ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN KHOA ĐƠNG PHƯƠNG HỌC ♦♦♦♦♦♦ NGUYỄN ĐÌNH NGỌC VÂN CÁC CUỘC CẢI CÁCH LỚN Ở NHẬT BẢN TỪ KHÍA CẠNH VĂN HĨA CHÍNH TRỊ LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÂU Á HỌC MÃ NGÀNH: 60 31 50 THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - 2014 ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN KHOA ĐƠNG PHƯƠNG HỌC ♦♦♦♦♦♦ NGUYỄN ĐÌNH NGỌC VÂN CÁC CUỘC CẢI CÁCH LỚN Ở NHẬT BẢN TỪ KHÍA CẠNH VĂN HĨA CHÍNH TRỊ LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÂU Á HỌC MÃ NGÀNH: 60 31 50 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS HỒNG VĂN VIỆT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - 2014 LỜI CẢM ƠN Hoàn thành luận văn này, xin gửi lời cảm ơn đến: - Các Thầy, Cơ Khoa Đơng Phương học, Phịng Sau Đại học nhiệt tình hỗ trợ, giúp đỡ tơi suốt trình học tập nghiên cứu - Các Thầy, Cô, Anh, Chị Trường Đại học Khoa học Xã hội Nhân văn TP.HCM, bạn học viên cao học tận tình giúp đỡ tơi q trình học tập nghiên cứu - Những người thân gia đình bên cạnh động viên, ủng hộ tơi suốt trình nghiên cứu đề tài - Đặc biệt, tơi xin bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS Hoàng Văn Việt, người Thầy tận tình hướng dẫn, góp ý, bảo giúp đỡ tơi suốt q trình học tập nghiên cứu Một lần nữa, xin chân thành cảm ơn tất Trân trọng! Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 08 tháng 08 năm 2014 NGUYỄN ĐÌNH NGỌC VÂN MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU Lý mục đích lựa chọn đề tài Ý nghĩa khoa học thực tiễn 3 Lịch sử nghiên cứu vấn đề 4 Đối tượng phạm vi nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu nguồn tư liệu 10 Bố cục luận văn 11 Chương 1: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ THỰC TIỄN TIẾP CẬN VẤN ĐỀ 1.1 Cơ sở lý thuyết 12 1.1.1 Các quan niệm đổi mới, cải cách, cách mạng xã hội 12 1.1.2 Đặc trưng cải cách 15 1.2 Văn hố trị Nhật Bản 18 1.2.1 Khái niệm văn hố trị 18 1.2.2 Cơ sở hình thành văn hố trị Nhật Bản 21 1.2.3 Nội dung văn hố trị Nhật Bản 36 Chương 2: CẢI CÁCH – CON ĐƯỜNG PHÁT TRIỂN TẤT YẾU CUẢ XÃ HỘI NHẬT BẢN 2.1 Tiền đề cải cách 43 2.1.1 Tiền đề khách quan 43 2.1.2 Tiền đề chủ quan 45 2.2 Nội dung cải cách 55 2.2.1 Cải cách lĩnh vực kinh tế 55 2.2.2 Cải cách xã hội 59 2.2.3 Cải cách trị 60 2.2.4 Cải cách lĩnh vực văn hoá – giáo dục 64 2.2.5 Cải cách quân 67 2.3 Kết nguyên nhân thành công 69 2.3.1 Kết cải cách 69 2.3.2 Nguyên nhân thành công 72 TIỂU KẾT 78 Chương 3: BIỂU HIỆN VĂN HỐ CHÍNH TRỊ TRONG CẢI CÁCH Ở NHẬT BẢN 3.1 Tư tưởng trị - dạng thức nhận thức trị 80 3.1.1 Tư tưởng trị gắn liền với tư tưởng dân tộc 80 3.1.2 Nét tiến tính thời đại tư tưởng trị 82 3.2 Vai trò người chủ trương cải cách lực lượng tham gia 85 3.2.1 Vai trò người chủ trương cải cách 85 3.2.2 Lực lượng tham gia 95 3.3 