Bổ sung hình ảnh dạy học phần Sâu bệnh hại trồng môn Công nghệ 10 trường Trung học phổ thơng MỞ ĐẦU Lí chọn đề tài Cũng môn học khác nhà trường phổ thông môn công nghệ đứng trước vận hội thách thức Để phù hợp với đặc trưng môn học đồng thời thực tốt trình đổi phương pháp giáo dục theo hướng tích cực hố hoạt động học sinh việc dạy học môn công nghệ nhà trường phổ thông muốn đạt hiệu cao cần phải có kết hợp nhuần nhuyễn việc khai thác hệ thống kênh chữ kênh hình Sở dĩ kênh hình ngồi chức đóng vai trị phương tiện trực quan minh họạ cho kênh chữ cịn nguồn tri thức lớn có khả phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo học sinh q trình học tập Bên cạnh thơng qua kênh hình đường nhận thức học sinh hình thành, giúp cho học sinh tự phát khắc sâu kiến thức Sử dụng kênh hình cịn giúp cho giáo viên tổ chức việc dạy học theo đặc trưng môn nhằm đạt hiệu cao Trong thời gian gần sách giáo khoa công nghệ có nhiều thay đổi phù hợp với nhu cầu đổi dạy học Trong đó, số lượng kênh hình chiếm tỉ lệ cao với nội dung phong phú: sơ đồ, tranh ảnh, bảng số liệu thể màu sắc có tính khoa học, trực quan cao đảm bảo thuận lợi cho việc dạy học theo hướng phát huy tính tích cực chủ động học sinh Để khai thác tối đa hệ thống kiến thức sách giáo khoa việc hướng dẫn cho học sinh phương pháp khai thác hệ thống kênh hình nhiệm vụ quan trọng người giáo viên cơng nghệ Vì vậy, tơi chọn để tài nghiên cứu: “Bổ sung hình ảnh dạy học phần Sâu bệnh hại trồng môn Công nghệ 10 trường Trung học phổ thông” SVTH: BÙI THỊ KIỀU Mục tiêu đề tài Việc đổi phương pháp dạy học vấn đề cần thiết môn học, bậc học sử dụng kênh hình giảng dạy cơng nghệ xu hướng quan tâm Trong đề tài trọng nghiên cứu việc sử dụng kênh hình mơn cơng nghệ lớp 10 Quan trọng nghiên cứu cách sửdụng kênh hình khác cho có hiệu hợp lý Trên sở xâydựngmột số giáo án mẫu tiến hành thực nghiệm để thấyđược giá trị thực tiễncủa đề tài nghiên cứu Đối tượng phạm vi nghiên cứu 3.1 Đối tượng nghiên cứu Đề tài lấy việc sử dụng kênh hình giảng dạy mơn cơng nghệ lớp10 làm đối tượng nghiên cứu sở đối tượng thực nghiệm học sinh lớp 10 trường THPT 3.2 Phạm vi nghiên cứu Kênh hình có nhiều nguồn, nhiều cách phân loại khác nhiên phạm vi nghiên cứu đề tài khoa học sinh viên đặc biệt trọng nghiên cứu kênh hình SGK cơng nghệ 10 Các loại kênh hình chủ yếu nghiên cứu là: sơ đồ tranh ảnh có nội dung cơng nghệ Ngồi đề tài mở rộng đối chiếu kênh hình từ nguồn khác bảnlà từ mạng internet Phương pháp nghiên cứu Phương pháp tổng hợp tài liệu: chúng tơi nghiên cứu tài liệu có liên quan đến đề tài gồm tài liệu lí luận dạy học, phương pháp dạy học môn công nghệ thông qua nhiều nguồn khác như: sách báo, báo cáo khoa học, mạng internet, đặc biệt sách chuyên ngành như: sách giáo khoa, sách giáo viên, tài liệu bồi dưỡng giáo viên Qua nghiên cứu kế thừa phát huy kết cơng trình khoa học có liên quan đến đề tài