Phần II CHƯƠNG SINH HỌC CƠ THỂ ĐỘNG VẬT CHUYỂN HÓA VẬT CHẤT VÀ NĂNG LƯỢNG Ở ĐỘNG VẬT A KIẾN THỨC TRỌNG TÂM VÀ CHUYÊN SÂU Sự trao đổi vật chất lượng động vật khái quát theo sơ đồ sau: I Tiêu hóa - Tiêu hóa q trình phân giải chất hữu phức tạp có thức ăn thành chất đơn giản để thể hấp thu Về chất, tiêu hóa q trình biến đổi hóa học, thủy phân đại phân tử thành đơn phân để cung cấp đơn phân làm nguyên liệu cho trình trao đổi chất diễn tế bào (chuyển hóa nội bào) Đặt mua file Word link sau https://tailieudoc.vn/phankhacnghe/ - Quá trình tiêu hóa chia thành giai đoạn: Thu nhận thức ăn (ăn); Biến đổi thức ăn (biến đổi học hóa học); Hấp thu chất dinh dưỡng; Đào thải chất cặn bã (phân) Trang - Q trình tiêu hóa động vật diễn xoang riêng biệt: Ở động vật đơn bào: Thức ăn thu nhận theo chế thực bào, sau biến đổi xoang riêng biệt khơng bào tiêu hóa, tác dụng enzym thủy phân có lizơxơm Ở ruột khoang số động vật đa bào bậc thấp: Xoang tiêu hóa dạng túi, có lỗ thơng với mơi trường bên ngồi (vừa miệng vừa hậu mơn) Thức ăn biến đổi hóa học túi tiêu hóa thành mẫu nhỏ nhờ enzym tế bào thành túi Ở hầu hết nhóm động vật, xoang tiêu hóa dạng ống gọi ống tiêu hóa, có hai cửa miệng hậu mơn Ống tiêu hóa phân hóa thành phận chuyên biệt, thức ăn di chuyển dọc ống theo chiều, biến đổi hấp thu dưỡng chất theo bước Tiêu hóa người a Tiêu hóa miệng thực quản: Ở miệng, thức ăn thu nhận biến đổi học (có biến đổi hóa học khơng đáng kể) Nhờ hoạt động hàm, lưỡi, thức ăn cắt, làm vỡ nghiền nát, trộn với nước bọt, tạo thành viên thức ăn nuốt xuống dày thông qua thực quản Thực quản ống nối miệng với dày, có chức đẩy thức ăn từ miệng xuống dày theo chiều b Tiêu hóa dày: Ở dày, xảy hai q trình biến đổi thức ăn đồng thời biến đổi hóa học biến đổi học + Tiêu hóa hóa học: Thức ăn dày biến đổi hóa học nhờ dịch vị tiết tế bào tuyến dày Có hai thành phần dịch vị tham gia biến đổi thức ăn HCl enzym pepsin * HCl có vai trò phá vỡ lớp bọc thịt thức ăn, hoạt hóa pepsinogen thành pepsin, tiêu diệt loại vi khuẩn có thức ăn, phân giải xenlulơ thức ăn thực vật non tham gia vào chế điều hịa đóng mở mơn vị * Pepsin tiết dạng pepsinogen không hoạt động, nhờ hoạt hóa HCl, pepsinogen chuyển thành pepsin, có chức phân giải phân tử protein thành chuỗi polipeptit ngắn, tạo điều kiện cho phân hủy protein ruột non + Tiêu hóa học: Thức ăn xuống dày co bóp, nhào trộn, làm nhuyễn trộn với dịch vị, trở thành dạng nhũ trấp Hoạt động co bóp dày cịn giúp cho thức ăn đưa xuống ruột theo đợt Trang Cơ chế điều hịa đóng mở mơn vị: Môn vị cửa thông dày với ruột non Mơn vị có vai trị kiểm sốt lượng thức ăn từ dày xuống ruột Sự co bóp dạy dày thay đổi pH ruột non tín hiệu điều hịa đóng mở mơn vị: * Sự co bóp làm tăng áp suất xoang dày, gây mở môn vị đẩy lượng thức ăn xuống ruột * pH thấp thức ăn làm giảm pH ruột non, gây kích thích đóng chặt mơn vị * Đợt bóp dày lại làm mở môn vị, lượng thức ăn nhỏ lại đẩy xuống c Tiêu hóa ruột non: Thức ăn đưa xuống từ dày thủy phân nhờ hệ thống enzym tiêu hóa có dịch tiết tuyến tiêu hóa: tuyến tụy, tuyến ruột, tuyến mật Kết chất phức tạp có thức ăn (protein, polysaccharide, lipit, axit nucleic) thủy phân thành chất đơn giản (axit amin, đường đơn, glyxerol, axit béo, bazơ nitơ) sẵn sàng cho trình hấp thu vào máu d Sự điều hịa tiết enzym tiêu hóa Sự tiết dịch tiêu hóa vào xoang tiêu hóa điều hòa cách chặt chẽ theo chế thần kinh thể dịch - Điều hòa tiết dịch vị: Sự tiết dịch vị điều hòa qua giai đoạn: + Giai đoạn miệng: Thức ăn vào khoang miệng, ngửi, nhìn thấy, nghĩ đến thức ăn làm xuất xung thần kinh truyền trung khu điều hòa tiết dịch vị, gây tiết dịch vị + Giai đoạn dày: Thức ăn vào dày làm dày dãn ra, thụ thể áp lực thành dày bị kích thích, gửi xung thần kinh trung khu điều hòa tiết dịch vị, gây tăng tiết dịch vị Ngoài ra, xuất thức ăn dày làm tăng pH dày, tăng pH kích thích tuyến vị tiết Gastrin, Gastrin kích thích tăng tiết dịch vị Khi pH dày xuống chế thần kinh thể dịch bị ức chế, tiết dịch vị bị ngừng + Giai đoạn ruột: pH nhũ trấp từ dày đưa xuống ruột tín hiệu điều hòa tiết dịch vị Nếu pH nhũ trấp từ trở lên kích thích tiết dịch vị dày theo chế thần kinh Nếu pH Trang nhũ trấp nhỏ làm ức chế tiết dịch vị theo chế thể dịch (có tham gia loại hooc mơn GIP, CCK, Secretin) - Điều hịa tiết dịch tụy: + Cơ chế thần kinh: Xung thần kinh từ dây số 10 đến tuyến tụy làm tăng tiết dịch tụy + Cơ chế thể dịch: Sự tăng nồng độ loại hooc môn CCK, Secretin gây tăng tiết dịch tụy - Điều hòa tiết dịch mật: Dịch mật sản xuất tế bào gan, sau gom lại túi mật để đặc lại Cơ chế điều hịa tiết dịch mật: + Cơ chế thần kinh: Xung thần kinh theo dây X, làm mở thắt Oddi, gây co bóp túi mật, đẩy dịch mật vào tá tràng + Cơ chế thể dịch: Thức ăn có tính axit chứa hàm lượng lipit cao kích thích tế bào niêm mạc ruột tiết CCK CCK hooc môn gây co thắt túi mật mở Oddi, làm tăng tiết dịch mật - Điều hòa tiết dịch ruột: Các kích thích học hóa học lên thành ruột non gây phản xạ tăng tiết dịch ruột e Hấp thu chất dinh dưỡng: Thức ăn sau biến đổi (thủy phân) thành chất dinh dưỡng hấp thu vào máu qua niêm mạc ruột non Trang Ruột non có cấu trúc làm tăng diện tích bề mặt hấp thu: Niêm mạc ruột hình thành nếp gấp vòng lớn, nếp gấp chứa nhung mao, tế bào niêm mạc nhung mao hình thành vi nhung mao hướng vào xoang ruột (riềm bàn chải) Kết gấp nếp nhiều lần làm cho diện tích hấp thu ruột non đạt khoảng 300 m2 Hầu hết sản phẩm tiêu hóa (axit amin, đường đơn, glyxerol axit béo, bazơnitơ,…) hấp