Cách thức tiến hành cải cách 97 3.3.1 Toàn diện 97 3.3.2 Kiên định 98 3.3.3 Khôn khéo 100 TIỂU KẾT 104 KẾT LUẬN 106 TÀI LIỆU THAM KHẢO 109 PHẦN MỞ ĐẦU Lý mục đích lựa chọn đề tài Nếu lịch sử phát triển phương Tây đánh dấu cột mốc cách mạng xã hội lớn, ghi nhận bước phát triển ngoạn mục chuyển từ hình thái kinh tế - xã hội lạc hậu sang hình thái kinh tế - xã hội tiến hơn, phương Đơng lại nhắc đến với hàng loạt cải cách mang tính chất bước ngoặt cho chuyển mìnhcủa đất nước Đó cải cách diễn hầu Châu Á: Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc,Việt Nam, Thái Lan…mà kết thành cơng có, thất bại khơng Trong đó, Nhật Bản quốc gia ghi dấu ấn mạnh mẽ thành công vang dội cải cách mà không quốc gia khu vực thực Tiêu biểu ba cải cách: cải cách Taika, cải cách Minh Trị cải cách sau Chiến tranh giới thứ hai – cải cách đánh giá có ý nghĩa quan trọng đưa Nhật Bản đến với tầm cao văn minh phát triển Cũng từ cải cách này, Nhật Bản khơng đưa đất nước thoát khỏi khủng hoảng bao trùm thời kỳ diễn cải cách, mà giúp họ dần vươn tầm, khẳng định vị trở thành cường quốc lớn mạnh giới Cải cách Taika kỷ VII diễn bối cảnh xã hội thị tộc Nhật Bản rơi vào khủng hoảng trầm trọng, với nguy xâm lược nhà Đường (Trung Quốc) Chính cải cách bước khắc phục khủng hoảng thông qua biến chuyến hình thái kinh tế - xã hội mang tính bước ngoặt: Nhật Bản thức trở thành nước phong kiến Cũng tương tự thế, trước khó khăn đặt trước mắt vào nửa sau kỷ XIX, nghiêm trọng đe dọa lực cường quốc phương Tây, cải cách Minh Trị diễn không giúp Nhật Bản bảo tồn độc lập dân tộc, mà cịn lần giúp Nhật Bản chuyển đổi hình thái kinh tế - xã hội từ phong kiến sang tư chủ nghĩa – điều mà chưa có quốc gia khu vực thực vào thời điểm lúc Gần kỷ sau, Chiến tranh giới thứ hai kết thúc với thất bại nặng nề Nhật Bản Tưởng khả khôi phục Nhật Bản khó nhiều thời gian, nhiên, Nhật Bản lại lần làm giới kinh ngạc khơi phục nhanh chóng đến khơng ngờ họ Khơng bước xóa bỏ chủ nghĩa quân phiệt, Nhật Bản khắc phục hậu chiến tranh đưa đất nước bước vào thời kỳ tăng trưởng thần kỳ, để không lâu sau thức ghi tên Nhật Bản cường quốc kinh tế thứ hai giới tư sau Mỹ Giữa phương Đông phương Tây có khác đường tiến hóa phát triển xã hội Chúng ta không bắt gặp nhiều cách mạng xã hội phương Đông phương Tây Ở phương Đơng, phát triển mang tính chất bước ngoặt xã hội không thiết phải cách mạng xã hội mà cải cách lại lựa chọn hàng đầu [74; 68] Nhật Bản không ngoại lệ Ba cải cách lớn ba giai đoạn khác nhau, với chiến lược, phương pháp, mục tiêu… khơng hồn tồn giống Tuy nhiên, thấp thoáng ba cải cách đặc trưng văn hóa trị riêng Nhật Bản Nói cách khác, dấu ấn văn hóa trị Nhật Bản in đậm ba cải cách có định khơng nhỏ thành cơng chúng Có nhiều cơng trình nghiên cứu ba cải cách Nhật Bản Tuy nhiên, nghiên cứu lại chưa xét đến