Từ xác lập kênh hình cụ thể lựa chọn phương pháp khai thác kênh hình nhằm lĩnh hội tri thức rèn luyện kĩ - Phương pháp điều tra: đối tượng điều tra em học sinh giáo viên trực tiếp giảng dạy Thông qua việc xây dựng bảng hỏi đo thái độ phiếu khảo sát trạng giúp người nghiên cứu nắm thực trạng -Phương pháp phân tích hình ảnh: dựa vào hình ảnh để từ làm rõ nội dung kiến thức mà ta cần truyền đạt, hình ảnh sinh động giúp học sinh để nắm bắt, tiếp thu Giả thuyết khoa học - Đề tài thiết kế số hình ảnh phục vụ môn công nghệ 10-phần sâu bệnh hại trồng nhằm nâng cao hiệu học tập giảng dạy môn học này, đề tài áp dụng vào thực tế gây hứng thú cho học sinh, giúp học sinh tiếp thu hiệu hơn, đáp ứng nhu cầu người học, nâng cao chất lượng dạy học trường THPT Cấu trúc đề tài - Gồm phần: Chương 1: Cơ sở lý luận việc bổ sung hình ảnh dạy học phần Sâu bệnh hại trồng môn Công nghệ 10 trường Trung học phổ thông Chương 2: Bổ sung hình ảnh dạy học phần Sâu bệnh hại trồng môn Công nghệ 10 trường Trung học phổ thông NỘI DUNG Chương 1: Cơ sở lý luận việc bổ sung hình ảnh dạy học phần Sâu bệnh hại trồng môn Công nghệ 10 trường Trung học phổ thơng Tình hình bổ sung hình ảnh dạy học Việt Nam giới 1.1 Tình hình giới Trên giới hoạt động giảng dạy ln có khó khăn, thách thức Đã có nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy như: Tác giả P.V.Zimin, M.I.Kođakhốp, N.I.Saxerđôlôlốp nhận định: “công tác quản lý hoạt động giảng dạy, giáo dục nhà trường khâu then chốt hoạt động quản lý trường học” Quản lý hoạt động giảng dạy nhà trường phổ thông không trọng đến việc quản lý phương pháp giảng dạy, quản lý nội dung chương trình mà cịn phải trọng đến nhiều yếu tố khác chúng có mối quan hệ hỗ trợ cho nội dung kiến thức Bổ sung kênh hình thu hút ý, tị mị học sinh, góp phần làm cho tiết dạy thêm sinh động, hấp dẫn Thực tế cho thấy với đội ngũ GV có lực chuyên môn vững vàng, thường xuyên bồi dưỡng nâng cao tay nghề cơng tác đào tạo đạt hiệu cao 1.2 Tình hình Việt Nam Ở Việt Nam, nhận thức vai trị to lớn cơng tác QLGD (quản lý giáo dục) phát triển kinh tế-xã hội đất nước, nhiều cơng trình nghiên cứu quản lý nói chung QLGD nói riêng có nhiều đóng góp lý luận thực tiễn, tiêu biểu tác giả: Phạm Minh Hạc,Đặng Quốc Bảo, Trần Kiểm, Hà Sỹ Hồ, Vỗ Quang Phúc… Nhiều tác giả sâu nghiên cứu quản lý hoạt động giảng dạy có vấn đề liên quan tổ chức quản lý hoạt động giảng dạy vấn đề liên quan tổ chức quản lý tốt hoạt động giảng dạy nhà trường bao gồm: điều kiện phương tiện phục vụ tốt cho hoạt động dạy học, quản lý việc chuẩn bị lên lớp, giảng dạy cách khoa học…thực kiểm tra thường xuyên hoạt động giảng dạy GV, phát phổ biến kinh nghiệm giảng dạy, biện pháp bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ để xây dựng tiềm lực giảng dạy cho đội ngũ GV, đánh giá tầm quan trọng cơng tác thi đua khen thưởng q trình quản lý nhà trường nhằm động