thu từ xoang ruột vào tế bào biểu mô theo chế vận chuyển chủ động Một số vận chuyển theo chế khuếch tán (ví dụ đường fructose…), số thấm qua khe hẹp tế bào biểu mô lông ruột Các chất sau hấp thu vào tế bào biểu mô vận chuyển vào mạch máu, theo tĩnh mạch ruột, vào tĩnh mạch cửa gan, qua gan tim Riêng glyxerol axit béo tái tổng hợp thành triglyxerit, sau bọc chất photpholipit, protein… tạo thành hạt tan nước vận chuyển vào mạch nhũ trấp vào mạch bạch huyết, tim 70% lipit vận chuyển tim theo đường bạch huyết Sự thích nghi động vật có xương sống loại thức ăn a Động vật ăn thịt: Đối với động vật ăn thịt, thức ăn giàu dinh dưỡng, dễ tiêu hóa cấu tạo quan tiêu hóa có đặc điểm đặc trưng: + Răng phân hóa thành cửa, nanh, ăn thịt hàm, cửa lấy thịt khỏi xương, nanh cắm vào mồi giữ mồi, ăn thịt phát triển, có chức xé thịt thành Trang miếng nhỏ, hàm phát triển; khớp hàm thái dương lớn tạo chuyển động lên xuống, giúp ngậm miệng giữ chặt mồi + Ống tiêu hóa nhỏ, ngắn, dày đơn có khả co giãn lớn, manh tràng phát triển b Động vật nhai lại (trâu, bò, hươu, nai): Thức ăn thực vật dễ kiếm, nghèo dinh dưỡng khó tiêu hóa quan tiêu hóa có đặc điểm: + Ăn nhanh nhiều + Răng thích hợp với giật cỏ nghiền thức ăn: Hàm có sừng thay cho cửa nanh Hàm có cửa nanh giống nhau, có tác dụng tì cỏ vào sừng hàm trên, có khoảng trống khơng tạo điều kiện cho chuyển động cỏ Răng trước hàm hàm có gờ xi măng bề mặt, làm tăng hiệu nghiền nát thức ăn Khớp hàm, cắn bướm phát triển làm cho hàm chuyển động sang hai bên có tác dụng nhai, nghiền cỏ + Dạ dày túi (Dạ cỏ, tổ ong, sách múi khế) có chứa hệ vi sinh vật phân giải xenlulơ) + Ruột dài, manh tràng phát triển có hệ vi sinh vật cộng sinh c Động vật ăn thực vật có dày đơn (ngựa, thỏ…): Mặc dù khơng chuyển hóa cao động vật nhai lại nhưung chúng có đặc điểm thuận lợi cho việc tiêu hóa xenlulozơ, là: + Dạ dày có kích thước lớn, có eo thắt, chia dày làm hai ngăn, ngăn phía (giáp với thực quản) khơng có dịch vị, tạo điều kiện thuận lợi cho vi sinh vật phân giải xenlulô hoạt động + Ruột dài, manh tràng phát triển + Khi ăn, chúng thường nhai kĩ trâu bị + Một số lồi thỏ, hiệu tiêu hóa khơng cao nên chúng có tập tính tiêu hóa lại, thức ăn sau qua ống tiêu hóa, tiếp tục ăn trở lại tiêu hóa thêm lần d Các loài chim ăn hạt loài gia cầm: + Miệng khơng có răng, thức ăn gắp nuốt vào diều, diều, thức ăn làm mềm, làm ướt tiêu hóa phần nhờ enzym nước bọt + Dạ dày phân thành dày tuyến dày Dạ dày tuyến giống với dày người, dày khối dày, có chức nghiền nát thức ăn, trộn với dịch vị sau đưa xuống ruột tiêu hóa giống động vật ăn thịt người Để tăng hiệu nghiền thức ăn, lồi cịn ăn thêm viên sỏi nhỏ vào dày Trang II Hơ hấp (Trao đổi khí) Khái qt quan trao đổi khí động vật - Trao đổi khí q trình thể lấy O2 từ môi trường thải CO2 môi trường Trao đổi khí sở, điều kiện để xảy q trình hơ hấp tế bào - Q trình trao đổi khí thể với mơi trường thực theo chế khuếch tán, nghĩa chất khí từ nơi có phân áp cao đến nơi có phân áp thấp Vì thế, thể ln phải đảm bảo chênh lệch phân áp O2 CO2 theo hướng thuận lợi Nghĩa là, phân áp O2 bên ngồi mơi trường phải ln cao bên thể phân áp CO2 thể phải ln cao bên ngồi mơi trường - Sự trao đổi khí thể với mơi trường thực thơng qua bề mặt trao đổi khí Bề mặt trao đổi khí cần có đặc điểm: Trang + Diện tích rộng, mỏng ẩm ướt + Có nhiều mao mạch bề mặt trao đổi khí, máu có sắc tố hơ hấp để vận chuyển chất khí đến bề mặt trao đổi khí, làm tăng hiệu trao đổi khí + Ln có thơng khí Ở nhóm động vật khác nhau, bề mặt trao đổi khí khác Có loại bề mặt trao đổi khí điển hình động vật, là: Bề mặt thể (trao đổi khí qua da), mang (trao đổi khí qua mang), ống khí (trao đổi khí qua ống khí), phổi (trao đổi khí qua phổi) Mỗi loại bề mặt trao đổi khí có đặc điểm riêng, phù hợp với trao đổi khí điều kiện mơi trường định Các bề mặt trao đổi khí a Trao đổi khí qua bề mặt thể Các nhóm động vật bậc thấp ruột khoang, giun tròn, giun dẹp, giun đốt,… trao đổi khí diễn qua bề mặt thể Để tăng hiệu trao đổi khí, bề mặt da loại ẩm ướt, chúng thường sống nước nơi có nước Ngoài ra, tỷ lệ S/V bề mặt trao đổi khí tăng lên nhờ thu hẹp kích thước thể lồi Sự thơng khí hồn tồn dựa vào đối lưu lớp khơng khí bao quanh thể (khơng có chế để đẩy khí lưu thơng) b Trao đổi khí qua hệ thống ống khí trùng Hệ thống ống khí trùng bao gồm ống khí phân nhánh đến tận tế bào, thơng với bên ngồi qua lỗ thở Khí O2 CO2 trao đổi trực tiếp tế bào với môi trường mà không cần q trình vận chuyển khí Sự thơng khí thực nhờ co bóp thành bụng Ống khí vừa nơi trao đổi khí vừa giữ chức phân phối khí đến tận tế bào, thay chức hệ tuần hoàn c Trao đổi khí qua mang: Mang quan trao đổi khí nhiều nhóm động vật sống nước cá, động vật thân mềm, loài chân khớp,… Cấu tạo mang cá xương giúp tăng hiệu trao đổi khí nước: - Mang bao gồm cung mang, cung mang gồm nhiều phiến mang giúp tăng diện tích bề mặt trao đổi khí - Hệ thống mao mạch mang dày đặc, máu có sắc tố hơ hấp Hemoglobin giúp trao đổi vận chuyển khí hiệu Trang Cơ chế thơng khí: - Khi hít vào, miệng cá mở ra, thềm miệng hạ xuống, nắp mang phình hai bên, diềm nắp mang đóng kín, thể tích xoang miệng tăng lên, nước từ ngồi qua miệng vào xoang miệng - Khi mở ra, miệng cá ngậm lại, thềm miệng nâng lên, nắp mang ép vào trong, thể tích xoang miệng giảm, diềm nắp mang mở ra, nước từ xoang miệng qua mang ngồi Sự trao đổi khí qua mang cá có đặc điểm: - Nhờ phối hợp hoạt động cửa miệng, thềm miệng, nắp mang diềm nắp