góc độ văn hóa trị có với quy mơ nhỏ, chưa độc lập hồn chỉnh Việc nghiên cứu đề tài “các cải cách lớn Nhật Bản từ khía cạnh văn hóa trị” khơng đem lại nhìn tổng quan ba cải cách tiếng lịch sử Nhật Bản, mà cịn giúp tìm hiểu ba cải cách từ khía cạnh đặc trưng: khía cạnh văn hóa trị, qua làm bật nội dung văn hóa trị Nhật Bản cải cách Thơng qua đó, thể vai trị trị phát triển xã hội Đó sở để nghiên cứu hiểu sâu trị, văn hóa, xã hội Nhật Bản Bên cạnh đó, từ khía cạnh văn hố trị, tác giả muốn làm rõ số nguyên nhân quan trọng dẫn đến thành cơng cải cách Qua hiểu lại khơng có quốc gia khu vực thực cải cách thời điểm với Nhật Bản lại đạt thành công lớn Ý nghĩa khoa học thực tiễn 2.1 Ý nghĩa khoa học Tìm hiểu cải cách Nhật Bản trước tiên cho thấy tính hợp quy luật mối quan hệ kiến trúc thượng tầng sở hạ tầng Cơ sở hạ tầng thay đổi buộc kiến trúc thượng tầng phải thay đổi cho phù hợp Khi sở hạ tầng kiến trúc thượng tầng phù hợp tương ứng với thúc đẩy xã hội phát triển Xã hội Nhật Bản vậy, mầm móng quan hệ sản xuất xuất mà kiến trúc thượng tầng lạc hậu, tất yếu phải có thay đổi kiến trúc thượng tầng cho phù hợp hơn, từ dẫn đến đời hình thái kinh tế - xã hội mới, tiến nhằm thúc đẩy xã hội phát triển Do đó, lịch sử chứng minh cải cách Taika diễn đưa Nhật Bản từ công xã thị tộc trở thành nước phong kiến cải cách Minh Trị giúp Nhật Bản thức chuyển biến hình thái kinh tế - xã hội từ phong kiến sang tư chủ nghĩa phù hợp với quy luật Điều thể vai trị trị phát triển xã hội Đây ý nghĩa học thuật mà đề tài mang đến Việc thực đề tài giúp chứng minh vai trò quan trọng cải cách phát triển xã hội Cải cách phương cách mà giai cấp thống trị sử dụng điều kiện phù hợp để ổn định phát triển đất nước, trì quyền lực thống trị Thực đề tài nghiên cứu “Các cải cách lớn Nhật Bản từ khía cạnh văn hóa trị”, tác giả muốn đem đến nhìn rõ nét ba cải cách lớn Nhật Bản nhìn từ khía cạnh khác: khía cạnh văn hóa trị Chính vậy, tác giả không khắc họa đơn kiến thức lịch sử cải cách, mà quan trọng làm bật đặc trưng, nội dung văn hóa trị Nhật Bản cải cách đó, với ảnh hưởng, quy định chúng đến cải cách 2.2 Ý nghĩa thực tiễn Mặc dù kiến thức hạn chế, nhiên khuôn khổ nội dung luận văn, tác giả hy vọng nguồn tư liệu bổ sung cho cơng tác tìm hiểu, nghiên cứu, học tập giảng dạy liên quan đến chuyên ngành Nhật Bản học Cung cấp tài liệu, thông tin cho quan tâm đến cải cách phương Đông, có Việt Nam Vì Nhật Bản hầu phương Đơng, tiến hóa để lại dấu ấn mạnh mẽ thông qua cải cách cách mạng (cách mạng nước đa số cách mạng giải phóng dân tộc) Đồng thời, việc học hỏi rút kinh nghiệm từ cải cách Nhật Bản giúp ích nhiều cho Việt Nam, cải cách xu hướng diễn khứ, mà tiếp tục tương lai Ngồi ra, thời đại tồn cầu hóa, giao lưu văn hóa mở rộng, việc nghiên cứu đề tài giúp ta hiểu đất nước Nhật Bản, cầu