viên, phát huy hết khả năng, trí tuệ GV… Một số đề tài luận văn gần PPDH, chất lượng giảng dạy tác giả Huế, TP Hồ Chí Minh, Cà Mau, Cần Thơ đáng quan tâm, tác giả luận văn làm sáng tỏ số vấn đề lý luận, thực tiễn đề biện pháp nâng cao chất lượng dạy học góc độ khác Một số khái niệm 2.1 Dạy học tích cực 2.1.1 Khái niệm tích cực - Tích cực khái niệm phẩm chất, thể chủ động, lạc quan, nhiệt tình hăng say, hoạt động theo hướng phát triển -Tính tích cực phẩm chất vốn có người, người khơng tồn mà cịn cải tạo xã hộivì việc hình thành phát triển tính tích cực người nhiệm vụ chủ yếu giáo dục, điều kiện đồng thời kết trình phát triển nhân cách trình giáo dục - Tích cực nét quan trọng nhân cách, đức tính quý báu người 2.1.2 Tích cực học tập - Bắt đầu học mà học sinh tham gia, tổ chức hoạt động học tập có ý nghĩa, thú vị mang tính thách thức, lơi học sinh tham gia vào hoạt động học tập, tạo môi trường học tập thoải mái thân thiện cho học sinh - Tính tích cực học tập q trình học có mục đích có tiếp thu kiến thức Ngoài việc tiếp thu kiến thức, học tập cịn có tương tác học tập hợp tác thầy trò, hoạt động cần tăng cường, tương tác giáo viên với học sinh tương tác học sinh với học sinh - Giáo viên đưa hướng dẫn rõ ràng dể hiểuscho hoạt động làm tập - Tính tích cực liên quan đến động học tập, động tạo hứng thú, hứng thú tiền đề cho tính tự giác Hứng thú tự giác tạo nên hai yếu tố tâm lí tích cực -Tích tích cực sản sinh nếp sống tư độc lập, suy nghĩ độc lập mầm mống sáng tạo, phong cách học tập tích cực độc lập sáng tạo phát triển tích tự giác, hứng thúbồi dưỡng động học tập - Biểu tính tích cực hăng hái, phát biểu xây dựng bài…nó đạt từ cấp độ từ thấp đến cao: bắt chước,tìm tịi,sáng tạo - Tính tích cực bao gồm phương pháp dạy học, hướng tới việc hoạt động hóa, tích cực hóa hoạt động nhận thức người học, phát huy tính tích cực người học khơng phải phát huy tính tích cực người dạy 2.1.3 Hoạt động giáo viên, học sinh phương pháp dạy học tích cực 2.1.3.1 Hoạt động giáo viên - Hoạt động dạy giáo viên hoạt động thầy làm chủ thể Dạy học tích cực hình thức dạy học mà giáo viên khơng đưa tri thức cho học sinh dạng có sẵn mà hướng dẫn, tổ chức cho em tự tìm tri thức phương pháp dạy học tích cực để tránh tình trạng kiến thức chun mơn giáo viên cịn chưa sâu nên tìm tịi khai thác chưa hết tác dụng kênh hình, giáo viên sử dụng kênh hình chưa lúc, chỗ phương pháp sử dụng, giáo viên cần có chuẩn bị kỹ giảng trước lên lớp, khơng bỏ qua kênh hình khơng ý đến kênh chữ… 2.1.3.2 Hoạt động học sinh -Hoạt động học học sinh làm chủ thể Đây hoạt động bản, có tính chất chủ động lứa tuổi học sinh phổ thông Học sinh phải thực thao tác tư (phân tích, tổng hợp, so sánh, khái qt hố, trừu tượng hoá…) Qua hoạt động mà học sinh giải nhiệm vu học tập, chiếm lĩnh tri thức, hình thành phát triển nhân cách - Nếu học sinh khơng biết cách phân tích kênh