mang mà dòng nước qua mang theo chiều gần liên tục - Dòng máu chảy mao mạch mang ln ngược chiều với dịng nước Sự trao đổi khí diễn theo ngun tắc dịng chảy song song ngược chiều, làm tăng hiệu trao đổi khí mang, giúp cá lấy 80% lượng oxy nước c Trao đổi khí qua phổi Phổi quan trao đổi khí nhiều lồi động vật cạn, có người Trao đổi khí phổi chim: Phổi chim có cấu tạo đặc biệt, bao gồm ống khí nằm dọc phổi Các mao mạch bao quanh ống khí để thực q trình trao đổi khí Phổi thơng với hai hệ thống túi khí trước sau Sự thơng khí chim: - Khi hít vào: Các túi khí giãn ra, khí giàu O2 vào túi khí sau vào phổi, khí giàu CO2 vào túi khí trước - Khi thở ra: Các túi khí xẹp lại, khí giàu O2 từ túi khí sau vào phổi, khí giàu CO2 từ túi khí trước theo ống dẫn khí ngồi Trao đổi khí chim có đặc điểm: - Khí qua phổi liên tục theo chiều, phổi khơng có khí cặn - Khi qua phổi giàu O2 kể hít vào lẫn thở - Sự trao đổi khí phổi với máu diễn theo nguyên tắc dòng chảy song song ngược chiều Trang Hoạt động trao đổi khí chim coi có hiệu nhóm động vật cạn Trao đổi khí phổi người: Phổi người nằm lồng ngực, bao gồm nhiều phế nang, phế nang bao quanh hệ thống mao mạch Các phế nang thơng với bên ngồi qua ống dẫn khí Cơ chế thơng khí: - Khi hít vào, hoành co hạ xuống, liên sườn co làm cho lồng ngực tăng thể tích, phổi giãn ra, áp suất khơng khí phổi giảm, khí giàu O2 từ vào phế nang tiến hành trao đổi khí với máu - Khi thở ra, hồnh giãn nâng lên, liên sườn giãn, lồng ngực hạ xuống Kết làm giảm thể tích lồng ngực, phổi co lại, áp suất phổi cao bên ngồi, khí giàu CO2 từ phế nang ngồi qua ống khí Sự trao đổi khí phổi người có đặc điểm: - Q trình trao đổi khí xảy gián đoạn, thực trao đổi khí giai đoạn hít vào - Dịng khí qua phổi theo hai chiều ngược nên ln có lượng khí nằm phổi gọi khí cặn Sự thay đổi thể tích phổi người thơng khí thay đổi thể tích lồng ngực Thể tích phổi thay đổi theo thể tích lồng ngực nhờ áp suất âm khoang màng phổi Khoang màng phổi khoang ảo, nằm lớp màng phổi, lớp sát với bề mặt phổi (lá tạng), lớp lót thành lồng ngực (lá thành) Trong khoang có dịch làm cho hai màng phổi trượt lên Áp suất khoang màng phổi thấp áp suất phổi nên gọi áp suất âm Sở dĩ có áp suất âm phổi có tính đàn hồi, ln có xu hướng co lại, lồng ngực không co theo co phổi, dẫn đến hai màng phổi ln có xu hướng bị kéo tách ra, khoang màng phổi ln có xu hướng giãn Sự vận chuyển O2 CO2 thể: Phổi nơi nhận oxy từ vào thể thải CO2 ngồi Hoạt động hơ hấp tế bào địi hỏi phải có q trình vận chuyển oxy từ phổi đến mô vận chuyển CO2 từ mô phổi Hoạt động thực hệ tuần hồn, máu đóng vai trò chủ yếu Trang 10 - Khi dịch tràn màng phổi làm lực âm, tính đàn hồi phổi co nhỏ lại dẫn đến thể tích phổi giảm - Phổi co lại khơng cịn khả co giãn trước nên dung tích sống giảm - Phổi co nhỏ lại dẫn đến giảm thơng khí trao đổi khí phổi, giảm O2 tăng lượng CO2 máu tác động trực tiếp gián tiếp lên khu hô hấp làm tăng nhịp thở Câu 16: a Q trình trao đổi khí trùng có ưu điểm gì? b Khi huyết áp giảm đột ngột hoạt động hô hấp biến đổi nào? Tại sao? c Vì cơng nhân làm việc hầm than thường bị ngạt thở? Hướng dẫn trả lời: a Q trình trao đổi khí trùng có ưu điểm: - Hệ thống ống khí trùng giảm mức hao phí lượng trao đổi khí ống khí trực tiếp đưa khí đến tế bào thể  không tốn lượng chuyển khí trung gian qua hệ tuần hồn - Phương thức trao đổi khí thích nghi với số lồi động vật có kích thước nhỏ, hệ tuần hoàn hở b * Khi huyết áp giảm đột ngột hoạt động hơ hấp tăng * Ngun nhân: - Khi huyết áp giảm  Vận tốc máu giảm  Vận chuyển cung cấp O2 loại thải CO2 giảm  Lượng CO2 máu cao bình thường - Sự thay đổi huyết áp, hàm lượng CO2 máu kích thích thụ cảm thể áp lực thụ cảm thể hóa học cung động mạch chủ xoang động mạch cảnh truyền hành tủy  Các trung khu hô hấp tăng cường mức hoạt động, điều khiển hoạt động hô hấp tích cực để loại thải CO2 máu c Vì: - Trong hầm than, hàm lượng O2 giảm, hàm lượng CO, CO2 tăng - Hemoglobin kết hợp dễ dàng với CO tạo cacboxyhemoglobin: Hb + CO  HbCO - HbCO hợp chất bền, khó phân tích  Máu thiếu Hb tự  Cơ thể thiếu O2 nên có cảm giác ngạt thở Câu 17: a Ống khí chim có khác với ống khí côn trùng? b Đối với số động vật hô hấp phổi (cá voi, hải cẩu…), nhờ đặc điểm giúp chúng lặn lâu nước? c Sự tăng lên nồng độ ion H+ thân nhiệt có ảnh hưởng đến đường cong phân li oxy – hemoglobin (HbO2)? Liên hệ vấn đề với tăng cường hoạt động thể lực Hướng dẫn trả lời: a Điểm khác biệt ống khí chim với ống khí trùng - Ống khí chim nằm phổi, có mao mạch bao quanh - Sự trao đổi khí ống khí chim trao đổi khí ngồi - Ống khí trùng khơng có mao mạch bao quanh Trang 30 - Ở trùng, khơng phân biệt trao đổi khí ngồi trao đổi khí Ống khí trùng phân nhánh đến tận tất tế bào thể để trao đổi b Đặc điểm thích nghi loài thú sống nước: - Lá lách lớn dự trữ nhiều máu, máu có hàm lượng O2 lớn - Để bảo tồn O2 chúng hoạt động ít, thay đổi độ chìm thể để di chuyển nước cách thụ động - Nhịp tim tốc độ tiêu thụ O2 giảm thời gian lặn Máu cung cấp cho bị hạn chế thời gian lặn c - Sự tăng ion H+ nhiệt độ máu làm đường cong phân li dịch phía phải nghĩa làm tăng độ phân li HbO2, giải phóng nhiều O2 - Sự tăng giảm ion H+ nhiệt độ máu liên quan đến hoạt động thể Cơ thể hoạt động mạnh sản sinh nhiều CO2 làm tăng ion H+ tăng nhiệt độ thể làm tăng nhu cầu oxy, nên tăng độ phân li HbO2 giúp giải phóng lượng Câu 18: a Phân tích đặc điểm độc đáo giống bề mặt trao đổi khí cá xương chim mà thú khơng có giúp cá xương chim trao đổi