nối cho hai quốc gia xích lại gần Lịch sử nghiên cứu vấn đề Ba cải cách Nhật Bản ba cải cách lớn có ý nghĩa quan trọng, có khơng tài liệu liên quan đến cải cách Tuy nhiên, chưa có tài liệu tổng hợp ba cải cách góc độ văn hóa trị cách độc lập hoàn chỉnh a Về phương diện lý thuyết Một số tác phẩm có đề cập đến vấn đề lý luận liên quan đến văn hóa trị như: khái niệm, vai trị, vị trí… văn hóa trị bao gồm: “Nhập mơn khoa học trị” tác giả Nguyễn Xn Tế, “Văn hóa trị tộc người – Nghiên cứu nhân học Đơng Nam Á” tác giả Toh Goda, “Văn hóa trị việc bồi dưỡng đội ngũ cán bộ, công chức nay” Phạm Ngọc Quang chủ biên, “Văn hóa trị lịch sử góc nhìn văn hóa trị” tác giả Phạm Hồng Tung “Các quan hệ trị phương Đơng – lịch sử tại” tác giả Hoàng Văn Việt đề cập rõ nét đến vấn đề lý luận như: văn hóa trị, biểu văn hóa trị phương Đơng, cải cách cách mạng… Bên cạnh đó, nói đến vấn đề cải cách cách mạng xã hội, không nhắc đến luận thuyết Mác – Lênin “C.Mác Ph.Ăngghen tồn tập” “V.I.Lênin tồn tập”là có nội dung nghiên cứu cụ thể vấn đề Những lý thuyết, quan điểm đúc kết lại rõ ràng đầy đủ tác phẩm triết học Mác – Lênin Đây xem tảng mẫu mực cho quan điếm nhà khoa học,chính trị sau “Cải cách phát triển” tác giả Nguyễn Trần Bạt nghiên cứu tổng hợp cách rõ nét vấn đề lý luận liên quan đến cải cách: khái niệm, chất, giới hạn, nội dung, phương pháp luận cải cách Từ chứng minh cải cách đường để phát triển Tóm lại, phương diện lý luận, vấn đề “cải cách” vấn đề mẻ nghiên cứu rõ ràng đầy đủ nhà khoa học, trị gia từ lâu Trái lại, “văn hóa trị” xem phạm trù mẻ ngành khoa học trị Thực chất, tài liệu nghiên cứu vấn đề khơng ít, song cịn nhiều ý kiến khác chưa thực thống b Nghiên cứu cải cách Nhật Bản Ở Việt Nam Một số viết tác phẩm Các quan hệ trị phương Đông "Cải cách - đường tiến hóa xã hội Nhật Bản đại", "Minh Trị Duy Tân - cải cách hay cách mạng?" viết đề cập đến ba cải cách góc độ văn hóa trị rõ nét phạm vi nhỏ viết Các viết trước tiên xoay quanh vấn đề lý thuyết cải cách cách mạng, sau tác giả đề cập đến đặc trưng ba cải cách cách phân tích bối cảnh, điều kiện, mục tiêu nội dung cải cách, từ minh chứng cho việc cải cách lại đường tiến hóa Nhật Bản mà cách mạng xã hội ... thống trị Thực đề tài nghiên cứu ? ?Các cải cách lớn Nhật Bản từ khía cạnh văn hóa trị? ??, tác giả muốn đem đến nhìn rõ nét ba cải cách lớn Nhật Bản nhìn từ khía cạnh khác: khía cạnh văn hóa trị Chính. .. ? ?các cải cách lớn Nhật Bản từ khía cạnh văn hóa trị? ?? khơng đem lại nhìn tổng quan ba cải cách tiếng lịch sử Nhật Bản, mà cịn giúp tìm hiểu ba cải cách từ khía cạnh đặc trưng: khía cạnh văn hóa. .. ba cải cách: cải cách Taika, cải cách Minh Trị cải cách sau Chiến tranh giới thứ hai – ba cải cách mang tính chất bước ngoặt cho phát triển xã hội Nhật Bản Vì cải cách nhìn nhận từ khía cạnh văn