hình, khơng quan tâm đến kênh hình lúc học giáo viên chưa đề cao vai trò kênh hình giảng dạy, giả sử thường xuyên sử dụng kênh hình giảng dạy giáo viên cịn phản ứng từ phía học sinh học kênh hình tích cực em đánh giá việc học có sử dụng kênh hình hiệu hơn, gây hứng thú hơn, kích thích tính tị mị, ý em 2.2 Hình ảnh 2.2.1.Khái niệm hình ảnh -Hình ảnh thấy thơng qua thị giác sau chuyển não giúp ta cảm nhận nhận hình ảnh cách chân thực từ đưa phản xạ, cảm nhận hình ảnh mà ta vừa thu nhận -Hình ảnh dạy học nói chung phần sâu bệnh hại trồng nói riêng vừa nguồn cung cấp thơng tin vừa phương tiện trưc quan sinh động dễ hiểu -Từ lâu hình ảnh trở thành loại hình ngơn ngữ-ngơn ngữ hình ảnh Nó có khả thơng tin xác nội dung mang tính vật chất định Khả thơng tinbằng hình ảnh mở rộng tầm nhìn mắt người học,giúp học sinh nắm kiến đầy đủ hơn, xác sâu sắc hơn.Trong lĩnh vực khác sử dụnghình ảnh làm phương tiện thơng tin, miêu tả, bình luận tính xác thực trực tiếp tính nhanh chóng 2.2.2 Vai trị hình ảnh dạy học 2.2.2.1 Cập nhật, bổ sung, mở rộng kiến thức sách giáo khoa -Theo đánh giá chung Bộ, chương trình phân ban theo quan điểm, lập trường chủ nghĩa Mac–Lenin, có cập nhật tư liệu mới, đảm bảo tính khoa học xác phù hợp với trình độ học sinh Hạn chế chương trình mơn học cịn u cầu cao, nặng kiến thức mà chưa “mở” để phát huy tính tích cực học sinh, ứng dụng cơng nghệ thơng tin hạn chế Những hạn chế cấp, ngành rút kinh nghiệm triển khai cho đợt đổi sách giáo khoa tiếp sau -Nhưng có cải tiến định, sách giáo khoa trung học phổ thông không tránh hạn chế định Năm 2012, viết báo cáo cho hội thảo: “Đổi sách giáo khoa để chấn hưng giáo dục”, TS Hồ Thiệu Hùng nói lên tình trang sách giáo khoa cấp bị nhà trường là: Nội dung ôm đồm, dư nhiều kiến thức chưa thiết thực (thậm chí xa rời nhu cầu thực tế), thiếu nhiều kiến thức cần cho sống tương lai Thiếu tính tích hợp kiến thức Hình thức chưa thu hút người học, sau học xong không đọng lại lịng Xu hướng muốn chiếm vị trí độc tơn suốt bậc học -Sách giáo khoa xuất nhằm phục vụ việc dạy học giai đoạn lịch sử với trình độ phát triển định xã hội Xu hướng mạnh hay yếu tùy thuộc vào ý thức người dạy, cần phải liên tục bổ sung hình ảnh phục vụ cho giảng dạy -Như vậy, qua sơ lược lịch sử giáo dục Việt Nam đặc biệt trung học phổ thông, ta thấy sách giáo khoa có cải cách, để ưu điểm định đồng thời “trả lại” cho giáo dục Việt Nam nhiều khuyết điểm cần khắc phục 2.2.2.2 Củng cố, hoàn thiện kiến thức -Khi nghiên cứu viết sách giáo khoa, giáo viên cần vào ý nội dung để xây dựng cấu trúc giảng nhằm giúp học sinh nắm vững kiến thức bản, dễ học dễ nhớ Muốn vậy, công việc giáo viên cần làm là: -Đối với viết dài mà tách thành mục nhỏ, để giúp học sinh dễ theo dõi nắm vững kiến thức, giáo viên tách nhỏ ý, tìm tiêu đề sát hợp sở hệ thống kiến thức sách giáo khoa -Nếu cấu trúc nội dung viết sách giáo khoa có