khí hiệu với mơi trường sống? b Ở người, nồng độ CO2 máu tăng huyết áp, nhịp độ sâu hơ hấp thay đổi nào? Tại sao? Hướng dẫn trả lời: a Có điểm độc đáo giống nhau: * Có hệ thống mao mạch mang (hoặc phổi) xếp ln song song ngược chiều với dịng nước chảy bên ngồi mao mạch phiến mang (ống khí) tạo nên tượng “dòng chảy song song ngược chiều” giúp tăng hiệu trao đổi khí mang với dịng nước giàu O2 qua mang * Có thơng khí gần liên tục liên tục qua bề mặt trao đổi khí: + Dịng nước chảy chiều gần liên tục qua mang nhờ hoạt động nhịp nhàng cửa miệng, thềm miệng, nắp mang diềm nắp mang + Q trình hơ hấp phổi chim hơ hấp kép nên hít vào thở chim có dịng khơng khí giàu O2 liên tục qua phổi (khơng có khí đọng thú) b Nồng độ CO2 máu tăng tăng huyết áp, tăng nhịp tăng độ sâu hơ hấp Vì: Nồng độ CO2 máu tăng làm tăng lượng H+ máu, ion H+ tác động lên thụ quan hóa học động mạch làm phát xung thần kinh truyền trung ương giao cảm, trung ương giao cảm kích thích hạch xoang nhĩ tăng tần số phát nhịp làm tăng nhịp tim Mặt khác trung ương giao cảm phát xung đến trung khu hô hấp làm tăng nhịp thở, gây co thắt mạnh hoành liên sườn làm thở sâu Câu 19: a Nếu số dẫn chứng chứng tỏ trung khu hô hấp hành não mẫn cảm với gia tăng nồng độ CO2 máu? b Giải thích trẻ em sinh lại cất tiếng khóc chào đời? c Để tối ưu hóa hiệu trao đổi khí bề mặt hơ hấp phải có đặc điểm gì? Giải thích đặc điểm cấu tạo quan hơ hấp chim thích nghi với đời sống bay lượn? Hướng dẫn trả lời: Trang 31 a Dẫn chứng - Lao động nặng, nhịp hô hấp tăng - Chạy nhanh, đường dài, nhịp hô hấp tăng - Ngáp thể mệt mỏi tích lũy nhiều CO2 máu  ngáp thở sâu giúp thay đổi lượng khí CO2 b Khi vừa sinh ra, cắt dây rốn, hơ hấp trẻ khơng cịn thực nhờ thể mẹ  lượng CO2 tích lũy máu ngày cao kích thích lên thụ thể hóa học cung động mạch chủ, xoang động mạch cảnh đồng thời làm gia tăng nồng độ H+ kích thích lên thụ thể hóa học trung ương nằm gần trung khu hơ hấp  kích thích trung khu hơ hấp  kích thích thở  co  phát động nhịp hít vào  thở làm trẻ cất tiếng khóc chào đời c Đặc điểm bề mặt hô hấp: + Mỏng, rộng, ẩm ướt để chất khí dễ dàng khuếch tán + Mạng lưới mao mạch phát triển thường chảy theo hướng ngược chiều với dịng khí vào để làm chênh lệch phân áp khí hai phía bề mặt HH Đặc điểm quan hô hấp chim: + Dòng máu chảy mao mạch thành ống khí ngược chiều với dịng khí qua ống khí + Phổi gồm nhiều ống khí song song túi khí co giãn giúp cho việc thơng khí qua phổi theo chiều ln giàu oxy hít vào, thở Câu 20: a Hơ hấp cá xương có hiệu cao so với động vật sống nước Em nguyên nhân để có hiệu đó? b Túi khí có vai trị hoạt động sống chim? Hướng dẫn trả lời: a Hơ hấp cá xương có hiệu cao vì: - Diện tích bề mặt trao đổi khí rộng mang cá có nhiều cung mang, cung mang có nhiều phiến mang, phiến mang có nhiều tơ mang dạng sợi nhỏ - Bao quanh tơ mang hệ thống mao mạch dày đặc mang máu có sắc tố đến để thực trao đổi khí - Dịng nước giàu oxy ln chảy qua mang theo chiều, tạo chênh lệch cao với nồng độ oxy máu nên tốc độ trao đổi khí tăng - Máu mao mạch mang chảy song song ngược chiều với dịng nước chảy bên ngồi phiến mang làm tăng hiệu trao đổi khí b Vai trị túi khí chim: - Tham gia q trình lưu thơng khí phổi chim Nhờ có túi khí thực co bóp nên tạo động lực để hút khí vào đẩy khí khỏi thể - Làm giảm trọng lượng riêng chim bay - Tham gia điều hòa thân nhiệt Câu 21: Mặc dù hơ hấp ống khí hiệu hô hấp chim cao côn trùng Hãy giải thích sao? Hướng dẫn trả lời: Trang 32 Mặc dù hơ hấp ống khí hiệu hô hấp chim cao côn trùng do: - Cấu tạo đặc biệt quan hơ hấp chim làm cho dịng khí qua ống khí gần liên tục theo chiều nên khơng có khí cặn; chim trao đổi khí theo ngun tắc dịng chảy ngược dịng nên hiệu cao - Đối với côn trùng, hệ thống ống khí thay chức dẫn khí, sư thơng khí diễn gián đoạn (có giai đoạn hít vào giai đoạn thở ra), ống khí có khí cặn nên hiệu trao đổi khí thấp so với chim Câu 22: Nhịp thở độ sâu hô hấp thay đổi trường hợp sau đây? Giải thích chế dẫn đến thay đổi a Đang hoạt động thể lực (ví dụ lao động nặng) b Phụ nữ mang thai c Hít phải khí CO Hướng dẫn trả lời: Tất trường hợp làm tăng nhịp thở độ sâu hô hấp a Khi hoạt động thể lực, tế bào tiêu thụ nhiều O2, đào thải nhiều CO2 Sự giảm nồng độ O2 tăng nồng độ CO2 làm cho thụ thể hóa học cung động mạch chủ, xoang động mạch cảnh hành não bị kích thích Các thụ thể gửi xung thần kinh trung khu điều hòa nhịp thở, gây kích thích tăng nhịp thở độ sâu hơ hấp b Phụ nữ mang thai có cường độ trao đổi chất mạnh, nồng độ O2 máu thấp, nồng độ CO2 cao O2 phải cung cấp cho thai nhi máu mẹ nhận CO2 thai nhi Sự giảm nồng độ O2 tăng nồng độ CO2 máu gây kích thích tăng nhịp thở độ sâu nhịp hô hấp theo chế câu a c Khi hít phải khí CO, khí kết hợp chặt với Hemoglobin, làm giảm khả vận chuyển O2 hồng cầu, dẫn đến nồng độ oxy máu giảm, kích thích lên hóa thụ quan cung động mạch chủ, xoang động mạch cảnh thụ thể hóa học hành não Các thụ thể gửi xung thần kinh trung khu điều hòa nhịp thở gây tăng nhịp thở tăng độ sâu nhịp hơ hấp Câu hỏi tuần hồn Câu 23: Vạch đường phân tử oxy từ không khí đến tế bào có cánh tay bạn Kể tên cấu trúc gặp đường đó? Hướng dẫn trả lời: Đường phân tử O2: O2 khơng khí  qua khoang mũi  hầu  quản  khí quản  phế quản gốc  phế quản nhỏ  phế nang  khuếch tán qua vách phế nang vào thành mao mạch, vào máu  huyết tương  vào tế bào hồng cầu, kết hợp với hồng cầu máu chuyển đến tim  theo động mạch đến  mao mạch  tách khỏi Hb  khuếch tán vào bào chất tế bào