khỏi tị, người ta thấy núi Calavariô câu rút sngs láng mặt trời, mà lớn lắm, tay câu rút đến núi Ôlivê Cả thành kẻ lớn kẻ bé xem hết, có nhiều giurêu xem mà tin thật, Đức Chúa Trời làm phép ngăn vua ghét bổn đạo thật, mà nghe thằng Ariô, theo chân vua cha xưa, thấy câu rút khác trời, mà giặc chịu đạo Ông thánh vít vồ làm thư gửi cho vua, tâu phép làm vậy, nghĩ lòng người êm, mà chịu phép Đức Chúa Trời làm Song le lòng vua cứng, mềm chịu dối trá mà thôi, ấy, kẻ chẳng ưa người, cáo vua rằng: thầy xưa lấy nhà thờ mà bán cho ni kẻ khó, rằng: Bởi bán áo thánh, thằng làm khác mặc ý Vua nghe lời người ta, cất vít vồ, lại cho thằng dòng làm kẻ rối đạo lên chức Đến ngày sau vít vồ họp lại phạt kẻ chẳng ưa ông thánh Sirilô, lại cất quyền thằng ấy, mà trả cho 178 người, ơng thánh mà kẻ tin thật mừng Người có nhiều trọng Đức Chúa Trời cho Song le có trọng biết sau Vậy vua Giuliong ghét Đức Chúa Giêsu, toan dựng đền lại cho Giurêu làm lễ Ơng thánh vít vồ rằng: Sự chẳng đâu, có lời Đức Chúa Giêsu xưa phán rằng: Đền chẳng làm Song le vua cãi chẳng nghe mà dạy làm đền lâu Ba ngày trước, thợ làm ban đêm Đức Chúa Trời phá động đất, đá làm đền liền ném tan tác xa hết, lại có lửa trời mà đốt hết giống thợ làm Bấy có nhiều Giurêu tin thật Sau hết ơng thánh vít vồ chịu ghe khó Ba đời vua dữ, đời vua Rêudosiơ vua hiền lành người lên nghỉ trời đời đời Từ Đức Chúa Giêsu đời ông thánh ba trăm tám mươi sáu năm 179 ... văn học Việt Nam, nghiên cứu đề tài văn học Công giáo th? ??c việc quan trọng thiết th? ??c Hướng đề tài, chúng tơi tin việc tìm hiểu nghiên cứu th? ?? loại truyện th? ?nh th? ?ng qua ? ?Các Th? ?nh truyện? ?? Jeromino. .. truyền giáo tại, qua phân tích trên, hiểu th? ?? loại truyện Th? ?nh sau: Th? ?? loại truyện Th? ?nh tập hợp truyện kể tiểu sử Th? ?nh từ lúc sinh th? ?nh phong Th? ?nh Đó câu chuyện người có lịng nhân ái, th? ??u đáo... ? ?truyện Th? ?nh? ?? với niềm tin có sống vị Th? ?nh Qua , việc hiểu th? ?? loại truyện Th? ?nh tiểu sử q trình hành hóa Th? ?nh điều Và nhà nghiên cứu đại th? ??m định, “lắp ráp”, tổng hợp tác phẩm truyện Th? ?nh