nhiều điểm chưa thật hợp lý, giáo viên thay đổi, gộp lại, thêm bớt mục nhỏ (tùy theo sáng tạo giáo viên) -Sử dụng sơ đồ để khai thác nội dung viết sách giáo khoa biện pháp sư phạm có ý nghĩa quan trọng Nó giúp giáo viên tránh xu hướng thường xảy thoát ly sách giáo khoa nói lại nội dung sách giáo khoa Giải tốt mối tương quan nội dung viết sách giáo khoa nội dung giảng giáo viên làm giảng sinh động, hấp dẫn để phát huy tính tích cực học sinh, góp phần nâng cao hiệu qua dạy học môn -Trong sách giáo khoa, thông thường đến cuối đề mục, cuối học người soạn sách đặt câu hỏi Mục địch câu hỏi giúp học sinh củng cố kiến thức nắm học xong phần hay mục đó, giúp học sinh vận dụng kiến thức học vào vấn đề thực tế (cũng thuộc nội dung học) Thông thường, giáo viên vào vị trí nội dung câu hỏi, mục đích đặt câu hỏi để hướng dẫn học sinh trả lời Để làm điều này, gợi ý số cách sử dụng: - Sử dụng câu hỏi sách giáo khoa, thường cuối để làm tập nêu vấn đề Điều có tác dụng lớn, thu hút ý, động viên khả nhận thức học sinh vào câu hỏi dạng thường kiến thức học sinh cần nắm vững học Để làm điều này, giáo viên cần: + Trả lời câu hỏi để nắm nội dung + Gia cơng sư phạm số câu hỏi thành tập nhân thức Ví dụ, dạy 17 “phòng trừ tổng hợp dịch hại trồng” giáo viên hỏi câu như: “Nguyên lý biện pháp chủ yếu sử PHỤ LỤC Bài 15: Điều kiện phát sinh, phát triển sâu, bệnh hại trồng Cày đất, ngâm đất, phơi ải, phát quang bờ ruộng Luân canh trồng Hình 1.1: Các biện pháp ngăn ngừa sâu, bệnh phát triển Độ ẩ m cao Bệnh đạo ơn Độ ẩ m thấp Hình 1.2: Ảnh hưởng độ ẩm đến sâu, bệnh hại Hình 1.3:Sử dụng giống trồng bệnh Bài 16: Thực hành: Nhận biết số loài sâu, bệnh hại lúa Bệnh rầy nâu Bệnh đạo ôn Bệnh rỉ sắt Rầy nâu hại lúa Ruộng lúa bị sâu nhỏ Hình 2.1: số loại bệnh hại lúa Bệnh sâu vẽ bùa Bệnh ghẻ nhám vi khuẩn Bệnh thán thư cam Bệnh thán thư hại ớt Bệnh thối cuống sầu riêng Hình 2.2: Một số sâu, bệnh hại trồng Bài 17: Phòng trừ tổng hợp dịch hại trồng Kiến vàng Hình 3.1: Một số loài thiên địch phổ biến a Chuồn chuồn cỏ (Thành trùng trứng), b Bọ rùa chấm ăn rệp c Bọ xít hoa gai vai nhọn, d Ong kén trắng ký sinh sâu xanh Ong mắt đỏ kí sinh trứng sâuBọ xít cổ ngỗng ăn sâu non hại cải Nhện bắt mồi trưởng thành Bọ xít bắt mồi trưởng thành Thả thiên địch vào trồng Hình 3.2: Biện pháp sinh học (sử dụng thiên địch) Hình 3.3: Biện pháp hóa học (phun thuốc hóa học bảo vệ thực vật) Mơ hình ruộng hoa sinh thái giúp phòng trừ dịch hại trồng a Trồng hoa ruộng lúa, b Trồng hoa ruộng rau Thâm canh hợp lý Hình 3.4: Biện pháp kĩ thuật - Một số loại bẫy sử dụng rau- Bắt ve sầu cà phê a Bẫy dính vàng, b Bẫy dính xanh, c Bẫy hầm, d Bẫy sâu khoang, e Bẫy ruồi đục trái, f Bẫy sâu tơ Bao trái tránh sâu, bệnh hại Đặt bẫy diệt bọ rầy Hình 3.5: Biện pháp giới, vật lý TÀI LIỆU THAM KHẢO Đinh Quang Báo, Nguyễn Đức Thành, 1996, Lý luận dạy học sinh học đại cương, NXB giáo dục