Câu 24: Tế bào hồng cầu khơng có nhân cịn tế bào bạch cầu có nhân Cấu tạo phù hợp với chức nào? Hướng dẫn trả lời: - Tế bào hồng cầu khơng có nhân phù hợp với chức vận chuyển chất khí (O2, CO2) + Tăng không gian để chứa nhiều hemoglobin + Giảm tiêu thụ O2 giảm tiêu tốn lượng Trang 33 + Tạo cho hồng cầu lõm mặt  làm giảm thể tích hồng cầu dẫn tới làm tăng số lượng hồng cầu ml máu Sự nhân tạo thuận lợi cho việc hồng cầu dễ biến đổi hình dạng dễ dàng di chuyển mao mạch + Khơng có nhân, khơng có khả tổng hợp protein  tồn thời gian ngắn  thể tái tạo hồng cầu mới, hiệu cao - Bạch cầu có nhân phù hợp với chức miễn dịch bảo vệ thể: + Tổng hợp kháng thể có chất protein + Tổng hợp chất kết tủa protein lạ, chất phân hủy vi khuẩn, chất kháng độc + Tổng hợp enzym + Giúp điều chỉnh cách chủ động, di chuyển tới tác nhân xâm nhiễm để thực bào + Do có nhân nên có khả tổng hợp protein phân chia, nhờ mà kích thích tế bào lympho B, lympho T chúng có khả biệt hóa phân chia tạo dịng tế bào nhớ Bạch cầu có khả tạo thụ thể thích hợp kết hợp với kháng nguyên Câu 25: a Mạch đập gì? Nguyên nhân gây mạch đập? b Nêu tiến hóa tim hệ tuần hoàn Hướng dẫn trả lời: a - Mạch đập áp lực máu tác động không lên thành động mạch Lúc máu tác động mạnh gây mạch đập, sau máu tác động yếu lên thành mạch - Nguyên nhân gây mạch đập: Do hoạt động bơm máu tim đàn hồi thành động mạch (tim co mạch dãn, tim dãn mạch co lại…) Quá trình co dãn thành mạch tạo thành sóng qua phần mạch khác b Sự tiến hóa tim hệ tuần hoàn - Ở động vật đơn bào đa bào bậc thấp, thức ăn oxy thể tiếp nhận trực tiếp từ môi trường xung quanh - Ở động vật đa bào bậc cao, tế bào thể tiếp nhận chất dinh dưỡng oxy từ mơi trường ngồi cách gián tiếp thông qua môi trường chất dịch bao quanh tế bào, nên thể hình thành tim quan chuyên trách giúp lưu chuyển dòng dịch - Ở động vật có xương sống, cấu tạo tim thay đổi dần: + Tim ngăn với vịng tuần hồn (cá) + Tim ngăn với hai vịng tuần hồn (ếch) + Tim ngăn vách ngăn chưa hồn chỉnh với vịng tuần hịa (bị sát) + Tim ngăn hồn chỉnh với vịng tuần hồn (chim thú) Câu 26: Sóng mạch gì? Vì sóng mạch có động mạch mà khơng có tĩnh mạch? Hướng dẫn trả lời: - Sóng mạch: Khi tâm thất co tống máu vào động mạch chủ thành động mạch có tính đàn hồi co dãn gốc động mạch chủ nên máu truyền dạng sóng gọi sóng mạch - Sóng mạch gọi mạch đập, phản ánh hoạt động tim Sóng mạch có động mạch mà khơng có tĩnh mạch động mạch có nhiều sợi đàn hồi có lực tống máu tim nên sóng mạch thể rõ Cịn tĩnh mạch sợi đàn hồi tĩnh mạch xa tim nên khơng có lực tống máu tim nên khơng có sóng mạch Trang 34 Câu 27: a Trình bày vai trị gan q trình đơng máu người b Trình bày ngun nhân chế làm xuất triệu chứng vàng da, vàng niêm mạc mắt người? Hướng dẫn trả lời: a Vai trò gan trình đơng máu - Q trình đơng máu xảy nhờ hoạt động yếu tố đông máu - Đa số yếu tố đơng máu có vai trò quan trọng gan sản sinh bao gồm Fibrinogen, Prothrombin, Proacelerin… b Nguyên nhân chế xuất triệu chứng vàng da, vàng niêm mạc - Nguyên nhân: hồng cầu bị phá hủy nhanh (sốt rét), bị bệnh gan tắc ống mật - Cơ chế: Khi hồng cầu bị phá hủy tạo sắc tố vàng (Bilirubin), sắc tố đưa vào máu làm cho huyết tương có màu vàng Gan làm nhiệm vụ tách Bilirubin khỏi máu để chuyển xuống mật tạo sắc tố mật Với lí làm cho Bilirubin cịn lại máu với lượng lớn gây triệu chứng vàng da niêm mạc Câu 28: Nồng độ CO2 máu tăng ảnh hưởng đến pH dịch não tủy? Nếu pH máu giảm nhẹ nhịp tim tăng Điều có ý nghĩa gì? Hướng dẫn trả lời: - Nồng độ CO2 máu tăng làm giảm độ pH dịch não tủy - Sở dĩ nồng độ CO2 tăng, tốc độ khuếch tán CO2 vào dịch não tủy tăng Khi CO2 kết hợp với nước tạo thành axit cacbonic (H2CO3) Sự phân li axit cacbonic giải phóng ion hiđrô làm tăng nồng độ H+ dịch não tủy, dẫn đến pH dịch não tủy giảm - pH máu giảm nhẹ làm nhịp tim tăng làm tăng tốc độ đẩy máu giàu CO2 tới phổi Ở đó, CO2 thải ngồi Câu 29: a Động mạch có đặc tính sinh lý giúp thực tốt nhiệm vụ mình? b Một bệnh nhân bị hở van tim (van nhĩ thất đóng khơng kín) - Nhịp tim bệnh nhân có thay đổi khơng? Tại sao? - Lượng máu tim bơm lên động mạch chủ chu kỳ tim (thể tích tâm thu) có thay đổi khơng? Tại sao? - Huyết áp động mạch có thay đổi khơng? Tại sao? - Hở van tim gây nguy hại đến tim? Hướng dẫn trả lời: a Động mạch có đặc tính sinh lý giúp thực tốt nhiệm vụ Đó là: - Tính đàn hồi: Động mạch đàn hồi, dãn rộng tim co đẩy máu vào động mạch Động mạch co lại tim dãn + Khi tim co đẩy máu vào động mạch, tạo cho động mạch Khi tim dãn, nhờ tính đàn hồi động mạch co lại, động mạch chuyển thành động đẩy máu chảy tiếp + Nhờ tính đàn hồi động mạch mà máu chảy mạch thành dòng liên tục mặc đù tim bơm máu vào động mạch thành đợt Trang 35 + Động mạch lớn có tính đàn hồi cao động mạch nhỏ thành mạch có nhiều sợi đàn hồi - Tính co thắt: khả co lại mạch máu + Khi động mạch co thắt, lòng mạch hẹp lại làm giảm lượng máu qua + Nhờ đặc tính mà mạch máu thay đổi tiết diện, điều hịa lượng máu đến quan + Động mạch nhỏ có nhiều sợi trơn thành mạch nên có tính co thắt cao b Khi bị hở van tim thì: - Nhịp tim tăng, đáp ứng nhu cầu máu quan - Lượng máu giảm, tim co phần nên máu quay trở lại tâm nhĩ - Thời gian đầu, nhịp tim tăng nên huyết áp động mạch không thay đổi Về sau, suy tim nên huyết áp giảm - Hở van tim gây suy tim tim phải tăng cường hoạt động thời gian dài Câu 30: a Cho biết nhịp tim số động vật sau: Động vật Nhịp tim (số lần/phút) Gà 240 – 400 Nghé 45 – 55 Chuột 720 – 780 Mèo 110 – 130 Voi 