Nguyễn Minh Đồng tác giả, 2006, Thiết kế giảng Công nghệ 10, 1, NXB Hà Nội 3.www.tulieu.edu.vn 4.www.baigiang.edu.vn www.baigiang.bachkim.edu.vn www.edu.vn www.ebook.edu.net.vn www.diendan.edu.vn www.wikipeda.org MỤC LỤC MỞ ĐẦU .1 Lí chọn đề tài Mục tiêu đề tài Đối tượng phạm vi nghiên cứu 3.1 Đối tượng nghiên cứu 3.2 Phạm vi nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu Giả thuyết khoa học Cấu trúc đề tài PHẦN NỘI DUNG Chương 1: Cơ sở lý luận việc bổ sung hình ảnh dạy học phần Sâu bệnh hại trồng môn Công nghệ 10 trường Trung học phổ thông .4 Tình hình bổ sung hình ảnh dạy học Việt Nam giới .4 1.1 Tình hình giới 1.2 Tình hình Việt Nam Một số khái niệm 2.1 Dạy học tích cực 2.1.1 Khái niệm tích cực .5 2.1.2 Tích cực học tập 2.1.3 Hoạt động giáo viên, học sinh phương pháp dạy học tích cực 2.1.3.1 Hoạt động giáo viên 2.1.3.2 Hoạt động học sinh 2.2 Hình ảnh 2.2.1 Khái niệm hình ảnh 2.2.2 Vai trò hình ảnh dạy học 2.2.2.1 .1 Cập nhật, bổ sung, mở rộng kiến thức sách giáo khoa 2.2.2.2 Củng cố, hoàn thiện kiến thức 2.2.2.3 Góp phần đa dạng hố phương tiện đổi phương pháp dạy học 10 2.2.2.4 Góp phần gây hứng thú học tập cho học sinh .11 SVTH: BÙI THỊ KIỀU 38 2.2.2.5 Kiểm tra, đánh giá kết học tập học sinh 12 Mục tiêu, cấu trúc, nội dung phần Sâu bệnh hại trồng 15 3.1 Mục tiêu 15 3.1.1 Về kiến thức 15 3.2 Nội dung .15 3.2.1 Về kỹ 15 3.2.2 Về ý thức, thái độ 16 Hình ảnh phần Sâu bệnh hại trồng– sách giáo khoa Công nghệ 10 16 4.1 Số lượng chức 16 4.1.1 Số lượng 16 4.1.2 Chức 16 Chương 2: Bổ sung hình ảnh dạy học phần Sâu bệnh hại trồng môn Công nghệ 10 trường trung học phổ thông .17 Nguyên tắc bổ sung hình ảnh 17 1.1 Bám sát mục tiêu dạy học 17 1.2 Nguyên tắc khoa học 17 1.3 Nguyên tắc sư phạm 17 1.4 Đảm bảo phát huy tính tích cực học sinh .17 1.6 Đảm bảo tính thực tiễn 18 Cơ sở bổ sung hình ảnh dạy học phần Sâu bệnh hại trồng môn Công nghệ 10 19 Quy trình bổ sung hệ thống hình ảnh 19 3.1 Nghiên cứu dạy giáo khoa 19 3.2 Phân tích nhu cầu 20 3.3 Lựa chọn hình ảnh 20 3.4 Xử lý sư phạm hình ảnh bổ sung 21 Bổ sung hình ảnh chung dạy học phần Sâu bệnh hại trồng .21 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 23 Kết luận 23 SVTH: BÙI THỊ KIỀU 39 Kiến nghị 23 PHỤ LỤC 24 TÀI LIỆU THAM KHẢO 34 SVTH: BÙI THỊ KIỀU 40 ... Cơ sở lý luận việc bổ sung hình ảnh dạy học phần Sâu bệnh hại trồng môn Công nghệ 10 trường Trung học phổ thơng Chương 2: Bổ sung hình ảnh dạy học phần Sâu bệnh hại trồng môn Công nghệ 10 trường. .. đề cho việc bổ sung, hoàn thiện tri thức, lý luận có 2 Cơ sở bổ sung hình ảnh dạy học phần Sâu bệnh hại trồng môn Công nghệ 10 Khi bổ sung hình ảnh để dạy học phần ? ?Sâu bệnh hại trồng? ?? theo... trường Trung học phổ thông NỘI DUNG Chương 1: Cơ sở lý luận việc bổ sung hình ảnh dạy học phần Sâu bệnh hại trồng môn Công nghệ 10 trường Trung học phổ thông Tình hình bổ sung hình ảnh dạy học Việt