25 – 40 Trâu 40 – 50 Hãy rút nhận xét giải thích b Trong điều kiện nghỉ ngơi bình thường, hai đợt liên tiếp mà tim cung cấp máu cho động mạch cách khoảng thời gian bao nhiêu? Hướng dẫn trả lời: a * Nhận xét: - Nhịp tim thay đổi tùy lồi Lồi có kích thước thể nhỏ, hoạt động nhanh nhẹn nhịp tim cao - Nhịp tim thay đổi tùy lứa tuổi loài, cá thể non có nhịp tim cao cá thể trưởng thành * Giải thích: Động vật có kích thước nhỏ  Tỉ lệ S/V lớn  Nhu cầu lượng lớn  Nhịp tim tăng để đáp ứng nhu cầu cao dinh dưỡng O2 cho thể b Một chu kì hoạt động tim gồm giai đoạn kéo dài khoảng 0,8 giây (nhĩ co 0,1 giây; thất co 0,3 giây; dãn chung 0,4 giây) Như thời gian mà tim không bơm máu vào động mạch ứng với hai giai đoạn nhĩ co dãn chung Do đó, thời gian hai đợt liên tiếp mà tim cung cấp máu cho động mạch là: 0,1 + 0,4 = 0,5 giây Câu 31: Giải thích tượng sau: Trang 36 a Khi nghỉ ngơi, vận động viên thể thao có nhịp tim thấp người bình thường lưu lượng tim giống người bình thường b Động mạch khơng có van tĩnh mạch lại có van c Khi bị bệnh hở van nhĩ thất sức khỏe người bệnh ngày giảm sút Hướng dẫn trả lời: a Nhịp tim giảm lưu lượng tim bình thường Nguyên nhân vì: - Cơ tim vận động viên khỏe tim người bình thường nên thể tích tâm thu tăng Nhờ thể tích tâm thu tăng nên nhịp tim giảm đảm bảo lưu lượng tim, đảm bảo lượng máu cung cấp cho quan - Khi nghỉ ngơi, hoạt động lúc vận động nên nhu cầu oxy thấp lúc vận động Do hoạt động co tim giảm b Tĩnh mạch phần thể có van Do huyết áp tĩnh mạch thấp, máu có xu hướng rơi xuống phía Van tĩnh mạch ngăn khơng cho máu xuống phía dưới, cho máu theo chiều phía tim Huyết áp động mạch cao làm cho máu chảy mạch nên không cần van c Khi bệnh nhân hở van nhĩ thất, tim đập nhanh, mạnh nên giúp trì lưu lượng tim Do tim đập nhanh mạnh kéo dài liên tục nên bị suy tim Khi bị suy tim, lượng máu cung cấp cho quan giảm dẫn đến sức khỏe ngày giảm sút Câu 32: Hãy cho biết phát biểu sau hay sai giải thích a Máu chảy động mạch ln ln máu đỏ tươi giàu O2 b Nhờ đàn hồi thành động mạch mà huyết áp trì tương đối ổn định suốt trình lưu thơng thể c Người lớn có chu kỳ tim ngắn trẻ em d HTH hở thích hợp cho động vật có kích thước nhỏ e Tim bị sát có ngăn, máu vận chuyển thể máu không pha g Khi số lượng hồng cầu giảm (ví dụ lên núi cao), gan tiết chất erythropoeitin tác động đến lách làm tăng trình tạo hồng cầu h Khi huyết áp tăng mức bình thường lượng máu khỏi tim giảm tiểu động mạch dãn i Sau nín thở vài phút nhịp tim bình thường Hướng dẫn trả lời: a Sai Máu động mạch phổi máu đỏ thẫm, giàu CO2 b Sai Càng xa tim, hệ mạch phân nhánh, tiết diện lớn, mao mạch tiết diện lớn nên huyết áp giảm c Sai Trẻ em có chu kỳ tim ngắn Trẻ em có tỉ lệ S/V lớn  tiêu hao lượng để trì thân nhiệt cao  để đáp ứng nhu cầu thể tim phải đập nhanh chu kỳ tim ngắn người lớn d Đúng Do máu chảy động mạch áp lực thấp nên máu không xa đến quan phận xa tim  kích thước thể phải nhỏ e Sai Tim bị sát có ngăn (thực chất ngăn có vách hụt) nên có pha trộn máu tâm thất g Sai Khi số lượng hồng cầu giảm (ví dụ lên núi cao) thận tiết chất erythropoeitin tác động đến tủy xương làm tăng trình tạo hồng cầu Trang 37 h Đúng Khi huyết áp tăng mức bình thường lượng máu khỏi tim giảm tiểu động mạch dãn  giảm áp lực lên thành mạch  giảm huyết áp i Sai Khi nín thở vài phút nhịp tim đập nhanh nồng độ O2 giảm, nồng độ CO2 tăng máu tác động lên thụ quan áp lực thụ quan hóa học cung động mạch chủ, xoang động mạch cảnh trung khu vận hành mạch hành tủy làm tim đập nhanh mạnh Câu 33: a Sự khác động mạch đến động mạch cầu thận, ý nghĩa khác đó? b Ở người, chu kì tim, tâm thất co lượng máu hai tâm thất tống không trường hợp nào? Giải thích Hướng dẫn trả lời: a Sự khác động mạch đến động mạch cầu thận - Đường kính: Động mạch đến lớn động mạch - Động mạch đến lớn dẫn lượng máu nhiều tăng áp lực lọc Động mạch nhỏ thành mạch co nên tạo áp lực lọc cầu thận cao b Một chu kì tuần hồn máu trải qua hai vịng tuần hồn (vịng tuần hồn qua phổi vịng tuần hồn đến mơ, quan), lượng máu vào hai vịng tuần hoàn ngang nhau, điều kiện bình thường lượng máu hai tâm thất tống - Khi hai van tim (van van lá) bị hở, bệnh nhân bị suy tim (suy tâm thất trái) lượng máu hai tâm thất tống khơng Câu 34: Nêu đặc điểm mao mạch phù hợp với chức chúng? Giải thích người bình thường người có chừng 5% tổng số mao mạch ln có máu chảy qua? Hướng dẫn trả lời: Đặc điểm: + Mao mạch có đường kính nhỏ đủ tế bào hồng cầu di chuyển theo hàng nhằm tối đa hóa việc trao đổi chất với dịch mơ + Mao mạch cấu tạo từ lớp tế bào khơng xếp sít nhằm giúp cho số chất cần thiết bạch cầu dễ vào mao mạch nhằm thực chức vận chuyển chất bảo vệ thể Giải thích: Số lượng mao mạch quan lớn cần khoảng 5% số mao mạch có máu lưu thơng đủ, số cịn lại có tác dụng điều tiết lượng máu đến quan khác theo nhu cầu sinh lý thể nhờ vòng đầu động mạch máu nhỏ trước tới mao mạch Câu 35: Đồ thị sau biểu diễn hàm lượng HbO2 bão hòa máu số loài theo phân áp oxy a) Hãy xếp theo thứ tự giảm dần khả kết hợp với oxy Hb lồi nói trên? Trang 38 b) Khi hàm lượng oxy môi trường giảm xuống lồi bị ảnh hưởng nhiều nhất? Hướng dẫn trả lời: a) Thứ tự: Cá cóc  voi  người  vịt b) Khi nồng độ oxy giảm xuống vịt bị ảnh hưởng nhiều khả liên kết Hemoglobin với oxy vịt thấp Câu 36: Một người chuyển từ vùng đồng lên sống thời gian vùng núi cao Hãy cho biết thay đổi hoạt động cấu trúc hệ hơ hấp, tuần hồn máu xảy thể người đó? Giải thích Hướng dẫn trả lời: - Thay đổi: + Nhịp thở nhanh hơn, tăng thơng khí  tăng thể tích phổi + Tim đập nhanh hơn, tăng tốc độ tuần hồn máu  tăng thể tích tâm thất + Máu nhiều hồng cầu - Giải thích: Ở vùng núi cao, khơng khí lỗng, oxy  thể có thay đổi để thích nghi Câu 37: a Lượng Hemoglobin máu động vật có xương sống nước phụ thuộc vào nhiệt độ nước nơi chúng sống Đường cong đồ thị mô tả biến đổi này? Giải thích b Ở người bình thường hàm lượng đường máu ổn định Nêu tên hai hooc mơn tham gia điều hịa đường huyết Nguồn gốc chức hai hooc mơn đó? c Theo nguyên tắc truyền máu, mẹ máu A mang thai máu O khơng sao? Trình bày tuần hoàn máu thai nhi Hướng dẫn trả lời: a Đường cong b mô tả - Giải thích: Nhiệt độ cao lượng oxy hịa tan nước giảm, lượng Hemoglobin máu tăng b + hoocmôn là: insulin glucagon + Insulin có nguồn gốc từ tế bào  tụy đảo, kích thích q trình hấp thụ glucozơ vào tế bào để tạo thành glicơgen… + Glucagơn có nguồn gốc từ tế bào  tụy đảo, phân hủy glicôgen thành glucozơ c - Mẹ nhóm máu A mang thai nhóm máu O vì: + Máu mẹ không tiếp xúc trực tiếp với + Trao đổi chất thực qua màng mao mạch mẹ thai - Sự tuần hoàn máu thai nhi diễn sau: Trang 39 + Máu động mạch từ tới thai nhờ tĩnh mạch rốn để vào khoang bụng thai theo bờ dây chằng liềm trước gan, đến cửa gan tĩnh mạch rốn chia thành nhánh: Một tĩnh mạch đổ vào tĩnh mạch chủ nhánh đổ vào tĩnh mạch cửa Như máu động mạch từ mẹ bị pha lẫn máu tĩnh mạch từ thai để cuối theo tĩnh mạch chủ đổ tâm nhĩ phải + Từ tâm nhĩ phải máu pha sang thẳng tâm nhĩ trái qua lỗ bầu dục thông hai tâm nhĩ Máu giàu O2 từ tâm nhĩ trái xuống tâm thất trái để đổ vào động mạch chủ để phân phối máu cho quan thai Từ phần bụng đôi động mạch chủ phát sinh hai động mạch rốn qua lỗ tới tiếp tục trao đổi chất với máu mẹ Như thế, tuần hoàn máu mẹ thai khép kín + Ngồi thai cịn có phần máu từ tĩnh chủ đổ tâm nhĩ phải xuống tâm thất phải để đến động mạch phổi Nhưng động mạch phổi phần lớn lại qua ống Botan đổ vào động mạch chủ lại máu đến hai phổi Câu 38: Tại áp lực máu hệ tuần hoàn kép lại cao hệ tuần hoàn đơn? Hướng dẫn trả lời: Vì: - Tim lồi có hệ tuần hồn kép hồn thiện hơn, khả co bóp mạnh - Trong hệ tuần hoàn kép, máu sau trao đổi khí quan hơ hấp quay tim, nhận lực co bóp từ tim đến quan để trao đổi chất Câu 39: Ở cá, máu sau rời khỏi mang có vận tốc thấp a Tại sau qua mang, máu lại có vận tốc thấp? b Làm mà máu sau qua mang tiếp tục di chuyển để đến quan thể? Hướng dẫn trả lời: a Hệ thống mao mạch mang có tổng tiết diện lớn, lực co bóp tim lại yếu Điều làm giảm tốc độ dòng máu qua mao mạch mang b Cá tăng tốc độ dịng máu nuôi quan thể cách quẫy mạnh nước, lực ép từ nước quanh mạch tạo lực đẩy máu Các câu hỏi tiết: Câu 40: Tại động vật sống cạn thải NH3 theo nước tiểu, động vật sống nước thải NH3 theo nước tiểu? Hướng dẫn trả lời: - NH3 chất độc, nồng độ thấp gây rối loạn hoạt động tế bào Để tránh tác động có hại NH3, thể phải loại thải NH3 dạng dung dịch loãng tốt - Động vật sống cạn khơng có đủ nước để pha lỗng NH3 thải nước tiểu - Động vật sống mơi trường nước có dịch thể ưu trương so với mơi trường nước nên nước có xu hướng vào thể, chúng thải nhiều nước tiểu lỗng chứa NH3 Câu 41: Vì lạc đà sống sa mạc, nơi có nước? Hướng dẫn trả lời: - Lạc đà ăn thức ăn khơ lần uống lượng nước tương đương với  1/3 trọng lượng thể Sự hấp thụ nước từ ống tiêu hóa diễn chậm nên nước tái hấp thu triệt để Trang 40 - Đặc biệt, quai Henle ống góp thận lạc đà dài nhiều so với loài động vật có vú khác  giúp tăng tái hấp thu nước ống góp  nhờ khả dự trữ tốt sử dụng nước tiết kiệm, hiệu nên lạc đà có khả sống sa mạc Câu 42: Một số loài động vật vừa thải sản phẩm tiết dạng NH3 vừa thải dạng axit uric giai đoạn khác vịng đời Đây nhóm động vật chúng có khả vậy? Hướng dẫn trả lời: - Đây loại động vật có vịng đời với giai đoạn vừa sống nước vừa sống cạn (lưỡng cư) cóc có giai đoạn nịng nọc sống nước giai đoạn trưởng thành (cóc) sống cạn - Khi nước chống nước nên sản phẩm tiết NH3 lên cạn sản phẩm axit uric có tác dụng chống nước Câu 43: Nêu chế nhân nồng độ ngược dòng hoạt động thận Hướng dẫn trả lời: - Cơ chế nhân nồng độ ngược dòng xảy chủ yếu quai Henle vận chuyển nước muối nhánh xuống lên quai Henle - Nước nhánh xuống quai Henle (theo chế thụ động) làm nồng độ chất tan dịch lọc ống thận tăng dần - Trong phần thành dầy nhánh lên quai Henle, NaCl bơm dịch gian bào (tuy nước không thấm ra) Mất muối, dịch lọc loãng dần Kết gây nên nồng độ muối cao phần tủy thận gây rút nước phần ống góp, làm nước tiểu đặc Câu 44: Thận nhạy cảm với nồng độ oxy máu huyết áp Điều có liên quan đến hoạt động thận? Hướng dẫn trả lời: Hoạt động tế bào thận đòi hỏi nhu cầu oxy chất dinh dưỡng lớn, để cung cấp lượng cho trình tái hấp thu chất ống thận Sự nhạy cảm với nồng độ oxy máu cách để đòi hỏi thể phải có điều chỉnh nồng độ oxy máu thấp, đảm bảo cho tế bào thận hoạt động bình thường Huyết áp liên quan trực tiếp đến lọc nước tiểu lượng máu nuôi thận Thận nhạy cảm với huyết áp thực chất nhạy cảm với lượng oxy máu, huyết áp thấp, lượng oxy đến thận giảm Câu hỏi cân nội môi Câu 45: Tại độ pH máu dao động giới hạn từ 7,35 đến 7,45? Hướng dẫn trả lời: Độ pH máu dao động giới hạn hẹp nhờ hệ đệm: - Hệ đệm bicacbonat (ở phổi) CO2 + H2O  H2CO3  HCO3- +H+ - Hệ đệm photphat (ở thận) H2PO4-  HPO42- + H+ - Hệ đệm protein hệ đệm quan trọng dịch thể nhờ khả điều chỉnh độ axit lẫn kiềm - Điều chỉnh độ kiềm nhờ gốc –COOH điều chỉnh độ axit nhờ gốc –NH2 protein Trang 41 Câu 46: Tại người mắc bệnh xơ gan thường đồng thời biểu bệnh máu khó đơng? Hướng dẫn trả lời: Trong số yếu tố tham gia vào q trình đơng máu có nhiều yếu tố gan tiết ra, bao gồm fibrinogen, prothrombin, yếu tố VII, proconvectin, chrismas, stuart Vì vậy, gan bị hỏng, việc sản sinh yếu tố tham gia q trình đơng máu bị đình trệ  máu khó đơng Câu 47: Một người sống đồng chuyển lên vùng núi cao để sinh sống, sau thời gian số lượng hồng cầu máu người thay đổi nào? Vì sao? Hướng dẫn trả lời: Số lượng hồng cầu tăng Vì: lên cao khơng khí lỗng, nồng độ oxy thấp, khả vận chuyển oxy hồng cầu giảm  Thận tiết hooc mơn erythropoetin kích thích tủy xương tăng sản sinh hồng cầu để tăng vận chuyển oxy Ngoài nồng độ oxy thấp kích thích tăng sản sinh hồng cầu Câu 48: Sự điều hòa huyết áp theo chế thần kinh diễn nào? Hướng dẫn trả lời: Sự tăng giảm huyết áp kích thích áp thụ quan cung chủ động mạch xoang động mạch cảnh làm xuất xung theo dây hướng tâm trung khu điều hòa tim mạch hành tủy, từ theo dây li tâm thuộc hệ thần kinh sinh dưỡng đến tim mạch làm thay đổi nhịp tim gây co dãn mạch - Nếu huyết áp tăng, xung theo dây thần kinh đối giao cảm (dây 10) đến tim, làm giảm nhịp cường độ co tim đồng thời làm giãn mạch ngoại vi  huyết áp giảm - Nếu huyết áp hạ, xung theo dây giao cảm đến hệ tim mạch làm tăng nhịp cường độ co tim, đồng thời làm co mạch ngoại vi để nâng huyết áp lên mức bình thường Câu 49: Tại người bị tiểu đường lại thường tiểu tiện nhiều? Hướng dẫn trả lời: Nồng độ đường cao máu tạo áp lực thẩm thấu cao kéo nước từ dịch mô vào máu làm tăng thể tích máu dẫn đến tăng áp lực lọc máu cầu thận Nồng độ đường cao máu tạo áp lực thẩm thấm cao kéo nước từ dịch mô vào ống thận làm tăng lượng nước tiểu Cả hai yếu tố làm tổn thương đến thận Câu 50: Nồng độ ADH andosteron thay đổi trường hợp sau? Giải thích a Người bị tiêu chảy kéo dài, nước điện giải (Na+) b Sau uống rượu c Trời nắng nóng, thể nhiều mồ hôi d Người bị thương, máu nhiều Hướng dẫn trả lời: a Người bị tiêu chảy kéo dài, nước điện giải làm cho áp suất thẩm thấu giảm, thể nước nên thể tích máu giảm, huyết áp giảm Sự thay đổi tác động đến tuyến yên, làm tăng tiết ADH, nồng độ ADH tăng cao ADH đến ống thận kích thích tăng tái hấp thu nước Đồng thời, huyết áp giảm kích thích hệ thống RAA hoạt động, gây tăng tiết andosteron, andosteron kích thích ống thận tăng tái hấp thu Na+ Kết nồng dộ ADH andosteron tăng cao Trang 42 b Rượu có tác dụng ức chế tuyến yên, làm cho tuyến yên giảm tiết ADH Vì vậy, sau uống rượu, nồng độ ADH máu giảm, lượng nước thải qua nước tiểu tăng lên, áp suất thẩm thấu máu tăng lên, gây phản ứng giảm tiết Andosteron, giảm tái hấp thu Na+ Nồng độ andosteron giảm c Khi thể nhiều mồ hôi, thể nước, vùng đồi kích thích tuyến yên tăng tiết ADH, đồng thời ức chế tuyến thượng thận tiết andosteron, làm cho nồng độ hooc môn giảm xuống d Khi thể máu nhiều, huyết áp giảm, kích thích hệ thống RAA hoạt động làm tăng nồng độ andosteron Đồng thời, vùng đồi kích thích tuyến yên tăng tiết ADH để tăng tái hấp thu nước thận Câu 51: Một người có biểu phù nề, kiểm tra bác sĩ chẩn đốn rối loại chức gan Hãy cho biết chức gan bị rối loạn dẫn đến tượng trên? Giải thích Hướng dẫn trả lời: - Gan có chức tổng hợp protein huyết tương - Khi lượng protein huyết tương tổng hợp không đủ, làm giảm áp suất keo máu, nước không quay trở lại máu được, ứ đọng dịch kẽ gây tượng phù nề - Dựa vào phân tích thấy, chức tổng hợp protein gan bị rối loạn Bài tập Bài 1: Giả sử ngày người lao động bình thường cần sử dụng lượng 730Kcal Nếu mol ATP giải phóng 7,3Kcal ngày người phải sử dụng gam glucozơ việc sinh công? Hướng dẫn giải: - Số mol ATP mà người cần có để sinh cơng  730  100 (mol) 7,3 - mol glucozơ tạo 38 mol ATP - Vậy số mol glucozơ cần dùng  100  2, 63 (mol) 38 - Số gam glucozơ cần dùng  2, 63 180  473, (g) Bài 2: Giả sử ngày người lao động bình thường cần sử dụng lượng 650Kcal người uống nước mía (nồng độ saccarozơ nước mía 30%) Nếu mol ATP giải phóng 7,3Kcal ngày người phải uống gam nước mía để cung cấp lượng cho thể? Hướng dẫn giải: - Số mol ATP mà người cần có để sinh cơng  650  89 (mol) 7,3 - mol glucozơ tạo 38 mol ATP - Vậy số mol glucozơ cần dùng  89  2,34 (mol) 38 - Một mol sacarozơ tương đương mol glucozơ Vì số mol sacarozơ cần dùng  2,34  1,17 (mol) - 1,17 mol sacarozơ có khối lượng  1,17  342  400,17 (gam) Trang 43 - Nồng độ sacarozơ nước mía 30% nên số gam nước mía cần uống  400,17  1333,8 0,3 (gam) Bài 3: Hai phổi người có khoảng 700 triệu phế nang, phế nang có đường kính trung bình 0,25mm Nếu xem phế nang khối hình cầu tổng diện tích trao đổi khí tồn phế nang phổi người theo đơn vị m2 bao nhiêu? Hướng dẫn giải: - Diện tích phế nang  4.R   3,14   0, 25   0, 785 (mm2) - Tổng diện tích 700 triệu phế nang  0, 785  700.106  5, 495.108 (mm2) mm2 = 106 m2  5, 495.108 mm2 = 5, 495.102 m2 = 549,5 m2 Trang 44 ... Na+ Vận chuyển tích cực Na+ Vận chuyển tích cực (chịu tác động andosteron) HCO3- Vận chuyển tích cực Nước Vận chuyển thụ động tác động ADH Nước Vận chuyển thụ động tác động ADH Na+ Vận chuyển. .. thấp nhóm động vật ăn thực vật khác Hãy giải thích sao? Hướng dẫn trả lời: Động vật nhai lại có nhu cầu cung cấp protein thấp nhóm động vật ăn thực vật khác vì: + Động vật nhai lại có tiêu hóa vi... nước vận chuyển vào mạch nhũ trấp vào mạch bạch huyết, tim 70% lipit vận chuyển tim theo đường bạch huyết Sự thích nghi động vật có xương sống loại thức ăn a Động vật ăn thịt: Đối với động vật ăn